Granice w wychowywaniu dzieci

Dzieci chcą i potrzebują zrozumieć reguły rządzące otaczającym je światem. Chcą wiedzieć,
czego się od nich oczekuje, kto kontroluje sytuację, jak daleko mogą się posunąć i co się
stanie jeżeli przekroczą granice. Dzieci potrzebują zasad, które nadadzą ich życiu czytelną
strukturę. Tylko taki rodzic, który jasno określa granice, zapewnia dziecku poczucie
bezpieczeństwa. Ograniczenia dyktowane są zarówno względami bezpieczeństwa, jak i
potrzebą nauczenia dziecka odróżniania dobra od zła. Zakazy i nakazy uczą dzieci jak żyć.
Powstaje zamieszanie, gdy ich brak. Przyjrzyjmy się teraz modelom wykorzystywanym przez
rodziców przy wytyczaniu granic.

1.

GRANICE ZBYT RESTRYKCYJNE (NADMIERNA KONTROLA)

Rodzice 13 letniego Tomka mają wobec niego bardzo wysokie wymagania. Chcą, aby
dostawał w szkole same piątki, a odrabianie lekcji wypełniało cały jego czas wolny.
Nie może chodzić na szkolne zabawy, ani uczestniczyć w zajęciach pozalekcyjnych.
Nie może korzystać z telefonu w dni powszednie, musi nosić tylko takie ubrania, które
wybiorą dla niego rodzice. Jednak Tomek zawiódł ich oczekiwania, nie przykłada się
do nauki, jego średnia ocen to 3+. Często jest osowiały, ma pretensje do rodziców i
narzeka na brak swobody. Rodzice Tomka mają jak najlepsze intencje, jednak
narzucone przez nich restrykcyjne granice są zbyt wąskie, aby zapewnić chłopcu
swobodę niezbędną do prawidłowego rozwoju. Tomek rozumie granice jakie mu
wyznaczyli rodzice, ale odrzuca je i buntuje się przeciwko nim. Nadmierna kontrola
ujemnie wpływa na wyniki w nauce i często prowadzi do buntu.

2.

GRANICE ZBYT SZEROKIE (NIEDOSTATECZNA KONTROLA)

,,Dziś po lekcjach idę do Izy”- oznajmia matce ośmioletnia Paulina. ,,Wolałabym,
abyś najpierw wróciła do domu i odrobiła lekcje”- odpowiada matka ,,Lekcje mogę
odrobić później”- protestuje Paulina ,,Wiem kochanie, ale musisz się przyzwyczajać
do systematycznej nauki.”- odpowiada matka Paulina uśmiech się do mamy, ale po
szkole idzie do koleżanki i zostaje tam , aż do obiadu. Kiedy wraca do domu, matka
nie jest zadowolona. ,,Przecież mówiłam ci , żebyś przed pójściem do Izy wróciła do
domu i odrobiła lekcje”-mówi matka ,,Odrobię je po obiedzie”- odpowiada Paulina
,,Wcale mi się to nie podoba”- mówi matka Paulina wie, na jakiej ścieżce powinna
pozostać, ale doświadczenie uczy ją, że pozostanie na niej jest dowolne, a nie
obowiązkowe. Kiedy granice są zbyt szerokie i nie dość stanowczo określone, dzieci
często ignorują je i wkraczają na zakazane tereny. Ponieważ nie ponoszą
konsekwencji swoich niewłaściwych zachowań, nie uczą się odpowiedzialności.
Niedostateczna kontrola ujemnie wpływa na wyniki w nauce i prowadzi do
nadmiernego testowania.

3.

GRANICE NIESTABILNE (ZMIENNA KONTROLA)

Mateusz uwielbia sport, głównie piłkę nożną. Rodzice wciąż mu przypominają, że
powinien trenować na podwórku, jednak czasami jak mają dobry humor lub są
bardziej zajęci, przymykają oko na zabawę w domu. Kiedy są w gorszym nastroju,
wszystko wygląda inaczej. Zaczynają się złościć, zabraniają synowi oglądać telewizję
i pozbawiają go innych przywilejów. Często na ich wybuch Mateusz również

odpowiada gniewem. Skąd Mateusz ma wiedzieć czy w danym momencie gra w piłkę
jest dozwolona czy nie? Nie wie, ale ma sposób, aby się przekonać. Będzie po prostu
robił to na co ma ochotę i zobaczy jaki będzie efekt. Granice wytyczone Mateuszowi
są nietrwałe, niejasne. Musi on przeprowadzić więcej testów, aby się przekonać, co
będzie tolerowane. Niestabilne granice prowadzą do nadmiernego testowania i buntu.

4. Granice zrównoważone (zrównoważona kontrola)

Agnieszka każdego dnia po szkole wraca do domu, wypełnia obowiązki i odrabia lekcje.
Potem, aż do kolacji bawi się z rodzeństwem lub koleżankami. Po kolacji sprząta, a potem
może oglądać telewizję lub czytać do godziny 21.00. Wtedy kładzie się spać. Agnieszka
zawsze wywiązywała się z obowiązków i korzystała z przywilejów. Kiedy zdała do
gimnazjum, zaczęła narzekać, że za mało czasu spędza z koleżankami. Poprosiła rodziców
aby mogła wypełniać swoje obowiązki domowe po obiedzie. Rodzice zgodzili się na próbę,
jednak wkrótce okazało się, że po obiedzie zaczynały dzwonić telefony i zmieniły się
priorytety Agnieszki. Dziewczynka więcej czasu spędzała rozmawiając przez telefon, a coraz
mniej pomagając w domu. Rodzice postanowili wprowadzić nowy plan, w którym Agnieszka
będzie mogła nadal wypełniać swoje obowiązki dopiero po obiedzie, ale dopóki ich nie zrobi
nie będzie mogła korzystać z żadnych przywilejów m.in. rozmawiać przez telefon, słuchać
muzyki. Dziewczynka otrzymała swobodę i przywileje, które chciała, jednak w ramach
określonych granic. Wie czego się od niej oczekuje oraz co się stanie jeśli nie będzie się
wywiązywać ze swoich obowiązków. Granice oparte na zrównoważonej kontroli zapewniają
dzieciom niezbędną swobodę, uczą odpowiedzialności oraz zmniejszają potrzebę testowania.

Opracowanie: Jolanta Sarniak – pedagog szkolny na podstawie:

J. Sakowska ,,Szkoła dla rodziców i wychowawców”
R. MacKenzie ,,Kiedy pozwolić? Kiedy zabronić?”