(I) Jerzy Kmita, Grzegorz Banaszak – Społeczno-regulacyjna koncepcja kultury; Warszawa 1994, ss

dyrektywy kulturowe:
- wspólne symbole kulturowe
-zdolność patrzenia na siebie, jako na odrębny podmiot (każdy musi na podst.
kontaktów z innymi, wykształcić obraz własnego „ja”- to sprawia, że człowiek staje
się bardzo przewidywalny)
-zestaw umiejętności związanych z pełnieniem ról społ. (każdy musi nauczyć się
pełnić danej roli)
-umiejętności o charakterze emocjonalnym (uczymy się różnicować podstawowe
emocje z którymi przychodzimy na świat)

Dziedziny kultury:



kultura materialna: wszelkie wytwory człowieka, technika, umiejętności
praktyczne;



kultura duchowa: wierzenia, wiedza, literatura i wszelkiego rodzaju
piśmiennictwo, sztuka, w tym: sztuki plastyczne, teatr, muzyka, film, moda, a
także wszystko, co należy do wytworów umysłu, na przykład filozofia;



kultura społeczna: normy moralne, ideologia, uczestnictwo w życiu kulturalnym;



kultura języka: porozumiewanie się zgodnie z obowiązującą (w danym
społeczeństwie) normą językową



kultura polityczna: systemy wartości i wzorce zachowań (polityków, partii)
biorących udział w wykonywaniu władzy państwowej lub aspirujących do tej roli;



kultura fizyczna: system zachowań i działania związane z dbałością o rozwój
fizyczny człowieka; wychowanie fizyczne, sport, rekreacja fizyczna, rehabilitacja
ruchowa, turystyka

(I) Jerzy Kmita, Grzegorz Banaszak – Społeczno-regulacyjna koncepcja
kultury; Warszawa 1994, ss. 13-87 (rozdz. 1-3).

1. naturalizm a antynaturalizm w humanistyce (podstawa odróżnienia)

NATURALIZM

–

ANTYNATURALIZM

Kultura = natura

Stosowanie w humanistyce tych samych metod, co w
przyrodoznawstwie

Inne metody należy stosować w humanistyce, inne w
przyrodoznawstwie

Odrzuca się fizykalizm (przekonanie, że wszystkie
twierdzenia naukowe muszą być przekładane na jęz. ciał fiz.;
redukcja nauki do fizyki)

Przedmiotem humanistyki są wartości

NATURA - wyjaśnianie

DUCH – rozumienie
Nauki humanist. – „nauki o duchu” (Dilthey)

Kultura – duch obiektywny
Jesteśmy zanurzeni w jednym duchu obiekt...

(1) znaczenie przedm.
(2) znaczenie metodolog.

- praktyka społ – z tego poziomu pochodzą wartości
- humanista – realizacja wartości, refleksja nad kulturą
- fil. humanistyki – przypatrywanie się namysłowi nad
praktyką społ.

J.S. Mill -> psychologizm: (pozytywizm)

SWOISTOŚĆ:
Powiązania przyczynowe typu:
jedn. motyw działania (wyd. psych.) – działanie,
traktowano na wzór mechan.-fiz. powiązań
przyczynowych:  motyw psych. – jego
następstwo

Husserl, Frege, Russell, Cassirer, Weber

Badeńska szkoła neokantyzmu –
Windelband, Rickert
(n. hum. – „historyczne nauki o kulturze”)

twierdzenia humanistyki mają być konstruowane
poprzez odniesienie „naturalnych” faktów

powiązania te -> induk. uogólnienia – pr. emp.

UPRAWOMOCNIENIE
Na pytanie o prawomocność naszych sądów
wartościujących poznawczo, etycznie,
estetycznie, należy odpowiadać na podstawie
wyników badań psycholog.
Psychologia służy nam do określenia tego, czym
jest dobro, prawda itp.; wyprzedza wszystkie
dyscypliny..

BŁĘDNE KOŁO: psychologia tym, co uzasadnia i
tym, co ma być uzasadnione (uzasadnia samą
siebie);
Filozof. gwarancja prawomocności wiedzy
naukowej opierać się ma na wiedzy nauk.
DOGMATYZM SCJENTYSTYCZNY: twierdzenia
psychologii są prawdziwe na podstawie dogmatu

przedmiotowych do wartości.

Rickert – odniesienie do wartości (podpada pod
nie każde zjawisko hist.-kult.)

HETEROGENICZNE KONTINUUM – każda z
pojawiających się po sobie rzeczy jest
innego rodzaju

HOMOGENICZNE KONTINUUM – wszystkie
elementy ciągu podpadają pod te same
prawa

HETEROGENICZNE DISCRETUM – każdy z
argumentów ciągu rozpatrywać należy
osobno (zachowana swoistość punktów,
faktów kult. ->treść wyselekcjonowana z
perspektywy pewnych wartości – np.
kompozycja opery realizuje pewną wartość
estetyczną)

Wartości urzeczywistnione przez fakty hist.
decydują o „3. królestwie” – transcendentalnym
(nie podlega zmianom w czasie)

Windelband

nauki nomotetyczne (przyrodnicze)

nauki idiograficzne (przedmiot
humanistyki); historia (nauki typu hist.) ma
charakter wyłącznie idiograficzny, tzn.
polega na opisie i wyjaśnianiu konkretnych
zdarzeń

Kontynuatorem badeńskiej szkoły neokantyzmu
był Weber -> humanistyczna praktyka badawcza
- TYPY IDEALNE – za pomocą pojęć typowo-
idealnych można realizować cele poznawcze
nauk o kulturze

2. założenie o racjonalności i interpretacja humanistyczna

szablon typowo-idealny:

przekonania ukierunkowujące na wartość i wskazujące, jak ją zrealizować

podjęcie działania

Typ idealny działania subiektywno-racjonalnego (Weber – działanie celowo-racjonalne):



1. nakierowanie podmiotu na pewną wartość (

każda jedn. ludz. podejmuje takie działania,

które dyktuje jej fakt, że jest w danym momencie zorientowana na daną wartość)



2. co należy zrobić aby ta wartość zrealizować?.. (respektowanie wiedzy

o realizacji tej

wartości)



podjęcie działania – skutek

(1) Działanie
(2) 1. wartość -

NORMA

2. wiedza o realizacji danej wartości - DYREKTYWA

Czego brakuje, żeby (1) wartość i (2) wiedza o realizacji wartości wynikały z (1) działania?

  ZAŁOŻENIE O RACJONALNOŚCI (wiąże przesłanki 1. i 2.)
Podmiot  działania  postępuje  w  taki  sposób,  podejmuje  takie  działania,  które  dyktuje
jednostce fakt, że w danym  momencie jest nakierowana na wartość. Człowiek realizuje
działania, wartość, na którą jest nakierowany, za pomocą wiedzy, którą posiada.

3. uwarunkowanie funkcjonalne

s. 25

przykład – tłum linczujący Murzyna

2 alternatywne, niesprzeczne sposoby wyjaśniania działań ludzkich:

UWARUNKOWANIA

SUBIEKTYWNO-RACJONALNE

(PODMIOTOWE)

FUNKCJONALNE

(PRZEDMIOTOWE)



Wartość: ukaranie przestępcy (cel)



Norma: warto ukarać człowieka, który
popełnił przestępstwo, nie czekając na
wymiar prawa



Realizacja: powieszenie



Brak celu, tylko funkcja

(1) Działanie – zlinczowanie człowieka
(2) KS (kontekst strukturalny) –

życie społeczne farmerów
KS jest scharakteryzowany przez
stan globalny, tendencję S –
frustracja farmerów
frustrację S należy minimalizować,
minimalizuje ją pewna baza działań:
T

, ...T

-> S

(3) HO (historyczne okoliczności)

HO -> T

, ...T

XIX – tylko możliwość linczu...

4. uwarunkowanie funkcjonalno-genetyczne

Uwarunkowanie  funkcjonalno-genetyczne  –  szczególny  przypadek  hipotetycznego  uwarunkowania
funkcjonalnego,  za  pomocą  którego  ujmuje  się  w  kategoriach  funkcjonalnych  fakt  powszechnie
występującej w danej społeczności zmiany przekonań normatywnych i/lub dyrektywalnych.

Wykazanie pewnej genezy na sposób funkcjonalny...
T – system przekonań

(1) T -> T’ (zmiana przekonań; inne przekonanie efektywniej minimalizowało frustrację,

np. agresja przeniesiona na kogoś innego)

(2) Dlaczego?

(a) D’ – nowy system działań, który w sposób bardziej efektywny minimalizuje frustrację,

powoduje stan S – minimalizację frustracji

D’ -> efekt -> S

(b) KS -> stan glob. S

(zmienia się kontekst społ. i w konsekwencji stan globalny S,
np. w KS pojawia się ubezpieczenie rolnicze...

5. normy i dyrektywy; ich respektowanie i akceptowanie

Kultura – system przekonań wszystkich członków kultury, normatywnych i dyrektywalnych,
powszechnie respektowanych w danej społeczności –

s.38

Kultura stara się umożliwić funkcjonowanie 2 modeli:

wyjaśnienie przedm. (funkcjonalny)

wyjaśnienie podm. (subiekt.-racjon.)

KULTURA – N/D
(1) społeczność
(2) respektowanie

(3) przekonania normatywne
(4) przekonania dyrektywalne

N – zdania artykułujące pewną wartość, na którą ukierunkowane są działania;

Zdania normatywne – ustalające pewne cele;

Norma mówi o tym, co być powinno, a nie co jest (psychologizm nie jest w stanie
wyartykułować powinności – stanów rzeczy, których nie ma).

D – sposób realizowania tych wartości –

s.44

„Aby zrealizować stan S, należy w okolicznościach O podjąć czynność C”

„Aby uchronić drzewo od mrozu, należy owinąć jego pień słomą” – zdania dyrektywalne
(można je wyprowadzić ze zd. normatywnego)

(3)

respektowanie

“określona jednostka respektuje dane przekonanie, jeśli w systematyczny sposób (w odpowiednim
czasie) podejmuje odpowiednią czynność stale tak, jak gdyby owo przekonanie akceptowała jako
subiektywno– racjonalną przesłankę tej czynności”

G.Ryle:

know how – akceptowanie – “wiem, jak...” (wiem, jak się postępuje w danej kulturze; świadome)
know that – respektowanie – “wiem, że...” (hipotetyczne akceptowanie danych przekonań;

potencjalna akceptacja (postępowanie jakby się coś
akceptowało); jakie przekonania respektujemy;
niekoniecznie świadome;
możliwość postępowania zgodnie z danymi regułami;
zgoda na to, że pewne wartości w danej kulturze
obowiązują,
np. podm, orzeczenie w zd. -> realizacja wartości kult.

poręczność (Heidegger) – byty, które nas otaczają: byty, które służą do czegoś

6. świadomość społeczna a światopogląd

Świadomość społeczna:

kultura

przekonania religijne

twierdzenia nauki

Należą do niej:
-przekonania normatywne i dyrektywalne (regulujące poszczególne typy praktyki społ.)
-powszechnie respektowane, pośrednio o funkcji regulowania określonych obszarów praktyki
społecznej

Podział kultury ze względu na wartości:

KULTURA

WARTOŚCI UCHWYTNE PRAKTYCZNIE

WARTOŚCI OSTATECZNE

Sfera techniczno – użytkowa

(technologiczna – Kołakowski)

Sfera symboliczna

Światopogląd

W jej obrębie podejmujemy

Komunikacyjna sfera kultury

Wizja świata oparta na

czynności i możemy realizować
cele. Czynności techniczno-
użytkowe nie wymagają
interpretacji ze strony drugiego
podmiotu. Kultura techniczno-
użytkowa to inaczej cywilizacja.

(obyczaj, język, sztuka)

Czynności symboliczne
wymagają interpretacji,
nastawione na cel np. podanie
ręki – samemu nie
osiągniemy celu, jakim jest
przywitanie, niezbędna jest
druga osoba.

Kiedy czynności są
wykonywane zgodnie z regułami
i z tymi regułami są
interpretowane to wtedy te
czynności są symboliczno
kulturowe. Efekt zależy od
interpretatora.

wartościach ostatecznych;
Zbiór wartości ostatecznych,
absolutnych, determinujących
całościową wizję świata

s. 71. (Dilthey)
„wartościujący ogląd świata
dyktowany przez przeżywanie go
i naszego w nim uczestnictwa.”
s.72.:
„światopogląd jest to system
przekonań, które określają w
trybie normatywnym wartości
ostateczne (niesłużące już
żadnym innym wartościom), a
zarazem prezentują obraz świata
ukazujący, jak się mają
poszczególne jego fragmenty,
zwłaszcza nasze działania, do
tych wartości ostatecznych”

3 typy światopoglądów:
-idealistyczno-obiektywny
-idealistyczno-wolnościowy
-naturalistyczny

7. praktyka społeczna

(1) społeczność

Co określa ciągłość danej społeczności?..
„Daną  społeczność  określa  ciągłość  odnośnego  jej  stanu  globalnego  przysługującego  jej  jako
kontekstowi  strukturalnemu  pewnego  zbioru  działań utrzymujących  w  trybie funkcjonalnym  ów
stan.”

Zbiór działań – PRAKTYKA SPOŁECZNA

„zbiór działań występujących w owej społeczności, które są zarazem (1) funkcjonalne względem
jej  stanu  globalnego,  przysługującego  jej  jako  kontekstowi  strukturalnemu  owych  działań,
(2)uwarunkowane kulturowo w trybie subiektywno-racjonalnym”

KULTURA



(tryb subiekt.-racjon.)

„Praktyka społeczna (danej
społeczności) miałaby tedy zawsze

PRAKTYKA SPOŁECZNA

uwarunkowania podwójne:

(1) funkcjonalne, (2) kulturowe



(uwarunkowanie funkcjonalne)

o charakterze sub.-racjon.”

SPOŁECZNOŚĆ

(KS działań charakteryzowany jest

przez -> stan glob. S)

społ. definiowane przez kapitalistyczny
wymiar kontekstu, w jakim nasze działania się
znajdują

3 typy praktyki społ.: (powodują przyczynowo stan respektowania przez poszczególne jednostki

określonych przekonań)

podstawowa

komunikacji językowej

komunikacji obyczajowej

8. definicja kultury

„System  przekonań  normatywno  –  dyrektywalnych,  które  są  powszechnie  respektowane  w  danej
społeczności  i  które  regulują  działania  członków  danej  społeczności  (jednostek  należących  do  tej
społeczności)
(ideacyjne  rozumienie  kultury  ->  „Projektowane  powyżej  pojęcie  kultury  –  jako  pewnego  systemu
respektowanych przekonań, warunkujących w trybie subiektywno-racjonalnym odpowiednie działania
ludzkie – należy do typu tych ujęć kultury, które zwie się zwykle ujęciem „ideacyjnym””)

2 sfery kultury:

SFERY KULTURY

TECHNICZNO – UŻYTKOWA

SYMBOLICZNA

Działania, których efektywność nie zależy od
tego, czy część dyrektywalna jest respektowana
przez wszystkich członków społeczności
Np. wywieszenie ręcznika i wywieszenie flagi:
Flaga -> wspólnota jest potrzebna do tego, żeby
działania miały sens

Respektowanie dyrektyw nie jest konieczne, żeby
efekt S się pojawił (dojdzie do realizacji działania)

Działania kulturowe, których efektywność zależy
od tego, czy część dyrektywalna jest
respektowana przez wszystkich członków
społeczności
(żeby działanie było skuteczne, dyrektywy muszą
być respektowane)

obyczaj (kom. ob.)

nauka

kom. językowa

9. Gellnera etnograficzna typologizacja społeczeństw

3 typy społeczeństw:

łowiecko-zbierackie – nie da się oddzielić sfery symbolicznej od sfery praktyczno-użytkowej;
brak podziału na działania techn.-użytkowe i symbol.-kulturowe; działania nigdy nie są
racjonalne; praktyka – zarazem praktyczno-użytkowa i kulturowo-symboliczna;

pastersko-rolnicze  –  możliwe  jest  oddzielenie  sfery  techniczno-użytkowej  od  kulturowo-
symbolicznej;  praktyka  da  się  podzielić na: (1)  protopraktykę  techniczno-użytkową  oraz  (2)
praktykę symboliczno-kulturową;

industrialne (kapitalistyczne) -> praktyka społ.: podstawowa produkcji techn., konsumpcji
jej wytworów, językowa, obyczajowa, artystyczna, badawcza, polit.-prawna, magiczna,
religijna, świecko-światopoglądotwórcza...

(przeciwstawienie między praktyką podstawową, „materialną” – regulowana przez kulturę
społ.-użytkową oraz pozostałymi dziedzinami praktyki społ.- regulowanymi przez k. symbol.)

(II) Wojciech J. Burszta, Różnorodność i tożsamość. Antropologia jako
kulturowa refleksyjność, Poznań 2004, ss. 13-28 (rozdz. 1).

1. nowożytny ideał nauki

„Nowożytny ideał nauki, w ramach którego funkcja poznawcza ściśle łączy się z techniczną, opierał
się  na  przekonaniu  natury  epistemologicznej,  iż  badacz  poznający  określone  stany  rzeczy  może  być
całkowicie  niezależny  od  tradycji  i  doświadczenia  osobniczego,  od  okoliczności  historyczno-
kulturowych, że „przyrodzone zdolności poznawcze- zmysły i umysł – pozwalają mu na formułowanie
teorii naukowych ważnych zawsze i wszędzie, że, jedynym słowem, zdolny on jest własnym wysiłkiem
wykryć  to,  co  w  porządku  natury  ma  charakter  uniwersalny.  Bez  tego  przekonania,  że  historycznie
określony  i  fizycznie  ograniczony  podmiot  zdolny  jest  do  przekroczenia  swej  partykularności  i  do
uzyskania wiedzy o uniwersalnej ważności, nauka nowożytna byłaby oczywiście niemożliwa”.”(s.14)

ideał wiedzy absolutnie pewnej, obiekt., bezstronnego obserwatora... cel – dojście do prawdy...
Podm. poznawczy może dojść do prawdy obiektywnej i intersub.
OBIEKTYWIZM – przedm. poznawczy istnieje poza podm. poznającym i jest od niego niezależny
(

s.17,

2.akapit) -> ontolog. rozumienie; teoriopoznawczy (intersubiekt.)

INTERSUBIEKTYWNE poznanie prawdy o przedm
Tw. jest ważne, gdy jego zasięg nie jest ograniczony kulturowo, społ.

Poznanie – sposobem bycia-w-świecie (par.13)

Nowożytny ideał nauki – paradygmat pozytywistyczny (znajduje ujście w praktyce antropologicznej)
(praktyka badawcza ma być niezależna od kontekstu kulturowego; wiedza poza kontekstem
kulturowym)

s.18

Antropologia ukierunkowana na kulturę wyrosła na gruncie kultury europejskiej, ale sama
antropologia jest medium, nie ma nic wspólnego z kulturą, pozostaje ponad kontekstem kulturowym.

2. stanowisko metaempiryczne w sporze nad statusem poznawczym

antropologii

Levi-Strausse -> strukturalizm (oparty na lingwistyce, semiologii, teorii kom., elementach
cybernetyki)

Sposoby rozumowań badaczy-antropologów cechują się dwoistością: są równocześnie „zewnętrzne”
(w charakterze obserwatora) i „wewnętrzne”(.identyfikacja z daną grupą).

Cel antropologii -> badacz powinien przekroczyć fakt, że jest uwarunkowany kulturowo
Jak?..
Oderwanie się od metod myślenia zarówno specyficznych dla wchodzącego w grę społeczeństwa, jak i
zakładanych na gruncie nauk społecznych.
Proces socjalizacji sprawia, że badaczowi trudno jest wyjść poza swoją kulturę (stosuje kryteria w niej
obecne).

2 rozumienia języka:
langue – struktura determinująca wszystkie akty mowy
parole – codzienny język, mowa

T.Hawkes – „Semiotyka i strukturalizm”

3. stanowisko metakrytyczne w sporze nad statusem poznawczym

antropologii

Negacji podlega to wszystko, co dotąd traktowano jako wyraz adekwatnego wyjaśniania
różnorodności kultur za pomocą procedur naukowych. Antropologia zaczyna się „przyglądać”
samej sobie, jako dziedzinie kultury... Refleksja nad kulturą...

„Skoro potraktujemy naukę jako dziedzinę kultury, która respektuje normy i dyrektywy regulujące
praktykę badawczą, ale której sądy są także wyrazem kultury, w jakiej badacz uczestniczy,
niemożliwe jest pozbycie się tych ostatnich. (...) Każdy sformułowany przez antropologa sąd
naukowy, niezależnie na gruncie jakiej teorii czy filozofii kultury się to dzieje, jest nieuchronnie
wyrazem przekonań w sposób bezpośredni lub implicite zakorzenionych w jego własnej kulturze.”

samorefleksja

zgadza się co do tego, że wiedza jest kulturowo uwarunkowana

przyjmuje możliwość relatywizacji

4. relatywizacja wiedzy do kontekstu kulturowego

(antropologia postmodernistyczna)

Ruth  Benedict  –  „od  Kanta  przejęła  jedynie  tezę,  że  umysł  ludzki  narzuca  podstawowe  pojęcia  i
kategorie,  na  podstawie  których  organizowane  są  dane  sensoryczne  oraz  ich  opisowo-teoretyczna
interpretacja;  Kantowskie  aprioryczne  formy  oraz  kategorie  doświadczenia  nie  mają  charakteru
uniwersalnego -> różne jednostki w różnych kulturach mogą się posługiwać w doświadczeniu świata
odmiennymi zespołami tych pojęć i kategorii.”

Każda kultura operuje własnymi „schematami poznania”.

Postulat: „najpierw „oswoić” naszą własną kulturę, poznać ją w taki sposób, jakby była to kultura w
rzeczywistym sensie „inna” także dla nas, zaznajomionych z jej normami i wartościami”.

Kultura  –  przedmiot  refleksyjnego  namysłu  na  równi  ze  stanami  rzeczy,  które  były  wobec  niej
zewnętrzne -> poznanie antropologiczne jest w świecie, jest w kulturze

Problem: skoro, jak powiedział Nietzsche, istnieją wyłącznie interpretacje, to jak mogą one w miarę
harmonijnie współistnieć w świecie, w którym coraz nam trudniej schodzić sobie z drogi (Geertz)?...

(III) Ernst Cassirer, Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, przeł. A.
Staniewska, Warszawa 1998, ss. 66-70 i 191-230 (rozdz. 2 i 8).

1. symboliczne zapośredniczenie rzeczywistości

Uexkull -> każda z istot żywych jest na kształt monady(nie wychodzą poza siebie – Leibniz)
Metoda porównawcza – porównanie anatomii, fizjologii (do charakterystyki)

Wrażenia ->

system receptorów

Krąg funkcjonalny

System efektorów

Witalizm – życie ludzkie nie może być redukowane do bardzo prostej rzeczywistości, procesów
biochem. Itp.
Teleologia – procesy biochemiczne są celowe (ze względu na życie...)

Porównując 2 systemy funkcjonalne możemy dojść do różnic między organizmami

 ILOŚCIOWE zmiany w systemie receptorów i efektorów

Cassirer – człowiek nie może być tak opisywany

 SYSTEM SYMBOLICZNY; zmiana JAKOŚCIOWA

Wrażenia ->

system receptorów

System symboliczny Krąg funkcjonalny

System efektorów

Proces myślowy opóźnia reakcję...
Rousseau – człowiek zwierzęciem wynaturzonym
Świat taki, jaki znają zwierzęta, jest człowiekowi obcy, niedostępny

SYMBOL kluczem do natury człowieka (człowiek – animal symbolicum)

„Człowiek ustawicznie sam z sobą rozmawia”...
„Człowieka niepokoją i przerażają nie rzeczy same, ale jego przekonania i wyobrażenia o rzeczach”
(Epitet)

Świat symboliczny – filtrem...
Interpretacyjność
Funkcjonalność (np. język, jeżeli posiada jakąkolwiek jedność, to jest to jednia funkcjonalna)
Wymiar symboliczny – uwarunkowanie subiekt.-racjon. u Kmity

Jedna z form symbolicznych – JĘZYK

3 funkcje języka:
(1)  magiczna
(2)  metafizyczna
(3)  pragmatyczna

2. metonimiczne i metaforyczne rozumienie słowa; w odniesieniu do (I)

MAGICZNA FUNKCJA JĘZYKA

(Kmita  –  s.53)  (społ.  zbieracko-łowieckie:  synkretyczna  jedność  praktyki  „społeczeństw
pierwotnych”  ->  reguluje  ją  kultura,  której  dyrektywy  oraz  normy  są  zarazem  metonimiczne  i
metaforyczne)
Człowiek dziki nie ma pojęcia o odniesieniu przedmiotu -> włócznia...

METONIMIA -> zw. przyczynowo-skutkowy

-

relacja analogii, symbolizowania

relacja przyległości czaso-przestrzennej

oszczep w ciele przeciwnika -> oszczep nazwą dla przeciwnika (relacja analogii, symbolizowania)
(nazwa)

(METAFORA)

włożenie oszczepu do żaru ogniska znaczy: oszczep sprawia cierpienie temu, kogo ugodził
nazwa – częścią przeciwnika

 MYŚLENIE MAGICZNE (myślenie oswojone)

Np.:
Numerologia... nazwa posiada moc sprawczą
Wykrzyczenie pewnego słowa jest w stanie spowodować namacalny efekt

3. dyskurs onomatopeiczny a metafizyczna funkcja słowa

METAFIZYCZNA FUNKCJA JĘZYKA

Myśl ->

Byt

Parmenides – tożsamość bytu i myśli

Słowo ->

Rzecz

Cassirer – („Znaczenie znaczenia”) – relacja między słowem a rzeczą

Physei on (metafiz. konieczność bytu)

–

thsei on (konwencjonalność)

Słowo i rzecz maja pewien naturalny związek, zbieżność, podobieństwo, co prowadzi do dyskursu
onomatopeicznego
-> odkrycie etymonu (prawdziwej i pierwotnej postaci każdego określenia)

Jak słowo odnosi się do rzeczy? Jak możliwe jest poznanie?
Platon... „Podobne poznaje podobne”

Empedokles -> 4 pierwiastki

1.....................->.................1.

2.....................->.................2.

CZŁOWIEK 3.....................->.................3. RZECZYWISTOŚĆ

4.....................->.................4.

związek metafizyczny pomiędzy słowem i rzeczą: słowo musi być podobne do rzeczy, którą opisuje
(onomatopeje) -> dyskurs onomatopeiczny
Jak wspólności nie ma – słowo musiało ewoluować (etymon – to, czego szukamy)
Np. „mamma mia”: „mama” – wspólność -> dźwiękonaśladownictwo

4. pragmatyczna funkcja języka

PRAGMATYCZNA FUNKCJA JĘZYKA

Sofiści – Protagoras -> „Człowiek miarą wszechrzeczy” (miarą wszelkiego sądu człowiek)

Komunikacja ma polegać na przekonywaniu, skłanianiu do działania, perswadowaniu...
-> intersubiektywna komunikowalność

Nie ma obiektywnego kryterium rzeczywistości pozajęzykowej
Słowo – funkcje erystyczne, oddziaływanie na wolę

5. pragnienie a proces nazywania i jego aspektowy charakter

Jespersen ->badanie przemian języków nowożytnych
-subiektywny wymiar języka – język był pierwotnie okrzykami wywołującymi emocje
-obiektywny wymiar języka – relacja symbolizowania (w obiekt. rzeczywist.)

Z jakiej formy symbolicznej pojawił się język?...
Z bezsensownych dźwięków – narzędzi myśli
Chęć  komunikowania  się  zwyciężyła  nad  wydawaniem  okrzyków,  manifestowaniem  stanów  wewn.,
artykułowaniem emocji

Metaforyczne  przeniesienie  –  pieśń  wyrazem  szczęścia  (po  zwycięstwie  w  bitwie)  później  może
symbolizować to wydarzenie, a nawet tego, kto zabił

Humboldt -> klasyfikacja języków świata
-język nie jest gotową strukturą, lecz procesem ciągłym
-różnica między językami polega na„sposobach widzenia świata”(nie na różnicach dźwięków,znaków)
-język jako proces i „sposób widzenia świata”, a nie jako słownictwo i gramatyka...
-słowa i reguły istnieją naprawdę tylko w toku logicznie powiązanej mowy

de Saussure ->trzeba zarzucić wszelką ideę „gramatyki historycznej”
-„oś równoczesności” (gramatyka) i „oś następstwa”

 la langue – język – jest uniwersalny, nie jest uwarunkowany czasowo, jego istnienie

warunkuje związana z czasem mowa; porządek synchroniczny – zajmujący się stałymi
strukturami

 la parole – mowa – związana z czasem; proces indywidualny; porządek diachroniczny –

upływ czasu, zmiany

Funkcja społeczna języka...

SYMBOLIZM mowy

od podstawy emocjonalnej do teoretycznej..

wymiar jęz. : subiekt. -> obiekt.

odniesienie przedm. – słowo odnosi się do czegoś w rzeczywistości

nazwy – symbolizują – rzeczy

NAZYWANIE – proces konstruowania naszego pojęcia o rzeczy, która kryje się za nazwą



aspekt (ze względu na rolę społeczną, zainteresowania)

s.236-238

np. koń

„ihaha”

- śmieszny dźwięk aspektem dla dziecka

„Arab” czystej krwi angielskiej - czysta krew arabska (KCA)

wałach

- niezdolny do hodowli



pojęcie



interes/cel

U podstaw nazw leżą pragnienia, interesy, przekonania -> inaczej przyglądamy się
temu, co te nazwy oznaczają

KLASYFIKACJA – powtarzające się elementy doświadczenia zmysłowego pozwalają nam wyrobić

sobie przekonanie czym jest dana rzecz

(IV) Ludwig Wittgenstein, Tractatus logico-philosophicus, przeł. B.
Wolniewicz, Warszawa 2000. Tezy: 1-4.121; 5-5.01; 5.6-7.

1. świat a rzeczywistość (różnice)

ŚWIAT

- wszystko, co jest faktem (teza 1. – „Świat jest wszystkim, co jest faktem”)

2.04. „Ogół istniejących stanów rzeczy jest światem”

FAKT

- istnienie stanów rzeczy (teza 2.)

STAN RZECZY

- połączenie przedmiotów (M-są możliwe-> możliwe konfiguracje przedm.)

PRZEDMIOT

- substancja świata (K-są konieczne; możliwość struktury)

Konieczne jest to, że coś jest możliwe;

Rzeczywistość jest z góry przesądzona

Np. możliwe jest to, że idee są tym, co postulował
Platon, ale nie jest możliwe, że śpią
Świat jest ograniczony

RZECZYWISTOŚĆ - istniejące i nie istniejące stany rzeczy

2.06. „Istnienie i nieistnienie stanów rzeczy jest rzeczywistością.

(Istnienie stanu rzeczy nazywam faktem pozytywnym, nieistnienie –
negatywnym.)”

2.063. „Cała rzeczywistość jest światem”





= R

R=A

2. przedmiot i stan rzeczy a ich językowe korelaty

PRZEDMIOT (K) ->- substancja świata (K-są konieczne; możliwość struktury)

Świat jest ograniczony;

Konieczne jest to,że coś jest możliwe; Rzeczywistość jest z góry przesądzona

Np. możliwe jest to, że idee są tym, co postulował Platon, ale nie jest możliwe,
że śpią

PRZEDMIOT

jest prosty (odpowiada mu prosty znak nazwowy) t.2.02
znać przedmiot – wiedzieć, co można o nim powiedzieć) t. 2.04; 2.03

t. 5.557”Zastosowanie logiki decyduje, jakie zd. elementarne istnieją”

nie można pomyśleć przedmiotu poza relacjami, w jakie wchodzi

2.0123: „Znając przedmiot, znam też wszystkie możliwości jego występowania w

stanach rzeczy”

Istotą przedm. jest występowanie w stanach rzeczy

2.0141 „Możliwość występowania w stanach rzeczy jest formą przedmiotu”

STAN RZECZY (M) - połączenie przedmiotów (M-są możliwe-> możliwe konfiguracje przedm.)

2.0272 „Konfiguracja przedmiotów tworzy stan rzeczy”

FAKT (I)
(1) POZYTYWNY
(2) NEGATYWNY (t.2.06)

3. obraz, stosunek odwzorowania i obraz

ŚWIAT

JĘZYK

(OBRAZ)

SĄ LOGICZNE (przestrzeń logiczna)

Przedmiot (K)
Stan rzeczy (M)
Fakt (I)

pozytywny

negatywny

Przedmiot

2.1. „Tworzymy sobie obrazy faktów”
2.11. „Obraz przedstawia pewną sytuację w

przestrzeni

logicznej

– istnienie i

nieistnienie stanów rzeczy”

2.12. „Obraz jest modelem rzeczywistości”

Element obrazu

2.13: „Przedmiotom odpowiadają w obrazie

elementy obrazu”

2.14. „Obraz polega na tym, że jego elementy

mają się do siebie w określony sposób”

2.17 „Tym, co obraz musi mieć wspólnego z

rzeczywistością, by mógł ją na swój sposób
– trafnie lub błędnie – odwzorowywać, jest
jego

forma

odwzorowania.”

/forma

logiczna/forma rzeczywistości – 2.18./

2.182„Każdy obraz jest także obrazem logicznym

sensem obrazu jest sytuacja
2.221. „To, co obraz przedstawia, stanowi jego

sens”

2.225. „Nie ma obrazu prawdziwego a priori”
3. „Logicznym obrazem faktów jest myśl”
3.01. „Ogół myśli prawdziwych jest obrazem

świata”

2.222 „Prawdziwość lub fałszywość obrazu

polega na zgodności lub niezgodności jego
sensu z rzeczywistością.”

4. zdanie (sytuacja, sens zdania, znaczenie nazw)

NAZWA (przedm.) – znak prosty użyty w zdaniu

3.202. „Nazwy to zastosowane w zdaniu znaki proste”

3.203. „Nazwa oznacza przedmiot. Przedmiot jest jej znaczeniem.

(„A” jest tym samym znakiem, co „A”)

Nazwa ma znaczenie tylko w zdaniu (przedmiot – w stanach rzeczy)

3.3. „Tylko zdanie ma sens; tylko w kontekście zdania nazwa ma znaczenie”

ZDANIE - funkcja zawartych w nim wyrażeń (3.318)

Dlaczego metafizyka jest nonsensowna a logika bezsensowna?

LOGIKA pokazuje, jak zachowują się w zdaniu zmienne; tautologie nie mają sensu, bo nie mówią o
przedmiotach, są treściowo puste, wyrażają formę logiczną.

METAFIZYKA – „jest” to predykat 2-argumentowy (np. w logice a



X); „Bóg jest” – predykat 1-

argumentowy (bezsensowny)

(V) Ludwig Wittgenstein, Dociekania filozoficzne, Warszawa 1972, ss. 7-30.

1. gra językowa

*kostka semiotyczna o. Bocheńskiego:

JĘZYK

UŻYTKOWNIK

PRZEDMIOT

J-U –>pragmatyka –> Wittgenstein późny

J-P –> odniesienie(semantyka) -> W.wczesny

–> uniwersum faktów

-> metafizyka (stany rzeczy, przedmioty...)

(są pomiędzy nimi relacje, np. przyczynowe)

-> METONIMIA

-> METAFORA

GRA JĘZYKOWA – całość złożona z języka i czynności, w które jest on wpleciony

Język jest związany z faktami pozajęzykowymi -> zrozumiałość czynności

Wczesny Wittgenstein: Język funkcją poznawczą; jest wypreparowany, sztuczny;
Język nie jest rozumiany w perspektywie kulturowej
Ma moc deskryptywną (opisową)

Późny Wittgenstein: język służy do czegoś (postępujemy tak, jakbyśmy akceptowali pewne reguły –
respektowali je..)

GRY JĘZYKOWE są intersubiektywnie podzielane (akceptujemy reguły rządzące naszymi
zachowaniami)

Gry językowe determinuje sposób życia (kontekst dla nich)

Reguły rządzące „grą językowa” – przyczyna-skutek...

2. znaczenie a użycie

ZNACZENIE – sposób, w jaki dany fakt językowy wpływa na zachowanie innych osób

MENTALIZM (w teorii znaczenia):

-> 2 wyrażenia: a i b mają to samo znaczenie, jeśli ich wypowiedzenie powoduje to samo
przedstawienie myślowe, np. „white” i „biały”

-> 2 podmioty: O

i O

rozumieją wyrażenie A w tym samym znaczeniu, jeśli po jego wypowiedzeniu

mają te same przedstawienia w myśli

Z mentalizmem można wiązać asocjacyjną koncepcję znaczenia
(skojarzenia między elementami języka; usłyszenie nazwy przywołuje obraz przedmiotu)

Ten sam znak językowy można różnie używać, np. 4: 2+4=6 i „Henryk IV”

„Czy pada deszcz?” -> CZY nie ma desygnatu

definicja ostensywna – przez wskazanie, np. co to jest północ?..
Definicja ta tylko wtedy objaśnia użycie, gdy jest jasne, jaką rolę dany wyraz pełni w języku

„Nie pytajcie o znaczenie, pytajcie o użycie” (instrumentalna koncepcja znaczenia)

„Wyrażenia  językowe  są  narzędziami  ze  skrzynki  językowej,  za  pomocą  których  realizuje  się  różne
zadania”

„Znaczeniem słowa jest sposób użycia go w języku”

Znaczenie wyrażenia pojawia się w sposobie posłużenia się tym wyrażeniem w określonej sytuacji i w
realizowaniu  celu,  jaki  przyświecał  osobie,  która  się  nim    posłużyła.  Użycie  danego  wyrażenia  jest
regulowane przez reguły danej „gry językowej”.

(VI) Martin Heidegger, Bycie i czas, przeł. B. Baran, Warszawa 1994. §§ 12-18,
22-38, 41.

1. poznanie a bycie-w-świecie

Heidegger -> intencjonalność niezrozumiała

W jaki sposób można napotkać coś, co jest przedmiotem, co jedynie „stoi naprzeciw”?
Dzięki uprzedniemu „zainteresowaniu” tym, co można napotkać...

Nasze zaangażowanie, zainteresowanie, poprzedza z istoty pojawienie się tego czegoś – nie ma więc
początkowego „doświadczenia”, na którym można by oprzeć konstrukcję naszej wiedzy o świecie.
(koło hermeneutyczne -> każdy punkt na obwodzie koła może być uznany za początek)

*Kartezjusz -> dualizm kartezjański (podmiot – przepaść – świat)
-> jeśli podmiot chce poznać przedmiot, musi wyjść i wejść do świata przedmiotu

*Kant -> próbuje udowodnić istnienie świata wewnętrznego

*Heidegger -> podmiot uczestniczy w kulturze i nie może być poza światem

(Heidegger nie utożsamia bycia-w-świecie z byciem w kulturze, to interpretacja)

DASEIN:
-

„bycie-tu-oto”

byt, w którym odnajdujemy siebie tu-oto w ramach danych problemów..

byt uczestniczący w świecie i w kulturze

jest zawsze swoja możliwością

„byt, który się w swym byciu do tego bycia rozumiejąco odnosi”

Dasein egzystuje – byt, który zawsze jestem ja sam

Bycie D uwidocznione jako troska – bycie ku światu zatroskaniem..

nie istnieje poza byciem-w-świecie

„bycie-w-świecie”

BYT – kto? Dasein..

BYCIE-W:

konstytucja wewnętrzności, bycia D, b-w-ś; egzystencjalny wyraz bycia D

„Byt może tylko wtedy dotykać bytu obecnego wewnątrz świata, gdy z natury jego
sposobem bycia jest bycie-w – gdy już wraz z jego byciem-tu-oto zostaje mu odkryte
coś takiego jak świat, z którego przez dotykanie może się wyłonić byt, aby w ten
sposób stać się dostępnym w swej obecności” (s.71)

W-ŚWIECIE:

ontologiczna struktura świata, idea światowości

Sensem bycia D jest bycie-w-świecie, to znaczy, możliwość napotkania czegoś, co jest. Szczególnym
przypadkiem tej możliwości jest możliwość napotkania bytu innego niż D, która Heidegger nazywa
„zatroskaniem”. (D jest tzn. odnosi się do rzeczy)

POZNAWANIE ŚWIATA – pierwotny sposób bycia-w-świecie.
Jest „wewnątrz”, najpierw opiera się na byciu-już-przy-świecie, które istotowo konstytuuje
bycie D.
D zawsze jest „na zewnątrz”, przy spotykanym bycie, z zawsze odkrytego już świata
Przebywanie obok bytu, który ma być poznany – „bycie-na-zewnątrz” (D poznające) i
„wewnątrz” (jako b-w-ś) zarazem..

ŚWIAT

Pojęcie ontyczne

Pojęcie ontologiczne

Przedontologiczno –
egzystencjalny sens

(pewien sens ontyczny)

Poj. ontologiczno -
egzystencjalne

Ogół bytu, który może
być obecny w świecie;
„świat”

Bycie bytu, który może
być obecny w świecie

To, „w czym” D żyje
-nasz świat „publiczny”
(odkrycie przyrody
otoczenia, np. zegarek..)
-„domowy świat
warsztatu” („własne”,

Światowość

(aktualna, całościowa
struktura
poszczególnych
„światów”)

najbliższe otoczenie)

Najbliższy świat – otoczenie – przestrzenny krąg czegoś, co mnie otacza, co służy do czegoś..

2. struktura oznaczoności i tzw. obchód (obchodzenie się)

O-ZNACZENIE – relacyjny charakter relacji konstytuujących świat jako świat, relacji odnoszenia
D  „oznacza”  dla  samego  siebie,  daje  sobie  źródłowo  do  rozumienia  swe  bycie  i  możność  bycia  w
aspekcie swego „b-w-ś”

OZNACZONOŚĆ  –  całokształt  relacji  oznaczania,  w  którym  D  już  z  góry  daje  sobie  samemu  do
rozumienia swe „b-w-ś”; całość odniesień narzędzia; stanowi strukturę świata

Inni – pojawiają się na końcu sieci relacji, wraz z nimi wspólnie korzystam z poręczności narzędzi
B-w-ś – byty wewnątrzświatowe ułożone są w szereg relacji; mieć rozeznanie w czymś, do czego to
coś służy, znać przydatność tych rzeczy; kto coś może dla mnie zrobić -> element komunikacyjny

D narzuca siatkę relacji:
1.  świat mnie samego – świat, w którym odnoszę się do siebie samego; reflektuję
2.  świat wokół mnie; otaczający – korzystamy z poręczności narzędzi; dobrobytów cywilizacji
3.  współświat – świat mnie i innych; bycie wraz z innymi; D jako żyjący wspólnotowo

Wspólnotowy sens świata

OBCHÓD – powszednie bycie-w-świecie;

 rozprasza się na rozmaite sposoby zatroskania;
 dopasowany do narzędzia, narzędzie może na jego gruncie prawdziwie ukazać się w

swym byciu (narzędzie – byt spotykany w „zatroskaniu”)



Najbliższe ze sposobów obchodu – manipulatywno – użytkowe zatroskanie, któremu przysługuje
własne „poznanie”. „Użytkowo – manipulatywny obchód (...) ma swój własny sposób oglądu, który
kieruje manipulacją i nadaje jej specyficzną przyległość do rzeczy”

3. narzędziowość a obecność

Każdy byt służący „do tego ażeby..” ma charakter narzędzia. Wszystkim narzędziom przysługuje taki
charakter bycia zwany „poręcznością” (sposób bycia tego narzędzia)

narzędzie – poręczność

W praktyce codzienności mamy do czynienia z bytem i poręcznością

W strukturze narzędzia leży odniesienie czegoś do czegoś (narzędzie nigdy nie jest jedno  – łańcuch
odniesień;  świat  –  całość  odniesień  narzędzia;  łańcuch  odniesień  zakorzeniony  jako  całość  w
egzystującym Dasein)
Używając narzędzi ujawniamy ich sposób bycia – poręczność
Im bardziej poręczne jest narzędzie, tym mniej zwracamy na nie uwagę
To, co „wiem”, używając narzędzia – określa jego poręczność

*Sposoby obecności czegoś poręcznego:
(funkcja ujawniania w czymś poręcznym charakterem obecności
  w pewnym sensie pozbawiają coś poręcznego jego poręczności)

1. EKSPOZYCJI – narzędzie się eksponuje przy odkrywaniu przeglądu obchodzenia się z nim w

użytkowniku; obecność czegoś nieporęcznego (w narzędziu manifestuje się czysta obecność) –
zepsute narzędzie... -> wycofanie się w poręczność czegoś objętego zatroskaniem –

naprawionego narzędzia; zatroskany obchód natrafia na brak -> odkrywanie czegoś poręcznego
w postaci pewnego „bycia-tylko-obecnym”

2. NATRĘTNOŚCI – coś poręcznego przybiera modus natrętności przez dostrzeżenie czegoś

nieporęcznego -> utrata charakteru poręczności – „bycie-już-tylko-obecnym”

3. UPORCZYWOŚCI – obecność czegoś poręcznego, co ciągle jeszcze leży przed nami i domaga

się załatwienia

Narzędzie jest z istoty odesłane do czegoś – „każdorazowe i pierwotne odkrycie bytu w jego
poręczności i w ten sposób umożliwienie napotkania bytu o tym sposobie bycia” – warunek
możliwości bycia narzędzia jako narzędzia; możliwość tę wyznacza przeznaczenie narzędzia – to, do
czego ono służy
DASEIN – przeznaczenie wszystkich narzędzi (samo jest dla siebie celem)

byt – obecność (zjawisko teoretyczności; teoretyzować – badać, patrzeć, przyglądać się)

Byt staje się po prostu obecny. Nie jest projektowany na użyteczność, a na obecność
Gdy np. młotek się psuje, mamy do czynienia z teorią..(zastanawianie się, dlaczego to się stało..)
Byt będący przedmiotem teorii – byt obecności.. W teorii przestaje interesować nas aspekt praktyczny.

Od  naszego  sposobu  podejścia  zależy,  czy  byt  będzie  miał  charakter  bytu  poręcznego  czy  bytu
obecności..

D – każdy byt, który jest świadomy swego bycia; działa przedrefleksyjnie, spontanicznie
Nie musimy używać pojęć, tworzyć teorii..

Rozumieć coś – rozumieć siebie odnoszącego się do tego czegoś..
Od naszego podejścia do rzeczywistości, zależy charakter bycia przedmiotu

4. troska jako egzystencjał podstawowy

5. rzucenie, rozumienie, wykładnia, wypowiedź

RZUCENIE – „faktyczność”

Dasein jest możliwością: bycie Dasein nie jest czymś spełnionym, jest zawsze otwarte; ta możliwość
pozostaje  sobą  tylko  w  tej  mierze,  w  jakiej  się  realizuje.  Własny  sposób  bycia  stawia  więc  Dasein
przed koniecznością wyboru jakiejś konkretnej drogi życia. D nie tylko odnosi się do bycia, rozumie
je, ale zdany jest na to rozumienie.
Fakt,  że  jest  możliwością,  że  stoi  w  obliczu  wyboru,  że  zawsze  znajduje  się  w  określonym  kręgu
możliwości,  nie  zależy  od  niego,  jest  właśnie  faktem:  sytuacją  przez  niego  zastaną.  Ten  aspekt
egzystencji to „faktyczność”, „rzucenie”.
Dasein jest „faktem”, bo jest zdany na swoje bycie, bo nie rozporządza swoją egzystencją.
Oba aspekty egzystencji  – „możliwość” i „faktyczność” są nierozdzielne  – są dwiema stronami tego
samego;  „faktyczność”  jest  rzuceniem  D  w  jego  możliwości,  możliwości  te  zaś  są  określone  przez
jego „rzucenie”.

ROZUMIENIE

Rozumienie bycia – przekraczanie bytu ze względu na samo bycie -> egzystencja: sytuacja, w której
pytanie o sens bycia może zostać zadane. (rozumiejące odnoszenie się do samego siebie)
Żeby pytać o sens bycia, trzeba je już uprzednio w pewnej mierze rozumieć; trzeba rozumieć to, co
jest, ze względu na jego „jest”.