WYKŁAD ZE SKŁADNI (2) – SKŁADNIK SYNTAKTYCZNY, GRUPA, ZWIĄZEK

Przykłady:

1. Basia zgubiła książkę Janka.

2. U Roberta podawano pyszne, pikantne i chyba rakotwórcze czipsy.

3. Bardzo smutny student // podchodzi do egzaminu z gramatyki opisowej po raz czwarty i ostatni.

4. W półsłodkim wieczorze //128 // nurkuje jak korek.

5.

Zdanie wyświetlane na tej ścianie nie świadczy chyba zbyt dobrze o jego autorze.

SKŁADNIKI SYNTAKTYCZNE

–

WYRAZ

–

ZWIĄZEK FRAZEOLOGICZNY (rzucać okiem, rozbierać się do rosołu)

–

ZESTAWIENIE SŁOWOTWÓRCZE (wieczne pióro)

–

WIELOWYRAZOWE NAZWY WŁASNE, OSOBOWE, GEOGRAFICZNE

(Jan Kowalski, Sierotka Marysia, Nowy Sącz, ulica Długa)

–

FORMY ANALITYCZNE LEKSEMÓW (będzie czytać, by czytał)

–

ZESTAWIENIA LICZEBNIKOWE (sto dwadzieścia osiem)

–

WYRAŻENIA SYNTAKTYCZNE

–

WYRAŻENIA PRZYIMKOWE (do piwnicy, przez okno)

–

WYRAŻENIA PORÓWNAWCZE (niby, jako, ni to, niczym, niż, jak, jakby)

Przykłady:

* Prawdopodobnie, statystyczny Jan Kowalski zaśnie wieczorem pijany jak świnia
* Prawdopodobnie, statystyczny Jan Kowalski zaśnie wieczorem jak świnia
* Janek walczył jak lew (= odważnie)
* Janek ma biceps jakby ze stali.
* Janek jakby zaniemówił.

ELEMENTY ZDANIA NIEBĘDĄCE SAMODZIELNYMI SKŁADNIKAMI

1)przyimki (są częścią składników)
2)spójniki (łączą składniki w grupy)
3)operatory tekstowe (LABOCHA 1995: 16-22)

a) op. nawiązania (następnie, przy tym, w dodatku),

b) op. modyfikacji treści:

–

MODALNE: na pewno, prawdopodobnie, przecież, może, chyba

–

PRESUPOZYCJI: tylko, także, już, właśnie, wreszcie (wreszcie zmieniłaś obrus)

–

EKSPRESYWNO-IMPRESYWNE: ojej, och

UWAGA – to, czy forma jest operatorem, czy składnikiem zależy od kontekstu!
1) Przyszedł do nas Adam. Potem (modulant) pojawiła się Magda.
2) Potem (przysłówek) ci coś o nich opowiem

Budowa zdania

Typy grup

(czym różnią się te wyrażenia?)

1) KOLEGA + BRAT

kolega brata, brat kolegi, kolega i brat,
kolega z bratem, kolega brat, brat kolega

R. Grzegorczykowa (1998: 23)

ZDANIE

SKŁADNIKI

SYNTAKTYCZNE

JEDNOELEMENTOWE

WIELOELEMENTOWE

WSKAŹNIKI

ZESPOLENIA

ZAIMKI WZGLĘDNE

SPÓJNIKI

OBUDOWA
ZDANIA

OPERATORY MODYFIKACJI TREŚCI

OPERATORY

NAWIĄZANI

EKSPRESYWNE

MODALNE

INNE

RZECZOWNIK
CZASOWNIK
PRZYMIOTNIK
PRZYSŁÓWEK
LICZEBNIK
ZAIMEK
(osobowy, wskazujący,
dzierżawczy)

F. ANALITYCZNE
FRAZEOLOGIZMY
NAZWY WŁASNE
ZESTAWIENIA
LICZEBNIKI ZESTAW.
WYR. PRZYIMKOWE
WYR. PORÓWNAWCZE
....

Typy grup I

rozwinięte

wzajemnopodrzędne
pięć kobiet

podrzędne

współrzędne
ojciec i matka

chodzenie po deszczu

dobra matka

ojciec matki

nierozwinięte
(jednoelementowe lub z
zerową realizacją)
Przyszedł (Jan).

Grupy z koniecznym determinatorem (nierozerwalne skupienia)

(po teście redukcji stają się niepoprawne *)

człowiek dość wysoki

–

człowiek wysoki

człowiek wysokiego wzrostu

–

*człowiek wzrostu*

wóz o dwóch kołach

–

*wóz o kołach*

Tradycyjne związki składniowe

Typy grup II

podrzędnik

nadrzędnik

rzeczownik

czasownik

przymiotnik

liczebnik

przysłówek
partykuła

przyimkowy

RZECZOWNIK
(nominalne)

wręczenie odznaki
brat kolegi
kobieta lekarz

* mam ochotę
wyrzucić twoje
zdjęcia

wysoki dom
udawanie głupiego

*spacer trzema
ulicami

* To prawie
geniusz
niespełna rok
temu

książka do
polskiego
okno na ogród

CZASOWNIK
(werbalne)

zabrakło godziny
spaliśmy godzinę
Jan biega

trzeba słuchać
umiem pisać

zachowywali się
fatalnie
jest wysoki

zabrakło dwóch..
dwóch śpi.

błądziliśmy po
omacku

pytał o drogę
leży na stole

PRZYMIOTNIK
(w tym imiesłowy
przym)

godny uwagi
* leżąca kilometr

jestem gotowy
zostać

brak

brak
*leżąca pięć
kilometrów

* ostro kłuty

odporny na
tłuszcz

LICZEBNIK

*pięć kobiet
czterech chłopów

brak

*ostatnie trzy minuty

brak

ledwie sto

dwoje z sąsiadów

PRZYSŁÓWEK
(adwerbialne)

brak

brak

brak

brak

niemal
natychmiast
stosunkowo
szybko

* gdzieś na
wschód

Szyk zdania a związek:
X - Moja żona strasznie lubi gotować!
Y - A moja żona lubi gotować strasznie!

związek

człon podrzędny
jest niezależny gramatycznie od nadrzędnego

człon podrzędny
jest zależny gramatycznie od nadrzędnego

związek przynależności

związek rządu

związek zgody

Świat nie jest taki prosty: Z. Klemensiewicz i S. Jodłowski widzą związek rządu w takich wyrażeniach, jak:

nóż z żelaza – walka na bagnety – podobieństwo do ojca

związek zaś przynależności w wyrażeniach:

chodzenie ścieżką – chodzenie boso – chodzenie przez ogród