V.

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia

1.

Formalno-prawny i instytucjonalny system ochrony pracy w Polsce.

2.

Definicje, przyczyny, klasyfikacja i charakterystyka wypadków zawodowych.

3.

Zasady i procedury postępowania w sprawach chorób zawodowych.

4.

Rodzaje norm higienicznych dla czynników szkodliwych w środowisku pracy.

5.

Definicja, struktura, cele stosowania i kierunki działania nauki ergonomii.

1. FORMALNO PRAWNY I INSTYTUCJONALNY SYSTEM OCHRONY PRACY W POLSCE.

b) Między narodowe źródła prawa pracy:
i) Konwekcje i zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP)- wymagają ratyfikacji przez Sejm RP, po

ratyfikacji i wejściu w życie państwa zobowiązane są zharmonizować ustawodactwo wewnętrzne z ich
postanowieniami.

ii) Europejska karta Społeczna Rady Europy
iii) Rozporządzenia i dyrektywy Unii Europejskiej
(1) Rozporządzenia wspólnotowe są bezpośrednio i w taki sam sposób stosowane we wszystkich państwach UE
(2) Dyrektywy UE, są aktami prawnymi na podstawie których państwa członkowskie UE wprowadzają własne krajowe

regulacje prawne.

c) Krajowe źródła prawa pracy:
i) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 24 „Praca znajduje się pod ochrona Rzeczypospolitej Polskiej”- zasada ta nakłada na państwo obowiązek
dbałości (poprzez swoje organy, takie jak: Rząd i Inspekcja Pracy), zapewnienia bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy, godziwej płacy, oraz ochrony prawnej w razie naruszenia przepisów prawa pracy. Potwierdzeniem
tego zobowiązania jest art. 66 konstytucji RP, stanowiący że „Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych
warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa”
Rozwinięcie i uszczególnienie postanowień przywołanych artykułów ma miejsce w Kodeksie pracy i przepisach
wykonawczych, a także w innych ustawach i przepisach określających prawa i obowiązki pracowników i
pracodawców.

ii) Kodeks pracy i inne ustawy

W polskim systemie prawa pracy KP jest podstawowym aktem prawnym regulującym wzajemne prawa i obowiązki
pracodawcy i pracowników. Kodeks pracy reguluje w szczególności kwestie dotyczące stosunków pracy,
wynagrodzeń, czasu pracy, urlopów pracowniczych, oraz wymagań i higieny pracy.
Postanowienia układów zbiorowych pracy i innych porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów
określających prawa i obowiązki stron stosunku pracy- nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy
KP.
Z kodeksu pracy wynika więc hierarchiczny, następujący układ przepisów prawa pracy:

(1) Kodeks Pracy i akty wydane na jego podstawie
(2) Inne ustawy i akty wydane na ich podstawie- również określające prawa i obowiązki pracowników i pracodawców
(3) Postanowienia układów zbiorowych pracy i innych porozumień zbiorowych
(4) Regulaminy i statuty określające prawa i obowiązki stron stosunków pracy.

W kodeksie pracy zostały wiec zdefiniowane podstawowe zasady prawa pracy dotyczące stron stosunku pracy i w
tym prawa i obowiązki w zakresie BHP.

iii) Przepisy wykonawcze do KP regulujące obszar bezpieczeństwa i higieny pracy.

Ustawodawca upoważnił Radę Ministrów lub poszczególnych ministrów do wydania szczegółowych przepisów
wykonawczych- rozwijających postanowienia KP.

d) Zakładowe źródła prawa pracy.

Zakładowe źródła prawa pracy są przepisami , które można podzielić na przepisy stanowione w drodze
porozumienia zawartego pomiędzy partnerami społecznymi lub (w ściśle określonych przypadkach) przepisy
wewnątrz zakładowe, ustanowione przez samego pracodawcę.

i) Układy zbiorowe pracy.

Do pierwszej grupy należy zaliczyć przepisy BHP występujące w PONADZAKŁADOWYCH I ZAKŁADOWYCH
UKŁADACH ZBIOROWYCH PRACY (uzp) . W zakresie BHP w układach zbiorowych pracy (uzp) mogą być
określone albo dodatkowe uprawnienia pracownicze albo uszczegółowione uprawnienia wynikające z przepisów
powszechnie obowiązujących.

ii) Regulamin pracy.

Regulamin pracy jest aktem wewnątrz zakładowym ustalającym organizacje i porządek w procesie pracy oraz
związane z tym prawa i obowiązki pracodawcy i pracowników.

iii) Instrukcje BHP i inne ( instrukcja obsługi, instrukcja bezpiecznego wykonywania robót budowlanych)

e) organizacje ochrony pracy w zakładzie.:

i) Służba BHP- pełni funkcje doradcze i kontrolne w zakresie BHP.
ii) Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy- organ doradczy i opiniodawczy dla pracodawcy
iii) Społeczna inspekcja pracy (służba społeczna) pełniona przez pracowników, mająca na celu zapewnienie przez

zakład pracy bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochronę uprawnień pracowniczych .

f) Państwowe organy nadzoru:
i) Państwowa Inspekcja Pracy
ii) Inspekcja Sanitarna
iii) Urząd dozoru technicznego
iv) Inne państwowe organy nadzoru jak urzędy morskie, urzędy górnicze, prokuratura, a także organy administracji

architektoniczno budowlanej i nadzoru budowlanego.

2. Definicje, przyczyny, klasyfikacja i charakterystyka wypadków zawodowych.

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub
śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:
a) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych;
b) podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez
polecenia;
c) w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem
wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

4) Za śmiertelny wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie
nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

5) Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie
jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia,
naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba
psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub
zniekształcenie ciała.

6) Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co
najmniej dwie osoby.

7) Przyczyny wypadków:

- Nieprawidłowe zachowanie się pracownika
- Niewłaściwa ogólna organizacja pracy
- Wady konstrukcyjne
- Niewłaściwa eksploatacja przedmiotu
- Wady materiałowe
- Stan psychologiczny pracownika

8) Analiza wypadków przy pracy obejmuje:

- Stwierdzenie czy zdarzenie jest wypadkiem przy pracy w świetle przepisów
- Ustalenie przyczyn dla określenia działań profilaktycznych
- Zebrania informacji do obowiązującej sprawozdawczości
- Zebranie informacji dla specjalnych celów- określenie kosztów wypadków, analiza rynków.

9) Klasyfikacja wypadków zawodowych:

- wypadek przy pracy
- wypadki traktowane na równi z wypadkami przy pracy np. w czasie podróży służbowej
- wypadek w drodze do i z pracy
- wypadki w szczególnych okolicznościach

3. Zasady i procedury postępowania w sprawach chorób zawodowych.

Chorobą zawodową jest choroba, na którą zapada pracownik w związku z pracą wykonywaną w niekorzystnym
środowisku. Jest ona charakterystyczna dla określonego zawodu (np.: górnicy, hutnicy). Uszczerbek na zdrowiu

może zostać uznany za chorobę zawodową jeśli jest skutkiem oddziaływania na zdrowie zagrożenia zawodowego
przez czas dłuższy od jednej dniówki (jeśli krótszy to wypadek).
Aby choroba zawodowa mogła być uznana musi być ujęta w wykazie chorób zawodowych.

Diagnozowanie chorób zawodowych odbywa się następująco:

-

podejrzenie o chorobę zawodową

-

rozpoznanie choroby zawodowej

-

stwierdzenie choroby zawodowej

powyższe działania obejmują:

-

zgłoszenie pojedzenia o chorobę zawodową

-

skierowanie pracownika na badania

-

sporządzenie dokumentacji zagrożeń oraz przebiegu pracy zawodowej

-

sporządzenie orzeczenia o chorobie zawodowej

-

podjęcie i przekazanie decyzji o stwierdzeniu bądź nie stwierdzeniu choroby zawodowej

POSTĘPOWANIE W SPRAWACH CHORÓB ZAWODOWYCH:

a) Terminy zgłaszania choroby zawodowej:
1. W okresie zatrudnienia pracownika
2. Po zakończeniu pracy, nie późnej niż w okresie określonym przez wykaz chorób zawodowych

b) Sposób zgłaszania choroby zawodowej, zgłoszenie dokonuje się na formularzu do:
1. PiP – Państwowej Inspekcji Pracy
2. PiS – Państwowej Inspekcji Sanitarnej

c) Osoby zobowiązane do zgłaszania podejrzenia choroby zawodowej:
1. Pracodawca
2. Lekarz
3. Stomatolog
4. Weterynarz

d) Chorobę zawodową stwierdza PiS, można odwołać się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego.

e) Orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej wydawane jest na podstawie:
1. Wyników badań lekarskich
2. Dokumentacji medycznej pracownika
3. Dokumentacji przebiegu leczenia
4. Oceny narażenia zawodowego

f) Czynniki mające wpływ na zachowanie na chorobę zawodową:
1. Hałas- 53,5%
2. Pyły zwłókniające (np. azbest), rakotwórcze- 14,1%
3. Substancje chemiczne- 5,7%
4. Inne pyły przemysłowe- 6,1%

4. Rodzaje norm higienicznych dla czynników szkodliwych w środowisku pracy

Wartości dopuszczalne stężenia czynników szkodliwych dla zdrowia, ustalone są jako:

1) najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS) średnie ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-

godzinnego czasu pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego
stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń,

2) najwyższe dopuszczalne stężenia chwilowe (NDSCh) - jako wartości średnie - które nie powinny spowodować

ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń, jeżeli utrzymują się
w środowisku pracy nie dłużej niż 2 x po 15 min w odstępie nie krótszym niż 1 godz. w czasie zmiany roboczej,

2) najwyższe dopuszczalne stężenia progowe (NDSP), które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika

nie mogą być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie.

Wartości, o których mowa w § 1 ust. 2, określają najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznych czynników
szkodliwych dla zdrowia - ustalone jako wartości średnie - których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-
godzinnego czasu pracy, przez cały okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian
w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

Określone w załącznikach wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
zdrowia stanowią wytyczne dla projektantów nowych i modernizowanych technologii i wyrobów, kryteria do oceny
warunków pracy oraz podstawę do prowadzenia planowej działalności profilaktycznej w zakładach pracy.

Zakłady pracy powinny dążyć do eliminacji w procesach technologicznych substancji rakotwórczych o
udowodnionym epidemiologicznie działaniu na ludzi lub utrzymywaniu ich stężeń poniżej wartości najwyższych
dopuszczalnych stężeń na możliwie najniższym poziomie.

W razie stwierdzenia przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla
zdrowia, zakłady pracy obowiązane są do wprowadzenia środków technicznych, zmian technologicznych i
organizacyjnych wpływających na ograniczenie stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia co najmniej
do poziomu określonego w wykazie,

2) podejmowania przedsięwzięć zmierzających do ograniczenia narażenia pracowników na szkodliwe dla

zdrowia czynniki przez zastosowanie odpowiednich środków ochrony indywidualnej oraz zapewnienie wzmożonej
opieki lekarskiej osób narażonych

Czynniki szkodliwe dzieli się na cztery grupy:

-

czynniki fizyczne, np. hałas, wibracje, mikroklimat

-

czynniki chemiczne, np. substancje toksyczne, łatwopalne, właściwościach wybuchowych

-

czynniki biologiczne, np. mikro i makro organizmy zwierzęce

-

czynniki psychofizyczne

-

czynniki społeczne

5. Definicje, struktura, cele stosowania i kierunki działania nauk ergonomii.

1) Ergonomia- zajmuje się przystosowaniem systemów produkcyjnych do fizycznych i fizjologicznych możliwości i

ograniczeń ludzi oraz do tego jak ludzie zachowują się w procesie pracy.

g) Cele stosowania; ergonomii jest podniesienie sprawności działania z zachowaniem zdrowia i bezpieczeństwa ludzi

użytkujących systemy produkcyjne.

h) Kierunki działania. Wyróżnia się 3 kierunki działania ergonomii w dostosowywaniu środowiska pracy do

psychofizycznych możliwości człowieka:

2) Ergonomię korekcyjną- zajmuję się analiza już istniejących stanowisk pracy z punktu widzenia ich przystosowania

do psychofizycznych możliwości pracowników oraz formułowaniem zaleceń mających na celu polepszenie
warunków pracy, zmieszenie istniejących obciążeń, a także poprawę wydajności i jakości pracy.

3) Ergonomia koncepcyjna- jej celem jest takie zaprojektowanie: narzędzi, urządzeń maszyn czy całego obiektu

przemysłowego, aby spełniał on podstawowe wymagania ergonomii.

Badania prowadzone w ramach ergonomii koncepcyjnej maja charakter badan podstawowych i dominuje w nich

eksperyment.

4) Atestacja prototypów maszyn i urządzeń. trzecim kierunkiem ergonomii łączącym cechy ergonomii korekcyjnej i

koncepcyjnej jest atestacja prototypów maszyn i urządzeń przed wydaniem zgody na ich produkcję seryjną. Proces
ten koncentruje się przede wszystkim na wymaganiach BHP