1

Historia turystyki w Europie, na podstawie książki Zbigniewa Kulczyckiego

„Historia turystyki”

1. Początki turystyki w antycznej Grecji i Rzymie

Transport

 Rozwinięta linia brzegowa, liczne wyspy sprawiały, iż podróż morska była bezpieczna, dzięki licznym

punktom orientacyjnym. Statki były jak na ówczesne czasy stosunkowo szybkie np. triery – zaopatrzone
w 3 rzędy wioseł

 Rzymianie posiadali gęstą sieć dróg, zadziwiającą jeszcze dziś techniką wykonania. Drogi wyposażone

były w kamienie milowe określające odległość od Rzymu (tam, na Forum Romanum stała kolumna, na
której wyryte były odległości do ważniejszych ośrodków państwa – był to punkt wyjściowy wszystkich
dróg, stąd powiedzenie, iż „wszystkie drogi prowadzą do Rzymu”). W zarządzie aparatu państwa był
specjalny sztab kierownictwa transportu – zajmował się m. in. konserwacją dróg (dzięki temu do dziś
niektóre przetrwały. W I w. p. n. e. drogi rzymskie przekroczyły Alpy przez przełęcze np. Brenner.
Poruszano się konno, ale też na specjalnych wozach. Bezpieczeństwa pilnowała straż – miała przy
drogach swoje „posterunki”.

 Organizacją podróży zajmowała się specjalne instytucja podległa cesarzowi – określana przez

niektórych jako pierwsze biuro podróży, a właściwie jego prototyp. Instytucja ta wydawała dokumenty
uprawniające do poruszania się po drogach, korzystania z pojazdów i noclegowni itp.

Gościnność

 Grecy wierzyli, iż podróżny znajduje się pod specjalną opieką Zeusa, dlatego przyjmowali nawet

wrogów. W wielu obozach greckich stały specjalne budynki dla obcych wędrowców. Istniała specjalna
ceremonia przyjazdu i odjazdu gościa połączona z wymianą płytek (dzisiejsze wizytówki).

 Rzymianie tradycję gościnności przekształcili w prawo – Jus Gentium (prawo narodów), które

regulowało zasady gościnności w stosunku do obywateli innych miast.

Noclegi

 W Grecji wzrost l. podróżnych spowodowała potrzebę istnienia tzw. urządzeń ogólnodostępnych np. w

Olimpii i Delfach pierwsze takie powstały z okazji igrzysk. Korzystanie z tych urządzeń było bezpłatne.

 System korzystania z noclegów na zasadach ekonomicznych rozwinęli dopiero Rzymianie – do dziś

zachowały się resztki hotelu w Ostii. Obok wytwornych hoteli istniały oberże dla biedniejszych, jednak
nie cieszyły się dobrą sławą aż do czasów dekadencji imperium.

Informacja turystyczna

 W ośrodkach religijnych informacji udzielali kapłani – niektórzy słynęli z takiego gadulstwa, iż

zwiedzający błagali o skrócenie opowieści.

 Powstały pierwsze prototypy przewodników (Strabon, Pauzaniasz).

Motywy

 Kulturowo – religijne (wyrocznia w Delfach, świątynie, igrzyska)

2

 Uzdrowiskowe – kuracje balneologiczne, kąpiele termalne np. w Aleksandrii, w Termopilach, Haraklei

i Epidaurus, uzdrowiska na terenie dzisiejszych Włoch – Baiae i inne

 Ciekawość – Rzymianie podróżowali np. do Egiptu (na posągach Memnona wydrapane są nazwiska

starożytnych), interesowała ich przyroda (pływy Atlantyku, Etna i Wezuwiusz, katarakty Nilu, groty w
Harapolis) a także miejsca upamiętnione historycznie lub mitami.

2. Podróże po feudalnej Europie

Sytuacja ogólna

 IV w. n. e. – rozkład Państwa rzymskiego za cz. wschodnią i zachodnią, potem upadek cz. zachodniej

spowodowało zmianę stosunków gospodarczo – społecznych i likwidację turystyki w ówczesnej
postaci. Ludy barbarzyńskie osiedlające się w rzymskich prowincjach przejmowały majątki rzymskie,
nie podróżowano więc ze względu na sytuację materialną.

Transport

 Nastąpiła ruina systemu komunikacyjnego – niszczały drogi, bo nie było centralnej władzy (cesarza),

która by się tym zajęła. Drogi zostały przecięte przez granice państw germańskich za zachodzie, a
arabsko – turecko – słowiańskich na wschodzie. Niektórzy władcy chcieli utrzymać drogi, ale zbyt
krótko panowali. Drogi niszczały zwłaszcza w basenie Dunaju.

 W okresie pełnego rozkwitu feudalizmu tworzono rogatki i pobierano myta

 Podróżowanie było niebezpieczne ze względu na rozbójników (byli nimi nawet rycerze)

 Komunikacja morska również została ograniczona. Połowę wybrzeża Morza Śródziemnego zajęli

Arabowie i kiedy państwo kalifów w VIII wieku naszej ery zaczęło się rozpadać na drobne państewka,
niektórzy przywódcy arabscy stali się przywódcami piratów.

 Dopiero u schyłku tego okresu, kiedy we Francji, Anglii i Hiszpanii umacniają się ośrodki centralnej

władzy państwowej, powstają warstwy polityczne umożliwiające budowę sieci komunikacyjnej.

Noclegi

 Gospody i zajazdy były palone i rabowane
 Funkcje noclegowe na kilka wieków przejmują klasztory, które zakładają hospitia, czyli domy gościnne

dla podróżnych. Odżywa ceremoniał przyjęcia wędrowca, usługi są bezpłatne, przyjmowani są wszyscy,
którzy należą do kościoła (instytucje kościelne wydawały specjalne zaświadczenia). Hospitia powstają
przy drogach szczególnie niebezpiecznych i trudnych (np. na przełęczy św. Bernarda, które słynie z
psów bernardynów).

 W XIII i XIV wieku hospitia przestały wystarczać. We Włoszech znów zaczęto tworzyć hotele,

przoduje w tym Wenecja. Pod koniec XIV wieku powstają cechy hotelarzy, które zajmowały się m.in.
określaniem specjalnych przepisów obowiązujących hotele, do których hotelarze musieli należeć.

 Obok hoteli rozwijały się kwatery prywatne, miały one też obowiązek rejestracji.

Informacja turystyczna

 Mimo ograniczonego ruchu turystycznego korzystano z pomocy przewodników „guidones”, którzy

oprowadzali przede wszystkim po kościołach, miejscach związanych z męczennikami, raczej nie
zwracali uwagi na antyczne budowle.

3

 Po roku 1000 zaczęto tworzyć itineraria, lecz słabsze niż rzymskie, pojawiają się opisy podróży

tworzone przez Arabów (Ibrahim Ibn Jakub, Edrisi)

Motywy

 Cele religijne – miejsca zw. z Chrystusem, świętymi, historią Kościoła – cele te były dominujące

zwłaszcza na początku średniowiecza

 Cele poznawcze – miały znaczenie przy okazji turystyki religijnej
 Cele handlowe
 Cele edukacyjne – nowe zjawisko w XII wieku – wyjazdy studentów na uniwersytety (Bolonia, Padwa,

Sorbona, Salerno)

Moment przełomowy

 1300 r. w Rzymie miał miejsce pierwszy jubileusz Kościoła, na który zjechało kilkadziesiąt tysięcy

pielgrzymów. Okazało się wówczas, iż dotychczasowa infrastruktura była niewystarczająca. Był to silny
bodziec ekonomiczny, powstał wtedy zawód gospodnika, zaczęto inwestować w budowę dróg i
mostów, podróżowanie stało się nowym zjawiskiem jakościowym i ilościowym.

3. Turystyka europejska w XVI – XVIII wieku

Sytuacja ogólna

 Kulturę Odrodzenia zapoczątkowało odkrycie Nowego Świata.

 Podróżują bogaci Hiszpanie, potem Anglicy, Francuzi, Niemcy. Obok rodowej szlachty, najlepsze

hotele zajmują kupcy i właściciele wielkich zakładów rzemieślniczych, pod koniec XVIII wieku
podróżuję szersze warstwy społeczne – duża rola nowej grupy społecznej – burżuazji kapitalistycznej.

 Pojawiają się ułatwienia w przekazywaniu pieniędzy – system przekazów bankowych i listów

kredytowych

Transport

 Następuje rozwój komunikacji. W XVI wieku, we Francji powstaje Urząd Wielkiego Drogomistrza, po

1915 następuje tam rozwój dróg na wielką skalę (powołano wojskowy korpus budowy dróg i mostów, a
w 1747 roku w Paryżu powstała pierwsza w Europie Szkoła Dróg i Mostów).

 XV wiek – wynaleziono resory na Węgrzech, spowodowało to zwiększone zapotrzebowanie na drogi.

 Na drogach Europy zachodniej pojawił się transport publiczny – konne dyliżanse i stacje, gdzie

zmieniano konie, a także oberże z miejscami noclegowymi. We Francji np. pojawiły się rozkłady jazdy,
taryfy opłat. W Polsce transportem publicznym zajmowała się Poczta Polska.

Noclegi

 Obok oberż istniały hotele – w XVII wieku rozprzestrzeniły się we początkowo Włoszech, prowadzone

były na zasadach kapitalistycznego zysku. Dobre hotele istniały na przykład w Weronie, Wenecji,
Bolonii i Rzymie.

Motywy

 Wyjazdy młodzieży na studia, Grand Tour
 Podróże dla ciekawości, poznania, (w czasach renesansu podróżowano zwłaszcza do Włoch – skarbnicy

zabytków starożytnych), podróże uczonych

4

 Podróże kupców, podróże handlowe, dyplomatyczne
 Podróże artystów

4. XIX – XX wiek. Wyjazdy burżuazji kapitalistycznej.

Sytuacja ogólna

 Wiek XIX niesie ogromny rozwój turystyki, jest to wiek pary i elektryczności, wiek liberalizmu.

Główny czynnik rozwojowy to oczywiście rewolucja przemysłowa.

 Pojawiają się kolejne ułatwienia w obrocie pieniężnym, wprowadzony zostaje pieniądz papierowy,

rozwijają się banki emisyjne i depozytowe

 Podróżują nowe warstwy społeczne – właściciele przedsiębiorstw turystycznych i inni (kupcy,

pośrednicy – odkrywanie nowych rynków), wzrasta zamożność społeczeństwa

Transport

 Początkowo podróżowano karocami, powozami, dyliżansami. W 1838 roku Londyn z resztą kraju

łączyło 30 linii dyliżansowych, 10 lat później były już one przeszłością.

 Od 1826 – epoka kolei żelaznych – zmieniły się warunki podróżowania. Szczyt popularności w

dwudziestoleciu międzywojennym, potem inne środki lokomocji nabrały znaczenia.

Czas wolny i urlop

 Do I Wojny Światowej czasem wolnym dysponowali przedstawiciele klas posiadających, częściowo

osoby wykonujące wolne zawody oraz urzędnicy.

 Czas pracy wynosił:

w 1794 r. – 80 godzin/tydzień
w 1814 r. – 79 godzin/tydzień
w 1830 r. – 70 godzin/tydzień
po I WŚ – 46 – 48 godzin/tydzień
po II WŚ – 40 – 42 godzin/tydzień (w niektórych krajach)

 W XIX i XX wieku walczono o płatne urlopy. W większości krajów zwyciężono dopiero po II Wojnie

Światowej

Motywy

 Chęć odmiany bytowania w miastach
 Podróże poznawcze, chęć zobaczenia czegoś nowego, nieznanego, zwiedza się nie tylko zabytki, ale też

obiekty gospodarcze np. kopalnia soli w Wieliczce

 Szerzy się ruch krajoznawczy i turystyka kwalifikowana, powstaje bogata literatura przewodnikowa
 Wyjazdy wypoczynkowe, rozkwit miejscowości nadmorskich np. riwiera francuska, włoska, (tam

leczono gruźlicę) i uzdrowiskowe (ciepłe źródła np. Karlove Vary)

 Rozwój wycieczek wypoczynkowo – poznawczych (dzięki środkom transportu). Początkowo wycieczki

były urozmaiceniem nudnych pobytów w uzdrowisku lub letnisku. Wycieczki do dalej położonych
okolic organizowane były przy okazji różnych imprez kulturalnych, gospodarczych czy rocznic
historycznych np. wielkie wystawy.

 Wyjazdy na różne imprezy sportowe i kulturalne (w latach trzydziestych np. przyjeżdżano do teatrów)
 Popularne stają się wyjazdy weekendowe np. mieszkańcy Wiednia wyjeżdżają w Alpy

5

Zagospodarowanie

 Przestała wystarczać zwykła infrastruktura, zaczęto rozbudowywać miejscowości wypoczynkowe,

czasem przesuwano miejscowość poza obręb starej, w związku z nowymi potrzebami (np. Krynica
Górska), buduje się domy zdrojowe, kolejki górskie - linowe i terenowe (pierwsza w Szwajcarii)

 Wiek XIX – to wiek hoteli, pierwsze powstają – w 1794 roku w Nowym Jorku „The City Hotel” (73

pokoje), w Europie, w latach 1807 – 09 w Baden – Baden w Bawarii „Badischer Hof”. Powstają hotele
dworcowe.

 Dawne gospody i zajazdy przyjmują kształt współczesny.

 Powstają w Alpach pierwsze, prymitywne schroniska turystyczne, skąd rozpowszechniły się po całej

Europie.

5. Organizacja turystyki w Europie w XIX i XX wieku

 Pierwsze organizacje turystyczne związane z turystyką górską”

1. 1857 r. Anglia „Alpinie Club”
2. 1862 r. Austria „Oesterreichischer Alpenverein”
3. 1863 r. Szwajcaria „Schweizer Alpen Club”
4. 1863 r. Włochy „Club Alpino Italiano“
5. 1869 r. Niemcy “Deutscher Alpenverein”

 Potem zaczęły powstawać inne kluby – żeglarskie, towarzystwa narciarskie

 Początek XX wieku – organizacje ruchu krajoznawczego, młodzieżowy ruch turystyczny

 W latach osiemdziesiątych XIX wieku liczne towarzystwa wędrówek – Touring Cluby np. TC de

France 1890 r.

 Powstają liczne organizacje zrzeszające przedsiębiorców np. hotelarzy, restauratorów, pracowników

komunikacji

 1841 powstaje pierwsze Biuro Podróży założone przez Thomas’a Cook’a