Dzięki uprzejmości autora Pana Prof. dr hab. Andrzeja Bernackiego publikujemy pełny tekst referatu

wygłoszonego w ramach konferencji „Nowoczesne techniki informacyjne w nauce, edukacji i

doradztwie dla wsi i rolnictwa”, 16-18.09.2004, Brwinów – Warszawa.

Prof. dr hab. Andrzej Bernacki

Katedra Rachunkowości i Bankowości

Informatycznej PJWSTK w Warszawie

Motto: „Bezcennym narzędziem w kierowaniu

gospodarstwem jest rachunkowość.”

Profesor

Stefan Moszczeński (1947)

Informatyka w gospodarstwie rolniczym

Wprowadzenie

Rozwój całego świata odbywa się w ramach cywilizacji nazywanych również falami

przemian. W dalekiej przeszłości rozwinięte kraje świata przeżyły pierwsza falę. Była nią

rewolucja agrarna. Synonimem tej rewolucji była motyka. Fala ta trwała tysiące lat. Kolejna

druga fala, to rewolucja przemysłowa, trwała około 300 lat. Symbolizowała ją maszyna

parowa.

Obecnie jesteśmy światkami początkowego okresu rozwoju trzeciej fali. Fala ta

charakteryzuje się wykorzystywaniem wiedzy, informacji oraz komunikacji. Nowa

cywilizacja wg Tofflerów, amerykańskich futurologów charakteryzuje się wykorzystaniem

głównie wiedzy. Istotą nowej cywilizacji jest kapitał intelektualny. Narzędziami nowej fali są

szeroko rozumiane mikroprocesory, komputery oraz Internet. Trudno obecnie wymienić

zakres wykorzystywania tych narzędzi a szczególnie do końca nieokreślone możliwości ich

zastosowania w przyszłości.

Zakres wykorzystywania nowoczesnej techniki komputerowej jest w Polsce

rozpowszechniany. Nie zawsze jednak w dostatecznym zakresie szczególnie w rolnictwie.

Mikroprocesory są wykorzystywane do wspomagania procesów technologicznych np. do

2

nawadniania, dawkowania nawozów mineralnych i pasz dla zwierząt, kontroli klimatu w

szklarniach itp. O zakresie wykorzystywania mikroprocesorów w dużej mierze decydują

firmy produkujące maszyny i inne urządzenia. Fabryki walcząc o klienta usprawniają

maszyny i urządzenia wykorzystując do tego celu najnowsze technologie informatyczne.

Wykorzystywanie komputerów i Internetu w gospodarstwach rolniczych jest zdecydowanie

mniejsze. Z przeprowadzonych badań dowiadujemy się, że w 2003 r jedynie 18,18%

gospodarstw rolniczych posiadało komputery a 8,54%

1

korzystało z Internetu. Internet

powinien być wykorzystywany do wszelkiego rodzaju kontaktów oraz rozmów handlowych i

wyszukiwania odbiorców i dostawców. Negocjowanie cen zakupu i zbytu produktów

rolniczych. Powinien również służyć do poszukiwania informacji oraz poszarzania własnej

wiedzy.

Szczególnie interesujący jest fakt, że duża liczba gospodarstw rolniczych wyraża

zainteresowanie posiadaniem internetu tj. 40,36% a jedynie 24,70% jest zainteresowana

zakupem komputera. Zagadnienie to nie wymaga komentarza. Jest jednak dużym wyzwaniem

dla doradców i współpracujących specjalistów z gospodarstwami rolniczymi. W tym celu

należy również wykorzystać zainteresowanie dzieci nowoczesną techniką informatyczną w

Polsce. Z badań wynika, że dzieci są bardzo zainteresowane komputerami a równocześnie

należy podkreślić, że są one przyszłością społeczeństwa informatycznego

1. Trochę historii

Wykorzystanie informacji w gospodarstwie rolniczym jest głęboko zakorzenione w

historii rolnictwa. Bardzo ostrożnie stawiam pytanie czy rachunkowość w rolnictwie nie była

wcześniej wykorzystywana niż w handlu od którego przyjęła swoją nazwę. Rolnicy, nadzorcy

robotników nazywani karbowymi nacinali na laskach, kijach karby, które pozwalały zliczyć

wozy zwiezionych ziemiopłodów, zbóż, okopowych itp. Czynili tak w okresie, w którym

umiejętność czytania i pisania nie była powszechna. Stąd ich nazwa karbowi. Profesor

Moszczeński (1947) stwierdza, że takie laski znajdowały się jeszcze przed wojną w Muzeum

Rolnictwa w Dzydzach na Pomorzu. Po wojnie już tych lasek nie było. Obecnie takie laski

znajdują się w Muzeum Rolnictwa w Szlezwiku-Holsztynie, RFN.

1

Źródło: Czapiński J., Panka T., Red. Diagnoza Społeczna 2003 Warunki i jakość życia Polaków

Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania Warszawa 2004

2

3

Pierwsze wzmianki dotyczące rachunkowości gospodarstw rolniczych w Polsce sięgają

1907 roku. W roku tym światły rolnik Kopecki Jan na zebraniu Kółek Rolniczych w

Wyrzkowie koło Poznania w swym referacie postawił pytanie: „Dlaczego i jak powinien

gospodarz rachować?”. Uzasadniał potrzebę prowadzenia ewidencji księgowej. Stwierdził on

między innymi, że:

• mało jest pomiędzy nami takich rolników, którzy mogliby liczbami

wykazać swój majątek, mieli pewność, ile też ich praca i ich kapitał

przynosi zysku,

• nie będzie swego majątku pewny ten gospodarz, który nie prowadzi

rachunkowości.

Minęło już prawie 100 lat i mimo różnych prób gospodarstwa rolnicze w Polsce nadal nie

mają obowiązku ani też z własnej inicjatywy nie prowadzą rachunkowości. Prowadzone są

różne próby wykorzystywania notatników danych księgowych przez poszczególnych

rolników samodzielnie lub przy współudziale doradców rolniczych.

W roku 1926 wprowadzona została rachunkowość laurowska. Rachunkowość ta

opracowana została przez profesora Laura, Profesora Politechniki w Zurychu oraz

Przewodniczącego Związku Chłopów Szwajcarskich. Opracowana książka rachunkowa

przywieziona została do Polski w 1926 roku przez inż. J. Cużytka odbywającego praktykę w

Szwajcarii. Książka ta prowadzona była również w okresie okupacji. Dane z rachunkowości

nie były udostępniane okupantowi. Ten rodzaj rachunkowości jest nadal prowadzony przez

zainteresowanych rolników. Obecnie książkę tę prowadzi Instytut Ekonomiki Rolnictwa i

Gospodarki Żywnościowej (IERiGŻ). Prowadzenie tej książki jest dobrowolne. Nawyk jej

prowadzenia jest przenoszony na kolejne pokolenia właścicieli gospodarstw. Liczba

korzystających z niej gospodarstw w najkorzystniejszych latach osiągnęła ponad 3 tys.. Na

podstawie przeprowadzonych badań [A. Bernacki 1982 r.] gospodarstwa rachunkowiczów

uzyskiwały w badanych latach 1958/59 – 1978/79 w porównaniu z ogółem gospodarstw

rolniczych w Polsce, wyższe roczne wyniki produkcyjne i finansowe, średnio o 33.3%. w

całym badanym okresie. Maksymalna średnia wyższych dochodów produkcyjnych i

finansowych wynosiła nawet 41% a minimalna 22% w badanym dwudziestoleciu.

Zunifikowany System Rachunkowości w gospodarstwach rolniczych (ZSRGR) wprowadzony

został w 1996 roku również przez IERGŻ. Zobowiązani do jego prowadzenia są młodzi

rolnicy korzystający z preferencyjnych kredytów. W opinii rolników przydatność ZSRGR

była mała a uzyskiwane wyniki mało czytelne. Rachunkowość ta nie jest korzystna dla

3

4

promowania i prowadzenia jej w rolnictwie. Niestety zniechęciła ona rolników do ewidencji

księgowej ze względu na brak jej przejrzystości, jasności definicji oraz braku oczekiwanej

przez rolników informacji.

FADN (Farm Accountancy Data Network) jest to wprowadzona w Polsce

rachunkowość dla celów statystycznych. Obowiązek jej prowadzenia wynika z przystąpienia

Polski do UE. W ramach tego systemu tworzona jest sieć zbierania danych rachunkowych

dotyczących uzyskiwanych dochodów z działalności gospodarstw rolniczych w UE.

W latach dziewięćdziesiątych przygotowany został program komputerowy „Rolin 2000” oraz

„Rolin Analiza 2000”. Ostateczna wersja przygotowanego programu rachunkowości została

upowszechniona łącznie z programem komputerowym

2

w rolnictwie. Dane opracowane w

ramach tego programu zostały opublikowane i są cytowane w tym opracowaniu. Obecnie w

wyniku zmodyfikowania Ustawy o Rachunkowości i przyjęciu Międzynarodowego Standardu

Rachunkowości „Rolnictwo 41” przygotowywany jest program rachunkowości „Rolin 2004”.

Program ten będzie uwzględniał obowiązujące przepisy i terminologię przyjętą w MSR

„Rolnictwo 41”.

2. Bieżące wymagania w zakresie informatyki.

Zasadność wprowadzania informatyki w gospodarstwach rolniczych ma związek z

budową nowej cywilizacji opartej o wiedzę. Wiedza i zainteresowanie się nią ma związek z

wykorzystaniem zasobów intelektualnych człowieka w gospodarce.

Prekursorami istotności i zainteresowania się kapitałem intelektualnym w działalności

gospodarczej człowieka byli: Profesorowie Uniwersytetu w Chicago, Laureaci nagrody Nobla

Theodore W. Schultz oraz Gary S. Becker. W Polsce na jakość wykonywanej pracy zwracał

dużą uwagę profesor Tadeusz Kotarbiński. Jakość wykonywanej pracy była zawsze

dostrzegana, ale nie z takim zainteresowaniem jak obecnie.

Znany amerykański doradca, nie ekonomista S. Covey wyróżnia trzy podstawowe

grupy zasobów w przedsiębiorstwach i organizacjach. Są nimi zasoby rzeczowe, finansowe

oraz zasoby ludzkie (kapitał intelektualny). Rys. 1.

2

Bernacki A.(1998) Rejestr zdarzeń gospodarczych, Plan kont oraz Bernacki A., Józwiak M. Wydawnictwo

Fundacja Rozwój SGGW(1998) .Był to zbiór broszur łącznie z dyskietką możliwy do zakupu w
Wydawnictwie oraz w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Gospodarstw Rolniczych SGGW

4

5

Rys. 1. Czynniki produkcji według S. Covey’a

Źródło: Opracowanie własne, na podstawie Covey S. R

Covey uznaje zasoby ludzkie jako jeden z decydujących czynników produkcji przesądzający

o wykorzystaniu rzeczowych i finansowych zasobów. Podkreślenia wymaga fakt, że w

rewolucji przemysłowej jako podstawowe zasoby decydujące o wynikach produkcyjnych i

finansowych były wymienione już wcześniej zasoby rzeczowe i finansowe. Podkreślenia

wymaga również fakt, że zasoby materialne i rzeczowe są zasobami występującymi w

ograniczeniu.

Natomiast aktywa niematerialne (intelektualne) cechują się nieograniczoną

możliwością ich wielokrotnego wykorzystania. Są one aktywami kreowania nowych wartości.

Stwierdzić należy również, że mogą być one wykorzystane symultanicznie. Są to naturalne

zasoby produkcyjne. Trudno jest jednak porównywać możliwości intelektualne z naturalnymi

warunkami produkcji rolniczej i wykorzystaniem użytków rolnych. Ale zarówno człowiek jak

i użytki rolne posiadają wspólną cechę. Ich wspólną cechą jest natura. Podobnie użytki

rolnicze racjonalnie wykorzystywane poprawiają swoje produkcyjne możliwości. I odwrotnie

nie użytkowane racjonalnie stają się nieużytkami.Informacja i wspierająca ją informatyka jest

bardzo istotnym narzędziem zarządzania. Sprawny menadżer może i powinien korzystać z

informacji pochodzących z zewnątrz i z wewnętrznych zasobów liczbowych gospodarstwa

lub przedsiębiorstwa. Źródłem informacji wewnętrznych powinna być niedoceniana obecnie

rachunkowość. Na podstawie informacji zewnętrznych i wewnętrznych oraz przy

wykorzystaniu informatyki powinny być podejmowane bieżące i perspektywiczne decyzje.

Zadaniem menadżera, zarządcy jest dostarczanie produktów dobrych, wytwarzanych po

5

6

możliwie najniższych kosztach, stała ich dostępność w możliwie dużych partiach. W tym

zakresie istotne jest organizowanie się rolników w grupy producenckie. Umożliwią one

producentom rolniczym przygotowanie dużych partii jednolitego i dobrego produktu.

Wówczas rolnicy będą partnerami odbiorców ich produktów. W tym celu sprawnego

funkcjonowania grup producenckich niezbędne jest prowadzenie rachunkowości.

Polska jest jednym z niewielu krajów europejskich, w którym gospodarstwa rodzinne

nie prowadzą rachunkowości dla celów podatkowych. MSR „Rolnictwo 41” obowiązuje

również on i Polskę od 1 stycznia 2003 roku. Opracowanie teoretycznych podstaw

rachunkowości oraz przygotowanie programów komputerowych w rolnictwie wymagać

będzie uściślenia definicji zgodnych z ustawą o rachunkowości oraz uwzględnienia MSR

„Rolnictwo 41”.

W Polsce gospodarstw rodzinnych o powierzchni powyżej 1 ha istnieje 1952

3

tys.

Gospodarstwa te opodatkowane są na podstawie podatku rolnego. W ogólnej liczbie

gospodarstw rodzinnych powyżej 10 ha istnieje około 320 tys. gospodarstw tj. 16,4%. Są to

gospodarstwa, które powinny być objęte obowiązkiem prowadzenia rachunkowości dla celów

podatkowych. Wybrani rolnicy z tej grupy powinni również prowadzić rachunkowość

zarządczą.

3. Przydatność informatyki w zarządzaniu

Prowadzenie rachunkowości dla celów podatkowych wymaga rozwiązania wielu

problemów. Są to problemy natury teoretycznej i praktycznej. Nowoczesne techniki

informatyczne pozwalają na przygotowanie programów zarówno dla rachunkowości

podatkowej jak i zarządczej. Do chwili obecnej komputery w rachunkowości

wykorzystywane są jedynie w celu zastępowania pracy księgowego. Możliwości

wykorzystania komputerów dla celów analizy i zarządzania są wykorzystywane zbyt rzadko.

Dotychczas nie ma dobrych rozwiązań wykorzystywania technik komputerowych do

wszelkiego rodzaju analiz ekonomicznych, umożliwiających podejmowanie trafnych decyzji.

Na tej podstawie należy stwierdzić, że istnieje potrzeba przygotowania dwóch programów

komputerowych. Pierwszy program powinien być przygotowany dla celów prowadzenia

rachunkowości podatkowej. Drugi natomiast program powinien być przygotowany dla

wybranych i zainteresowanych rolników i dotyczyć rachunkowości zarządczej. Program ten

powinien umożliwiać nie tylko uzyskiwanie danych dotyczących wartości majątku jak i

3

Rocznik statystyczny GUS Warszawa 2003 str. 370

6

7

rachunku wyników, ale również pozyskiwać informacje dotyczące kosztów i przychodów dla

uzyskiwanych produktów towarowych.

W Standardzie dotyczącym rolnictwa szczególnie zainteresowano się prezentacją w

sprawozdaniach finansowych aktywów biologicznych, gruntów rolnych, produkcji rolniczej

oraz dotacji państwowych. Znaczna część MSR „41 Rolnictwo” poświęcona jest sposobowi

ewidencjonowania i wyceny aktywów biologicznych. Poprzez aktywa biologiczne rozumiemy

zbiorowość zwierząt i roślin uprawnych w gospodarstwie rolniczym. Działalność rolnicza jest

sektorem produkcji, w którym zastosowanie rachunkowości tradycyjnej polegającej na

ewidencji według kosztu historycznego może być utrudnione. Trudności te wynikają z cech

aktywów biologicznych związanych z ciągłą ich przemianą biologiczną: wzrost,

umniejszenie, prokreacja. Międzynarodowy Standard „41 Rolnictwo” zaleca wycenę

produktów rolniczych zebranych lub pozyskanych z aktywów biologicznych według wartości

godziwej, pomniejszonej o szacunkowe koszty związane ze sprzedażą. Wartość godziwa jest

to kwota, za którą w warunkach rynkowych składnik aktywów biologicznych może być

wymieniony, a zobowiązanie zaspokojone, pomiędzy zainteresowanymi stronami. Ustawa o

rachunkowości art. 34 dopuszcza stosowanie innej metody wyceny produkcji w toku niż koszt

jej wytworzenia w przypadku działalności rolniczej. Wynik finansowy gospodarstwa

rolniczego na koniec okresu obrachunkowego powinien być skorygowany o zmiany wartości

godziwej powstałych na skutek przemian fizycznych i zmian cen rynkowych produktów

rolniczych. Nie później niż na dzień bilansowy powinno się także dokonywać ustalenia stanu

zakupionych materiałów i towarów i ich wyceny oraz dokonywać korekty kosztów wartości

tego stanu. MSR „Rolnictwo 41” zaleca podział aktywów biologicznych na aktywa

biologiczne konsumpcyjne i produkcyjne oraz na aktywa dojrzałe i niedojrzałe. Aktywa

konsumpcyjne są to takie, które pozyskuje się jako produkty rolnicze bądź sprzedaje się je

jako aktywa biologiczne np. inwentarz przeznaczony na rzeź. Natomiast aktywa produkcyjne

są to np. inwentarz żywy utrzymywany w celu produkcji mleka. Wzory sprawozdań

finansowych załączonych do Ustawy o rachunkowości nie uwzględniły specyfiki działalności

rolniczej. W tym celu powinny być wydane dodatkowe uściślające zasady prowadzenia

rachunkowości dla gospodarstw rolniczych. Podobnie jak w przypadku banków i

ubezpieczycieli.

Do tej pory większość rolników podejmuje decyzje korzystając z rad swoich ojców,

sąsiadów oraz doradców. Rolnik prowadzący gospodarstwo towarowe podlega tym samym

ograniczeniom i czynnikom rynkowym jak pozostałe podmioty gospodarcze. Konieczność

zdobywania przewagi konkurencyjnej na rynku zmusi rolników do zwiększania wydajności i

7

8

poprawy efektywności ich gospodarstw w Unii Europejskiej. Rolnicy powinni wykazywać się

większą aktywnością w zdobywaniu informacji oraz umiejętności niezbędnych przy

podejmowaniu racjonalnych decyzji. Prawidłowe decyzje powinny być podejmowane na

podstawie rachunkowości oraz przeprowadzanych kalkulacji pozaksięgowych. Większą

uwagę należy zwrócić na zarządzanie gospodarstwem rolniczym jako całością.

Reasumując należy stwierdzić, że sprawne zarządzanie ma na celu podejmowanie

decyzji dotyczących wykorzystania posiadanych zasobów rzeczowych, finansowych i

kapitału ludzkiego. Rachunkowość zarządcza poza obliczeniem wyniku finansowego ma

również dostarczyć informacje na temat efektywności i racjonalności prowadzonej

działalności gospodarczej. Dane rachunkowości zarządczej ułatwiają podejmowanie decyzji

dotyczących struktury prowadzonej produkcji i jej efektywności. Osoba zarządzająca przy

wykorzystaniu rachunkowości zarządczej ma możliwość podejmowania decyzji

racjonalizujących przebieg procesów produkcji. Z przytoczonych danych wynika, że

rachunkowość zarządcza w sposób jednoznaczny ukierunkowana jest na efektywność

działalności gospodarstwa.

Uzasadniając rozważania teoretyczne przedstawiamy w tabeli 1 dane dotyczące

badanych gospodarstw korzystających z rachunkowości zarządczej „ROLIN 2000” i „ROLIN

ANALIZA 2000”. Wymienione warianty rachunkowości przetestowane zostały w

gospodarstwach nadzorowanych przez doradców z pięciu ODR-ów Polski Centralnej.

Rachunkowość skomputeryzowana prowadzona była w grupie 31 gospodarstw ogólno

rolniczych. Do analizy przyjęto jedynie gospodarstwa obszarowo większe, prowadzące

rachunkowość przez okres 1 roku. Średni obszar użytków rolnych badanych gospodarstw

wynosił ponad 25 ha. Po przeprowadzeniu zamknięć rocznych w omawianych

gospodarstwach przystąpiono do analizy. Dokonano podziału gospodarstw według poziomu

uzyskanego dochodu rolniczego na 1ha/UR. Gospodarstwa podzielono na, trzy grupy

pierwsza grupa 25 % uzyskała niski poziom dochodu rolniczego ( 7 gospodarstw). Druga

grupa 50% uzyskała średni poziom dochodu rolniczego ( 16 gospodarstw). Ostatnia grupa,

25% uzyskała wysoki poziom dochodu rolniczego ( 8 gospodarstw).

W ten sposób wydzielone trzy grupy gospodarstw umożliwiały analizę każdego

badanego gospodarstwa na tle wydzielonych grup. Każdy rolnik uzyskał informacje o swoim

gospodarstwie i mógł porównać potencjał produkcyjny i wyniki swojego gospodarstwa na tle

badanych grup. W tabeli 1 w kolumnie ostatniej, przedstawiono gospodarstwo, które uzyskało

najniższy dochód rolniczy w badanym roku.

8

9

Tabela 1. Potencjał produkcyjny badanych gospodarstw

Poziom dochodu rolniczego

[ha]

Lp. Wyszczególnienie

Niski

Średni Wysoki

Analizowane

gospodarstwo

1. Liczba

gospodarstw

7

16

8

1

2. Obszar

użytków rolnych [ha]

28,77

28,57

21,70

21,86

3. Udział trwałych użytków [UZ]

10,10

15,50

14,00

12,40

4. Wskaźnik bonitacji gleb

1,61

1,68

1,74

1,57

5. Osób

pełnosprawnych w gosp.

3,5

3,4

3,0

3,3

Źródło: Bernacki A. Wasilewski M. Wyniki produkcyjne i ekonomiczne gospodarstw rodzinnych
prowadzących skomputeryzowaną rachunkowość ROLIN 2000; Postępy Nauk Rolniczych nr 4/95

Na podstawie danych zawartych w tabeli 1 stwierdzamy, że wszystkie badane gospodarstwa

posiadały podobny potencjał produkcyjny. Potencjał ten dotyczy obszaru użytków rolnych,

procentowego udziału trwałych użytków zielonych, wskaźnika bonitacji gleb oraz liczby osób

pełnosprawnych.

W tabeli 2 przedstawiono poziom środków trwałych oraz wartość zużytych środków

obrotowych i usług produkcyjnych z zakupu dla badanych grup gospodarstw.

Tabela 2. Poziom środków trwałych i zużycie środków obrotowych badanych

gospodarstw

Poziom dochodu rolniczego

gospodarstw

Lp. Wyszczególnienie

niski

średni wysoki

Analizowane

gospodarstwo

1. Liczba

gospodarstw

7

16

8

1

2. Wartość środków trwałych [tys.

zł/ha UR]

30281

100,0

25920

86.00

54557

180,01

23262

76,82

3. Wartość zużytych środków

obrotowych z zakupu i własnych

ogółem[ tys. zł/ha UR]

6478

100,0

7324

113,05

13388

206,67

5712

88,17

Źródło: jak w tabeli 1.

Jak wynika z danych z tabeli 2 przyjęto dla gospodarstw o niskim dochodzie rolniczym

wartość 100%. W ten sposób na podstawie danych z tabeli 2 przekonywujemy się o spadku

lub wzroście wartości posiadanych środków trwałych i przyroście wartości zużytych środków

9

10

obrotowych. Szczególnie interesujące są dane gospodarstw o wysokim poziomie uzyskanego

dochodu rolniczego.

Tabela 3. Wyniki produkcyjne i finansowe badanych gospodarstw rodzinnych

Poziom dochodu rolniczego

gospodarstw

Lp. Wyszczególnienie

niski

średni wysoki

Analizowane

gospodarstwo

1. Liczba

gospodarstw

7

16

8

1

2. Produkcja końcowa netto [tys.

zł/ha UR]

3109

100,0

6252

201,1

11295

363,3

3087

99,2

3. Koszty zmienne

[tys. zł/ha UR]

5968

100,0

6289

105,4

11611

194,6

5701

95,5

4. Koszty

stałe [tys. zł/ha UR}

979

100,0

1091

111,4

729

74,5

1312

134,0

5. Dochód rolniczy[tys. zł/ha UR]

3041

100,0

5833

191,8

12847

422,5

2050

67,4

Źródło: Źródło: jak w tabeli 1.

Uzyskane wyniki prezentowane w tabeli 3 różnicowały badane grupy gospodarstw. W tej

tabeli obliczono również procentowe zmiany, przyjmując, grupę gospodarstw o najniższym

dochodzie rolniczym za 100%. Wskaźniki pozostałych dwóch grup gospodarstw relatywnie

wzrastały. Uwagę zwraca wskaźnik wartości zużytych środków obrotowych własnych i

zakupu. Dla trzeciej grupy badanych gospodarstw wzrósł on ponad dwukrotnie a dochód

rolniczy wzrósł ponad czterokrotnie (422,5%). Są to interesujące dane dotyczące

efektywności zużytych środków obrotowych.

Reasumując należy stwierdzić, że prowadzenie rachunkowości zarządczej pozwala

racjonalizować uzyskane wyniki. Poszczególni rolnicy w badanych grupach po uzyskaniu

wyników rachunkowości zarządczej mogli racjonalizować swoją działalności w zakresie

podejmowanych decyzji.

4. Zakończenie

Zasadność wprowadzania rachunkowości podatkowej w gospodarstwach rodzinnych

w Polsce: wynika z potrzeby ujednolicenia obowiązków podatkowych dla wszystkich

podmiotów gospodarczych w Polsce. Wskazane jest przygotowanie i wprowadzanie

10

11

rachunkowości zarządczej dla celu podejmowania decyzji produkcyjnych i finansowych. Na

podstawie przeprowadzonej analizy można wyciągnąć następujące wnioski, że wprowadzenie

rachunkowości w gospodarstwach rolniczych winno objąć około od 10% do 15%

gospodarstw obszarowo większych uzyskujących wyższe dochody. Wprowadzenie

rachunkowości podatkowej jak i zarządczej jest warunkiem racjonalizacji działalności

produkcyjnej i finansowej gospodarstw rolniczych.

Wykorzystana literatura

Bernacki A. (1982) Efektywność różnych poziomów koncentracji środków produkcji w

gospodarstwach indywidualnych. Wyd. SGGW Warszawa.

Bernacki A. Red. (1991) Komputer w Gospodarstwie rodzinnym. Konferencja naukowa

KEiOGR. Materiały pokonferencyjne 17-18 września. Wyd. SGGW.

Bernacki A. (2000) Uwarunkowania historyczne oraz ograniczenia wprowadzenia

rachunkowości w gospodarstwach rolniczych w Polsce. Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, tom 1 (57) Warszawa.

Bernacki A. (2001) Międzynarodowy Standard Rachunkowości 41 „ Rolnictwo” Monitor

rachunkowości i finansów” numer 10(33).

Bernacki A. (2003) „ Wartość firmy a kapitał intelektualny” Monitor Rachunkowości i

Finansów” numer 10(55), Warszawa.

Covey R. S.” (2001)Siedem nawyków skutecznego działania” Wyd. Bertelsmann Media Sp z

o.o. Warszawa.

Kopecki J.(1907), Dlaczego i jak powinien gospodarz rachować? Wydawnictwo Patronatu

Kółek Rolniczych TOM XXV.

Jarugowa A., Fijałkowska J. (2002). „Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym”

Koncepcja i praktyka ODDK, Gdańsk.

Toffler A.H. (2001) „ Budowa nowej cywilizacji” Zysk i s-ka, Poznań.

11