„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Jolanta Wąsikowska
Bartosz Wąsikowski

Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych
311[02].Z1.04

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:

mgr Urszula Ciosk-Rawluk

mgr Barbara Przedlacka

Opracowanie redakcyjne:

mgr Jolanta Łagan

Konsultacja:

mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczn

ą programu jednostki modułowej 311[02].Z1.04,

„Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik analityk.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

12

5.1. Podstawy metrologii

12

5.1.1. Ćwiczenia

12

5.2. Wybrane pomiary w procesach technologicznych

14

5.2.1. Ćwiczenia

14

5.3. Wybrane zagadnienia analizy instrumentalnej

16

5.3.1. Ćwiczenia

16

5.4. Wybrane zagadnienia z kontroli procesów technologicznych

19

5.4.1. Ćwiczenia

19

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

23

7. Literatura

37

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela „Wykonywanie pomiarów parametrów

procesowych”, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole
kształcącej w zawodzie technik analityk 311[02].

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem aktywizujących metod nauczania:

−

samokształcenia kierowanego,

−

tekstu przewodniego,

−

ćwiczeń laboratoryjnych,

−

gier dydaktycznych,

−

metody projektów,

−

dyskusji dydaktycznej.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

311[02].Z1.01

Stosowanie zasad bezpiecznej pracy

w laboratorium

311[02].Z1

Podstawowe czynności preparatywne oraz pomiary

parametrów procesowych

311[02].Z1.02

Zastosowanie technik komputerowych

do obliczeń chemicznych

311[02].Z1.03

Zastosowanie technik laboratoryjnych do sporządzania

preparatów chemicznych

311[02].Z1.04

Wykonywanie pomiarów parametrów

procesowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

przestrzegać zasad dobrej techniki laboratoryjnej,

−

przestrzegać zasad bezpieczeństwa podczas badania analitycznego,

−

posługiwać się nomenklaturą związków nieorganicznych i organicznych,

−

określać właściwości fizyko-chemiczne substancji,

−

stosować stechiometrię do obliczeń chemicznych,

−

stosować obowiązujące jednostki układu SI,

−

sporządzać wykresy i interpretować wyniki,

−

sporządzać roztwory o określonym stężeniu,

−

przygotowywać próbki materiału do analizy,

−

przygotowywać sprzęt laboratoryjny, aparaturę, odczynniki,

−

korzystać z norm, przepisów, procedur i dostępnych instrukcji,

−

określać

sposoby

kontroli

procesów

technologicznych,

zastosować

kontrolę

międzyoperacyjną i finalną,

−

pobierać próbki analityczne w warunkach ciągłego procesu technologicznego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

scharakteryzować parametry procesowe oraz wielkości fizyczne stosowane w technologii
chemicznej i analitycznej kontroli procesów technologicznych,

−

odczytać i sporządzić schematy aparatury pomiarowej stosowanej w technologii
chemicznej,

−

wyjaśnić budowę i działanie aparatury pomiarowej,

−

obsłużyć aparaturę pomiarową oraz dokonać jej konserwacji,

−

określić zastosowanie aparatury pomiarowej w analityce i procesach technologicznych,

−

dokonać

kontroli

analitycznej

charakterystycznej

dla

technologii

zakładów

przemysłowych,

−

dokonać pomiaru wartości wielkości fizycznych charakteryzujących materiały,

−

określić użytkowe właściwości substancji, jak: odporność na temperaturę i czynniki
chemiczne,

−

sporządzić dokumentację pomiarów i badań oraz zinterpretować uzyskane wyniki,

−

przedstawić wyniki w formie tabelarycznej i graficznej,

−

zinterpretować wyniki analiz ilościowych z zastosowaniem metod statystycznych,

−

zorganizować stanowisko pracy z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny
pracy oraz ochrony przeciwpożarowej,

−

dokonać obserwacji przebiegu ćwiczeń, zapisać wartości mierzonych wielkości
i parametrów oraz istotne zjawiska i przemiany,

−

scharakteryzować procesy jednostkowe realizowane w węźle technologicznym oraz określić
poziom zagrożenia powodowanego ewentualną awarią,

−

dokonać analizy graficznego przedstawienia koncepcji procesowej i określić położenie
węzłów analitycznych,

−

zastosować zasady technologiczne do oceny organizacji systemu kontroli analitycznej,

−

określić

sposoby

kontroli

procesów

technologicznych,

zastosować

kontrolę

międzyoperacyjną i finalną,

−

pobrać próbki analityczne w warunkach ciągłego procesu technologicznego,

−

scharakteryzować proces technologiczny, maszyny i urządzenia techniczne oraz budowę
i działanie aparatury pomiarowej,

−

wykonać pomiary parametrów procesowych i wielkości stosowanych w analityce,

−

dokonać kontroli analitycznej charakterystycznej dla technologii zakładów regionalnych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca:

…………………………………

Modułowy program nauczania:

Technik analityk 311[02]

Moduł:

Podstawowe czynności preparatywne oraz pomiary
parametrów procesowych 311[02].Z1

Jednostka modułowa:

Wykonywanie

pomiarów

parametrów

procesowych

311[02].Z1.04

Temat: Metody chromatograficzne stosowane w analizie chemicznej.

Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z podstawami chromatografii, stosowanych technik,

aparatury, zasad identyfikacji i rozdziału. Kształtowanie umiejętności wyboru
metody i interpretacji wyników pomiarów.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

wyjaśnić podstawy teoretyczne chromatografii,

−

dokonać podziałów metod chromatograficznych,

−

scharakteryzować stosowane techniki i aparaturę,

−

zorganizować stanowisko pracy,

−

dobrać metodę analizy chromatograficznej do konkretnego przypadku,

−

obserwować i wyciągnąć wnioski z przeprowadzanych eksperymentów,

−

zinterpretować otrzymane wyniki,

−

skonstruować logiczne wnioski,

−

skorzystać z różnych źródeł informacji.

Metody nauczania–uczenia się:

−

klasyczna metoda problemowa,

−

metoda projektów,

−

ćwiczenia praktyczne (przedmiotowe),

−

metody eksponujące: film, pokaz, prezentacja multimedialna.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca w zespole,

−

praca indywidualna.

Czas: 270 minut dydaktycznych.

Uczestnicy:

−

uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.

Środki dydaktyczne:

−

prezentacje,

−

foliogramy, fotografie, grafoskop,

−

zastaw zadań lub instrukcja do ćwiczeń,

−

prezentacje multimedialne przygotowane przez uczniów pod kierunkiem nauczyciela,

−

kalendarz chemiczny, literatura popularno-naukowa, Internet,

−

sprzęt laboratoryjny i odczynniki do badań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Etapy pracy

a)

Podział uczniów na grupy, Podanie tematów, planu pracy i terminów, przygotowanie
projektów:

gr. I – chromatografia gazowa,
gr. II – chromatografia bibułowa,
gr. III – chromatografia cienkowarstwowa,
gr. IV – chromatografia cieczowa kolumnowa klasyczna ciśnieniowa,
gr. V – chromatografia cieczowa adsorpcyjna, żelowa,
gr. VI – chromatografia rozdzielcza (podziałowa).

b)

Wskazanie źródeł poszukiwania materiałów oraz ich opracowanie według schematu:
podstawy teoretyczne, stosowana aparatura, metoda wykonania (w tym przeprowadzenie
prostego ćwiczenia lub interpretacja wyników), interpretacja wyników, zastosowanie
metody.

c)

Prezentacja poszczególnych projektów przygotowanych przez wyznaczone grupy
uczniów z wykorzystaniem zebranych materiałów, prezentacji multimedialnej oraz
prostych ćwiczeń.

d)

Opracowanie prezentacji w formie streszczenia (kompendium wiedzy).

Przebieg zajęć:
1.

Wprowadzenie. Zapoznanie uczniów z tematami zajęć.

2.

Omówienie celów zajęć, sposobu przeprowadzenia, ustalenie zasad pracy i ewaluacji.

3.

Sformułowanie problemów, które uczniowie powinni rozwiązać w celu przedstawienia
projektów.

4.

Prezentacja projektów. Prowadzenie przez wyznaczone grupy uczniów kolejnych etapów
zajęć. Nauczyciel nadzoruje i koordynuje pracę uczniów, poprawia ewentualne błędy, dba
o sprawne i rzeczowe przeprowadzenie prezentacji.

5.

Uczniowie prezentują swoje projekty według schematu, podanego w etapie wstępnym.
Wykonują proste doświadczenie (ćwiczenie) lub interpretują

wyniki analiz

chromatograficznych (przy chromatografii gazowej i ciśnieniowej). Omawiają sposób
analizy, wyciągają wnioski. Prezentują zakres stosowania metody oraz jej zalety i wady.

6.

Przekazują kompendium wiedzy ze swojej prezentacji pozostałym uczniom.

7.

Uczniowie – słuchacze – przedstawiają swoje propozycje oceny przygotowania
i przeprowadzenie prezentacji.

Zakończenie zajęć

−

Podsumowanie poznanych wiadomości.

−

Ocena projektów i prezentacji w tym: poprawność merytoryczna projektu, sposób
prezentacji, język prezentacji, przygotowanie kompendium wiedzy. Uzasadnienie oceny.

Praca domowa

−

Zaproponuj techniki identyfikacji aminokwasów lub witaminy C w produktach
spożywczych.

−

Przeanalizuj zalety i wady dwóch wybranych metod chromatograficznych.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

Sprawozdanie z pracy domowej.

−

Karta ewaluacyjna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca:

…………………………………

Modułowy program nauczania:

Technik analityk 311[02]

Moduł:

Podstawowe czynności preparatywne oraz pomiary
parametrów procesowych 311[02].Z1

Jednostka modułowa:

Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych
311[02].Z1.04

Temat: Pomiary i ich błędy.

Cel ogólny: Zapoznanie uczniów z ogólną charakterystyką przyrządów pomiarowych.

Kształtowanie umiejętności obliczania wartości poprawnej wielkości
mierzonej i popełnionych błędów.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń powinien umieć:

−

zdefiniować podstawowe pojęcia związane z pomiarem,

−

wymienić najczęściej mierzone wielkości w procesach technologicznych,

−

wymienić scharakteryzować narzędzia oraz metody pomiarowe,

−

określić przyczyny błędów pomiaru,

−

obliczyć poprawną wartość wielkości mierzonej,

−

obliczyć błędy pomiarów,

−

przedstawić i opracować wyniki pomiarów,

−

skonstruować logiczne wnioski,

−

doskonalić własnych umiejętności i umiejętności pracy zespołowej,

−

skorzystać z różnych źródeł informacji.

Metody nauczania–uczenia się:

-

metoda przewodniego tekstu,

−

z użyciem komputera lub / i podręcznika,

−

ćwiczenie praktyczne (przedmiotowe).

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

praca zespołowa,

−

praca indywidualna.

Czas:

90 minut dydaktycznych.

Uczestnicy:

−

uczniowie szkoły kształcącej w zawodzie technik analityk.

Środki dydaktyczne:

−

prezentacja multimedialna, plansze i foliogramy, podręczniki,

−

modele przyrządów pomiarowych,

−

przykładowe wyniki pomiarów oraz zestawy zadań (ćwiczeń),

−

karta ewaluacyjna.

Przebieg zajęć:
1.

Zapoznanie uczniów z tematyką zajęć. Omówienie celu zajęć, przypomnienie zasad
pracy metodą tekstu przewodniego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

2.

Analiza tekstu przewodniego według, którego uczeń poznaje podstawy pomiarów,
charakterystyki przyrządów pomiarowych i błędów. W tym celu korzysta z Internetu,
podręczników i innych źródeł informacji. Przygotowuje prezentację multimedialną.

3.

Wykonanie ćwiczeń praktycznych, w których uczeń oblicza błędy, wykonuje wykresy,
odczytuje z nich potrzebną wartość, dokonuje obliczeń.

Ćwiczenie 1. Za pomocą refraktometru Abbego badano współczynnik załamania światła

[α] dla nieznanej substancji. Pomiar wykonano kilkukrotnie w temperaturze 25°C przy linii
światła sodowego D, wyniki zebrano w tabeli. Oblicz wartość średnią.

Lp.

[α]

1

1,5802

2

1,5794

3

1,5785

Śr.

Ćwiczenie 2. Oznaczono lepkość bezwzględną oleju w temperaturze 50°C.Badano czas

opadania kulki w aparacie Höpplera. Wyniki zebrano w tabeli pomiarowej:

Lp.

Czas opadania

τ [s]

1

34,48

2

34,24

3

34,00

4

34,24

5

34,48

6

34,48

7

34,24

Śr.

Oblicz średni czas opadania kulki a następnie lepkość bezwzględną w mPa·s tego oleju

w temperaturze 50°C,jeżeli pomiaru dokonano kulką o stałej K=0,0087 mPa·cm

3

/g i gęstości

2,43 g/cm

3

dla oleju o gęstości 0,891 g/cm

3

. Skorzystaj ze wzoru:

K

c

k

)

(

ρ

ρ

τ

η

−

=

Ćwiczenie 3. Metodą miareczkowania konduktometrycznego badano zawartość i stężenie

roztworu HCl. Do analizy pobrano 5 cm

3

badanego kwasu, rozcieńczono wodą

i miareczkowano 0,1molowym roztworem zasady sodowej. Wyniki zebrano w tabeli
pomiarowej:

Lp.

Objętość roztworu NaOH [cm

3

]

Kondunktancja

χ

[S]

1

0,3

2,96

2

0,5

2,89

3

1,0

2,68

4

1,5

2,45

5

2,0

2,25

6

2,5

2,05

7

3,0

1,85

8

3,5

1,64

9

4,0

1,42

10

4,5

1,20

11

5,0

1,01

12

5,5

1,10

13

6,0

1,22

14

6,5

1,35

15

7,0

1,45

16

7,5

1,51

17

8,0

1,60

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Wykonaj wykres χ = f(v). Odczytaj objętość użytej do miareczkowania zasady. Oblicz

stężenie i masę kwasu na podstawie równania reakcji zobojętniania kwasu solnego zasadą
sodową.

4.

Nauczyciel nadzoruje i koordynuje pracę uczniów, poprawia ewentualne błędy, dba
o sprawność pracy uczniów.

5.

Dyskusja dydaktyczna. Liderzy grup omawiają sposób wykonania obliczeń, uzyskane
wyniki i interpretują je.

Zakończenie zajęć

−

zebranie wiadomości o pomiarach i błędach oznaczeń,

−

podsumowanie i ocena pracy uczniów,

−

wnioski końcowe.

Praca domowa

Oznaczano stężenie Fe

3+

metodą krzywej wzorcowej przy użyciu filtra zielonego na

spektrofotometrze SPEKOL. Badano transmitancję roztworów wzorcowych. Wyniki zebrano
w tabeli:

Numer próbki

Stężenie roztworu Fe

3+

[mg/cm

3

]

Transmitancja

[%]

1

0,0000

100,0

2

0,0008

98,5

3

0,0012

79,5

4

0,0016

74,1

5

0,0024

64,0

6

0,0040

48,2

7

0,0060

36,3

8

0,0080

29,0

9

0,0120

20,0

10

0,0200

12,5

11

0,0300

9,0

12

0,0400

7,4

Próbka 1

X

1

68,3

Próbka 2

X

2

42,0

Wykonaj wykres transmitancji w funkcji stężenia a następnie odczytaj stężenia próbek.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

Sprawozdanie z pracy domowej.

−

Karta ewaluacyjna.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

5. ĆWICZENIA

5.1. Podstawy metrologii

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ

niedokładność

termostatu,

wykorzystywanego

w procesie

fermentacji

beztlenowej.
Pomiar niedokładności termostatu prowadzi poprzez pomiar temperatury dodatkowym
termometrem rtęciowym umieszczonym w termostacie.

Związki chemiczne: woda.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.

Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 90 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

napełnić termostat wodą, tak aby pokrywała ona pompę,

2)

ustawić za pomocą pokrętła na termometrze kontaktowym, umieszczonym w termostacie,
temperaturę 50ºC, w termostacie powinien być także termometr rtęciowy z podziałką
w skali 0,1% za pomocą którego należy kontrolować działanie procesu,

3)

włączyć termostat, mierzyć temperaturę i czas w momencie włączania się i wyłączania
grzałki (kontrola za pomocą żarówki i charakterystycznego odgłosu),

4)

prowadzić obserwację do momentu ustabilizowania się temperatury przez 45 minut,

5)

zestawić zebrane wyniki w tabeli,

6)

sporządzić wykres zależności temperatury od czasu czyli T(K)=f[t(s)],

7)

zinterpretować otrzymany wykres, obliczyć wariancję i odchylenie standardowe od
nastawionej temperatury w termostacie,

8)

określić niedokładność termostatu.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

instruktaż z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,

−

prezentacja z użyciem komputera lub film,

−

ćwiczenie laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

-

termostat z termometrem kontaktowym i rtęciowym,

-

stoper,

-

papier milimetrowy i przyrządy kreślarskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Ćwiczenie 2

Przeprowadź wzorcowanie rotametru, na przepływ powietrza przy użyciu anemometru,

wykorzystywanego w procesie spalania węgla w kotle pyłowym.
Związki chemiczne: powietrze.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje się w grupach dwuosobowych.

Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 60 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

podłączyć rotametr do sprężarki,

2)

skierować wylot powietrza rotametru na skrzydełka anemometru,

3)

przepuszczać sprężone powietrze tak, aby w rotametrze pływak utrzymywał się na
wybranym poziomie,

4)

zmierzyć anemometrem prędkość liniową powietrza oraz wysokość, na jakiej oscyluje
pływak,

5)

pomiar wykonać 3-krotnie dla różnych położeń pływaka,

6)

zanotować wyniki w tabeli,

7)

obliczyć natężenie przepływu powietrza,

Wzór tabeli do ćwiczenia 2

Lp.

Ilość podziałek

Prędkość liniowa

[m/min]

Natężenie przepływu

[dm

3

/h]

1

2

3

8)

wykonać wykres: natężenie przepływu powietrza V(m

3

/s)w funkcji położenia pływaka

h(mm) czyli V(m

3

/s)=f[h(mm)].

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

instruktaż z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,

−

prezentacja z użyciem komputera lub film,

−

ćwiczenie laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

-

rotametr zamontowany w statywie,

-

anemometr skrzydełkowy,

-

sprężarka do powietrza,

-

przewody gumowe (węże) z zaworami,

-

papier milimetrowy i przyrządy kreślarskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

5.2. Wybrane pomiary w procesach technologicznych

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj pomiaru ciśnienia ciśnieniomierzem naczyniowym z rurką pochyłą.
Związki chemiczne: powietrze.

Rysunek do ćwiczenia 1. Schemat układu do pomiaru ciśnienia: 1 – naczynie, 2, 3, 4, 5 – zawory,

6 – wentylator, 7 – ciśnieniomierz U-rurka, 8 – ciśnieniomierz naczyniowy z pochyłą rurką.

Wskazówki do realizacji

Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje się w grupach dwuosobowych. Wskazana jest wycieczka do lokalnego zakładu
przemysłowego.

Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 60 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zestawić układ w sposób pokazany na rysunku (ciśnieniomierze połączyć z króćcami
naczynia za pomocą elastycznych przewodów),

2)

otworzyć zawory 2 i 3 i włączyć wentylator. Zawór 3 należy tak ustawić, żeby
wytworzone w naczyniu nadciśnienie nie przekraczało górnego zakresu pomiarowego
ciśnieniomierza z pochylą rurką (sprawdzić to za pomocą U-rurki),

3)

zmierzyć ciśnieniomierzami kilka wartości nadciśnienia. Nadciśnienie w zbiorniku
obniżyć otwierając zawór 3,

4)

uzupełnić tabelę. Porównać wskazania przyrządów. Zinterpretuj wyniki.

Tabela do ćwiczenia 1

Lp.

Ciśnienie odczytane z ciśnieniomierza z

U rurką [mm Hg]

Ciśnienie odczytane z ciśnieniomierza

z rurką pochyłą [mm Hg]

Różnica

wskazań

1.

2.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

instruktaż z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

–

prezentacja z użyciem komputera lub film,

–

ćwiczenie laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

–

naczynie (pojemność ok. 30 dm

3

) z czterema króćcami z zaworami odcinającymi,

–

wentylator,

–

ciśnieniomierze z U rurką i z pochyłą rurką.

Ćwiczenie 2

Określ wilgotność powietrza psychrometrem Assmanna.

Związki chemiczne: woda, powietrze w dwóch pomieszczeniach o różnej wilgotności.
Pomiar wilgotności powietrza prowadzi się psychrometrem aspiracyjnym Assmanna.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje się w grupach dwuosobowych.

Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 60 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

nasycić wodą gazę, którą owinięty jest termometr „mokry” przyrządu,

2)

nakręcić mechanizm sprężynowy, za pomocą klucza, który uruchamia wiatraczek
zasysający powietrze z przestrzeni wokół termometrów,

3)

odczytać temperatury z termometru „suchego” i „mokrego” w momencie, gdy wiatraczek
przestaje się obracać, obliczyć różnicę temperatur i z tabeli psychrometrycznej odczytać
wartość wilgotności względnej w procentach,

4)

wykonać 10 pomiarów wilgotności w różnych miejscach w laboratorium i innym
pomieszczeniu lub na powietrzu poza budynkiem, przedstawić wyniki w tabeli,

5)

podać średnią wilgotność względną w badanych miejscach.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

ćwiczenie laboratoryjne,

–

wykład problemowy, dyskusja dydaktyczna,

−

wykład informacyjny,

−

instruktaż z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem.

Środki dydaktyczne:

–

psychrometr aspiracyjny Assmanna,

–

tabela psychrometryczna,

–

zlewka,

–

kalendarz chemiczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.3.

Wybrane zagadnienia analizy instrumentalnej

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oznacz elektrolityczne miedź, ołów i cynk w stopie.

Elektrolityczne oznaczanie miedzi i ołowiu może zachodzić równocześnie. Miedź wydziela
się z roztworu kwasu azotowego (V) na katodzie, a w tych samych warunkach ołów wydziela
się na anodzie w postaci dwutlenku ołowiu. Stężony kwas azotowy (V) wpływa korzystnie na
strukturę wydzielanego metalu, jednak zbyt duże stężenie kwasu może spowodować jej
rozpuszczenie. Pod koniec elektrolizy roztwór rozcieńcza się i częściowo zobojętnia
amoniakiem. Ołów oznacza się w ilościach 100–120

mg PbO

2,

gdyż

przy większych ilościach

osad może odpadać od elektrody. Cynk z roztworów kwaśnych nie wydziela się.
Po wydzieleniu miedzi i ołowiu można wydzielić cynk z roztworu zasadowego (azotany
i amoniak wpływają ujemnie na oznaczanie i dlatego usuwa się je). Wydzielony cynk może
spowodować zniszczenie elektrody platynowej, dlatego też stosuje się elektrodę platynową,
pokrytą elektrolitycznie miedzią lub srebrem.

Związki chemiczne; mosiądz, stężony kwas azotowy (V), stężony kwas siarkowy (VI),

granulowany wodorotlenek sodu, 25% wodny roztwór amoniaku, 10% roztwór siarczku
amonu, aceton, odczynniki do jakościowego sprawdzania oznaczanych kationów.

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia. Ćwiczenie wykonujemy w grupach dwuosobowych.

Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

odważyć 0,5–0,7 g mosiądzu (bez cyny), przenieść odważkę do zlewki, dodać 15 cm

3

wody i 5–7

cm

3

kwasu azotowego (V),

2)

stop roztworzyć, ogrzewając roztwór aż do odpędzenia tlenków azotu i rozcieńczyć wodą
do objętości 30 cm

3

,

3)

umieścić zważone elektrody w roztworze, ogrzać do temperatury około 70°C
i przepuszczać prąd o napięciu 3–4 V i gęstości 2 A/100 cm

2

,

4)

po upływie pewnego czasu (zależnie od zawartości ołowiu), dodać 10 cm

3

wody,

(na nowo pokrytej roztworem części anody nie powinien wydzielać się tlenek ołowiu),

5)

roztwór po zakończeniu wydzielania ołowiu rozcieńczyć wodą do 100 cm

3

, częściowo

zobojętnić kwas azotowy (V) wodą amoniakalną (przyspieszasz wydzielenie się miedzi),

6)

sprawdzić, czy miedź wydzieliła się ilościowo, wyjąć elektrody ze zlewki, przemyć je
wodą (wodą z przemycia dołączyć do roztworu po elektrolizie) i acetonem,

7)

wysuszyć i zważyć elektrody. Gdy wydzielona miedź jest zanieczyszczona (barwa
brunatna), musisz ją rozpuścić w kwasie azotowym (V) i ponownie wykonać oznaczanie.

8)

po wydzieleniu miedzi i ołowiu zadać 5 cm

3

kwasu siarkowego (VI) i odparować w celu

usunięcia kwasu azotowego (V),

9)

rozcieńczyć roztwór do 100 cm

3

wodą, dodać 4–6 g wodorotlenku sodu (roztwór

powinien mieć odczyn zasadowy) i ogrzać w celu odparowania amoniaku (powstał on
w wyniku redukcji kwasu azotowego (V),

10)

zanurzyć elektrody do roztworu (katoda powinna być pokryta miedzią tak, aby
wydzielony cynk nie stykał się z platyną, katoda powinna być zważona),

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

11)

ustalić napięcie prądu, aby przez roztwór przepływał prąd o natężeniu 1 A; po upływie 10
minut zwiększyć natężenie prądu do 2 A,

12)

po upływie 30 minut, pobrać pipetką, kilka kropel roztworu dodać kroplę roztworu
siarczku amon; jeżeli cynk wydzielił się ilościowo, nie wytrąca się biały siarczek cynku,

13)

po wydzieleniu cynku przemyć elektrody wodą i acetonem, ostrożnie wysuszyć i zważyć,

14)

obliczyć procentową zawartość miedzi i cynku na podstawie przyrostu masy elektrody:

[%]

100

a

b

x

=

gdzie:

a

– odwa

ż

ka mosi

ą

dzu [g]

b

– masa wydzielonego metalu [g]

15)

obliczy

ć

procentow

ą

zawarto

ść

ołowiu na podstawie wzoru:

[%]

100

8662

,

0

a

b

x

⋅

=

gdzie:

a

– odwa

ż

ka mosi

ą

dzu [g]

b

– masa wydzielonego dwutlenku ołowiu [g]

0,8662

– mno

ż

nik analityczny do przeliczenia masy PbO

2

na Pb

Zalecane metody nauczania–uczenia si

ę

:

–

instrukta

ż

z opisem, wyja

ś

nieniem lub pokazem,

–

prezentacja z u

ż

yciem komputera lub film,

–

ć

wiczenie laboratoryjne.

Ś

rodki dydaktyczne:

−

elektrolizer z dwoma elektrodami platynowymi,

−

waga analityczna,

−

szkło: zlewka, pipety, naczynko wagowe, bagietka, tryskawka,

−

maszynka do ogrzewania z płytk

ą

izolacyjn

ą

,

−

suszarka,

−

kalendarz chemiczny.

Ćwiczenie 2

Rozdziel mieszanin

ę

jonów Mn

2+

, Co

2+

i Ni

2+

.

Stosuj

ą

c technik

ę

bibułow

ą

mo

ż

na rozdzieli

ć

mieszanin

ę

kationów b

ę

d

ą

c

ą

półproduktem

w technologii otrzymywania odczynników chemicznych. Rozdzielenie jonów i poło

ż

enie

plam na bibule zale

ż

y od składu eluentu. Jony manganu, kobaltu i niklu mo

ż

na po naniesieniu

na bibuł

ę

rozdzieli

ć

stosuj

ą

c alkohol n-butylowy. Otrzymane plamy s

ą

rozmyte.

Wprowadzenie kwasu solnego do alkoholu n-butylowego powoduje zmian

ę

warunków

adsorpcji kationów na bibule. Powstaj

ą

wówczas wyra

ź

ne i rozgraniczone plamy.

Zwi

ą

zki chemiczne: roztwór manganu, niklu i kobaltu: odwa

ż

y

ć

0,2025 g NiCl

2

·6H

2

O,

0,1801 g MnCl

2

·H

2

O i 0,2019 g CoCl

2

·H

2

O i rozpu

ś

ci

ć

w małej obj

ę

to

ś

ci wody, przenie

ść

do

kolby pomiarowej o pojemno

ś

ci 100 cm

3

doda

ć

1 cm

3

kwasu solnego i dopełni

ć

wod

ą

destylowan

ą

do kreski; roztwór wymiesza

ć

; w 1 cm

3

tego roztworu znajduje si

ę

0,5 mg

manganu, niklu i kobaltu, alkohol n-butylowy, st

ęż

ony kwas solny, 1% roztwór alkoholowy

dimetyloglioksymu, 1% roztwór alkoholowy tiocyjanianu amonu, 1% roztwór azotanu (V)
srebra, 6 mol/dm

3

wodny roztwór amoniaku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje się w grupach dwuosobowych.

Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

wyciąć trzy paski bibuły chromatograficznej o wymiarach 3x30 cm,

2)

zaznaczyć linię startu w odległości 1,5 cm od brzegu i nanieść po kropli roztworu
manganu, niklu i kobaltu, a następnie wysuszyć,

3)

umieścić paski bibuły w cylindrach, w których na dnie znajduje się mieszanina alkoholu
n-butylowego i kwasu solnego w stosunku: a) 4:1, b) 4:1,7 i c) 4:2,5; paski zanurzyć
plamą do dołu tak, aby plama nie była zanurzona w rozpuszczalniku (linia startu musi
być powyżej poziomu rozpuszczalnika),

4)

przykryć cylindry szkłem (można zastosować wysoką zlewkę),

5)

przerwać wymywanie, gdy czoło rozpuszczalnika podniesie się na wysokość 25 cm;
wyjąć paski bibuły; wysuszyć je; spryskać je kolejno roztworem dimetyloglioksymu
(wywołuje plamę niklu), roztworem tiocyjanianu amonu (wywołuje plamę kobaltu),
roztworem azotanu (V) srebra, a następnie roztworem amoniaku (wywołuje plamę
manganu) spryskiwanie musisz wykonać pod wyciągiem.

Aby opracować wyniki uczeń powinien:

1)

zmierzyć odległość od linii startu do środka plamy każdego jonu i wyznaczyć
współczynnik R

f

,

2)

ocenić zarys plam i odległość między plamami, na tej podstawie wybrać najlepszy eluent
spośród stosowanych,

3)

zapisać spostrzeżenia i wnioski.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

instruktaż z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,

−

prezentacja z użyciem komputera lub film,

−

ćwiczenie laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

–

bibuła chromatograficzna,

–

cylindry miarowe lub komora chromatograficzna z pokrywą,

–

szkło laboratoryjne: zlewki, bagietka, naczynka wagowe, kolby miarowe na 100 cm

3

,

tryskawka, naczynia do nanoszenia wywoływaczy, pipety i wkraplacze,

–

waga analityczna,

–

suszarka do włosów,

–

kalendarz chemiczny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

5.4. Wybrane zagadnienia z kontroli procesów technologicznych

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Porównaj efektywność metod zmiękczania wody stosowanej jako chłodziwo

w technologii produkcji styrenu. Określ poziom zagrożenia spowodowany ewentualną awarią
podgrzewacza pary wynikającą z zastosowania wody twardej.

Celem ćwiczenia jest zbadanie skuteczności zmiękczania wody wodociągowej metodą

termiczną (gotowanie i destylowanie) i metodą wymiany jonitowej oraz określenie poziom
zagrożenia spowodowany ewentualną awarią podgrzewacza pary wynikającą z braku kontroli
stanu technicznego urządzenia.
Związki chemiczne: próbki wody do uzdatniania, 0,05 mol/dm

3

roztwór EDTA (wersenian

sodu), bufor amoniakalny pH = 10, czerń eriochromowa.

Styren produkuje się na skalę przemysłową, gdyż przerabiany jest na polistyren oraz

kauczuk butadienowo-styrenowy. Styren otrzymuje się przez odwodornienie etylobenzenu,
który produkuje się przez alkilowanie benzenu etylenem. Należy rygorystycznie przestrzegać
zasad kontrolowania stanu technicznego stosowanych urządzeń.

Przebieg procesu (rys. 2): etylobenzen odparowuje się w odparowalniku 2 ogrzewanych

ciepłem gazów spalinowych z pieca1.W wymiennikach ciepła 4 zostaje podgrzany do 700°C
i miesza z parami etylobenzenu przed aparatem kontaktowym 3, w którym następnie zachodzi
katalityczne uwodornienie etylobenzenu. Otrzymany styren schładza się w odbieralnikach 4
i 5. W oddzielaczu 6 skraplają się produkty smołowe. Po kolejnym schłodzeniu skropliny
styrenu oddziela się i gromadzi w zbiorniku 7. Przed rektyfikacją dodaje się siarkę, aby
zahamować proces polimeryzacji. Po rektyfikacji czysty styren przekazuje się do dalszego
przetwarzania, a zanieczyszczony zawraca do procesu.

.

Rysunek do ćwiczenia 1. Schemat produkcji styrenu: 1 – podgrzewacz pary, 2 – odparowalnik etylobenzenu,

3 – aparat kontaktowy, 4 – wymienniki ciepła, 5 – chłodnice, 6 – oddzielacze, 7 – zbiornik styrenu surowego,

8 – pompa, 9 – kolumna rektyfikacyjna [5]

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje się w grupach dwuosobowych.

Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 135 minut.

para

1

2

etylobenzen

3

4

4

5

5

6

6

7

8

9

styren

siarka

smoła

woda

woda

para

gazy odlotowe

4

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

pobrać 50 cm

3

badanej wody do kolbki stożkowej,

2)

dodać 5 cm

3

buforu o pH = 10,0 oraz szczyptę czerni eriochromowej,

3)

zmiareczkować próbkę 0,05 molowym roztworem wersenianu do momentu, gdy
fiołkowo-czerwona barwa zmieni się na niebieską,
Zawarte w wodzie jony Mg

+2

oraz Ca

+2

reagują z wersenianem sodu (EDTA) dając

połączenia kompleksowe. Wprowadzona we wstępnej fazie do wody czerń eriochromowa
daje również połączenia kompleksowe z jonami Mg

+2

, przy czym połączenie to jest

barwne, ale słabsze od połączenia z EDTA; na początku analizy roztwór jest więc
barwny. Podczas miareczkowania (dodawania roztworu EDTA) najpierw jony Ca

+2

,

a później jony Mg

+2

zostają związane przy pomocy EDTA. Gdy już cała ilość Mg

+2

zostanie związana z EDTA, zabarwienie roztworu zmieni się z powodu zniknięcia
połączenia czerni eriochromowej z Mg

+2

. Moment zmiany zabarwienia oznacza koniec

miareczkowania,

4)

obliczyć stężenie jonów Mg

+2

oraz Ca

+2

w badanym roztworze wiedząc, że na każdy jon

Mg

+2

lub Ca

+2

zużyto jedną cząsteczkę EDTA:

a.

V

M

V

M

M

EDTA

EDTA

⋅

⋅

=

⋅

⋅

=

20

50

1000

gdzie:

M

– szukana molowo

ść

roztworu (twardo

ść

wody) [mol/dm

3

]

M

EDTA

– molowo

ść

roztworu EDTA [mol/dm

3

]

V

– obj

ę

to

ść

(w cm

3

) roztworu EDTA zu

ż

ytego na zmiareczkowania próbki

5)

oznaczenie powiniene

ś

wykona

ć

trzykrotnie, za wynik przyj

ąć

ś

redni

ą

arytmetyczn

ą

pomiarów,

6)

doprowadzi

ć

do wrzenia 200 cm

3

wody, stan wrzenia utrzyma

ć

przez 10 min, ostudzi

ć

do

temperatury pokojowej, przefiltrowa

ć

przez s

ą

czek, ponownie oznaczy

ć

twardo

ść

wody

metod

ą

miareczkowania EDTA w sposób opisany powy

ż

ej,

7)

przes

ą

czy

ć

200 cm

3

wody surowej przez kolumny z anionitem, a nast

ę

pnie z kationitem

(poziom wody w kolumnach z jonitami powinien by

ć

zawsze wy

ż

szy, ni

ż

poziom

jonitów), powtórnie oznaczy

ć

twardo

ść

wody teraz tej zdemineralizowanej przez

miareczkowanie EDTA (trzykrotne miareczkowanie, wynik

ś

redni),

8)

oznaczy

ć

twardo

ść

wody wodoci

ą

gowej i destylowanej metod

ą

miareczkowania EDTA,

9)

porówna

ć

skuteczno

ść

stosowanych metod oczyszczania (zmi

ę

kczania i demineralizacji)

wody opieraj

ą

c si

ę

na wynikach miareczkowania,

10)

okre

ś

li

ć

poziom zagro

ż

enia ewentualn

ą

awari

ą

podgrzewacza pary wynikaj

ą

c

ą

z jego

zu

ż

ycia a spowodowany brakiem okresowej kontroli stanu technicznego urz

ą

dzenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia si

ę

:

−

instrukta

ż

z opisem, wyja

ś

nieniem lub pokazem,

−

prezentacja z u

ż

yciem komputera lub film,

−

ć

wiczenie laboratoryjne.

Ś

rodki dydaktyczne:

–

kolumny z jonitem,

–

maszynka elektryczna, płytka izolacyjna,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

–

szkło laboratoryjne: kolbka stożkowa 250 cm

3

(do grzania wody), szkiełko zegarkowe,

kolbki do miareczkowania 125 cm

3

(3 szt.), zlewki 100 cm

3

(2 szt.), zlewka 25 cm

3

,

pipeta 50 cm

3

, pipeta miarowa 10 cm

3

, biureta ze statywem, lejek, cylinder 10 cm

3

lub

25 cm

3

,

–

papierki uniwersalne, sączki,

–

statyw do sączenia,

–

łopatka metalowa,

–

kalendarz chemiczny.

Ćwiczenie 2

Wykonaj schemat wstępny otrzymywania bezwodnika ftalowego metodą utleniania

naftalenu na podstawie schematu ideowego i opisu przebiegu. Scharakteryzuj procesy
i operacje. Podaj stosowane podstawowe zasady technologiczne.

Bezwodnik kwasu ftalowego jest jednym z ważniejszych półproduktów w produkcji

barwników i tworzyw sztucznych. Otrzymuje się go przez katalityczne utlenianie naftalenu.
Czynnikiem utleniającym jest powietrze pod normalnym ciśnieniem w temperaturze 625–675 K.

Naftalen w stanie pary o temperaturze ok. 352 K jest mieszany ze strumieniem gorącego

powietrza w mieszalniku 7. Oczyszczone i sprężone w sprężarce 9 powietrze podgrzewane
jest w wymienniku ciepła 6 strumieniem produktów opuszczających reaktor 8. Reaktor,
aparat kontaktowy stanowi zespół pionowych rurek wypełnionych nieruchomym
katalizatorem, tlenkiem wanadu (V) V

2

O

5

osadzonym na nośniku krzemionkowym. Ziarna

katalizatora mogą stanowić złoże fluidalne w reaktorze fluidalnym. Proces prowadzony jest w
temperaturze 625–675 K pod normalnym ciśnieniem. Gazy poreakcyjne, oddając część ciepła
w wymienniku 2, kierowane są do komór kondensacyjnych 6, gdzie następuje kondensacja
i krystalizacja bezwodnika ftalowego w temperaturze około 405 K. Oczyszczanie surowego
bezwodnika odbywa się zwykle metodą destylacji próżniowej (temperatura wrzenia 557 K)
(Rys. 7)

Rysunek do ćwiczenia 2. Schemat ideowy otrzymywania bezwodnika ftalowego metodą utleniania naftalenu.

Strumienie: 1 – para, 2 – naftalen,3 – powietrze, 4 – bezwodnik kwasu ftalowego.

Aparaty: 5 – topielnik, 6 – wymiennik ciepła, podgrzewacz, 7 – mieszalnik gazów, par,

8 – reaktor katalityczny, 9 – sprężarka, 10 – zespół komór kondensacyjnych [10, s. 113,114]

para

para

naftalen

powietrze

bezwodnik kwasu ftalowego

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Wskazówki do realizacji
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia, wykorzystać prezentację komputerową lub film. Ćwiczenie
wykonuje się w grupach dwuosobowych.

Nauczyciel koordynuje pracę grup. Przewidywany czas trwania ćwiczenia 60 minut.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1)

zapoznać się zasadą prowadzenia procesu technologicznego otrzymywania bezwodnika
ftalowego metodą utleniania naftalenu,

2)

zapoznać się ze schematem ideowy otrzymywania bezwodnika ftalowego metodą
utleniania naftalenu,

3)

skorzystać z norm: branżowej BN-72/2200-01 podającej symbole schematu wstępnego,
normy PN-70/M-420007 podającej symbole graficzne i oznaczenia literowo-cyfrowe
układów pomiarowych i automatyki, normy PN-76/C01350 podającej nazwy pojęć,
symbole i określenia procesów podstawowych inżynierii chemicznej,

4)

sporządzić wstępny schemat technologiczny, przedstawiając proces za pomocą
odpowiednich symboli aparatów i urządzeń,

5)

scharakteryzować procesy i operacje przedstawione na schemacie oraz podstawowe
zasady prowadzenia procesu technologicznego,

6)

zaproponować sposób jakościowego oznaczenia czystości otrzymanych kryształów
bezwodnika ftalowego,

7)

scharakteryzować zasady bezpiecznego prowadzenia procesu i przewidzieć skutki
ewentualnego wybuchu spowodowanego zastosowaniem źle dobranego składu czynnika
utleniającego.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

instruktaż z opisem, wyjaśnieniem lub pokazem,

−

prezentacja z użyciem komputera lub film,

−

ćwiczenie laboratoryjne.

Środki dydaktyczne:

–

normy: PN-70/M-420007, PN-76/C01350, branżowa BN-72/2200-01,

–

instrukcja do ćwiczenia wraz ze schematem ideowym,

–

Internet, literatura techniczna,

–

arkusze papieru, przyrządy kreślarskie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test 1
Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Wykonywanie pomiarów

parametrów procesowych”

Test składa się z 20 zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 5, 6,7, 9, 12, 13, 14, 15, 16, 18,19 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 8, 10, 11, 17, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. d, 2. a, 3. c, 4. c, 5. d, 6. c, 7. b, 8. c, 9. a, 10. c, 11.b,
12. c, 13. d, 14. a, 15. c, 16. b, 17. a, 18. b, 19. d, 20. a

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Wyjaśnić

na

czym

polega

legalizacja

przyrządów pomiarowych

B

P

d

2

Wybrać

prawidłową

definicję

błędu

bezwzględnego

B

P

a

3

Obliczyć błąd względny

C

P

c

4

Wybrać przyrząd do pomiaru ciśnienia
atmosferycznego

A

P

c

5

Wyjaśnić

zasadę

działania

przyrządów

hydrostatycznych

B

P

d

6

Wskazać proces który nie należy do grupy
procesów dyfuzyjnych

B

P

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

7

Określić

temperaturę

wrzenia

wody

w stopniach Kelwina

C

P

b

8

Ocenić

warunki

pracy

termometrów

oporowych

C

PP

c

9

Wybrać przepływomierz do pomiaru ilości
przepływającego płynu

C

P

a

10

Przewidzieć, jakich substancji nie można
oznaczyć polarograficznie

D

PP

c

11 Określić, od czego nie zależy potencjał półfali

C

PP

b

12

Przedstawić charakterystykę promieniowania
α

B

P

c

13

Wyjaśnić pojęcie plateau „plato”
funkcjonującego w pomiarach
radiometrycznych

B

P

d

14

Wybrać przyrząd, który nie służy do pomiaru
natężenia przepływu

C

P

a

15

Przewidzieć rodzaj produktów wydzielanych
na elektrodach w czasie elektrolizy

C

P

c

16 Wyjaśnić błąd w informacjach o elektrolizie

B

P

b

17

Obliczyć ilość wydzielonej substancji w czasie
elektrolizy

D

PP

a

18

Wybrać

urządzenie

do

mieszania

ciał

ciastowatych i plastycznych

C

P

b

19

Wymienić produkty, których nie można
otrzymać w procesie koksowania

A

P

d

20

Określić rodzaj produktów w procesie
polikondensacji

C

PP

a

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

2.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

3.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

4.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.

5.

Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.

6.

Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

5.

Test zawiera 20 zadań, w tym: 15 z poziomu podstawowego, 5 z poziomu
ponadpodstawowego.

6.

Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.

7.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9.

Na rozwiązanie testu masz 40 min.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Legalizacja przyrządu pomiarowego polega na
a)

sprawdzeniu go za pośrednictwem wzorca.

b)

sprawdzeniu jednej czynności przyrządem kontrolnym o znanej i większej
dokładności od dokładności przyrządu legalizowanego.

c)

znalezieniu jego właściwych cech w Dzienniku Urzędowym lub Polskich Normach.

d)

sprawdzeniu właściwości metrologicznych przyrządu i jego ocechowaniu lub wydaniu
świadectwa legalizacyjnego przez wyspecjalizowane instytucje.

2.

Błąd bezwzględny to
a)

różnica algebraiczna pomiędzy wynikiem pomiaru a wartością wielkości mierzonej.

b)

błąd powtarzający się przy kolejnych pomiarach pod wpływem zmieniających się
czynników zewnętrznych np. temperatury, ciśnienia, wilgotności itp.

c)

błąd powstający w wyniku działania na przyrząd nieuchwytnych zmian warunków
zewnętrznych.

d)

błąd wynikający z indywidualnych właściwości obserwatora i jego niedoskonałości.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

3.

Obliczony błąd względny ważenia, na wadze analitycznej, wykonanego z dokładnością do
0,0001 g dla próbki o masie 0,1549 wynosi
a)

– 0,060%.

b)

± 0,072%.

c)

± 0,065%.

d)

+ 0,060%.

4.

Do pomiaru ciśnienia atmosferycznego służą
a)

wakuometry.

b)

manometry.

c)

barometry.

d)

manowakuometry.

5.

W przyrządach hydrostatycznych, np. „U” rurce lub manometrze rtęciowym, do pomiaru
ciśnienia wykorzystywana jest zasada
a)

odkształcenia elementu sprężystego.

b)

zmiany ciśnienia powodującej przesunięcie tłoka.

c)

zmiany właściwości materiału pod wpływem zmiany ciśnienia.

d)

równoważenia mierzonego ciśnienia ciśnieniem hydrostatycznym słupa cieczy.

6.

Do grupy podstawowych procesów dyfuzyjnych, związanych z przemianami fizycznymi
i chemicznymi nie należy
a)

rektyfikacja.

b)

ekstrakcja

c)

przesiewanie

d)

sublimacja.

7.

Temperatura wrzenia wody, w warunkach normalnych, w skali Kelwina wynosi
a)

273 K.

b)

373 K.

c)

223 K.

d)

323 K.

8.

W termometrach oporowych metalowe uzwojenie czujnika powinno odpowiadać
warunkowi
a)

zmianom temperatury powinny towarzyszyć nieznaczne zmiany oporu elektrycznego.

b)

w zakresie stosowania powinny zmieniać się właściwości fizykochemiczne.

c)

zmiany oporu elektrycznego powinny być proporcjonalne do zmian temperatury.

d)

temperatura topnienia lub przemian alotropowych nie wpływa na zakres stosowalności
termometru.

9.

Do pomiaru ilości przepływającej cieczy przez rurociąg nie stosuje się
a)

przepływomierzy komorowych.

b)

przepływomierzy skrzydełkowych.

c)

przepływomierzy śrubowych.

d)

przepływomierzy wirnikowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

10.

W analizie polarograficznej nie można oznaczyć
a)

stopów metali wysokiej czystości.

b)

związków organicznych, które ulegają reakcjom elektrodowych.

c)

węglowodorów.

d)

rud metali.

11.

Potencjał półfali nie zależy od
a)

rodzaju badanego jonu.

b)

stężenia badanego jonu.

c)

pH roztworu, w którym prowadzone jest badanie.

d)

obecności substancji kompleksujących.

12.

Promieniowanie α to
a)

strumień szybkich elektronów emitowanych z jądra atomu w wyniku zachodzących
w nim przemian.

b)

emisja promieniowania w postaci fali elektromagnetycznej.

c)

dodatnio naładowana cząstka, wyrzucona z jądra atomowego składająca się z dwóch
protonów i dwóch neutronów.

d)

emisja nowych neutronów wyrzuconych podczas tzw. rozszczepienia jądra przez
neutron pierwotny, znajdujący się w pobliżu tego jądra izotopu.

13.

Plateau licznika do pomiarów radiometrycznych to
a)

inna nazwa popularnego licznika Geigera-Müllera.

b)

zakres napięć, w którym liczba rejestrowanych impulsów zależy od przyłożonego
napięcia.

c)

wartość napięcia, przy którym układ pomiarowy rejestruje pierwszy impuls.

d)

zakres napięcia, przy którym liczba rejestrowanych impulsów nie zależy od
przyłożonego napięcia.

14.

Przyrządem do pomiaru natężenia przepływu nie jest
a)

pływakowy wskaźnik poziomu.

b)

zwężka znormalizowana.

c)

rotametr.

d)

przepływomierz komorowy.

15.

Podczas elektrolizy wodnego roztworu siarczanu (VI) miedzi (II) wydziela się
a)

na katodzie miedź na anodzie trójtlenek siarki.

b)

na katodzie wodór na anodzie tlen.

c)

na katodzie miedź na anodzie tlen.

d)

na katodzie miedź na anodzie siarka.

16.

Wskaż zdanie fałszywe
a)

na katodzie zachodzi proces redukcji np. wydzielanie się wodoru.

b)

elektrodę, która pobiera elektrony nazywamy katodą.

c)

w procesie elektrolizy na anodzie następuje utlenianie związków organicznych.

d)

w procesie elektrolizy po przyłożeniu źródła prądu stałego następuje wędrówka
kationów do katody a anionów do anody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

17.

Elektrolizę prowadzono prądem o natężeniu 10 amperów. Podczas elektrolizy stopionego
chlorku ołowiu (II) w czasie 20 minut, przyjmując M

Pb

= 207,2 u, ołowiu wydzieliło się na

katodzie
a)

12,882 g.

b)

25,76 g.

c)

0,215 g.

d)

0,043 g.

18.

Urządzenia do mieszania ciał ciastowatych i plastycznych to
a)

mieszarki.

b)

zgniatarki.

c)

mieszalniki.

d)

separatory.

19.

W chemicznym procesie przetwarzania węgla (koksowania) nie otrzymuje się
a)

smoły.

b)

wody pogazowej.

c)

benzenu surowego.

d)

gazoliny.

20.W procesie polikondensacji nie otrzymuje się

a)

z kaprolaktamu – poliamidu.

b)

z związków krzemoorganicznych – polisiloksanów.

c)

z amin, mocznika i melaminy – aminoplastów.

d)

z formaldehydu i fenolu – fenoplastów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych

Zakreśl poprawną odpowiedź

.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Test 2

Test dwustopniowy do jednostki modułowej

„Wykonywanie pomiarów

parametrów procesowych”

Test składa się z 20zadań wielokrotnego wyboru, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 4, 6 7, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16, 18, 19, są z poziomu podstawowego,

−

zadania 5, 8, 15, 17, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań: 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące
oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań z poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie 14 zadań, w tym co najmniej 2 z poziomu ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie 18 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. c, 2. a, 3. b, 4. d, 5. d, 6. b, 7.c, 8. b, 9. a, 10. c, 11.a,
12. a, 13. d, 14. c, 15. a, 16. a, 17. b, 18. c, 19. a, 20. c.

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny
(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Określić

zasady

instalowania

i uruchamiania przyrządów pomiarowych

C

P

c

2

Wyjaśnić

budowę

przyrządów

pomiarowych

B

P

a

3

Obliczyć błąd względny

C

P

b

4

Wybrać przyrząd do pomiaru różnicy
dwóch ciśnień

A

P

d

5

Scharakteryzować

zasadę

działania

ciśnieniomierza z rurką Bourdona

C

PP

d

6

Wybrać proces który nie należy do
procesów cieplnych

B

P

b

7

Obliczyć temperaturę krzepnięcia rtęci
w stopniach Kelwina

C

P

c

8

Ocenić warunki pracy termoelementów
w termometrach termicznych

D

PP

b

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

9

Wybrać przepływomierz, którego nie
można zastosować do pomiaru ilości
przepływającego gazu

C

P

a

10

Scharakteryzować sposób przedstawiania
wyników polarograficznych

B

P

c

11

Wskazać element, z którym nie pracuje
polarograf

B

P

a

12

Przedstawić

charakterystykę

promieniowania β

B

P

a

13

Wyjaśnić pojęcie tła funkcjonującego
w pomiarach radiometrycznych

B

P

d

14

Wybrać przyrząd, który nie służy do
pomiaru natężenia przepływu

B

P

c

15

Przewidzieć

rodzaj

produktów

wydzielanych na elektrodach w czasie
elektrolizy

C

PP

a

16

Wyjaśnić,

błąd

w

informacjach

o elektrolizie

B

P

a

17

Obliczyć ilość wydzielonej substancji
w czasie elektrolizy

D

PP

b

18

Wybrać urządzenie rozdrabniające do
najmniejszych rozmiarów

C

P

c

19

Wskazać produkty, których nie można
otrzymać w procesie rafinacji ropy
naftowej

A

P

a

20

Scharakteryzować

polimeryzację

suspensyjną

C

PP

c

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

Przebieg testowania

Instrukcja dla nauczyciela

1.

Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z wyprzedzeniem co najmniej
jednotygodniowym.

2.

Przygotuj odpowiednią liczbę testów.

3.

Zapewnij samodzielność podczas rozwiązywania zadań.

4.

Przed rozpoczęciem testu przeczytaj instrukcję dla ucznia.

5.

Zapytaj czy uczniowie wszystko zrozumieli.

6.

Nie przekraczaj przeznaczonego czasu na test.

Instrukcja dla ucznia

1.

Przeczytaj uważnie instrukcję.

2.

Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.

3.

Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.

4.

Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

5.

Test zawiera 20 zadania, w tym: 15 z poziomu podstawowego, 5 z poziomu
ponadpodstawowego.

6.

Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko jedna jest prawdziwa.

7.

Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.

8.

Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie
na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

9.

Na rozwiązanie testu masz 40 min.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

–

instrukcja,

–

zestaw zadań testowych,

–

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1.

Do zainstalowania przyrządu pomiarowego i jego uruchomienia wolno przystąpić po
a)

przypomnieniu sobie zasad eksploatacji.

b)

spytaniu doświadczonego kolegi lub kierownika.

c)

zapoznaniu się z warunkami pracy podanymi w instrukcji eksploatacji.

d)

przypomnieniu sobie ogólnych zasad bezpieczeństwa higieny pracy, przeciw
pożarowych i ochrony środowiska.

2.

Przyrządy pomiarowe na ogół składają się z
a)

czujnika, linii przesyłowych, miernika.

b)

podziałki, wskaźnika, czujnika.

c)

wskaźnika, rejestratora, drukarki.

d)

sygnału pomiarowego, toru pomiarowego, rejestratora.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

3.

Błąd bezwzględny elektrolitycznego oznaczania miedzi w stopie wynosi 0,52%.
Obliczony błąd względny tego oznaczenia, przy zawartości miedzi w analizowanym
stopie 65%, wynosi
a)

– 0,052%.

b)

± 0,80%.

c)

± 0,080%.

d)

+ 0,74%.

4.

Do pomiaru różnicy dwóch ciśnień służą
a)

manowakuometry.

b)

barometry.

c)

manometry bezwzględne.

d)

manometry różnicowe.

5.

Zasada działania ciśnieniomierza z rurką Bourdona wykorzystuje odkształcenie sprężyste
a)

puszki.

b)

mieszka.

c)

rurki o przekroju kołowym.

d)

sprężyny rurkowej o przekroju eliptycznym, pod wpływem działającego na nie
ciśnienia.

6.

Do grupy podstawowych procesów cieplnych związanych z przemianami fizycznymi
i chemicznymi nie należy
a)

zatężanie.

b)

flotacja.

c)

kondensacja.

d)

odparowanie.

7.

Temperatura krzepnięcia rtęci (–39ºC) warunkuje zakres stosowania termometrów
rtęciowych. W skali Kelwina ta temperatura wynosi
a)

312 K.

b)

195 K.

c)

234 K.

d)

351 K.

8.

Materiał termoelementu w termometrach termoelektrycznych nie powinien odznaczać się
a)

możliwie dużą siłą termoelektryczną.

b)

brakiem odporności na działanie temperatury.

c)

niezależnością siły termoelektrycznej od czasu użytkowania i warunków ogrzewania.

d)

możliwie wysoką temperaturą topnienia.

9.

Do pomiaru ilości przepływającego gazu nie stosuje się
a)

przepływomierza śrubowego.

b)

przepływomierza bębnowego.

c)

przepływomierzy miechowego.

d)

przepływomierzy rotorowego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

10.

W polarografii wyniki przedstawia się w postaci
a)

polarymetru.

b)

polaroidu.

c)

polarogramu.

d)

polaryzatora.

11.

W skład polarografu nie wchodzi
a)

źródło prądu o zmiennym napięciu ~ 230V.

b)

kapiąca elektroda rtęciowa.

c)

naczynko polarograficzne.

d)

elektroda platynowa w postaci siatki.

12.

Promieniowanie β to
a)

strumień szybkich elektronów emitowanych z jądra atomu w wyniku zachodzących
w nim przemian.

b)

emisja promieniowania w postaci fali elektromagnetycznej.

c)

dodatnio naładowana cząstka, wyrzucona z jądra atomowego składająca się z dwóch
protonów i dwóch neutronów.

d)

emisja nowych neutronów wyrzuconych podczas tzw. Rozszczepienia jądra przez
neutron pierwotny, znajdujący się w pobliżu tego jądra izotopu.

13.

W pomiarach radiometrycznych rejestruje się tło, czyli promieniowanie
a)

przechodzące przez materie i wywołujące jej zmianę w wyniku pojawienia się cząstek
naładowanych elektrycznie.

b)

rejestrowane przez przyrząd w postaci tzw. impulsów, czyli liczba cząstek, które
dotarły do przyrządu rejestrującego.

c)

które się zaabsorbowało w materiale próbki, czyli samoabsorpcja.

d)

spowodowane zanieczyszczeniami powietrza i innych materiałów w najbliższym
otoczeniu przyrządów pomiarowych oraz promieniowaniem kosmicznym.

14.

Przyrządem do pomiaru natężenia przepływu nie jest
a)

przepływomierz skrzydełkowy.

b)

dysza.

c)

skruber.

d)

kryza.

15.

Podczas elektrolizy wodnego roztworu azotanu (V) srebra wydziela się
a)

na katodzie srebro na anodzie tlen.

b)

na katodzie srebro na anodzie tlenek azotu (IV).

c)

na katodzie wodór na anodzie tlen.

d)

na katodzie srebro na anodzie azot gazowy.

16.

Wskaż zdanie fałszywe
a)

w procesie elektrolizy po przyłożeniu źródła prądu zmiennego następuje wędrówka
kationów do katody a anionów do anody.

b)

elektrodę, która oddaje elektrony nazywamy katodą.

c)

na anodzie następuje proces utleniania np. wydzielanie się chloru.

d)

na katodzie następuje redukcja związków nieorganicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

17.

Jeżeli przez elektrolizer przepływał prąd o natężeniu 0,5 ampera, to miedzi na katodzie
podczas elektrolizy roztworu siarczanu (VI) miedzi (II) w czasie 30 minut przyjmując
M

Cu

= 63,55 u wydzieliło się

a)

0,5926 g.

b)

0,2963 g.

c)

0,0050 g.

d)

0,0098 g.

18 Rozdrabnianie do najmniejszych rozmiarów prowadzone jest w

a)

rozdrabniaczach.

b)

łamaczach

c)

młynach.

d)

kruszarkach.

19 W procesie rafinacji ropy naftowej nie uzyskuje się

a)

prasmoły oraz półkoksu.

b)

polepszenia barwy i zapachu produktu.

c)

wyodrębnienia (usunięcia) substancji kwaśnych.

d)

wydzielenia związków siarki i substancji kwaśnych.

20.

Polimeryzacja suspensyjna to
a)

polimeryzacja prowadzona w rozpuszczalniku, w którym rozpuszcza się monomer
i polimer.

b)

polimeryzacja prowadzona w czystym, ciekłym monomerze i polegająca na ogrzaniu
monomeru z dodatkiem inicjatora.

c)

proces zachodzący wewnątrz kropel polegający na rozpuszczeniu w wodzie przez
mieszanie nierozpuszczalnego monomeru z inicjatorem.

d)

proces zachodzący w środowisku wodnym, w którym z monomeru, środka
powierzchniowo czynnego i inicjatora wytwarza się emulsja.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wykonywanie pomiarów parametrów procesowych

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

7. LITERATURA

1.

Dramińska K., Różycki C., Tymiński B.: Pracownia pomiarów technicznych w przemyśle
chemicznym. WSiP, Warszawa 1987

2.

Jarosz M., Malinowska E.: Pracownia chemiczna. Analiza instrumentalna. WSiP,
Warszawa 1994

3.

Klepaczko-Filipiak B., Łoin J.: Pracownia chemiczna. Analiza techniczna, WSiP,
Warszawa 1994

4.

Łada Z. Różycki C.: Pracownia chemii analitycznej. Analiza techniczna i instrumentalna.
WSiP, Warszawa 1990

5.

Molenda J.: Technologia chemiczna. WSiP, Warszawa 1996

6.

Praca zbiorowa: Aparatura kontrolno-pomiarowa w przemyśle chemicznym. WSiP,
Warszawa 1993

7.

Szczepaniak W.: Metody instrumentalne w analizie chemicznej. PWN, Warszawa 2005

8.

Tuszyński K.: Pomiary i automatyka w przemyśle chemicznym. WSiP, Warszawa 1995

9.

Warych J.: Aparaty i urządzenia przemysłu chemicznego i przetwórczego. WSiP,
Warszawa 1996

10.

Warych J.: Podstawowe procesy przemysłu chemicznego i przetwórczego. WSiP,
Warszawa 1996

11.

Witkiewicz Z.: Podstawy chromatografii. WNT, Warszawa 1995

Literatura metodyczna:

1.

Baraniak B.: Treści kształcenia zawodowego – kryteria i metody doboru. IBE, Warszawa
1995

2.

Gange R. M., Brigs L.J., Wagner W. W.: Zasady projektowania dydaktycznego. WSiP,
Warszawa 1992

3.

Januszka U., Niemierko B.: Zastosowanie pomiaru sprawdzającego w kształceniu
zawodowym. MEN, Warszawa 1997

4.

Krogulec-Sobowiec M., Rudziński M.: Poradnik dla autorów pakietów edukacyjnych.
KOWEZiU, Warszawa 2003

5.

Niemierko B.: Pomiar wyników kształcenia zawodowego. BKKK, Warszawa 1997

6.

Niemierko B.: Dydaktyka edukacyjna. WUG, Gdańsk 1994

7.

Niemierko B.: Pomiar sprawdzający w dydaktyce. PWN, Warszawa 1990

8.

Nowicki T.: Podstawy dydaktyki zawodowej. PWN, Warszawa 1979

9.

Rubczak W.: Polityka Edukacyjna Unii Europejskiej na tle przemian w szkolnictwie
krajów członkowskich. IBE, Warszawa 1993

10.

Sołtys D., Szmigiel M. K.: Doskonalenie kompetencji nauczycieli w zakresie diagnozy
edukacyjnej. Wydawnictwo „Zamiast Korepetycji”, Kraków 1997

11.

Suchodolski B.: Edukacja przez pracę i dla pracy. PAN, Warszawa 2000

12.

Szlosek f.: Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. Instytut Technologii
Eksploatacji, Radom 1998

13.

Wskazania metodyczne do oceny efektywności kształcenia zawodowego. IKZ, Warszawa
1987