Konrad Jędrzejczyk

PWSZ we Włocławku

Organizacja i ergonomia komputerowego stanowiska pracy

Abstrakt

Właściwa organizacja i ergonomia komputerowego stanowiska pracy ma zasadniczy wpływ na optymalizację,

wydajność, a także samopoczucie i zdrowie pracownika. Świadomość istnienia stosownych uregulowań oraz
stosowanie się do nich wraz z nabyciem dobrych nawyków na stanowisku pracy wyposażonym w sprzęt komputerowy,
daje gwarancję, nie tylko efektywności pracy, ale także chroni przed zagrożeniami związanymi z tym rodzajem
wykonywanej pracy.

Okazuje się, że wpływ na taki stan rzeczy ma wiele czynników, spośród których ważne są: odpowiednio

dobrane biurko, krzesło, czy źródło światła. Natomiast same urządzenia komputerowe (monitor, klawiatura, mysz
komputerowa), choćby najstaranniej zaprojektowane i przystosowane, nie są w stanie zapewnić należytych warunków
bez używania ich w określonym miejscu i w określony sposób.

1. Wprowadzenie

Technika informatyczna jest jedną z dynamiczniej rozwijających się dziedzin.

W stosunkowo krótkich przedziałach czasowych, jesteśmy świadkami wdrażania coraz nowszych
rozwiązań technologicznych. Ulepszane są poszczególne komponenty komputerów, co
w konsekwencji powoduje, że pojawiają się doskonalsze ich generacje. Postęp widoczny jest także
w sferze urządzeń peryferyjnych, nowe rodzaje monitorów, drukarek – łączonych powszechnie ze
skanerem i faksem nikogo już nie dziwią. Pomimo rozwoju tej dziedziny i nieznacznej zmiany
w sposobie ich obsługi, jedna kwestia – od samego początku powstania pierwszych maszyn
liczących – pozostaje właściwie niezmienna, otóż zmianie nie ulega bezpośredni sposób obcowania
z komputerem i peryferiami.

Pracujący przy komputerach najwięcej czasu spędzają za biurkiem, co oznacza

ograniczenie pola ich aktywności fizycznej. Zatem stale aktualna jest kwestia właściwego,
zgodnego z zasadami ergonomii, zaprojektowania stanowisk komputerowych.

Przypomnę, że „ergonomią”

1

nazywamy naukę zajmującą się dostosowaniem procesu pracy

do możliwości ludzkiego organizmu. W praktyce okazuje się, że z reguły to właśnie wykonywana
praca wymusza na wykonujących podporządkowanie się jej potrzebom – „ergonomia” natomiast
stara się wytyczyć kierunek przeciwny. Próbuje dopasować środki produkcji i poszczególne
czynności, związane z wykonywaną pracą, do możliwości biologicznych człowieka. „Ergonomia”
stara się znaleźć sposób na to, aby zachować zdrowie i jednocześnie zwiększyć efektywność oraz
wydajność pracy.

2. Organizacja komputerowego stanowiska pracy

Organizację komputerowego stanowiska pracy reguluje międzynarodowy standard. Jest nim

norma ISO 9241 – Ergonomic requirements for office work with visual display terminals
(wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem terminali wyposażonych
w monitory ekranowe). W Polsce jej odpowiednikiem jest norma PN-EN ISO 9241-
1:2001/A1:2002 oraz następnie zaktualizowana w 2005 roku norma A1, czyli: PN-EN ISO 9241-
1:2001/A1:2005. Ponadto, w naszym kraju, odpowiednie warunki pracy przed komputerem
regulowane są przepisami prawa stanowionego. Zapisy odnoszące się zarówno do samej organizacji
stanowiska pracy, czy określające wymogi odpowiedniego projektowania budynków biurowych
oraz dotyczące kwestii zdrowotnych pracowników, zostały zapisane w następujących aktach
prawnych:

1

„Ergonomia” – zwrot pochodzi z języka greckiego, „ergon” to praca, a „nomos” - prawo.

1

1. Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy ze zm., Dz. U. 2003 nr 169 poz. 1650;

2. Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 2 marca 2007 r. zmieniającym

rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U. 2007
nr 49 poz. 330;

3.

Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 6 czerwca 2008 r. zmieniającym
rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, Dz.U. 2008
nr 108 poz. 690 ;

4. Rozporządzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 12 kwietnia 2002

r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie ze zm., Dz. U. 2002 nr 75 poz. 690;

5. Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 13 lutego 2003 r. zmieniającym

Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie, Dz. U. 2003 nr 33 poz. 270;

6. Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 7 kwietnia 2004 r. zmieniającym

Rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie, Dz. U. 2004 nr 109 poz. 1156;

7. Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 6 listopada 2008 r. zmieniającym

rozporządzenie w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki
i ich usytuowanie, Dz.U. 2008 nr 201 poz. 1238;

8.

Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie
bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe, Dz.
U. 1998 nr 148 poz. 973;

9. Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 w sprawie wykazu prac

szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet ze zm., Dz. U. 1996 nr 114
poz. 545;

10. Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 lipca 2002 r. zmieniającym rozporządzenie

w sprawie wykazu prac wzbronionych kobietom, Dz. U. 2002 nr 127 poz. 1092;

11. Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 w sprawie

przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej
nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych
w Kodeksie pracy ze zm., Dz. U. 1996 nr 69 poz. 332;

12. Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 20 maja 1997 r. zmieniającym

rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu
profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych
do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, Dz. U. 1997 nr 60 poz. 375;

13.

Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 grudnia 1998 r.
zmieniającym rozporządzenie w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników,
zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich
wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy, Dz. U. 1998 nr 159 poz. 1057;

14. Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 5 kwietnia 2001 r. zmieniającym rozporządzenie

w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki
zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów
przewidzianych w Kodeksie pracy, Dz. U. 2001 nr 37 poz. 451;

15. Ustawie z dnia 24 sierpnia 2001 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie

niektórych innych ustaw, Dz. U. 2001 nr 128 poz. 1405 ze zm.

2

Na kwestię właściwej organizacji komputerowego stanowiska pracy zwraca uwagę wiele

publikacji naukowych, a od wydania pierwszych z nich mija już kilkanaście lat. Na rynku
wydawniczym, ukazują się nowsze i aktualniejsze opracowania w tym zakresie – zmieniają się
przecież same komputery i warunki pracy przy nich. Badania w zakresie BHP komputerowego
stanowiska pracy prowadzone są w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy, posiadającym status
Państwowego Instytutu Badawczego

2

. Od 1971 roku drukowany jest interdyscyplinarny

miesięcznik – „Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Technika”, który prezentuje naukowe podstawy
rozwiązań w zakresie bezpieczeństwa i ochrony człowieka w środowisku pracy. Od pewnego czasu
zamieszcza się w nim artykuły z zakresu organizacji pracy przy komputerze

3

.

Pomimo ustalonych standardów, funkcjonujących uregulowań prawnych i całkiem sporej

ilości literatury instruktażowej, wśród użytkowników komputerów wciąż brakuje dostatecznej
świadomości zagrożeń płynących z wykonywanej codziennie pracy na stanowisku komputerowym.

4

Użytkowanie komputera i peryferiów stanowi uciążliwość nie tylko dla zawodowych
informatyków, ale przede wszystkim pracowników biurowych.

Należy zwrócić uwagę, że w dzisiejszych uwarunkowaniach, praktycznie każde stanowisko

pracy biurowej jest zaopatrzone w komputer wraz z osprzętem. Spędzanie przy komputerze od 6 do
8 godzin dziennie przez kilka lat powoduje trwałe negatywne skutki dla naszego organizmu.
Okazuje się, że ta pozornie lekka praca jest statystycznie częstszym źródłem schorzeń układów
naszego organizmu (największym obciążeniom poddawany jest układ mięśniowy i szkieletowy).
Człowiek siedzący wiele godzin przed monitorem jest narażony na wiele szkodliwych czynników,
czego objawami są: bóle mięśni i kości – występujące na skutek nienaturalnej pozycji przybieranej
na czas pracy, osłabienia wzroku – spowodowane jego stałą koncentracją i patrzeniem w ekran oraz
ogólne zmęczenie spowodowane promieniowaniem emitowanym przez monitor.

Ze względu na niezmiernie ograniczony zakres ruchu i nieprawidłowo przybierane pozycje

podczas pracy przed komputerem, zaczęto zwracać uwagę na możliwość wystąpienia dolegliwości
ze strony układu krążenia, pod uwagę brane są tak zwane zmiany zastoinowe (zarówno naczyń
włosowatych jak i głównych arterii żylnych – zakrzepica żylna). Dolegliwości te okazują się być
niebezpieczne nie tylko dla zdrowia, ale także i dla życia, dlatego cały czas prowadzone są badania
związane z tym zagrożeniem

5

.

Niewątpliwie najważniejszymi elementami wpływającymi na zdrowie człowieka podczas

pracy przy komputerze są: biurko, krzesło, podpórka pod stopy, oświetlenie, mikroklimat
stanowiska pracy, ekran komputera oraz klawiatura i mysz komputerowa. Od tych czynników
uzależnione jest zdrowie pracownika i na te elementy należy zwracać największą uwagę.
Przyjrzyjmy się, zatem bliżej elementom komputerowego stanowiska pracy.

3. Elementy komputerowego stanowiska pracy

Całość stanowiska pracy organizuje i zamyka biurko (ewentualnie stół biurowy). Na nim

znajduje się komputer, monitor i coraz częściej – poszczególne urządzenia peryferyjne.

2

Instytut jest podstawową placówką naukowo – badawczą w Polsce zajmującą się kompleksowo problematyką

kształtowania warunków pracy zgodnie z psychofizycznymi możliwościami człowieka.

Przedmiotem działania Instytutu jest prowadzenie badań naukowych i prac rozwojowych prowadzących do

nowych rozwiązań technicznych i organizacyjnych w zakresie ochrony pracy w dziedzinie bezpieczeństwa, higieny
pracy i ergonomii oraz wykonywanie innych zadań szczególnie ważnych dla osiągnięcia celów polityki społeczno –
gospodarczej państwa w tej dziedzinie. Źródło: www.ciop.pl/2.html, wejście – luty 2009.

3

Patrz: bibliografia.

4

O niniejszym fakcie na bieżąco informują specjaliści zajmujący się dziedziną bezpieczeństwa i higieny pracy, na

przykład.: www.ergotest.pl/zdrowiePraca.php, wejście – luty 2009.

5

O zjawisku tym napisali artykuł: Kalemba J., Rybak Z., Zakrzepica żył głębokich, „Puls Medycyny” nr: 9 (172) /2008.

3

Za standardowe biurko komputerowe uważa się takie, które posiada wymiary minimum: długość –
120 cm i szerokość – 80 cm. Za najbardziej ergonomiczne uważa się natomiast takie, którego
szerokość blatu pozwala na umieszczenie na nim kolejno: klawiatury, podstawki na dokumenty oraz
monitora. Co więcej, pomiędzy przednią krawędzią biurka a klawiaturą musi pozostać wolne
miejsce na oparcie dłoni, mające szerokość od 5 do 10 cm. Monitor z kolei nie powinien wystawać
poza tylną krawędź blatu (względy bezpieczeństwa), tak więc biurko o wymiarach 160 cm na 90 cm
powinno być najodpowiedniejsze. Wysokość blatu biurka, nie posiadającego regulatora wysokości,
od podłogi powinna wynosić 72 cm (dla większości ludzi wysokość ta nie stanowi problemu i co
najwyżej wymaga regulacji wysokości krzesła). Możliwie dużo wolnego miejsca powinno być pod
powierzchnią blatu. Otóż w odległości 20 cm od krawędzi blatu, wysokość wolnej przestrzeni,
pozostawionej nogom, musi wynosić, co najmniej 62 cm (zalecane 66 cm), natomiast w odległości
60 cm od przedniej krawędzi biurka powinno być dla stóp co najmniej 12 cm wolnej przestrzeni.

Na charakterystykę optymalnego stanowiska pracy z komputerem nie składają się wyłącznie

jego wymiary. Biurko oprócz wymiarów, ma również swoją fakturę, która powinna być matowa lub
półmatowa, by nie męczyć zbytnio wzroku ewentualnymi refleksami światła pochodzącymi
z otoczenia. Zalecana wartość współczynnika odbicia światła dla farby, którą pokryty jest blat,
zawierała się pomiędzy 20 % a 50%. Biurko komputerowe powinno być przede wszystkim stabilne,
nie może zatem stać na chwiejących się nóżkach. Najlepszym rozwiązaniem byłoby więc biurko
zaopatrzone w regulatory wszystkich nóg z osobna (pozwalałoby uzyskać stabilność nawet na
nierównym podłożu). Stabilność biurka oznacza również, że w żadnym wypadku jego szuflady nie
mogą wysunąć się i spaść użytkownikowi na nogi, w tym celu muszą one być specjalnie
zabezpieczone (najlepiej zatrzaskami lub magnesami).

Kolejnym elementem zapewniającym poczucie komfortu jest krzesło. Obecnie postuluje się

używanie krzeseł lub foteli obrotowych o regulowanej wysokości, stabilnych i mających takie
wymiary, które zabezpieczają przed potykaniem się o elementy konstrukcyjne ich podstawy. Nie
podlega dziś dyskusji, że krzesła obrotowe powinny mieć co najmniej 5 rolek. Wykonanie tych
rolek bywa różne i uzależnione jest od rodzaju podłoża, na którym mają pracować (istnieją rolki
miękkie i twarde, dzięki czemu można je lepiej dobrać do rodzaju podłoża – miękkie, stosuje się na
podłożu drewnianym, ceramicznym lub wykonanym z tworzywa sztucznego, natomiast do
wykładzin dywanowych dobiera się rolki twarde). Krzesło (fotel) musi być wyposażone w
amortyzator, który chronił będzie kręgosłup przed wstrząsami przy siadaniu. Zaokrąglenia tapicerki
na krawędziach siedziska są natomiast niezbędne, by zapobiec przykremu uciskowi krzesła na uda.
Na pokrycie krzesła zaleca się materiały naturalne, które najlepiej przepuszczają parę wodną
i powietrze (niewskazana jest sztuczna skóra). Konstrukcja krzesła powinna pozwalać na taką
regulację, aby podczas pracy przy komputerze można było siedzieć w tak zwanej pozycji
zasadniczej

6

. W miarę możliwości krzesło oprócz regulacji wysokości powinno posiadać także

regulację wysokości oparcia, głębokości siedziska czy też kąt pochylenia siedziska. Zasady
prawidłowej regulacji krzesła warunkują prawidłową postawę siedzącego. Dla zwyczajnego stołu
lub biurka postuluje się jak najmniejszy odstęp pomiędzy siedziskiem a powierzchnią blatu,

6

Prawidłowa pozycja siedząca (powszechnie akceptowalna definicja):

- ramiona powinny swobodnie opadać, natomiast przedramiona powinny tworzyć kąt wynoszący, co najmniej

90 stopni, tak, aby w pozycji wyjściowej mogły unosić się poziomo nad klawiaturą, podpórki dla rąk powinny odciążać
kręgosłup oraz mięśnie ramion i karku,

- wysokość i stopień nachylenia siedziska powinny zapewniać zachowanie odpowiedniej pozycji ramion i

również nóg, stopy powinny całą swoją powierzchnią dotykać podłoża (nie tylko czubkami palców),

- uda muszą spoczywać na krześle (fotelu), przy czym głębokość siedziska powinna być dostosowana do ich

długości,

- kolana powinny być lekko ugięte, tworząc z udami co najmniej kąt prosty,
- głębokość siedziska winna być tak wyregulowana, aby jego krawędź nie uciskała pod kolanami.

4

powinien on wynosić około 23 – 30 cm, dla stołu o regulowanej wysokości blatu zaleca się ustawić
siedzisko na wysokości stawów kolanowych (mierzonej w pozycji stojącej), różnica poziomów
blatu i siedziska jak wyżej. Podpórka lędźwiowa oparcia natomiast powinna być ustawiona na
wysokości 10 – 15 cm ponad obciążoną powierzchnią siedziska.

Równie ważnym elementem wpływającym na prawidłową postawę podczas pracy

z komputerem jest podnóżek, który pozwala na utrzymywanie przez stopy ciężaru ciała. Jest on
szczególnie przydatny dla pracowników o niskim wzroście. Optymalny podnóżek powinien
charakteryzować się stabilnością, dużą powierzchnią oraz powinien posiadać możliwość regulacji
wysokości i kąta nachylenia. Nieprzydatne są podnóżki ze szczebelkami, ponieważ nie zapewniają
pewnego, pełnego kontaktu stopy z podłożem. Kontakt taki ma miejsce tylko wówczas, gdy stopy
opierają się o podnóżek całą swoją powierzchnią. Kąt pomiędzy powierzchnią podpórki a podłogą
powinien być przy tym możliwie niewielki.

Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na zdrową pracę przy komputerze jest odpowiednie

oświetlenie stanowiska pracy. Zbyt duża różnica pomiędzy jasnością pomieszczenia a jasnością
ekranu zmusza wzrok do wysiłku przekraczającego niemal jego zdolności przystosowawcze. Takie
przeciążanie wzroku nieustannym dostosowywaniem się do zmian jasności obrazu, spostrzeganego
przez narząd wzroku, powoduje w konsekwencji narastanie zmęczenia i wyczerpanie aparatu
adaptacyjnego oczu, aż do pogorszenia się sprawności jego funkcjonowania. Fakt ten ma
bezpośredni wpływ na jakość wykonywania innych czynności wzroku, takich jak ostrość widzenia.
Z tego właśnie powodu jest bardzo pożądane, aby jasność w pomieszczeniu, w którym pracuje się
przy komputerach, utrzymana była w granicach 500 – 600 luksów, co zapobiegnie wyczerpującym
wzrok czynnościom adaptacyjnym narządu wzroku.

Z drugiej jednak strony całkowicie jednorodne (równomierne) rozproszenie oświetlenie

miejsca pracy stwarza innego rodzaju niebezpieczeństwo. Otóż monotonne oświetlenie powoduje
zastanie aparatu adaptacyjnego oczu, nie dostarczając mu żadnych pobudzających bodźców, co
prowadzi do obniżenia ogólnej sprawności widzenia. Środkiem zaradczym na opisane wyżej
zagrożenia jest sytuacja, w której wzrok pracownika pracującego przy stanowisku komputerowym
byłby pobudzany jednocześnie z kilku źródeł światła o zróżnicowanej, sumarycznie jednak
wyważonej jasności (nie wytwarzającej nadmiernych kontrastów). Dla właściwego funkcjonowania
wzroku ważne jest przede wszystkim współistnienie w otoczeniu zarówno światła jak i cienia (tak
jak ma to miejsce w przypadku oświetlenia naturalnego lub oświetlenia, pochodzącego
z punktowych źródeł światła sztucznego).

Mikroklimat to również istotny element ergonomii stanowiska pracy. Od prawidłowej

temperatury i wilgotności otoczenia miejsca pracy oraz właściwego obiegu powietrza zależy
wydajność i komfort wykonywanej pracy. Zalecana temperatura w pomieszczeniu komputerowym
zawiera się w przedziale od 21 do 22 stopni Celsjusza. W przypadku wysokich temperatur za
zewnątrz wartość jej może być stopniowo zwiększona do 26 stopni. Nowoczesne urządzenia
klimatyzacyjne przystosowują temperaturę pomieszczenia do temperatury za zewnątrz budynku
w sposób automatyczny, nie narażając pracujących w nim ludzi na nadmierne różnice temperatur.
Względna wilgotność powietrza w pomieszczeniu powinna wynosić 50% do 65%. Im jednak
wyższa temperatura, tym niższa powinna być wilgotność tak, aby w pomieszczeniu, w którym
odbywa się praca przy komputerze, nie zrobiło się parno. Wilgotność powietrza powyżej 50%
zapobiega ponadto wytworzeniu się nadmiernego natężenia pola elektrycznego w pobliżu
komputera. Pamiętać trzeba, że korzystając z urządzeń klimatyzacyjnych należy zadbać o to, aby
prędkość ruchu powietrza w pomieszczeniu nie przekraczała 0,1 – 0,15 m/s, w przeciwnym
wypadku dopływ świeżego powietrza odczuwalny byłby raczej jako niepożądany przeciąg.

5

4. Zagrożenia zdrowotne

Omówione powyżej elementy wpływające na organizację i ergonomię komputerowego

stanowiska pracy są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania człowieka w miejscu pracy.
Nieodpowiedni ich dobór będzie powodował określone dolegliwości.

Należy zwrócić uwagę, że przecież sam sprzęt komputerowy stwarza istotne zagrożenia

zdrowotne związane z jego użytkowaniem. Mianowicie, pracownicy zatrudnieni przy komputerach,
odczuwają niekorzystny wpływ pracy przy monitorze na wzrok. Statystyki informują o wzroście
liczby osób uskarżających się na dolegliwości ze strony aparatu wzroku, występujące najczęściej po
okresie wzmożonej pracy przy komputerze.

Przeprowadzone testy i badania naukowe udowodniły, że praca przy monitorze powoduje

powstawanie przemijającej krótkowzroczności oraz nasilenie się dolegliwości odczuwalnych
subiektywnie jako zaburzenia wzroku (rozmazywanie się obrazu, widzenie podwójne, pieczenie,
kłucie, ucisk czy ból). Stwierdzono także, że praca przed monitorem wywołuje wzmożone
występowanie podrażnień wzroku, takich jak zaczerwienienie i łzawienie oczu. Również typowymi
dolegliwościami sygnalizowanymi przez użytkowników sprzętu komputerowego są bóle głowy.
Musimy sobie zdawać sprawę, że pracując przed monitorem cały czas oddziaływuje na nasz wzrok
cały szereg czynników, które mogą okazać się szkodliwe, a mianowicie: jakość monitora,
specyficzne wymagania wzrokowe, jakie stawia praca z monitorem w połączeniu z jednoczesnym
ograniczeniem pewnych czynności oczu (zawężanie pola widzenia do samego ekranu i skupianie
wzroku wyłącznie na najbliższym otoczeniu), specyficzne obciążenie, spowodowane monotonią
wykonywanych czynności (wprowadzania danych, wyszukiwania informacji, projektowaniem
wspomaganym komputerowo, sterowaniem procesami, nadzorem, itd.), dodatkowe obciążenie
wzroku powstające wskutek nieprawidłowego zaprojektowania miejsca pracy (refleksy, złe
oświetlenie) i indywidualne cechy osobowe użytkownika, jak jego motywacja do pracy, ogólna
sprawność wzroku i sposób zachowywania przed ekranem, zdolności przystosowawcze i podatność
na stres, związany z wykonywaną pracą.

Obecnie w użyciu są monitory ciekłokrystaliczne LCD charakteryzujące się: brakiem

zniekształceń geometrycznych prezentowanych obrazów, brakiem migotania obrazu i w końcu
ograniczeniem emisji szkodliwych pól

7

. Są one bezpieczniejsze dla oczu i samego człowieka.

Natomiast jeszcze stosunkowo niedawno standardem były monitory CRT wykorzystujące
kineskop

8

. Monitory tego typu są użytkowane jeszcze w wielu instytucjach, firmach a nawet

szkołach. Zagrożenia występujące w przypadku tego typu monitora były i są znacznie większe.
Od męczącego wzrok migotania (odświeżanie ekranu) poprzez promieniowanie, które należy
rozumieć przede wszystkim jako promieniowanie rentgenowskie, emitowane przez kineskop
monitora, wraz z wytwarzanym przez monitor polem elektromagnetycznym i elektrostatycznym.

Poziom promieniowania rentgenowskiego, emitowanego przez monitory CRT, został

w ostatnich latach znacznie obniżony. Poziom tego promieniowania, pochodzący z wytwarzanych
współcześnie monitorów jest wielokrotnie niższy od poziomu promieniowania tła

9

, a jego wartość

7

Wyświetlacz ciekłokrystaliczny LCD (ang. Liquid Crystal Display) – urządzenie wyświetlające obraz, którego zasada

działania oparta jest na zmianie polaryzacji światła na skutek zmian orientacji cząsteczek ciekłego kryształu pod
wpływem przyłożonego pola elektrycznego. Wszystkie komórki wyświetlacza ciekłokrystalicznego emitują światło
nieustannie. Ponieważ w konstrukcji paneli nie wykorzystano obwodów wysokonapięciowych, ilość generowanych
zakłóceń jest znikomo mała, emisja promieniowania rentgenowskiego została wyeliminowana całkowicie.

8

Monitory CRT (ang. Cathode – Ray Tube) to nic innego jak urządzenia kineskopowe z działem elektronowym.

Właściwe określenie to monitory kineskopowe. W monitorach tego rodzaju do wyświetlania obrazu używana jest
wiązka elektronów wystrzeliwana z działa elektronowego, która magnetycznie odchylana (za pomocą cewek odchylania
poziomego i pionowego) pada na luminofor powodując jego wzbudzenie do świecenia.

9

Czyli promieniowania, które w sposób naturalny występuje w przyrodzie.

6

mieści się poniżej granicy czułości urządzeń, jakich używano do jego badania.

Istnienie pól elektrostatycznych objawia się w postaci iskrzenia, które towarzyszy

kontaktowi skóry z naładowaną elektrycznie powierzchnią. Pole elektromagnetyczne powoduje
polaryzację napięcia elektrostatycznego pomiędzy człowiekiem a ekranem, w rezultacie czego,
twarz osoby pracującej przy monitorze przyciąga naładowane cząsteczki kurzu w takim samym
stopniu, jak naładowany elektrycznie ekran.

Czynnikiem ryzyka pracy przed ekranem komputera mógłby się również okazać wpływ jego

pola elektromagnetycznego na pole elektromagnetyczne człowieka. Częstotliwość pola,
wytwarzanego przez monitor, wynosi około 50 Hz, a więc mieści się w tym samym zakresie niskich
częstotliwości, co pole własne ludzkiego ciała

10

.

Siły elektryczne szybko maleją wraz ze wzrostem odległości, z tego powodu zaleca się

utrzymywanie odstępu pomiędzy twarzą a ekranem wynoszącego, co najmniej 40 – 50 cm.
Natężenie pola elektromagnetycznego i elektrostatycznego wokół monitora może być zredukowane
przez odpowiednią konstrukcję jego ekranu, zapewniającą odprowadzenie ładunków elektrycznych
z jego powierzchni – tak jak to ma miejsce w ekranach najnowszych typów. Częściowe
zmniejszenie natężenia promieniowania można uzyskać dzięki zastosowaniu na ekran monitora
filtru ochronnego, wykonanego ze specjalnych tkanin lub ze specjalnego, przewodzącego szkła.

Obraz wyświetlany na ekranie komputera jest najostrzejszy, gdy składa się z możliwie wielu

punktów. Z jednej strony zależy to od konstrukcji monitora, z drugiej zaś od typu karty graficznej
sterującej jego pracą. Ostrość obrazu zależy nie tylko od zdolności rozdzielczej monitora, ale i od
odstępu pomiędzy poszczególnymi ziarenkami luminoforu, którymi pokryta jest czynna
powierzchnia ekranu. Odstęp ten powinien być możliwie nieduży i wynosić nie więcej niż 0,35
mm. Im więcej ziarenek luminoforu i im mniejszy pomiędzy nimi odstęp – tym lepiej.

Wielkość monitora również przekłada się na komfort pracy. Aktualnie, wielkość ekranu

mierzona wzdłuż jego przekątnej, wynosi 17 cali. Monitory większe – tekstowe, dwustronicowe lub
duże

11

– graficzne – spotyka się przede wszystkim w urządzeniach profesjonalnych. Powiększenie

ekranu musi pociągać za sobą zwiększenie ilości punktów świetlnych – w przeciwnym wypadku nie
nastąpi oczekiwana poprawa jakości obrazu. Natomiast sam obraz, to w postaci czarnych liter na
białym tle ekranu jest najbardziej zbliżony do tradycyjnego sposobu zapisu informacji na papierze.
Powoduje to mniejsze zmęczenie wzroku, zwłaszcza wtedy, gdy komputer jest używany do
redagowania tekstów oraz gdy wykonywana na nim praca wymaga częstego przenoszenia wzroku
z papieru na ekran monitora i z powrotem. Czarne litery na białym tle zalecane są również wtedy,
gdy ekran nie jest dostatecznie matowy oraz gdy na skutek istniejących warunków oświetleniowych
nie da się uniknąć odblasków na ekranie monitora

12

.

W porównaniu z mnogością wymagań stawianych monitorom komputerowym, wymagania

stawiane klawiaturze komputerowej są mniejsze. Klawiatura powinna być tak zaprojektowana, aby
można ją było umieścić na stole w dowolnym miejscu, niezależnie od położenia ekranu. Obudowa
klawiatury musi ją oczywiście zabezpieczyć przed zmianami pozycji na powierzchni biurka.
Wysokość klawiatury, mierzona w środkowym rzędzie klawiszy literowych, nie powinna

10

Za najodpowiedniejsze monitory CRT uważa się takie, w których promieniowanie rentgenowskie, pole

elektrostatyczne i pole elektromagnetyczne redukowane są wewnątrz obudowy. Monitory o takich właściwościach są
specjalnie znakowane: np. w Niemczech „TCO” i „GS” (Geprüfte Sicherheit – skontrolowane pod względem
bezpieczeństwa), przyznawane producentom przez Stowarzyszenie Nadzoru Technicznego Nadrenii (TÜV –
Rheinland). Podobną rolę odgrywają oznaczenia „SSI” Szwedzkiego Instytutu Normalizacji, oraz „SEK” i „MPR II”,
przyznawane przez Szwedzki Komitet Elektroniczny monitorom, które odpowiadają rygorystycznym szwedzkim
normom.

11

Na przykład wielkość obszaru roboczego równego 21 cali.

12

Parametrem określającym jakość pracy przez monitorem jest też odpowiedni tryb jego pracy. Pozytywowy tryb pracy

tego urządzenia jest generalnie korzystniejszy dla wzroku. Natomiast odwrócony, czyli negatywowy tryb wyświetlania
obrazu posiada cechy, które w pewnych warunkach mogą redukować obciążenia oczu.

7

przekraczać 3 cm, a jej nachylenie w stosunku do powierzchni biurka nie powinno być mniejsze niż
15 stopni. Natomiast klawiatury o wysokości ponad 3 cm powinny posiadać podpórki dla dłoni tak,
aby odciążyć mięśnie od wysiłku unoszenia rąk do pewnej wysokości nad stołem. Podpórka
klawiaturowa powinna mieć szerokość 5 – 10 cm i długość równą, co najmniej długości klawiatury.
Podpórka dla dłoni musi odpowiadać zarówno kątowi nachylenia, jak i wysokości klawiatury. Siła
oporu klawiszy przy wprowadzaniu znaków jest sprawą indywidualnych upodobań użytkownika.
Sposób wykonania klawiatury podlega analogicznym kryteriom, jeśli chodzi o zapobieganie
powstawaniu odbić i refleksów świetlnych, jak blat i obudowa monitora. Ważną sprawą jest też
regularne czyszczenie klawiatury, bowiem w jej szczelinach gromadzą się resztki pożywienia
(co wbrew pozorom zdarza się często pomimo zakazu spożywania posiłków na stanowisku pracy).
Te okruchy oraz zrogowaciały naskórek stanowią doskonałą pożywkę dla bakterii, które mogą
przyczynić się do różnego rodzaju alergii, infekcji i schorzeń.

Z istotniejszych elementów należy jeszcze wymienić podpórkę pod dokumenty, która

powinna spełniać następujące kryteria: powinna być na tyle stabilna, by można było stemplować
podtrzymywane dokumenty lub wykonywać na nich ręczne adnotacje, powinna posiadać
przezroczystą rygę (ułatwiającą czytanie), cała podpórka powinna być wykonana z materiału nie
powodującego refleksy świetlne. Pozycja podpórki na biurku (stole biurowym) powinna
umiejscawiać ją na wysokości ekranu w odległości 40 – 50 cm od oczu.

5. Podsumowanie

Zaprezentowane powyżej problemy i zalecenia są jedynie wybiórczym zestawieniem

najważniejszych kwestii dotyczących ergonomicznego stanowiska pracy. Zostały one zaczerpnięte
z publikacji specjalistycznych i mam nadzieję, że zainteresują przede wszystkim studentów –
przyszłych pracowników – oraz przyczynią się do wzrostu świadomości na temat właściwej
organizacji miejsca pracy i w konsekwencji, do zwrócenia większej uwagi na kwestie zdrowotne
(w myśl zasady, że lepiej zapobiegać niż leczyć).

W każdym zakładzie pracy organizowane są specjalne szkolenia BHP z powyższego

zakresu, jednak jak wcześniej wspomniałem ich oddziaływanie jest stosunkowo krótkie.
Rozwiązaniem sytuacji mogłoby być umieszczanie na każdym stanowisku wyposażonym w sprzęt
komputerowy, choćby prostych schematów instruktażowych, na bieżąco informujących
o prawidłowych nawykach związanych z pracą przed komputerem. Niewątpliwie tego rodzaju
instrukcja pozostająca w zasięgu wzroku pracującego powinna znaleźć się w każdym biurze
wyposażonym w sprzęt komputerowy oraz w każdej szkolnej i uczelnianej pracowni.

8

BIBLIOGRAFIA

1. BHP w firmie, strona internetowa: www.bhpwfirmie.pl, wejście styczeń-marzec 2009.

2.

BHP, Organizacja bezpiecznej pracy, Warszawa 2006.

3.

BUGAJSKA J. (red.), Komputerowe stanowisko pracy – aspekty zdrowotne i ergonomiczne,
Warszawa 2003.

4.

GRYZ K., KARPOWICZ J., Źródła pól elektromagnetycznych - monitory ekranowe [w:]
„Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka”, nr 4/2002, str. 13-17.

5.

KACZMARSKA A., MIKULSKI W., AUGUSTYŃSKA D., Ograniczanie hałasu urządzeń
sieci komputerowej [w:] „Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka”, nr 7-9/2001, str. 20-23.

6.

KALEMBA J., RYBAK Z., Zakrzepica żył głębokich, „Puls Medycyny” nr: 9 (172)/2008.

7.

KAMIŃSKA J., Jak prawidłowo siedzieć? [w:] „Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka”,
nr 5/2005, str. 26-28.

8.

KONARSKA M., Nowe biuro [w:] „Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka”, nr 7-8/2001,
str. 10-13.

9.

LIPPMANN CH. (red.), Komputer a zdrowie, Warszawa1990.

10.

MAŃK B., DĘBEK P., Elektroniczny morderca, „Chip” nr 6/2000, s. 54.

11.

MARZEC S., Dobór oświetlenia przy pracy z komputerem, „Ochrona Pracy”, nr 9/1995.

12.

NAJMIEC A., Ergonomia oprogramowania – od przepisów do praktyki [w:]
„Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka”, nr 5/2002, str. 26-28.

13. OZIĘBŁO S., Bezpieczna praca w biurze, www.infor.pl, wejście – luty 2009.

14.

PAWLAK A., Oświetlenie miejsc pracy we wnętrzach – nowa norma oświetleniowa [w:]
„Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka”, nr 10/2004, str. 6-10.

15.

PN-EN ISO 9241-1:2001/A1:2002 – Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej
z zastosowaniem terminali wyposażonych w monitory ekranowe (VDT). Ogólne
wprowadzenie (Zmiana A1).

16.

PN-EN ISO 9241-1:2001/A1:2005 – Wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej
z zastosowaniem terminali wyposażonych w monitory ekranowe (VDT). Ogólne
wprowadzenie (Zmiana A1).

17. Witryna internetowa Centralnego Instytutu Ochrony Pracy: www.ciop.pl, wejścia – luty,

marzec 2009.

18. Witryna internetowa Ogólnopolskiej Akcji ErgoTEST: www.ergotest.pl, wejścia – luty,

marzec 2009.

19. WOLSKA A., Wybór systemu oświetleniowego na stanowiskach z komputerami a cechy

użytkowników [w:] „Bezpieczeństwo Pracy. Nauka i Praktyka”, nr 7-8/2001, str. 6-8 i 38.

9