Wzrost gospodarczy

Wykład 11

dr Katarzyna Szarzec

1

Wykład 11

LITERATURA zalecana, w szczególności:

-

D. Begg, S. Fischer, R. Dornbusch, Makroekonomia, rozdział 30 „Wzrost
gospodarczy” (w tym: model Solowa)

-

A. Baszyński, D. Piątek, K. Szarzec, Makroekonomia. Rynek w gospodarce
(ćwiczenia i przykłady), rozdział 6.

-

Podstawy makroekonomii / red. nauk. W. Jarmołowicz, Wydawnictwo AE w
Poznaniu, Poznań 2008, Rozdział 10.

Determinanty dochodu narodowego

• w krótkim okresie gospodarka uwarunkowana jest

popytowo:

– konsumpcja,
– inwestycje,
– zakupy rządowe,
– eksport.

2

• w długim okresie uwarunkowania mają charakter

podażowy, tzn. poziom produkcji zależy od:

– dostępności czynników wytwórczych,
– efektywności ich wykorzystania.

Wzrost gospodarczy – pojęcie, stopa

• Wzrost gospodarczy - proces zwiększania w czasie (z

okresu na okres) rezultatów działalności gospodarczej
wyrażającej się w ilości i wartości wytwarzanych dóbr i
usług.

• Stopa wzrostu gospodarczego

%

100

%

100

)

(

1

1

×

∆

=

×

−

=

+

+

t

t

t

Y

Y

Y

r

•

Y

t

- realna wartość PKB w okresie początkowym

•

Y

t+1

- realna wartość PKB w okresie następnym

•

- przyrost PKB

W sytuacji gdy:

•

r < 0, - recesja;

•

r = 0, - stagnacja;

•

r, > 0, - wzrost gospodarczy.

3

%

100

%

100

)

(

1

1

×

∆

=

×

−

=

+

+

t

t

t

t

t

Y

Y

Y

Y

Y

r

1

+

∆

t

Y

4

World Economic Perspectives, World Bank 2008.

5

PKB w mln USD z 2000r.

8000000

10000000

12000000

USA

W.Brytania

Japonia

Niemcy (od

6

0

2000000

4000000

6000000

19

60

19

64

19

68

19

72

19

76

19

80

19

84

19

88

19

92

19

96

20

00

Niemcy (od
1971)

Chiny

Francja

Brazylia

Indie

Rosja (od
1989)

Fundamenty wzrostu gospodarczego

CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO

PRODUKCJA

WZROST GOSPODARCZY

KULTURA

INSTYTUCJE

PAŃSTWA

GEOGRAFIA,

NATURA

CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO

Y=f (L, K, TFP)

L – praca

K – kapitał

TFP – Total Factor Productivity

[całkowita produktywność czynników wytwórczych]

Czynniki wzrostu gospodarczego

• Praca - (zasób siły roboczej) liczba ludności aktywnej

zawodowo,

• Kapitał rzeczowy - środki będące produktem pracy

ludzkiej, służące do wytwarzania dóbr i usług (budynki,
maszyny, urządzenia),

• Zasoby naturalne - zasoby będące tworem przyrody

wykorzystywane

do

produkcji,

odnawialne

lub

wykorzystywane

do

produkcji,

odnawialne

lub

nieodnawialne,

• Postęp techniczny i organizacyjny determinujący

efektywność wykorzystania poprzednich.

• Wzrost gospodarczy następuje zarówno w wyniku

zwiększania nakładów czynników (wzrost ekstensywny)
jak i wzrostu ich produktywności (wzrost intensywny).

8

Praca

• Wzrost nakładów:

– wzrost liczby ludności kraju - przyrost naturalny,

migracje;

– zwiększenie stopnia aktywności zawodowej ludności

:

ustawowe granice wieku produkcyjnego; aktywizacja zawodowa
kobiet; stan zdrowia społeczeństwa; udział i czas kształcenia
młodzieży w szkolnictwie średnim i wyższym;

– czas pracy zatrudnionych.

– czas pracy zatrudnionych.

• Wzrost

wydajności

pracy

(wartość

produkcji

przypadająca na jednego zatrudnionego w jednostce
czasu):

– techniczne uzbrojenie pracy,

– wykształcenie, kwalifikacje pracowników,

– doświadczenie, motywacja pracowników,

– technologia.

9

Kapitał rzeczowy

• Wzrost nakładów:

– inwestycje przedsiębiorstw - nakłady na odtworzenie i

powiększenie zasobów kapitału,

– amortyzacja - zmniejszenie się wartości kapitału

rzeczowego wskutek jego fizycznego i ekonomicznego
zużycia

• Wzrost produktywności kapitału (wartość produkcji

przypadająca na jednostkę kapitału):

– technologia,

– nakłady pracy.

10

Zasoby naturalne

• Wzrost nakładów:

– odkrycia nowych złóż surowców,

– melioracja terenów (nawodnienie, osuszanie),

– budowa polderów (np. w Holandii),

• Wzrost produktywności zasobów (wartość produkcji

• Wzrost produktywności zasobów (wartość produkcji

przypadająca na jednostkę danego zasobu):

– technologia,

– klimat.

11

Postęp techniczny i organizacyjny

• postęp

techniczny

dokonuje

się

poprzez

odkrycia,

wynalazki, innowacje i zmiany sposobów zorganizowania
produkcji,

• Innowacje to nowe produkty, procesy produkcyjne,

sposoby zorganizowania pracy, które powodują wzrost
efektywności

gospodarowania,

są

one

efektem

prowadzonych

i

finansowanych

przez

państwo

i

przedsiębiorstwa prac badawczo-rozwojowych (B+R).

przedsiębiorstwa prac badawczo-rozwojowych (B+R).

• Determinanty postępu:

– efekt twórczego niepokoju, ciekawości, frustracji

– ilość środków finansowych przeznaczonych na działalność badawczo-

rozwojową (B+R)

– rachunek opłacalności, działalność długookresowa, wysokie ryzyko

– korzyści indywidualne a korzyści społeczne (efekty zewnętrzne)

– rola państwa (patenty i licencje, polityka B+R)

– Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

12

Lata

Dochód

per capita

(w cenach 1990)

Wynalazki

1000

1100

1200
1300
1400
1500

400
430
480

510

600
660

Młyn wodny
Chomąto
Wiatrak
Kompas
Piec hutniczy
Prasa drukarska Gutenberga

Osiągnięcia techniczne w rozwoju Europy Zachodniej

1500
1600
1700
1800

1900

2000

660
780
880

1280

3400

17400

Prasa drukarska Gutenberga
Teleskop
Zegar wahadłowy, kanał
Maszyna parowa, maszyna przędzalnicze i tkackie, żelazko,
akumulator
Telegraf, telefon, światło elektryczne, radio
Stal, samochody, samoloty, komputery, energia jądrowa

Ź

ródło: „The Economist”, 13 December 1999 za: D.Begg, S.Fischer, R.Dornbusch, Makroekonomia, PWE, Warszawa 2007,

s. 339.

Udział wydatków na badania i rozwój w PKB w

latach 1990-2007 (w %)

14

Uwaga: dane dla UE-15 i średnie OECD do 2006 r.
Ź

ródło: OECD Database.

Profile innowacyjne gospodarek

Udział B+R w PKB %

Udział B+R przedsiębiorstw w PKB %

Patenty zarejestrowane w Triadzie na

mln mieszkańców

% firm z nowymi innowacjami

Udział B+R finansowanych przez

Badacze na 1000 zatrudnionych

Stopnie inżynieryjne jako % wszystkich

nowo otrzymanych

15

% firm z nowymi innowacjami

produktowymi (jako % wszystkich firm)

Artykuły naukowe na mln

mieszkańców

% firm wdrażajacych nietechnologiczne

innowacje (jako % wszystkich firm)

% firm współpracujących (jako %

wszystkich firm)

Patenty z zagranicznymi partnerami

Udział B+R finansowanych przez

zagranicę %

Słowacja

Czechy

Węgry

Polska

Średnia OECD

Średnia UE-15

Ź

ródło: obliczenia własne na podstawie: OECD Database; OECD Science, Technology and Industry Outlook, OECD 2008.

16

„Productivity isn't everything, but in the long-run it is
almost everything”

Paul Krugman

Modele wzrostu gospodarczego

• modele klasyczne - determinanty produkcji znajdują się po

stronie podaży;

• modele keynesowskie – osiąganie równowagi dokonuje się

przede wszystkim poprzez dostosowania ilościowe, gdyż płace i

ceny nie są elastyczne; siłą napędową produkcji jest popyt

-> modele jednoczynnikowe – badaniom poddawany jest tylko

jeden czynnik, przy założeniu, że pozostałe czynniki nie mają
znaczenia i są stałe

-> modele wieloczynnikowe – uwzględniają większą liczbę

czynników wpływających na produkcję

17

Modele wzrostu gospodarczego

-> modele wzrostu endogenicznego – postęp techniczny jest

wynikiem celowych decyzji inwestycyjnych

-> modele egzogeniczne – czynniki wzrostu pochodzą z

zewnątrz, nie są wynikiem świadomych decyzji

uczestników rynku

Makroekonomiczna funkcja produkcji obrazuje maksymalne

wielkości produkcji, jakie można osiągnąć przy

wykorzystaniu danych nakładów czynników produkcji

Y = f (K, L, A)

K - kapitał

L - zasób pracy

A - technologia

18

Funkcja produkcji Cobb-Douglas

Y

t

= A K

t

ε

L

t

1-ε

Y

t

- dochód narodowy w czasie t

K

t

- wartość kapitału w okresie t

L

t

- liczba zatrudnionych w czasie t

A - technologia

A - technologia

ε

- stały parametr funkcji

Tempo wzrostu PKB

∆

Y/Y = ∆A/A + ε ∆K/K +

(1-ε) ∆L/L

12 maja 2009

19

Model wzrostu Solowa

•

Model neoklasyczny, wyjaśniający przyczyny
wzrostu gospodarczego w długim okresie.

•

Założenia modelu:

– ceny i płace doskonale elastyczne;

– analiza długookresowa;

– równowaga makroekonomiczna przy pełnym zatrudnieniu, czyli

produkcja faktyczna zawsze równa się potencjalnej;

– produkowany jest tylko jeden rodzaj dóbr, które mogą być albo

konsumowane albo przeznaczone na inwestycje;

– oszczędności są równe inwestycjom;

– stałe przychody względem skali – brak efektów skali;

– występuje dodatnia elastyczność substytucji miedzy kapitałem a pracą;

– gospodarka zamknięta;

– bez ingerencji państwa (brak wydatków rządowych i podatków).

20

Model wzrostu Solowa_1

Model Solowa wyjaśnia znaczenie oszczędności, przyrostu

demograficznego i postępu technicznego dla procesów
długookresowego wzrostu gospodarczego.

1. K (kapitał) nie jest stały: inwestycje powodują jego wzrost,

amortyzacja spadek.

2. L (liczba ludności) nie jest stała: populacja rośnie w tempie n.

2. L (liczba ludności) nie jest stała: populacja rośnie w tempie n.

•

Y = F (A, K, L )

•

Y = A K

ε

L

1-ε

•

y = Y/L - p

rodukt na pracownika (wydajność pracy)

•

k = K/L -

kapitał na pracownika

(

techniczne uzbrojenie pracy)

21

Model wzrostu Solowa_2

• Oszczędności (S) są definiowane jako stała część (s)

bieżącego dochodu (Y), który składa się z konsumpcji (C)
i inwestycji (I).

• Y = C + I

• S=I

• S=s*Y=s* F (A, K, L )

• S=s*Y=s* F (A, K, L )

• Funkcję produkcji (1) można zapisać też jako:

• y=f(k)

• y – wydajność pracy ( y=Y/L)

• k – techniczne uzbrojenie pracy (k=K/L)

22

sy

[oszcz

ę

dno

ś

ci na

zatrudnionego

(faktyczne

inwestycje)]

E

nk

[Inwestycje „progowe”

niezb

ę

dne do utrzymania k

na stałym poziomie]

y=f(k)

y

k (Kapitał na zatrudnionego)

Stan równowagi długookresowej

[inwestycje wystarczaj

ą

na

utrzymanie rozmiaru kapitału

przypadaj

ą

cego na 1 zatrudnionego

na stałym poziomie]

k*

k*

y

Oszcz

ę

dno

ś

ci i inwestycje

przypadaj

ą

ce na zatrudnionego

przewy

ż

szaj

ą

wielko

ść

inwestycji

zapewniaj

ą

c

ą

wzrost kapitału w tym

sy

y=f(k)

k*

k*

k

1

zapewniaj

ą

c

ą

wzrost kapitału w tym

samym tempie co wzrost zasobów pracy.

Wielko

ść

kapitału na osob

ę

wzrasta;

gospodarka d

ąż

y do stanu

równowagi długookresowej.

WZROST STOPY OSZCZ

Ę

DNO

Ś

CI

E

F

sy

s’y

W pkt. F kapitał przypadaj

ą

cy

na zatrudnionego jest

wi

ę

kszy ni

ż

w pkt. E, ale

y

k*

k*

k

2

wi

ę

kszy ni

ż

w pkt. E, ale

stopa wzrostu produkcji

pozostaje bez zmian.

• Proces wzrostu jest stabilny; niezale

ż

nie od punktu startu

z biegiem czasu stopa wzrostu b

ę

dzie zbli

ż

a

ć

si

ę

do tego

samego punktu = stanu równowagi dynamicznej, w którym
zasób kapitały ro

ś

nie w tym samym tempie co siła

robocza.

• W długim okresie tempo wzrostu nie zale

ż

y od stopy

oszcz

ę

dno

ś

ci.

oszcz

ę

dno

ś

ci.

Hipoteza konwergencji gospodarczej

• hipoteza konwergencji - kraje biedne rozwijają

się szybciej, a kraje bogate wolniej niż przeciętnie

poziom PKB per capita w USD

27

Argumenty „na rzecz konwergencji”

28

Dlaczego niektóre kraje rozwijające się nie „konwergują”?

AFRYKA: PKB per capita

29

Dlaczego niektóre kraje rozwijające się nie

„konwergują”?

Warunki, które powinien spełniać kraj chcący wyjść z

„zaklętego kręgu ubóstwa”:

• występowanie stabilności politycznej i brak konfliktów

zbrojnych;

• minimalny poziom oszczędności przeznaczanych na

inwestycje;

inwestycje;

• posiadanie pewnego „progowego” poziomu zasobów

ludzkich i infrastruktury technicznej;

• posiadanie sprzyjających rozwojowi gospodarczemu

instytucji państwowych i przestrzeganie praw własności;

• prowadzenie wymiany zagranicznej i otwarcie na

inwestycje zagraniczne;

• występowanie wolności gospodarczej.

30

Ź

ródło: Reshaping Economic Geography,

World Development Report 2009, World
Bank.

http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/
EXTDEC/EXTRESEARCH/EXTWDRS/EXTW
DR2009/0,,menuPK:4231145~pagePK:64167702
~piPK:64167676~theSitePK:4231059,00.html

31

Podsumowanie

• Determinanty wzrostu gospodarczego - zasoby

gospodarcze i efektywność ich wykorzystania, ale
też działania państwa (regulacje, brak konfliktów),
infrastruktura techniczna, warunki przyrodnicze,
otoczenie międzynarodowe,

• Model Solowa – podstawowy model wzrostu

gospodarczego

gospodarczego

• Nie wszystkie kraje konwergują…
• Koszty wzrostu gospodarczego

32

Pytania…?

dr Katarzyna Szarzec

33