1

Zajęcia 12

• Zmiany wartości wzmocnieo: zasada hiperbolicznego

dyskontowania jako mechanizm impulsywności

– czynniki wpływające na zmiany subiektywnej wartości

wzmocnieo

• Odroczenie
• Niepewnośd
• Dzielenie się społeczne
• Wysiłek

– efekt wielkości i odwrócony efekt wielkości
– badania nad dyskontowaniem zysków i strat
– zastosowanie paradygmatu dyskontowania w

behawioralnych modelach uzależnieo

Zmiany preferencji

• Impulsywnośd i samokontrola
• Zależnośd od przyjętej perspektywy czasowej

B!

B

A

T

Czas

B

T

A

Czas

A!

Dyskontowanie, jako model

wyjaśniający zmiany preferencji

2

Bardzo ogólna definicja dyskontowania

• Dyskontowanie to:

spadek subiektywnej wartości
wzmocnienia następujący wraz ze
wzrostem wartości czynnika, z powodu
którego zachodzi dyskontowanie

Dyskontowanie i ekonomia

behawioralna

• Ekonomia behawioralna

jest dziedziną z

pogranicza psychologii i ekonomii

• Poprzez włączenie wiedzy psychologicznej do

modeli ekonomicznych (i odwrotnie) zostaje
podniesiona moc deskryptywna i predyktywna
tworzonych modeli (lepszy opis i
przewidywanie zachowao zwierząt i ludzi)

Cele ekonomii behawioralnej

• Badania z zakresu ekonomii behawioralnej

koncentrują się głównie na dwóch rzeczach:

– Odkrywanie, czy i jak zachowanie odbiega od

modeli standardowych, racjonalnych (empiryczna
weryfikacja praw ekonomii)

– Pokazywanie, jak dane zachowanie prezentuje się

w kontekście ekonomicznym (wpływ zmiennych
ekonomicznych na zachowanie)

3

Model ekonomiczny – funkcja

wykładnicza

W

ar

to

ść

n

ag

ro

dy

Odroczenie

W

ar

to

ść

n

ag

ro

dy

A

B

A

B

T

2

T

1

T

2

T

1



Model wykładniczy

(ekonomiczny):



założenie o stałości

preferencji w czasie



założenie o stałości

ryzyka w czasie

V=Ae

-kD

Samuelson, 1936 (DU)

Model psychologiczny: hiperboliczny

Odroczenie

W

ar

to

ść

n

ag

ro

dy

A

B

X

T

2

T

1



Model hiperboliczny

(psychologiczny):



preferencje mogą się

zmieniać w czasie



poczucie

ryzykowności
zmniejsza się wraz
z upływem czasu



wartość spada

gwałtownie na
początku
oczekiwania, a
następnie spadek jest
znikomy

V=A/(1+kD)

Mazur, 1987
Rachlin, Raineri
i Cross, 1991

Jak to badad?

• Wyznaczanie

tzw. punktów
równowagi

• Dopasowanie

modelu do
punktów
równowagi

4

W każdej z poniższych kolumn zaznacz tylko jedną kwotę, będącą najmniejszą sumą, za jaką

sprzedałbyś czek na 1 000 zł, który mógłbyś zrealizować dopiero za podany czas oczekiwania.
1 000 zł

za 1 tydzień

1 000 zł

za 1 miesiąc

1 000 zł

za 3 miesiące

1 000 zł

za pół roku

1 000 zł

za 1 rok

1 000 zł

za 5 lat

zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł
zł

999
995
990
980
960
940
920
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100

80
60
40
20
10

5
1

999
995
990
980
960
940
920
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100

80
60
40
20
10

5
1

999
995
990
980
960
940
920
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100

80
60
40
20
10

5
1

999
995
990
980
960
940
920
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100

80
60
40
20
10

5
1

999
995
990
980
960
940
920
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100

80
60
40
20
10

5
1

999
995
990
980
960
940
920
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100

80
60
40
20
10

5
1

Jak to się bada?

CZAS

S

U

B

IE

K

TY

W

N

A

W

IE

L

K

O

Ś

Ć

N

A

G

R

O

D

Y

1.

Sprawdzając, ile dla ludzi warta jest w tej

chwili nagroda odroczona kolejno o, np.:
miesiąc, pół roku, rok, dwa lata, 5 lat , 10 lat

2. Dopasowując do punktów model matematyczny

Powierzchnia pola pod krzywą

(AUC)

CZAS

S

U

B

IE

K

TY

W

N

A

W

IE

L

K

O

Ś

Ć

N

A

G

R

O

D

Y

1

0

5

Porównania różnych modeli

• Modele psychologiczne

(hiperboliczne) zakładaja
możliwośd zmiany
preferencji

• Nie przeszacowują

wartości przy krótkich
odroczeniach i nie
niedoszacowują wartości
przy długich
odroczeniach

• Opisują większą liczbę

przypadków
indywidualnych

Wybory realne

• Wszystko to

wybory
hipotetyczne.
A co, gdy
wybory
realne?

To samo!

Dyskontowanie a nagrody

rzeczowe

6

Dyskontowanie u zwierząt

Dyskontowanie u zwierząt

Dyskontowanie a wiek

7

Dyskontowanie

zysków i strat

Dyskontowanie nagród niepewnych, czyli

prawdopodobnych

• Wybory między opcjami pewnymi i niepewnymi są

powszechne

• Tu także odwracają się preferencje.

– Np. efekt pewności Kahnemana i Tverskiego (wolimy dużą

nagrodę, gdy szanse na obie są bardzo małe, ale wolimy małą
nagrodę, gdy obie szanse wzrastają, a mała jest bardziej
pewna)

• Najpopularniejsza teoria decyzji w warunkach

niepewności: teoria perspektywy Kahnemana i
Tverskiego.

– Jej minusem jest to, że nie generalizuje się na wybory

dotyczące odroczonych nagród

Dyskontowanie nagród niepewnych

• V = A/(1+h )
•

Θ to stawka zakładu (odds against) Θ=(1-p)/p

8

Dyskontowanie nagród odroczonych

i niepewnych – jeden proces?

• Czy dyskontowanie nagród odroczonych i

niepewnych to jeden proces?

• Model ten sam, ale to nie znaczy, że procesy

też

• Jak procesy te same, to taka sama zmienna

powinna odbijad się na obu rodzajach
dyskontowania tak samo. A tak nie jest.

– Najlepszy przykład: efekt wielkości i odwrócony

efekt wielkości

Efekt wielkości i odwrócony efekt

wielkości

Efekt wielkości i odwrócony efekt

wielkości

Badane kwoty (USD)

100.000

10.000

5.000

500

200

W

ar

to

ść

pa

ra

m

e

tr

u

k

,4

,3

,2

,1

0,0

Badane kwoty (USD)

100.000

10.000

5.000

500

200

W

ar

to

ść

pa

ra

m

e

tr

u

h

16

14

12

10

8

6

4

9

Inne rodzaje dyskontowania

• Dzielenie się z grupą

• Dyskontowanie społeczne (social

discounting)

• Wysiłek

• Dyskontowanie związane z wysiłkiem

(effort discounting)

Dyskontowanie społeczne

• Dyskontowanie społeczne opisał razem z

Rainerim w 1992 roku, a następnie nieco
szerzej przedstawił w 1993 roku.

• V=A/(1+sN)

Dyskontowanie społeczne –

perspektywa ewolucyjna

10

Odwrócony efekt wielkości

w dyskontowaniu społecznym

• Wydaje się, że zarówno w przypadku dyskontowania związanego

z niepewnością, jak i wynikającego z konieczności dzielenia się,
odwrócony efekt wielkości może wynikad z ukrytej, trzeciej opcji
wyboru: nie otrzymania niczego i poczucia rozczarowania

0

0.2

0.4

0.6

0.8

1

0

5

10

15

20

25

70.000
zł

70.000zł 900zł

k 0.58

0.51

R

2

0.975 0.984

Dyskontowanie
społeczne
inaczej

Dyskontowanie wynikające z wysiłku

V = A/( 1 +lE)

– gdzie „E” symbolizuje wielkośd wysiłku

(można je utożsamiad z angielskim effort,
energy), który należy włożyd w zdobycie
nagrody, a współczynnik „l” proponuję
określid mianem „lenistwa” (ang. lazyness)

– W przypadku, gdy podmiot nie jest ani trochę

leniwy (l = 0) wartośd nagrody jest niezależna
od należnego wysiłku (V = A). Im podmiot jest
bardziej leniwy, tym l byłoby większe od zera

11

Dyskontowanie wysiłku

• Suzanne Mitchell (1999): wybór dotyczył zmiennej kwoty

pieniędzy otrzymywanej z minimalnym wysiłkiem (ściskanie przez
10 s. ręcznego dynamometru o niewielkich wymaganiach co do
użytej siły) i 10 USD wymagających ściśnięcia dynamometru przez
10 s. ale o coraz większych wymaganiach siłowych.

Dyskontowanie wysiłku

• Sugiwaka i Okouchi (2004) operacjonalizowali wysiłek w postaci

liczby wykonanego mycia „furo”, rodzaju japooskiej wanny.

Dyskontowanie wynikające z

wysiłku

-0.1

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1

0

20

40

60

80 100 120

Physical effort

PLN80
(l=0.034;
R2=0.87)
PLN3000
(l=0.004;
R2=0.98)

-0.1

0

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5

0.6

0.7

0.8

0.9

1

0

200

400

600

800

Cognitive effort

PLN80
(l=0.02;
R2=0.95)
PLN3000
(l=0.001;
R2=0.92)

12

Porównanie wymiarów

Odroczenie

Niepewnośd

Dzielenie się

Wysiłek

Ilościowy

Ilościowy

Ilościowy i
jakościowy

Ilościowy i

jakościowy

Dwie opcje

Trzy opcje

Trzy opcje

Dwie opcje

Efekt

wielkości

Odwrócony

efekt wielkości

Odwrócony

efekt wielkości

Efekt

wielkości

Rozczarowanie

i żal?

Rozczarowanie

i żal?

Dodatkowe emocje?

Praktyczne odniesienia procesu

dyskontowania

• Wiele zaburzeo zachowania łączy się z

nadmierną impulsywnością, a zatem wysokim
tempem dyskontowania:

– ADHD
– Osobowośd chwiejna emocjonalnie typu

borderline

– Osobowośd chwiejna emocjonalnie typu

impulsywnego

– Różne rodzaje uzależnieo (alkohol, nikotyna,

narkotyki, hazard,...)

Dyskontowanie a uzależnienia

Madden, Petry,
Badger i Bickel, 1997

Bickel, Odum, Madden, 1999

13

Szybkie dyskontowanie: przyczyna czy

skutek uzależnienia?

0.0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

0

200 400 600 800

S

u

b

ie

kt

yw

n

a

w

a

rt

o

ść

n

a

g

ro

d

y

(p

ro

p

o

rcj

a

)

Odroczenie (tygodnie)

1400 zł dyskontowane przez osoby niepalące (czarne kółka),

byłych palaczy (białe kółka) i aktualnych palaczy (szare kółka)

(Ostaszewski i inni, dane niepublikowane).

Yi

i inn

i,

20

08