Paulina Ołdak

Powstanie i rozwój demokracji amerykańskiej

Gwarantem istnienia demokracji w państwie jest konstytucja – akt prawny, często
określany także jako ustawa zasadnicza, która zazwyczaj ma najwyższą moc prawną
w systemie źródeł prawa w państwie. Konstytucja Stanów Zjednoczonych, podpisana
w 1787 roku,

uważana jest za pierwszą historycznie konstytucję na świecie. Była

ona wzorem dla wielu innych konstytucji powstających na całym świecie. W mojej
pracy

napiszę o tym, jak doszło do jej podpisania i jaki był przebieg rozwoju

demokracji amerykańskiej, zaczynając od wybuchu wojny między koloniami a Wielką
Brytanią, a kończąc na wyborze Thomasa Jeffersona na prezydenta USA.

1.

Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych (1775 – 1783);
Deklaracja n

iepodległości (1776)

Mówiąc o rozwoju amerykańskiej demokracji, należy zacząć od roku 1775, kiedy
to doszło do zbrojnego konfliktu pomiędzy Królestwem Wielkiej Brytanii a jego
trzynastoma koloniami w

Ameryce Północnej, choć pierwsze oznaki buntu kolonistów

można zauważyć o wiele wcześniej.

W 1764 r.

parlament angielski wprowadził w koloniach opłaty stemplowe (rodzaj

podatku od wszelkich transakcji handlowych, aktów prawnych i druków). Wywołał
on protesty Amerykanów, uznali oni, że skoro w parlamencie angielskim nie ma ich
przedstawicieli to parlamen

t ten nie może uchwalać dla nich podatków. W 1767 r.

metropolia nałożyła na kolonie nowe podatki, tym razem w formie opłat celnych
od wielu produktów – szkła, herbaty, papieru – sprowadzanych przez kolonie.
Zaczęto bojkotować te towary, wtedy rząd angielski ugiął się, zachowując tylko
podatek od herbaty. W 1773 r. pod naciskiem Kompanii Wschodnioindyjskiej
(kompania handlowa angielskiech inwestorów) parlament angielski uchwalił ustawę
o herbacie, która przyznała Kompanii monopol w handlu herbatą. Tą ustawę
Amerykanie przyjęli jako niszczenie gospodarczej samodzielności kolonii. 16 grudnia
1773 w porcie w

Bostonie statki Kompanii, które przywiozły herbatę zostały przez

mieszkańców zatopione. Wydarzenie to znane jest pod nazwą „Bostońskie picie
herbatki”. Wiosną 1774 r. parlament angielski uchwalił w odwecie cztery uchwały
represjonujące stan Massachusetts i Boston. Piąta ustawa przyłączała do Kanady
całe terytorium położone na zachód od Appalachów. Ustawa ta okazała się
poważnym błędem politycznym, zjednoczyła ona społeczeństwo amerykańskie
przeciwko metropolii. W odpowiedzi na ustawę w 1774 r. Amerykanie zwołali
do Filadelfii Kongres Kontynentalny. Zgromadzeni przedstawicieli 12 stanów stanęli
w obronie praw Massachusetts i niezależności w dziedzinie podatków wszystkich

stanów. Ogłoszono nowy bojkot towarów angielskich, w tym celu utworzono milicję
(gwardię) obywatelską oraz podjęto decyzję o wojnie.

W kwietniu 1775 r.

w Lexington w New Hampshire doszło do wymiany strzałów

między milicją zorganizowaną przez kolonistów a oddziałem wojsk brytyjskich.
W maju 1775 r.

w Filadelfii zebrał się drugi Kongres Kontynentalny, którego

za

miarem było zjednoczenie kolonii i doprowadzenie wojny do końca. Dowództwo

powierzono Jerzemu Waszyngtonowi

, który przystąpił do walki o Boston. Oddziały

milicji wkroczyły do Kanady, zajęły Montreal, ale po nieudanym oblężeniu Quebecu
wycofały się. Inwazja na Kanadę wywołała oburzenie w Anglii, po którym król Jerzy
III

odmówił pertraktacji z Kongresem. W styczniu 1776 r. zgromadzenie stanu

Massachusetts podjęło uchwałę o ogłoszeniu niepodległości, a za nim poszły inne
stany.

4 lipca 1776 r., podczas drugiego Kongresu Kontynentalnego, ogłoszona została
Deklaracja niepodległości Stanów Zjednoczonych – akt prawny uzasadniający prawo
Trzynastu Kolonii brytyjskich w

Ameryce Północnej do wolności i niezależności

od

króla Wielkiej Brytanii, Jerzego III. Deklaracja głosiła prawo do ustanawiania

wszelkich aktów państwowych, wypowiadania wojny i zawierania pokoju przez
dawne kolonie angielskie w Ameryce Północnej. Jej autorami, oprócz Thomasa
Jeffersona, byli John Adams i Benjamin Franklin (

nazwani przez kolonistów ojcami-

założycielami).

Wojna z Anglią tymczasem weszła w fazę krytyczną. Słabo wyszkolone oddziały
milicji okazały się nieprzydatne do działań regularnych. W 1776 r. Kongres powołał
armię regularną, a w grudniu udzielił nadzwyczajnych pełnomocnictw Jerzemu
Waszyngtonowi. Waszyngton

nigdy nie nadużył powierzonej mu władzy, ale

zaprowadził w armii rygor. Poza tym, do Ameryki ściągali z Europy specjaliści
w dziedzinie wojskowości. Należeli do nich Niemiec Baron von Steuben, Polacy
Tadeusz Kościuszko, Kazimierz Pułaski, Francuzi Baron de Kalb i markiz La Fayette.
Wydarzeniem, które przeważyło szalę na korzyść Amerykanów było zwycięstwo
Waszyngtona

pod Saratogą i przybycie do Francji wysłannika Kongresu Beniamina

Franklina.

Dzięki zręczności dyplomatycznej i swej osobowości, 6 lutego 1778 r.

Franklin

uzyskał dla swego kraju traktat handlowy i sojuszniczy.

Anglicy dążyli do wprowadzenia blokady ekonomicznej Stanów Zjednoczonych,
jednak b

lokadzie takiej sprzeciwiły się państwa morskie. Pod patronatem Rosji -

Dania, Szwecja, Holandia, Portugalia, państwa włoskie, Austria i Prusy zawiązały
Ligę Zbrojnej Neutralności, przez co Anglia znalazła się w izolacji. Pod koniec 1780 r.
Anglia zaatakowała statki holenderskie, a następnie posiadłości holenderskie
na Karaibach. Jednocześnie toczyła się wojna z flotą francuską u wybrzeży Indii.
Zaangażowanie Anglii w te działania odmieniło położenie Amerykanów. Uwolnili się
oni wówczas od blokady portów i zbudowali swoją flotę wojenną. Na kontynencie
amerykańskim udało im się, przy pomocy Francuzów, rozdzielić siły angielskie.
Pod koniec 1781 r.

losy kompanii rozstrzygnięto na korzyść Amerykanów.

W

październiku 1782 r. doszło do podpisania w Paryżu preliminarzy pokojowych

między Anglią a Stanami Zjednoczonymi. Do zawarcia ostatecznego pokoju doszło
3 września 1783 r., kiedy to został podpisany traktat paryski, w którym Wielka
Brytania uznała niepodległość Stanów Zjednoczonych. Powstało państwo sięgające
od Atlantyku po Missisipi

, co − wobec wcześniejszych ustaleń brytyjskich z czasów

kolonialnych, które nie pozwalały Amerykanom na ekspansję w kierunku zachodnim
− stanowiło sukces nowego kraju.

2. Konstytucja

Stanów Zjednoczonych – Filadelfia, 17 września 1787

Konstytucja została podpisana przez 39 z 42 obecnych wówczas na konwencji
filadelfijskiej przedstawicieli

17 września 1787 i później ratyfikowana przez specjalne

konwencje w każdym z 13 stanów. Wchodząc w życie 4 marca 1789, Konstytucja
zastąpiła artykuły konfederacji i wieczystej unii, które obowiązywały w latach
1781-1788.

Pierwotny projekt Konstytucji przygotował James Madison z Wirginii. Początkowo
miała służyć jako podpora w rządzeniu 4 milionami ludzi w 13 stanach, doprowadzić
do centralizacji władzy, zostawiając jednak przy tym prawa poszczególnych stanów
i dając im swobodę w ich sprawach wewnętrznych. Zawarty kompromis stanowił,
że wszystkie stany będą reprezentowane przez jednakową liczbę ich przedstawicieli
w Senacie, natomiast w

Izbie Reprezentantów ich liczba będzie zależeć od liczby

mieszkańców danego stanu.

Tekst Preambuły brzmi:

My, Naród Stanów Zjednoczonych, w celu tworzenia doskonalszej unii, ugruntowania

sprawiedliwości, zapewnienia spokoju wewnętrznego, umożliwienia wspólnej obrony,

popierania ogólnego dobra i zagwarantowania wolności dla nas samych i dla
naszych potomków, uchwalamy i ustanawiamy niniejszą Konstytucję Stanów

Zjednoczonych Ameryki.

Sama Preambuła nie gwarantuje żadnej władzy, ani nie zakazuje jakiejkolwiek
działalności. Wyjaśnia jedynie rację bytu Konstytucji oraz wymienia pięć celów,
którym ma służyć Konstytucja: utworzenie dobrej współpracy pomiędzy stanami,
z

apewnienie pokoju i sprawiedliwości, obrona przeciw agresji, popieranie ogólnego

dobra narodu, z

apewnienie wolności jednostki.

Pozostała część konstytucji składa się z siedmiu artykułów tworzących trzy rodzaje
władzy, ustanawiające prawa stanów i władzy federalnej i regulujących poprawki
i zatwierdzanie Konstytucji.

Artykuł Pierwszy konstytucji wprowadza ustawodawcze ramię rządu – Kongres
Sta

nów Zjednoczonych, w skład którego wchodzą Izba Reprezentantów i Senat.

Artykuł ustanawia sposób wyborów członków każdej z izb. Dodatkowo nakreśla

procedury legislacyjne i wskazuje władze ustawodawcze. W końcu ustanawia
ograniczenia na federalne i stanowe

władze ustawodawcze.

Artykuł Drugi opisuje prezydenturę – sposób wyboru, przysięgę, przywileje
i obowiązki prezydenta. Wprowadza także urząd wiceprezydenta, który obejmuje
urząd po rezygnacji lub ubezwłasnowolnieniu prezydenta. Ustanawia wiceprezydenta
przewodniczącym senatu (choć w praktyce wiceprezydent pełni tę funkcję jedynie
w niektórych przypadkach). Artykuł podaje także procedurę impeachmentu
i usuwania ze stanowisk urzędników państwowych (prezydenta, wiceprezydenta,
sekretarza stanu, sędziów i innych).

Artykuł Trzeci opisuje wymiar sprawiedliwości, w tym Sąd Najwyższy. Poza Sądem
Najwyższym Kongres może ustanawiać sądy niższego szczebla, których sędziowie
i wyroki podlegają Sądowi Najwyższemu. Artykuł statuuje ławę przysięgłych,
wprowadza pojęcie zdrady i daje Kongresowi prawo (z ograniczeniami)
do ustanowienia za nią kary.

Artykuł Czwarty opisuje powiązania pomiędzy rządem federalnym a stanami
i pomiędzy samymi stanami. Na przykład nakazuje pełną współpracę w zakresie
sądów, choć pozwala Kongresowi na regulację tej współpracy. Zabrania
dyskryminacji obywateli z innych stanów, ustanawia sposób ekstradycji pomiędzy
stanami i daje swobodę przemieszczania się i podróży pomiędzy stanami.

Artykuł Piąty definiuje sposób wprowadzania poprawek do konstytucji. Ustanawia
dwie metody proponowania poprawek

– przez Kongres lub przez Konwencję

Narodową. W pierwszej Kongres może zaproponować poprawkę po przegłosowaniu
tej opc

ji przez dwie trzecie głosów w każdej z Izb (w Senacie i Izbie

Reprezentantów). W drugim przypadku Kongres musi zwołać Konwencję, jeśli
przynajmniej dwie trzecie wszystkich stanów jej zażądają. Dotychczas tylko pierwsza
metoda została użyta. Propozycja poprawki musi być ratyfikowana przez trzy czwarte
stanów, aby weszła w życie. Kongres może wymagać ratyfikacji poprawki przez
zatwierdzenie jej w ciałach ustawodawczych trzech czwartych stanów lub poprzez
zatwierdzenie jej przez konwencje również w trzech czwartych stanów. Dotychczas
tylko 21. poprawka była ratyfikowana poprzez konwencje.

Artykuł szósty ustanawia konstytucję nadrzędnym prawem we wszystkich stanach.
Wymaga, aby wszelkie ciała ustawodawcze, funkcjonariusze władz sądowych
i wykonawczych ślubowali służbę konstytucji.

Artykuł siódmy wymaga, że do ratyfikacji konstytucji potrzebna jest ratyfikacja
w 9 z 13 stanów. Wprowadzało to niebezpieczeństwo, że jeśli nie wszystkie
13 stanów ratyfikuje konstytucje, to stany zostaną podzielone na odrębne
(i

nieciągłe) państwa. Ostatecznie jednak wszystkie trzynaście stanów dokonało

ratyfikacji.

3. Od Waszyngtona (1789) do Jeffersona (1801)

W 1789 roku odbyły się pierwsze wyboru prezydenckie, których niekwestionowanym
zwycięzcą został Jerzy Waszyngton - pierwszy prezydent USA. Jego głównym
osiągnięciem było wzmocnienie władzy federalnej młodego państwa, włączenie Karty
Praw

(pierwsze dziesięć Poprawek do Konstytucji w 1791), a także rozwój

gospodarki czy niewikłanie się w konflikty europejskie. 18 września 1793 wmurował
kamień węgielny pod budowę Kapitolu, siedziby federalnej władzy ustawodawczej
na terenie Federal City

(później Washington D.C.), wyodrębnionego miasta,

terytorialnie niezależnego od żadnego stanu i będącego pod jurysdykcją władzy
federalnej.

Następcą Waszyngtona był John Adams, wybrany na prezydenta w 1797 r.
(po drugiej kadencji Waszyngtona).

Gdy Adams objął prezydenturę w 1797 r., trwała

wojna brytyjsko-

francuska. Adams próbował poprawić stosunki dyplomatyczne

z Paryżem, lecz efektem działań amerykańskiego prezydenta było ich pogorszenie.
Swoją twardą postawą wobec Francji Adams zyskał popularność. Sytuacja
międzynarodowa pogorszyła się do tego stopnia, że na morzu trwała quasi-wojna
pomiędzy Francją a Stanami Zjednoczonymi. Do otwartego konfliktu jednak nie
doszło, gdyż żadnej ze stron na nim nie zależało. Prezydent Adams przywiązywał
dużą rolę do rozwoju Marynarki Wojennej USA. 30 kwietnia 1798 utworzono
Departament Marynarki Wojennej. Za jego

prezydentury zbudowano kilka dużych

jednostek marynarki wojennej m.in. USS „Constitution” (1797) oraz USS „United
States

” (1797), pierwszy okręt USA. 11 lipca 1798 utworzył Korpus Piechoty Morskiej

(U.S. Marine Corps

). John Adams jest pierwszym amerykańskim prezydentem, który

zamieszkał w Białym Domu.

Trzecim prezydentem USA był Thomas Jefferson, powołany na to stanowisko
w 1801 r.

Poprawa stosunków z Francją pozwoliła Jeffersonowi na obcięcie

wydatków na wojsko. Zniósł podatki nałożone na whisky, zredukował o 30%
zadłużenie kraju. Wysłał eskadrę wojenną, której zadaniem było zwalczanie piratów
berberyjskich

, napadających na Morzu Śródziemnym na amerykańskie statki

handlowe. W 1803

r. nabył od Napoleona Terytorium Luizjany, które stanowi ponad

jedną czwartą dzisiejszego obszaru Stanów Zjednoczonych. W celu zbadania
nowych terytoriów na zachodnim wybrzeżu, w 1804 r. zorganizował i wysłał
ekspedycję Lewisa i Clarka. Podczas drugiej kadencji głównym celem polityki
Jeffersona było uniemożliwienie wplątania Stanów Zjednoczonych w wojny
napoleońskie. Obie walczące strony próbowały wmieszać w konflikt amerykańskie
statki handlowe. W związku z tym Jefferson nałożył embargo na amerykańskich
kupców handlujących z Europą.