1

OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ

Tematy:

1) Wiedza – wartości niematerialne – kapitał intelektualny – własność intelektualna.
2) Rodzaje wiedzy i ochrona wiedzy.
3) Własność intelektualna – rozwiązania (projekty wynalazcze), oznaczenia i utwory.
4) Procedury uzyskiwania praw ochronnych.
5) Udostępnianie przedmiotów własności intelektualnej.

Literatura:

1) W. Kotarba, Ochrona wiedzy w Polsce, Instytut Organizacji i Zarządzania w Przemyśle, „ORGMASZ”,

Warszawa 2005r.

2) W. Kotarba, Zarządzanie wiedzą chronioną w przedsiębiorstwie, Instytut Organizacji i Zarządzania

w Przemyśle, „ORHMASZ”, Warszawa 2001r.

Co jest długookresowym celem przedsiębiorstwa?

Wartość przedsiębiorstwa:

Model kapitału intelektualnego w ujęciu T. A. Stewar

Zasoby materialne i niematerialne:

KRYTERIUM

ZASOBY MATERIALNE

ZASOBY NIEMATERIALNE

Miejsce

w konwencjonalnych

systemach

rachunkowości

- widoczne;
- składniki bilansu;
- znany zwrot z inwestycji;

- niewidoczne;
- brak ujęcie w księgowości;
- niewymierna;
- ocena oparta na założeniach;

Dostępność

- wykorzystanie przez jedną grupę
uniemożliwia jednoczesne korzystanie
z nich przez innych;
- ograniczone zastosowanie;
- kojarzone z „obfitością”

- wykorzystywanie przez jedną grupę nie umożliwia
korzystania z nich przez innych;
- różnorodne zastosowanie, które nie zmniejszają ich
wartości;
- kojarzone z „rzadkością”;

Stopień deprecjacji

- wyczerpują się – mogą tracić na
wartości szybko lub wolno;
- amortyzują się z czasem;

- nie wyczerpują się, lecz zwykle gwałtownie tracą na
wartości;
- zyskują na wartości, jeśli są właściwie wykorzystane;

Możliwość

pomnażania

i gromadzenia

- łatwo pomnażane;
- mogą być gromadzone i
magazynowane;

- nie można ich w całości kupić ani skopiować;
- dynamiczne – znikają, jeśli się ich nie używa;

Koszty transferu

- łatwiejsze do kalibracji (koszty
zależne od kosztów transportu i
związanych z transferem);

- trudne do kalibracji (koszty wzrastają wraz ze wzrostem
udziału wiedzy cichej);

Ochrona poprzez

prawa własności oraz

możliwość egzekwo-

wania tych praw

- generalnie pełna i ścisła ochrona
poprzez prawa własności;
- stosunkowa łatwość w egzekwowaniu
praw własności;

- ograniczone i nieścisłe uregulowania prawne;
- stosunkowo duże trudności w egzekwowaniu praw
własności;

2

Platforma wartości kapitału intelektualnego:

Wiedza – istota wiedzy:

Dane – fakty, obrazy, liczby ( wyrwane z kontekstu) np. 1 500
Informacje – dane przedstawione w kontekście np. 1 500 zł
Wiedza – informacja wraz z ich zrozumieniem (jak ich użyć) np. 1 500 zł za wycieczkę do Egiptu.

Wiedza – hierarchia wiedzy:

Wiedza – „uporządkowane odzwierciedlenie stanu rzeczywistości w umyśle człowieka, podstawy twórczej, kreowanie
nowych rozwiązań oraz procesów”. (E. Skrzypek)
Wiedza – „jakość” będąca w posiadaniu przez ludzi, która stanowi „katalizator” ich działania i daje świadomość
możliwości wykorzystania posiadanych zasobów. (P. J. Buckley i M. J. Carter)

Wiedza – „potwierdzone przekonanie”. Informacja przekształca się w wiedzę, kiedy w procesie interpretacji do
kontekstu i „zakotwiczy się” w wierzeniach i zaangażowaniu człowieka. (I. Nonaka i H. Takeuchi).

Cechy wiedzy:

1) wiedza jest zasobem, który się nie wyczerpuje w trakcie jego wykorzystania – nie ma granic intensywności

i zasięgu stosowania (

niewyczerpalność wiedzy

);

2) wiedza jest trudna do uchwycenia i pełnego wykorzystania, ale w przeciwieństwie do zasobów materialnych

może być wykorzystywana przez różne osoby w różnych miejscach (

symultaniczność wiedzy

);

3) wiedza może być tworzona różnymi metodami, ale wielkość nakładów potrzebnych do uzyskania

najwyższych (optymalnych) efektów wynikających z jej stosowania nie jest znana (

nieokreśloność nakładów

);

4) wiedza jest względna i wieloznaczna, co powoduje, że może być różnie interpretowania i wykorzystywana

przez różne osoby (

nieokreśloność – a zarazem uniwersalność – zastosowania

);

5) wiedza jest dynamiczna – uchwycenie jej wycieka można powiedzieć do diametralnego jej przyrostu

(

nieliniowość wiedzy

), posiada też zdolność do przyrostu w trakcie jej stosowania.

6) Wiedza jest zasobem doskonale odnawialną, ale ma właściwość szybkiej dezaktualizacji (

starzenia się

);

7) Wiedza potrafi obniżyć poziom niepewności w zyskownych przedsięwzięciach;

3

8) Dzięki procesowi kodyfikacji wiedza strukturyzuje się w technologiach, procedurach, dokumentacji

organizacyjnej i bazach danych;

9) Wiedza materializuje się, czyli uzewnętrznia w produktach i usługach, co powoduje, że może być imitowana

(jednak stopień imitacji będzie różny w zależności od rodzaju wiedzy – jawna, ukryta oraz specyfiki
i złożoności zasobów wiedzy);

10) Wiedza jest zasobem, co do którego niezwykle trudno ustalić i wyegzekwować prawo własności

(

nieokreśloność własności – nosicielstwa

);

11) Wiedza jako sama może stanowić produkt (w odniesieniu do tych jej elementów, do których zastosować

można prawa własności intelektualnej – prawa wyłączne);

Co to jest własność intelektualna?

Termin własności intelektualna (ang. intellectual property) stosowany jest od 1967 r., czyli od momentu powołania
światowej organizacji własności intelektualnej (WIPO – World Intellectual Property Organization).

WPIO zrzesza 184 państwa członkowskie w tym także Polskę.

Celem organizacji jest pogłębianie wiedzy na temat ochrony własności intelektualnej na arenie międzynarodowej oraz
zapewnienie współpracy administracyjnej w zakresie egzekwowania praw własności intelektualne, a w tym praw
autorskich. Organizacja czuwa nad przestrzeganiem umów międzynarodowych, by przeciwdziałać naruszeniom tych
praw. WIPO prowadzi również różnego rodzaju akcje edukacyjne i programy pomocowe.

Światowa Organizacja Własności Intelektualne (WIPO) definiuje pojęcie własności intelektualne jako zbiór praw
odnoszących się w szczególności do:
- dzieł literackich, artystycznych i naukowych;
- interpretacji artystów interpretatorów oraz wykonań artystów wykonawców;
- fonogramów i programów radiowych i telewizyjnych;
- wynalazków we wszystkich dziedzinach działalności ludzkiej;
- odkryć naukowych;
- wzorów przemysłowych;
- znaków towarowych i usługowych;
- nazw handlowych i oznaczeń handlowych;
- ochrony przed nieuczciwą konkurencją;

Adaptując definicję WIPO do polskich uregulowań prawnych, pod pojęciem własności intelektualnej należy
rozumieć prawa związane z działalnością intelektualną w dziedzinie literackiej, artystycznej, naukowej,
przemysłowej obejmujące:
- prawo autorskie i prawa pokrewne z prawami autorskimi;
- prawa do baz danych;
- prawo własności przemysłowej dotyczące: wynalazków, wzorów użytkowych i wzorów przemysłowych, znaków
towarowych, oznaczeń graficznych oraz topografii układów scalonych.

Najważniejsze aktywa normatywne:

1) Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
(Dz. U. 1994 r. nr 24 poz. 83 z późniejszymi zmianami).
– data „wejścia w życie” – 23.05. 1994 r.
2) Ustawa z dnia 27 lipca 2001 roku o ochronie baz danych.

(Dz. U. 2001 r. nr 128 poz. 1402 z późniejszymi zmianami).
- data „wejścia w życie” – 10. 11. 2002 r.

3) Ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. – prawo własności przemysłowej.

(Dz. U. 2000 r. nr 49 poz. 508 z późniejszymi zmianami).
- data „wejścia w życie” – 22. 08. 2001 r.

4) Ustawa z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.

(Dz. U. 1993 r. nr 47 poz. 211 z późniejszymi zmianami).

5) Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych.

(Dz. U. 1997 r. nr 133 poz. 883 z późniejszymi zmianami).

6) Ustawa z dnia 22 stycznia 1999 r. o ochronie informacji niejawnych.

(Dz. U. 1999 r. nr 11 poz. 95 z późniejszymi zmianami).

4

Własność intelektualna:

1. Odnosi się do wytworów (produktów) ludzkiego intelektu.
2. Nie stanowi kategorii jednorodnej – dotyczy wielu różnych pojęć i dotyka różnych kwestii.
3. Wybiega poza kategorie określone regulacjami prawnymi, dotyczące w szczególności prawa autorskiego

i prawa własności przemysłowej.

RODZAJE WIEDZY I OCHRONA WIEDZY

Wiedza wolna i wiedza chroniona

Rodzaje wiedzy – ze względy na możliwości jej ochrony.

Wiedza wolna – wiedza w pełni dostępna, która bez zastrzeżeń ze strony innych podmiotów może być
wykorzystywana w działalności każdej organizacji.

Składa się na nią wiedza ogólna i wiedza szczegółowa zawarta w publikacjach, podręcznikach, prezentowana w
trakcie procesów nauczania i szkolenia, dostępna na różnych nośnikach, w tym komputerowych, a także wiedza, która
wcześniej podlegała ochronie, lecz ochrona ta z określonych przyczyn ustała.

Wiedza chroniona – wiedza jawna chroniona + wiedza utajniona + kompilacja wiedzy jawnej chronionej i wiedzy
utajnionej.

Wiedza chroniona w ograniczeniach

Zarówno wiedza jawna chroniona, jak i wiedza utajniona przekształcają się – po pewny czasie – w wiedzę wolną.

Przekształcenie wiedzy

Wiedza utajniona, zanim stanie się wiedzą wolną, może przekształcić się w wiedzę jawną chronioną.

Wiedza jawna chroniona – to wiedza, która jest utajniona, lecz podlega ochronie prawej na rzecz określonego
podmiotu (jej właściciela, dysponenta), przez określony czas i na określonym terytorium.

Jest ona w czasie ochrony dostępna dla innych podmiotów wyłącznie w sensie możliwości zapoznania się z jej
treścią, natomiast nie jest dostępną w sensie możliwości korzystania z niej – zmaterializowania, gospodarczego
wykorzystania (takie wykorzystanie wymaga zgody właściciela, dysponenta).

Wiedza utajniona – to wiedza stanowiąca nieujawnione do wiadomości publicznej informacje, których ochrona
wynikać może w ogólnie przyjętych dyrektyw (wiedza chroniona na zasadach ogólnych – np. ochrona danych

5

osobowych, tajemnice państwowe) lub może być związana z potrzebą zachowania poufności w przypadku działań
danej organizacji (ochrona wynika z wewnętrznego interesu organizacji – np. know – how, tajemnice służbowe).
Wiedza ukryta (inaczej wiedza cicha) to wiedza osobista, nieujawniona – często nieuświadomiona – wiedza
wynikająca z intuicji przekonań, doświadczeń danej osoby.

Podział wiedzy jawnej chronionej ze względu na jej przedmiot oraz rodzaj i zakres ochrony:

- ROZWIĄZANIE (R) – projekty wynalazcze – wynalazki, wzory (użytkowe, zdobnicze, przemysłowe), topografie
układów scalonych, nowe odmiany roślin i projekty racjonalizatorskie.
- OZNACZENIA (O) – nazwy handlowe (oznaczenia podmiotów gospodarczych), oznaczenia towarów i usług –
znaki towarowe i usługowe oraz oznaczenia geograficzne.
- UTWORY (U) – m.in. opracowania wyników prac badawczych, opracowania naukowe, dzieła artystyczne,
programy komputerowe.

Wiedza jawna chroniona mieszana – wiedza, która zawiera jednocześnie:
- utwory i rozwiązania (U+R);
- rozwiązania i oznaczenia (R+O);
- utwory i oznaczenia (U+O);
- a także utwory, rozwiązania i oznaczenia (U+R+O);

Oznacza to, że w jednym przedmiocie może być skumulowana wiedza zawierająca chronione, rozwiązania, znaki
towarowe, nazwę handlową, utwory.

PRZYKŁAD 1: Puszka na napoje (opakowanie):
- opakowanie (puszka) może być – jako takie – znakiem towarowym, może posiadać znak towarowy, jednocześnie będący
utworem i oznaczeniem przedsiębiorstwa – nazwą handlową;
- opakowanie (puszka) może być wytworzona według sposobu chronionego patentem, bądź zawierać chronione patentem
elementy konstrukcji np. służące do jego otwierania.

PRZYKŁAD 2: Nokia
Utwór – projekt graficzny;
Oznaczenie – nazwa handlowa;
Rozwiązanie – wzór przemysłowy;

PRZYKŁAD 3: Coca – cola

Ochrona wiedzy – sposoby ochrony w odniesieniu do wiedzy jawnej chronionej –

Ochrona wiedzy może być udzielona przy zastosowaniu odpowiednich procedur rejestracyjnych, prowadzących do
wydania określonego świadectwa potwierdzającego jej uzyskanie (rejestracyjny system ochrony), bądź bez potrzeby
prowadzenia jakiegokolwiek postępowania czy jakichkolwiek formalności (system ochrony bez rejestracji).

Rejestracyjny system ochrony:



Rejestracja może być prowadzona z wykorzystaniem procesu badawczego lub bez badań.

6



Przy zastosowaniu procedury badawczej dokonuje się sprawdzenia takich cech jak np. nowości czy
użyteczności rozwiązań. Przy zastosowaniu procedury rejestracji bez badań dokonuje się wyłącznie
formalnego sprawdzenia wniosku (dokumentacji) o udzielenie ochrony.

Zastosowany sposób ochrony wiedzy ma wpływ na faktyczny zakres i jakość uzyskanej ochrony.

Ochrona w systemie badawczym (rejestracja z

badaniem)

Ochrona w systemie często rejestracyjnym

(rejestracja bez badań)



Mocna ochrona, której naruszenie może
być relatywnie szybko zidentyfikowana i
wyeliminowana;



Potrzeba prowadzenia długotrwałych
procedur badawczych, co w praktyce
ogranicza zasadność ubiegania się o
ochronę w przypadku wyrobów o
krótkim okresie życia;



Tworzenie dokumentacji, która może być
przydatna w sytuacjach kwalifikowanych
(ułatwia dochodzenie praw) – zawiera
ona

m.in.

informacje

dotyczące

pierwszeństwa zgłoszenia oraz zakresu
żądanej i udzielanej ochrony;



Możliwość

szybkiego

uzyskania

ochrony;



Ochrona udzielana jest niejako „w
ciemno” (bez badań) – ochrona udzielana
jest na wniosek i na odpowiedzialność
zgłaszającego.

Cechy wiedzy chronionej:



wiedza, która może podlegać ochronie prawnej, musi charakteryzować się określonymi cechami (cechy te są
różne w zależności od przedmiotu wiedzy, na który ma być udzielona ochrona);



jeśli nie zostały spełnione przesłanki uzyskania ochrony, istnienia (unieważnienie praw wyłącznych, uznania
ich od początku za niebyłe) – dotyczy to nawet ochrony uzyskanej w trybie urzędowym;



w przypadku utworów, ustalenie czy ochrona faktycznie przysługuje, może być dokonane w postępowaniu
sądowym;

PRZEDMIOTY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ – WYNALAZKI I WYNALAZCY

Wynalazek – w rozumieniu potocznym – to nowe rozwiązanie w dowolnym obszarze działalności człowieka, choć
zazwyczaj rozwiązanie natury technicznej, najczęściej poprzedzone przez pomysł, nawet ten zupełnie abstrakcyjny.

Tylko niektóre wynalazki techniczne (te, które spełniają ściśle określone kryteria) mają być opatentowane.

7

Przykład wynalazku: maszyna parowa (1763-1782) James Watt

Odkrycie naukowe – jest pojęciem pokrewnym do wynalazku – oznacza zaobserwowanie niepewnego dotąd
zjawiska następującego naturalnie w przyrodzie.

Okrycia nie podlegają ochronie patentowej – uważa się, że należą one do domeny publicznej i są własnością całej
ludzkości.

PRZYKŁAD odkrycia naukowego:
- teoria heliocentryczna – Mikołaj Kopernik
- pierwszy pozasłoneczny układ planet – Aleksander Wolszczan

Cechy wynalazków:



podobnie jak w przypadku pomysłów i okryć; wynalazki są często – bądź wydają się być – bezużyteczne;



specyfiką wynalazków jest to, że zazwyczaj trudno jest określić ich przydatność przed zastosowaniem
w praktyce czy przez znalezienie dla nich praktycznego zastosowania.



Proces powstania wynalazku może podzielić na kilka etapów (chociaż nie wszystkie z nich muszą wystąpić):

1) Powstanie potrzeby;
2) Pomysł;
3) Pierwsza realizacja (powstanie prototypu);
4) Wdrożenie;
5) Dezaktualizacja;

Podejście 1:
„Potrzeba jest matką wynalazków”
Jakie potrzeby mają ludzie?

Podejście 2:
„Wynalazek jest matką potrzeby”
Jaką nową potrzebą zaspokoić nowy produkt (wynalazek)?

Wynalazczość:
Szukanie nowych problemów i okrywanie nowych możliwości.


Poszukiwanie inspiracji:



Szukanie nowych problemów;



Odkrywanie nowych możliwości

;



Rozpoznawanie istniejących wzorów;



Liczenie na łut szczęścia;



Łączenie wiedzy z różnych obszarów;



Identyfikacja i pokonywanie przeszkód;



Stosowanie analogii;



Wizualizacja efektów działań i pomysłów;



Uczenie się na błędach;



Szukanie i powielanie dobrych pomysłów;

Grupy wynalazków:

1. Wynalazki dotyczące nowych…
2. Nowe super – produkty;
3. Wynalazki epokowe;
4. „Szczęśliwe strzały” – wynalazca coś wymyślił – życie znalazło zastosowanie;

Wynalazki i wynalazcy:
- wynalazczy okres prehistoryczny: narzędzia kamienne, ognisko, rolnictwo
- wynalazki starożytności: pismo, koło, kalendarz;
- wynalazki średniowiecza: porcelana, proch, armata;
- wynalazki wieków XVI – XVII: mikroskop, silnik parowy, krośno mechaniczny;

8

- wynalazki wieku XIX: rower, lampa naftowa, radio;
- wynalazki wieku XX: mandat, komputer, reaktor atomowy;

Wynalazcy:
- poświęcają mnóstwo czasu na poszukiwaniu i badaniu problemów;
- znajdują problemy, których nie dostrzegają inni ludzie;
- przedstawiają stare problemy w nowym świetle doszukuje się w nich czegoś, co przynajmniej w części jest
niewyjaśnione;
- zdarza się, że „wyprzedzają swoją epokę”;
-muszą zdefiniować problem we właściwy sposób

Thomas A. Edison
W założonych i administrowanych przez niego laboratoriach powstało ok. 5000 opatentowanych wynalazków, m.in.:
- fonograf;
- żarówka;
- oscyloskop;
- silnik i prądnica prądu stałego;
- dyktafon;
- płyta gramofonowa;
- kamera filmowa;
- krzesło elektryczne;

Interesujące może być (…), że w rozwoju techniki następujący niekiedy powrót do rozwiązań, które stosowane były
przed laty i zdawałoby się przeszły już do lamusa, a jednak w nowych warunkach mogą stać się atrakcyjnym
sposobem realizacji określonych celów.

Przykład 1: wykorzystanie siły wiatru lub połączenia napędu motorowego z żaglowym we spółczesnych
jednostkach pływających;
Przykład 2: Powrót do idei sterowców.

Złota myśl: Bez wątpienia najwspanialszym wynalazkiem w historii ludzkości jest piwo. Oczywiście, koło to także
świetny wynalazek, ale razem z pizzą nie smakuje najlepiej. /D. Berry/

WYNALAZKI I OCHRONA PATENTOWA

Wynalazek – techniczne rozwiązanie, które określa relację między technicznymi elementami, a technicznymi
efektami; wynalazek, który ma być chroniony musi przy tym spełniać warunek możliwości zastosowana
przemysłowego.

Wynalazek – na który może być udzielona ochrona musi dotyczyć techniki i spełniać jednocześnie trzy kryteria:

1. Musi być nowy;
2. Nierzeczywisty (posiadać odpowiedni poziom wynalazczy);
3. Nadawać się do przemysłowego stosowania;

Nie uznaje się za wynalazki podlegające ochronie w szczególności:
- odkryć, teorii naukowych i metod matematycznych;
- wytworów o charakterze jedynie estetycznym;
- planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier;
- wytworów, których niemożliwości wykorzystania może być wykazana w świetle, powszechnie przyjętych
i uznanych zasad nauki;
- programów dla maszyn cyfrowych (programów komputerowych);
- przedstawienia informacji;

9

Pewna część wynalazków – pomimo spełnienie kryteriów uzyskania ochrony – jest z niej wyłączona ze względów
humanistycznych i porządku publicznego.

Chodzi tu o wynalazki:
- których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami;
- dotyczące odmian roślin i ras zwierząt oraz często biologicznych sposobów hodowli roślin i zwierząt
(z wyłączeniem sposobów mikrobiologicznych i wytworów uzyskiwanych takimi sposobami);
- dotyczące sposobów leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi i terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki
stosowane na ludziach i zwierzętach (nie dotyczy to produktów, np. substancji, mieszanin stosowanych w leczeniu
i diagnostyce);

Za sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami uznaje się w szczególności:
- sposoby klonowania ludzi;
- sposoby modyfikacji, tożsamości genetycznej linii zarodkowej człowieka;
- używanie embrionów ludzkich dla celów przemysłowych lub handlowych;
- sposoby modyfikacji tożsamości genetycznej zwierząt, które mogą spowodować u nich cierpienia, nie przynosząc
żadnych zasadniczych korzyści medycznych dla człowieka lub zwierzęcia, oraz zwierzęta będące wynikiem
zastosowania takich sposobów;

Np. nastawka turystyczna na samochód osobowy
Butelka elastyczne typu PET
Stół podwieszony
Optyczny ogranicznik oślepiania
Krzesło przeznaczone do układania w stos

Patent – można określić jako umowę pomiędzy wynalazcą (właścicielem, dysponentem rozwiązania)
a społeczeństwem, dotyczą ochrony danego rozwiązania i przypisują wynalazcy (właścicielowi, dysponentowi)
określone prawa (przywileje).

Patent – (w rozumieniu prawnym) – jest prawem wyłącznym do komercyjnego (handlowego) wykorzystania
wynalazku w danym kraju w określonym czasie (ochrona do 20 lat).

Prawa wyłączne – zakaz, aby ktokolwiek inny w celach komercyjnych:
- produkował, sprzedawał, opracowywał, używał;
- importował, posiadał wynalazek;

Prawa wyłączne nie obejmują m.in.
- działań wykorzystywanych w celach niekomercyjnych;
- działań w celach eksperymentalnych;
- pojedynczego wytwarzania lekarstwa w aptece;

Skutki naruszeń: nakaz sądowy – wszystkie produkty, na których widnieje znak towarowy lub wzór przemysłowy
mogą zostać usunięte z rynku, zniszczenie produktów, konieczność zapłacenia odszkodowana, wysoka grzywna,
pozbawienie wolności (w najpoważniejszych przypadkach).

Istotą monopolu patentowego jest możliwość zakazania przez właściciela patentu korzystania z chronionego
wynalazku przez inne osoby (podmioty).

Ochrona patentowa może dotyczyć:
- produktu;
- urządzeń do wytwarzania produktu;
- procesu;
- zastosowania;

Patent – poza ograniczeniami czasowymi i terytorialnymi – podlega także ograniczeniom dodatkowym.

Ograniczenia ochrony patentowej wynikają z:
- tzw. wyczerpania patentu – w konsekwencji wprowadzenia zasad dotyczących swobody obrotu towarowego;

10

- dopuszczenia przez prawo działań nie powodujących naruszenie patentu – przywilej komunikacyjny, realizacja
celów patentowych, postępowanie badawcze i doświadczalne, ocena, analiza wynalazku, procesu nauczania,
postępowanie rejestracyjne, procedura uzyskiwania zezwoleń na dopuszczenie do obrotu, wykorzystywanie leku w
aptece na postawie indywidualnej recepty;
- zakazu nadużywania patentu (po okresie 3 lat od momentu udzielenia ochrony) i możliwość wprowadzenia
przymusu udostępnienia wynalazku w przypadku wystąpienia zależności praw wyłącznych lub w przypadku stanu
zagrożenia bezpieczeństwa państwa – licencji przymusowej;
- potrzeby uznania praw podmiotów, które już wcześniej korzystały z wynalazku – później opatentowanego na
rzecz innego podmiotu (korzystania w chwili stanowiącej o pierwszeństwie);

PRZEDMIOTY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ – POZOSTAŁE ROZWIĄZANIA

Wzory użytkowe – (które mogą podlegać ochronie) – to nowe i użyteczne rozwiązania o charakterze technicznym
dotyczące kształtu budowy lub zestawieniu przedmiotu o trwałej postaci.
Kryteria – obowiązujące dla wzorów użytkowych podlegających ochronie są bardzo podobne do tych wynalazków –
w obu przypadkach stawiany jest wymóg nowości i możliwości wykorzystania.

Różnice – w odniesieniu do kryteriów uzyskania ochrony – pomiędzy wynalazkiem a wzorami użytkowymi nie
dotyczą z kolei:
- ograniczenia rozwiązań mogących być wzorami użytkowymi do przedmiotów o trwałej postaci ( nie wchodzą zatem
w grę żadne metody, sposoby, ani substancje płynne);
- braku wymogu dotyczącego poziomu wynalazczego;
- istnienia wymogu użyteczności (brak takiego wymogu przy wynalazku)

Oznacza to, że w – przeciwieństwie do wynalazków – wzory użytkowe mogą być rozwiązaniami zupełnie
oczywistymi, ale muszą być użyteczne, czyli pozwalać na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy
wytwarzaniu lub korzystaniu z nich.

Prawo ochronne na wzór użytkowy udzielane jest na 10 lat (2 okresy ochrony po 5 lat). Prawo to – podobnie jak
patent – polega (poza czasowym i terytorialnym) ograniczeniem, które wynikają z :
- tzw. wyczerpaniu praw ochronnych;
- dopuszczeniu przez prawo działań nie pozwalających naruszeniu praw;
- zakazu nadużywania prawa ochronnego (po okresie 3 lat od momentu udzielenia ochrony) i możliwości
wprowadzenia przymusu udostępnienia wzoru użytkowego – licencji przymusowej;
- potrzeby uznania praw podmiotów, które nie wcześniej korzystały z wynalazków później opatentowanego na rzecz
innego podmiotu;

PRZYKŁADY:
- rower z napędem mechaniczno – elektrycznym;
- lampa solna „SALT LIGHT”;
- etui na telefon komórkowy;

Wzory przemysłowe (które mogą być chronione w drodze rejestracji) – odnoszą się do nowej i posiadającej
indywidualny charakter postaci wytworu lub jego części, nadanej mu w szczególności przez cechy linii, konturów,
kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz jego ornamentację.


Wytworem jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy w tym:
- złożony (z wymienialnych części)
- część składowa widoczna w wytworze złożonym
- część składowa będąca przedmiotem samodzielnego obrotu


W przypadku wzorów przemysłowych (inaczej niż przy wynalazkach czy wzorach użytkowych) dopuszczalna jest
tzw. ulga w nowości – uważa się, że ujawnienia wzoru nie nastąpiło, jeżeli:
- nie spowodowało dotarcia do wiadomości osób zajmujących się zawodowo dziedziną, której wzór dotyczy;
- dokonane było przed osobą, która w sposób wyraźny lub dorozumiany była zobowiązana do zachowania poufności;
- nastąpiło w ciągu 12 miesięcy przed datą pierwszeństwa, jeżeli zostało dokonane:

11

 Przez twórcę lub następcę prawnego twórcy;
 Za zgodą uprawnionego przez osobę trzecią;
 W wyniku nadużycia popełnianego wobec twórcy lub jego następcy prawnego

Prawo rejestracji wzoru przemysłowego wynosi 25 lat (5 okresów po 5 lat), czyli o 5 lat dłużej niż trwa

patent

i

o 15 lat dłużej niż trwa prawo ochronne na wzór użytkowy.

Część wzorów przemysłowych, które wprawdzie spełniają kryteria wzorów podlegających ochronie nie może być
chroniona. Chodzi tu o sytuację, w których:
- udzielenie ochrony byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami;
- wzór zawiera oznaczenia, które nie mogą być (bez uzyskania odpowiednich zezwoleń) przedmiotem praw
wyłącznych, np. nazwy lub herby polskich województw, miast lub miejscowości);
- wzór zawiera elementy będące symbolami w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub kulturowym,
w zakresie w jakim obrażałoby to uczucie religijne, poczucie patriotyczne lub tradycję narodową.

PRZYKŁADY:
- Czapka
- Czapka dziecięca
- Komputer

Topografie układów scalonych – to rozwiązania polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób
rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części
połączeń układu scalonego.

Ochronie podlegają: topografie, które są oryginalne, co oznacza, że są wynikiem pracy intelektualnej twórcy i nie są
powszechnie znane w chwili ich powstanie. Prawo z rejestracji topografii układu scalonego przyznawane jest na
okres 10 lat.

Nie są chronione: topografie, które były wykorzystywane jawnie w celach handlowych dłużej niż w ciągu 2 lat. Nie są
także chronione topografie, które wynikają z funkcji układu scalonego, w którym są stosowane, a także topografie
dokonane i utrwalone w dowolnej formie i nie wykorzystywane w celach handlowych po upływie 15 lat.

PRZYKŁADY:
- Piezorezystywny czujnik przyspieszony
- chemiczny czujnik jednoselektywny
- detektor gazu

Nowe odmiany roślin to zbiorowość roślin lub ich części, jeżeli części te są zdolne do wytworzenia całej rośliny,
w obrębie botanicznej jednostki systematycznej najniższego znanego stopnia, która nie zmienia się (po kolejnym
rozmnożeniu albo na końcu właściwego cyklu rozmnożeń lub krzyżowań) i które można:
- określić na podstawie przejawianych właściwych wynikających z określonego genotypu lub kombinacji genotypu;
- odróżnić od innej zbiorowości roślin na podstawie co najmniej jednej przejawianej właściwości;

Prawo wyłączne jest przyznawane dla odmiany, która jest odrębna, wyrównana, trwała, nowa oraz w odpowiedni
sposób nazwana. Prawo z ochrony nowej odmiany roślin trwa 30 lat w przypadku odmian winorośli, drzew
i ziemniaków oraz 25 lat w przypadku pozostałych odmian.

Projekty racjonalizatorskie (usprawnienia) – rozwiązania, które spełniają następujące warunki:
- możliwe dokładnie prezentują istotę propozycji zmian(w wybranej lub dowolnej dziedzinie działalności organizacji)
– co, jak, gdzie usprawnić;
- są nowe w skali danej organizacji;
- nie wynikają z obowiązków nałożonych na pracownika, lecz stanowią wynik dodatkowego jest wkładu pracy;
- są przydatne do wykorzystania;

12

PRZEDMIOTY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ – REJESTRACJA OZNACZEŃ

Znaki towarowe – znaki posiadające zdolność odróżniającą towarów i usług jednego przedsiębiorstwa od drugiego.

Znaki towarowe pomagają konsumentom zidentyfikować i wybrać produkty/usługi w oparciu o reputację i jakość
tychże produktów/usług, mają zapewnić jednoznaczne wskazania pochodzenia określonego produktu/usługi.

Znakami towarowymi są: wyrazy, rysunki, ornamenty, kompozycja kolorystyczna, przestrzenne formy towarów lub
opakowania (znak przestrzenny), rzadko ludzkie lub inne sygnały dźwiękowe, a także (bardzo rzadko) zapachy dające
się również przedstawić graficznie – w postaci symbolu (struktury) związku chemicznego.

Znaki towarowe:
- zwykłe
- powszechnie znane

firmowe, fabryczne, handlowe, usługowe

- zarejestrowane

Znak towarowy podlegający rejestracji nie może być:
- podobny – dla podobnych towarów – do znaku towarowego już zarejestrowanego lub zgłoszonego do rejestracji
(o ile ten zostanie zarejestrowany) – jeżeli jego podobieństwo może wprowadzać w błąd;
- podobny – do jakichkolwiek towarów – do sławnego (renomowanego) znaku – jeśli może o przynosić nienależną
korzyść lub szkodę dla odróżniającego charakteru bądź renomy sławnego;

PRZYKŁADY:
- ultramaryna
- reserved
- tatuum

13

Znak towarowy podlegający rejestracji nie może być:



podobny -dla podobnych towarów – do znaku towarowego już zarejestrowanego lub zgłoszonego do

rejestracji (o ile ten zostanie zarejestrowany) – jeżeli jego podobieństwo może wprowadzić w błąd.



podobny – do jakichkolwiek towarów – do sławnego (renomowanego) znaku – jeśli może to przynosić

niezależną korzyść lub szkodę dla odróżniającego charakteru bądź renomy sławnego.

PRZYKŁADY:
- Ultramaryna – pierwszy zarejestrowany w Polsce znak towarowych
- Reserved
- Tatuum

1. Nie udziela się praw ochronnych – pomimo spełniania kryteriów ochrony – na oznaczenia:

- których używanie narusza prawa osobiste lub majątkowe osób trzecich,
- które są sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrami obyczajowymi,
- które ze swej istoty mogą wprowadzać odbiorców w błąd, w szczególności co do charakteru, właściwości lub
pochodzenia geograficznego towaru,
- które zostały zgłoszone do ochrony w złej wierze,
- które zawierają nazwę lub skrót Rzeczpospolitej Polskiej bądź jej symbole (barwy, godło lub hymn), nazwy lub
herby województw, miast lub miejscowości, znaki sił zbrojnych, organizacji paramilitarnych lub porządkowych,
reprodukcję orderów i oznaczeń, itd. jeśli zgłaszający nie wykaże dysponowania odpowiednimi zezwoleniami.
Przykład 1: Zielone Płuca Polski NFOS
Przykład 2: Twaróg
Przykład 3: W służbie ojczyzny związek ochotniczych Straży Pożarnej RP

2. Nie udziela się praw ochronnych – pomimo:

- które zawierają skróty nazw bądź symbole (herby, flagi, godła) obcych państw, organizacji międzynarodowych,
a także urzędowe oznaczenia, stemple kontrolne i gwarancyjne, o ile zakaz ich stosowania wynika z umów
międzynarodowych, chyba że zgłaszający wykaże się zezwoleniami odpowiednich organów.
- które zawierają urzedowo zakazane oznaczenia – w szczególności znaki bezpieczeństwa, jakości i cechy legalizacji –
w zakresie jakim mogłoby to wprowadzać w błąd, co do charakteru takich oznaczeń.
- które zawierają elementy będące symbolami – w szczególności o charakterze religijnym, patriotycznym lub
kulturowym – których używanie obrażałoby uczucia religijne, patriotyczne lub tradycję narodową.
- które stanowią formę bądź inną właściwość towaru lub opakowania, która jest uwarunkowana wyłącznie jego naturą,
jest niezbędna do uzyskania efektu technicznego lub zwiększa znaczenie wartości towaru.

Prawo ochronne nie daje możliwości zakazu używania przez inne osoby:



ich nazwisk lub adresu



oznaczeń wskazujących w szczególności na cechy i charakterystykę towarów, ich rodzaju, ilości, jakości,
przeznaczenie, pochodzenie czy datę wytworzenia lub datę przydatności



zarejestrowanego oznaczenia lub oznaczenia podobnego, jeżeli jest to konieczne lub wskazania przeznaczenia
towaru, zwłaszcza gdy chodzi o oferowanie części zamiennych, akcesoria i usług



nazwy pod którą prowadzi on działalność gospodarczą

Instytucje wspólnotowego znaku towarowego pozwala na uzyskanie ochrony we wszystkich krajach UE w drodze
pojedynczej rejestracji.



znak wspólnotowy istnieje w Unii Europejskiej od 1994 roku



wspólnotowy znak towarowy ma jednolity charakter – stosuje się jeden system prawny, który zapewnia
jednolitą ochronę na terytorium całej UE



oznacza to uproszczenie wymogów formalnych oraz procedur – przede wszystkim ochrona jest uzyskiwana

14

we wszystkich krajach członkowskich w wyniku dokonania jednego zgłoszenia przed jednym urzędem
w jednym języku



zgłoszenia znaków wspólnotowych od 1996r. Przyjmuje Urząd Harmonizacji Rynku Wewnętrznego (OHIM),
zlokalizowany w Alicante w Hiszpanii

OHIM – zarejestrowane i odrzucone znaki towarowego
Kryterium problemowe – zdolność odróżniająca

Znaki zarejestrowane

Znaki odrzucone

BABY DRY – pieluszki
EUROCOOL – usługi transportu I składowania w chłodniach
NEW BORN BABY – lalki
DOUBLEMINT – guma do żucia

Jak wynika z jednolitego charakteru znaku wspólnotowego warunek zdolności odrózniającej musi być spełniony dla
wszystkich krajów i dla wszystkich języków wspólnoty.

PRZEDMIOTY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ – NAZWY HANDLOWE

Nazwy handlowe (oznaczenie przedsiębiorcy, oznaczenie przedsiębiorstwa, firma) – to oznaczenia, pod którymi
prowadzona jest działalność danej organizacji – nazwy te służą odróznieniu pomiędzy sobą poszczególnych
organizacji.
Przykłady: LPP są Gdańsk – nazwa handlowa
znaki towarowe: reserved, henderson, rekids, esotiq, cropptown

Konstrukcje nazw handlowych spółek

Oznaczenia geograficzne – (podlegające ochronie w Polsce w drodze rejestracji) – to oznaczenia, które odnoszą się
bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju (terenu) – mają one identyfikować
towary poprzez wskazanie ich pochodzenia z danego terenu oraz identyfikować towary, które są wytworzone z
surowców lub półproduktów pochodzących z określonego terenu, większego niż teren wytworzenia, lub
przetworzenia towaru, jeżeli są one przygotowywane w szczególnych warunkach i istnieje system kontroli
przestrzegania tych warunków.

Oznaczenia geograficzne: nazwy regionalne + oznaczenia pochodzenia

Przykłady:

1) Redykolka
2) Bryndza
3) oscypek

15

PRZEDMIOTY WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ – UTWORY I PRAWO AUTORSKIE

Utwór – każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci
niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.

Indywidualny charakter działalności twórczej (J. Błeszyński)

 Utwór to projekcja intelektu twórcy, przejaw twórczości, osobista interpretacja, osobiste ujęcie pewnej treści

nawet wówczas, gdy dotyczy on sfery nauki lub techniki.

 Twórczość to podporządkowanie uzyskiwanego rezultatu własnej wersji, osobistemu ujęciu elementów

wykorzystywanych lub relacjonowanych – choćby elementy te zostały zaczerpnięte z otaczającego nas świata
lub pochodziły z cudzego utworu.

 Potrzeba rozróżnienia twórczości stanowiącej przejaw obiektywnie istniejących zależności od twórczości

będącej przedmiotem prawa autorskiego.

Cechy wynalazku i utworu podlegających ochronie

Kryterium

Wynalazek

Utwór

- Przedmiot ochrony

Rozwiązanie techniczne

Wyłącznie sposób wyrażenia każdego
przejawu twórczości

- Poziom twórczości

Nie oczywistość

Każdy

- Stosowalność przemysłowa

Wymagana

Bez znaczenia

- Nowość

W skali światowej

Wynikająca

z

indywidualnego

charakteru utworu

- Indywidualny charakter

Efekt nowości i nie oczywistości

Projekcja intelektu twórcy

- Postać

Konkretna

Jakakolwiek

- Wartość

Minimum poznawcza

Bez znaczenia

- Przeznaczenie

Konkretne

Bez znaczenia

- Uzyskiwanie ochrony

Rejestracja po badaniu

Bez

spełnienia

jakichkolwiek

formalności

Ochroną objęte są w szczególności utwory:



wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe,

kartograficzne oraz programy komputerowe).



plastyczne, fotograficzne, lutnicze



wzornictwa przemysłowego



architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne



muzyczne i słowno-muzyczne



sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne



audiowizualne, w tym filmowe



opracowania cudzego utworu, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja,



opracowania, które charakteryzują się twórczym doborem, układem lub zestawieniem, nawet niechronionych
informacji (materiałów) w postaci zbiorów, baz danych, itp.

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chociażby miał postać nieukończoną. Ochrona
przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Nie stanowią przedmiotu prawa autorskiego:



akty normatywne lub ich urzędowe projekty,



urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,



opublikowane opisy patentowe lub ochronne,



proste informacje prasowe.

Ale np. autorskie projekty aktów prawnych czy też opisy patentowe przed ich opublikowaniem podlegają ochronie.

Wyłączne prawo do utworu oznacza możliwość korzystania z niego i rozporządzania nim na wszystkich polach
eksploatacji, znanych w danej chwili i mogących powstać w przyszłości, oraz do wynagrodzenia za korzystanie
utworu.

16

Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:



w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie egzemplarzy utworu (techniką drukarską,

reprograficzną, zapisu magnetycznego, cyfrową),



w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzono do obrotu,
użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy,



w zakresie rozpowszechniania utworu – publiczne wykonanie, wystawianie, wyświetlenie, odtworzenie oraz

nadawanie i re emitowanie, a także publiczne udostępnianie w taki sposób, aby każdy mógł mieć dostęp do
utworu w miejscu i czasie przez siebie wybranym.

Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więzi twórcy
z utworem, a w szczególności prawo do:



autorstwa utworu,



oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo,



nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,



decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,



nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.

Autorskie prawa majątkowe gasną z upływem pełnych 70 lat następujących po roku, w którym:

 zmarł twórca (współtwórca, który przeżył pozostałych),
 po raz pierwszy rozpowszechniono utwór, którego twórca nie był znany,
 rozpowszechniono (lub ustalono, gdy nie był rozpowszechniony) utwór, do którego autorskie prawa

majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca,

 zmarła ostatnia spośród osób: główny reżyser, autor scenariusza, autor dialogów, kompozytor muzyki utworu

audiowizualnego.

Niezależnie od ochrony utworów, prawa wyłączne przysługują do artystycznych wykonań, fonogramów
i wideogramów, nadań (swoich) programów, pierwszych wydań (po upływie ochronnych) oraz do wydań naukowych
i krytycznych, nie będących utworami, a dotyczących utworów już niechronionych – prawa pokrewne.

Czas trwania praw pokrewnych: 50, 25 lub 30 lat w różnych przypadkach

Monopol wynikający z praw wyłącznych do utworu podlega ograniczeniom, które dotyczą przypadków:



wyczerpania praw autorskich,



dozwolonego użytku (własnego i publicznego) chronionych utworów.

Dozwolony użytek własny (osobisty) oznacza dopuszczenie możliwości nieodpłatnego korzystania, bez zezwolenia
twórcy, z już rozpowszechnionego utworu: (1) dla własnych celów, na własne potrzeby, albo (2) przez krąg osób
pozostających w związku osobistym lub stosunku towarzyskim z osobą, która nabyła prawa do korzystania z
egzemplarza utworu.

Jednakże dozwolony użytek osobisty nie dotyczy programów komputerowych, budowania według cudzego utworu
architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz korzystania (z wyłączeniem użytku naukowego bez celu
zarobkowego) z elektronicznych bez danych spełniających cechy utworu.

Dozwolony użytek publiczny dotyczy głównie korzystania z utworów:



przez środki przekazu: prasę, radio, telewizję,



przez instytucje naukowe i oświatowe,



przez biblioteki, archiwa i szkoły,



przez ośrodki informacji lub dokumentacji,



w zakresie publicznego wykonywania utworów podczas ceremonii religijnych, imprez szkolnych i
akademickich lub oficjalnych uroczystości państwowych,



przez osoby niepełnosprawne (dla dobra tych osób),



w celach reklamy,



w celach bezpieczeństwa publicznego i potrzeb postępowań administracyjnych, sądowych lub
prawodawczych,



wystawionych na stałe na ogólnie dostępnych drogach, ulicach i placach,



wystawionych w publicznie dostępnych zbiorach,



w zakresie cytowanych fragmentów – tzw. prawo do cytatu.

17

Dozwolony użytek publiczny dotyczy w szczególności kwestii ujętych a art. 27, w którym zapisano:
„Instytucje naukowe i oświatowe mogą, w celach dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań...”


OCHRONA WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ W SKRÓCIE