Obrona Narodowa

1

Obrona Narodowa

Obrona Narodowa (ON) – terytorialna formacja wojskowa istniejąca w latach 1937-1939. Była zorganizowana w

systemie brygad i półbrygad, przyporządkowanych dowództwom okręgów korpusów (DOK), a po mobilizacji -

konkretnym armiom Wojska Polskiego.

Utworzenie jednostek Obrony Narodowej

Decyzję w sprawie organizacji oddziałów Obrony Narodowej podjęto w grudniu 1936. Służba w oddziałach ON

odbywała się według zasad armii terytorialnej. W okresie początkowym służbę w jednostkach Obrony Narodowej

pełnili wyłącznie ochotnicy narodowości polskiej (nie objęci powszechnym poborem), bezprzydziałowi rezerwiści i

osoby bezrobotne. Podstawową jednostką piechoty był batalion (o zróżnicowanej liczebności żołnierzy i różnym

wyposażeniu w środki bojowe – w zależności od typu: "I", "II", "III", "IV" i "S"), zaś kawalerii – szwadron

(Krakusi).

Formowanie pierwszych batalionów ON rozpoczęto w styczniu 1937 z żołnierzy rezerwy, systemem terytorialnym.

Pododdziały te uzbrojone były w różnorodną broń, jednak nie najnowocześniejszą, wycofaną z jednostek

pierwszoliniowych. Pododdziały Obrony Narodowej formowane przez poszczególne DOK.

Formacje Obrony Narodowej były przewidziane do krótkotrwałych działań obronnych w korzystnych warunkach

terenowych przy wsparciu wojsk regularnych (nie przewidywano samodzielnych działań taktycznych). Obrona

Narodowa zmobilizowała do końca wojny obronnej 1939 łącznie 83 bataliony piechoty o łącznej liczebności 1600

oficerów i 50 000 podoficerów i szeregowców.

Kronika jednostek Obrony Narodowej

1936 rok:

5 grudnia 1936 pismo Ministra Spraw Wojskowych o utworzeniu oddziałów Obrony Narodowej,

1937 rok:

22 stycznia zarządzenie MSWojsk. o utworzeniu z dniem 1 lutego 1937 r. Rejonu Wychowania Fizycznego i

Przysposobienia Wojskowego 23 DP,

12 marca rozkaz MSWojsk. o utworzeniu jednostek ON,

12 czerwca wytyczne MSWojsk. do organizacji jednostek ON,

1939 rok:

27 kwietnia rozkazy szefa Departamentu Piechoty MSWojsk o utworzeniu nowych brygad ON oraz o

zorganizowaniu nowych jednostek w istniejących brygadach ON (L.dz. 1600 i 1601/Tjn. ON z 2 kwietnia

1939 r.) zapoczątkowały II fazę tworzenia jednostek Obrony Narodowej. Zamierzano zwiększyć liczbę brygad

i półbrygad do 17, a batalionów do 85. Wprowadzono nowe etaty jednostek ON. W miejsce etatów nr 1, 2, 3 i

4 z 12 czerwca 1937 r. wprowadzono następujące etaty:

dowództwo brygady (półbrygady) ON typu I,

dowództwo brygady (półbrygady) ON typu II,

batalion ON typu I,

batalion ON typu II,

batalion ON typu III,

batalion ON typu IV,

batalion ON typu S (w czerwcu 1939 r. planowano sformowanie 12 baonów typu „S”),

Obrona Narodowa

2

kompania kolarzy typu „KS”,

kompania kolarzy typu „K”,

10 maja rozkaz dowódcy OK. Nr VII o utworzeniu jednostek ON (L.dz. 2398/Tjn. Org. ON nr 119),

31 maja gen. bryg. Kazimierz Sawicki zostaje mianowany generałem do spraw jednostek ON i szefem Biura

do Spraw Jednostek Obrony Narodowej z zachowaniem dotychczasowej funkcji dyrektora Państwowego

Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego,

28 lipca rozkaz o utworzeniu Batalionu ON "Gdynia III" oraz reorganizacji batalionów ON "Gdynia II" i

"Kaszuby" na bataliony typu IV (L.dz. 182/Tjn.),

25 sierpnia zarządzenie MSWojsk. w sprawie wykonywania alarmu bojowego przez jednostki ON (L.dz.

25/mob.),

27 sierpnia rozkaz L.dz. 136/Tjn. Biura ds. Jednostek ON w sprawie utworzenia plutonów artylerii ON,

29 sierpnia rozkaz L.dz. 349/Tjn. Biura ds. Jednostek ON w sprawie zorganizowania dowództw Poznańskiej i

Podhalańskiej Brygady ON z typu I na II,

29 sierpnia rozkaz L.dz. 450/Tjn. Biura ds. Jednostek ON w sprawie organizacji 1, 2 i 3 Strzeleckiego

Batalionu ON,

30 sierpnia rozkaz L.dz. 161/Tjn. Biura ds. Jednostek ON o zreorganizowaniu I i II Poznańskiego Batalionu

ON na typ "S",

Umundurowanie

Rogatywka ON

Umundurowanie formacji Obrony Narodowej odpowiadało

umundurowaniu wojsk regularnych (z małymi różnicami).

Żołnierze nosili sukienne belki białoczerwone na kołnierzach

kurtek i płaszczy. Belka miała kształt równoległoboku,

podzielonego krótszą przekątną na dwa trójkąty, z których górny

był barwy białej, a dolny czerwonej

[1]

.

Od 1938 roku na głowie nosili rogatywkę wz. 1938

[2]

.

Przy ubiorze polowym żołnierze obrony narodowej nosili nie

usztywnioną i bez ozdób czapkę rogatywkę ON. Na kołnierzach

kurtek i płaszczy oznaki ON

[3]

, na naramiennikach kurtek i

płaszczy oznaki posiadanego stopnia.

Przy ubiorze garnizonowym kadra stała ON

[4]

oraz oficerowie rezerwy przydzieleni do ON nosili czapkę —

rogatywkę garnizonową piechoty z granatowym otokiem i z dodatkami ozdobnymi. Sposób zakładania dodatków

ozdobnych był analogiczny jak przy czapce rogatywce ON. Na kołnierzach kurtek noszono oznaki ON i wężyki, a na

kołnierzach płaszczy i peleryn sukiennych tylko oznaki ON. Na naramiennikach kurtek i płaszczy noszono oznaki

posiadanego stopnia. Wszystkie pozostałe przedmioty umundurowania i dodatki noszono analogicznie jak

oficerowie i podoficerowie zawodowi piechoty.

Obrona Narodowa

3

Proporczyki na kołnierzu w ON

Szeregowi żołnierze obrony narodowej nosili czapkę rogatywkę

ON usztywnioną stalką z ozdobami. Na kołnierzach kurtek

noszono oznaki ON bez wężyków, a na kołnierzach płaszczy

oznaki ON. Na naramiennikach kurtek i płaszczy noszono oznaki

posiadanego stopnia.

Oficerowie dyplomowani przydzieleni do obrony narodowej, na

kołnierzach kurtek, płaszczy i peleryn sukiennych nosili orzełki

oraz sznury naramienne

[5]

.

Żołnierze przechowywali mundury w swoich miejscach

zamieszkania, zaś broń i pozostałe wyposażenie na najbliższym

posterunku Policji Państwowej, bądź w najbliższej jednostce

wojskowej.

Na ćwiczeniach używano ubrań cywilnych, a podczas uroczystości stroje regionalne.

Uzbrojenie

Było pięć typów batalionów: strzeleckie typu I do IV i S - forteczny. Bataliony typu I, najsłabsze, liczyły ok. 400

żołnierzy, najsilniejsze, typu IV ok. 700 - 800 żołnierzy. Uzbrojenie to od 2 do 6 ckm-ów, od 9 lkm-ów do 27

rkm-ów (w plutonach strzeleckich 1 lkm lub 2-3 rkm-y). Niektóre bataliony uzbrojone były w granatniki kal. 46mm i

moździerze 81mm (1 moździerz na batalion). Nie posiadały broni przeciwpancernej.

Powszechnym zjawiskiem w Obronie Narodowej był brak pistoletów dla kadry oficerskiej i hełmów wzoru

polskiego (często wykorzystywano charakterystyczne hełmy francuskie), brakowało armatek przeciwpancernych,

karabinów maszynowych jak również polskich karabinów (używano modeli francuskich Berthiera). Po

zmobilizowaniu jednostek etatowych niektóre z ośrodków mobilizacyjnych (głównie na południowowschodnim

obszarze kraju) zorganizowały dodatkowe zaimprowizowane oddziały Obrony Narodowej (często nieuzbrojone - na

"Przedmościu Rumuńskim").

Struktura organizacyjna jednostek Obrony Narodowej 25 VIII 1939 r.

Strukturę organizacyjną jednostek ON i ich podporządkowanie przedstawiono na podstawie zarządzenia w sprawie

wykonywania alarmu bojowego przez jednostki Obrony Narodowej, L.dz. 25/mob. I z dnia 25 sierpnia 1939

podpisanego przez gen. bryg. Bronisława Regulskiego w zastępstwie ministra spraw wojskowych. Poniższe

zestawienie obejmuje 16 dowództw brygad i półbrygad ON oraz 82 bataliony ON. Według Kazimierza Pindela brak

źródeł nie potwierdza istnienia czterech innych jednostek ON:

•• Dowództwa Tarnopolskiej Półbrygady ON

•• Jabłonkowskiego Batalionu ON

•• Złoczowskiego Batalionu ON

•• Grudziądzkiego Batalionu ON

Obrona Narodowa

4

DOK Nr I

Warszawska Brygada Obrony Narodowej

6 batalionów ON typu IV

DOK Nr II

Wołyńska Półbrygada Obrony Narodowej

3 bataliony ON typu I

DOK Nr III

Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej [6]

2 batalion ON typu I

DOK Nr IV

Sieradzka Brygada Obrony Narodowej

4 bataliony ON typu IV

DOK Nr V

Górnośląska Brygada Obrony Narodowej

7 batalionów ON w tym 6 typu III i jeden typu "S"

Dąbrowska Półbrygada Obrony Narodowej

3 bataliony ON typu IV

Śląsko-Cieszyńska Półbrygada Obrony Narodowej 3 bataliony ON typu III

Podhalańska Brygada Obrony Narodowej

6 batalionów ON typu IV

DOK Nr VI

Lwowska Brygada Obrony Narodowej

5 batalionów ON typu I

Karpacka Półbrygada Obrony Narodowej

4 bataliony ON typu I

DOK Nr VII

Poznańska Brygada Obrony Narodowej

8 batalionów ON typu IV

Kaliska Brygada Obrony Narodowej

5 batalionów ON typu IV

DOK Nr VIII

Chełmińska Brygada Obrony Narodowej

7 batalionów ON, w tym 5 typu IV i dwa typu I

Pomorska Brygada Obrony Narodowej

6 batalionów ON, w tym 4 typu II, jeden typu IV i jeden typu "S"

DOK Nr IX

brak jednostek ON na terenie okręgu korpusu

DOK Nr X

Podkarpacka Brygada Obrony Narodowej

8 batalionów ON, w tym 6 typu I i dwa typu IV

Obszar Nadmorski Morska Brygada Obrony Narodowej

5 batalionów ON typu IV

Przyporządkowanie jednostek ON do poszczególnych armii 1 IX 1939

Samodzielna Grupa Operacyjna "Narew"

•• 18 Dywizja Piechoty

• Batalion ON "Kurpie" (typ IV) - kpt. Nowicki

Armia Modlin

•• 20 Dywizja Piechoty

• Batalion ON "Mazury II" (typ IV)

• Nowogródzka Brygada Kawalerii - gen. bryg. Władysław Anders

• Batalion ON "Mazury I" (typ IV) - kpt. Kazimierz Mordzewski

•• Przedmoście "Płock"

• Batalion ON "Warszawski I" (typ IV)

•• Przedmoście "Zegrze"

• Dowództwo Warszawskiej Brygady Obrony Narodowej - płk dypl. Józef Sas-Hoszowski

•• Batalion ON "Warszawski II"

•• Przedmoście "Pułtusk"

• Batalion ON "Warszawski III" (typ IV)

Obrona Narodowa

5

Armia Pomorze

•• Grupa Operacyjna "Wschód"

•• 16 Pomorska Dywizja Piechoty

• Batalion ON "Świecie" (typ IV) - mjr Stanisław Dobrzański

•• 4 Dywizja Piechoty

• Batalion ON "Brodnica" (typ IV) - mjr Adam Fleszar (do 11 września), mjr Jakub Wojnarowski (od 11

września)

•• Obszar Wydzielony "Jabłonowo"

• Batalion ON "Grudziądz" (typ IV) - kpt. Józef Krakowski

• Batalion ON "Jabłonowo" (typ IV)

•• Grupa Osłonowa "Czersk"

•• Obszar Wydzielony "Kościerzyna"

• Batalion ON "Kościerzyna" (typ II)

• Batalion ON "Gdynia II" (typ IV) - mjr Władysław Sikorski (1 września zmienił podporządkowanie z OW

"Kartuzy" do GO "Czersk")

•• Oddział Wydzielony (Zgrupowanie) "Chojnice"

•• Dowództwo Pomorskiej Brygady ON - płk Tadeusz Majewski

• Batalion ON "Czersk" (typ II) - przybył w rejon Chojnic, bronił rejonu Charzykowych

• Batalion ON "Tuchola" (typ II)

•• Oddział Wydzielony "Wisła"

• Batalion ON "Starogard" (typ II) (od 6 września w 27 DP)

•• 9 Dywizja Piechoty

• Batalion ON "Koronowo" (typ S)

•• 15 Wielkopolska Dywizja Piechoty

• Batalion ON "Bydgoszcz" (typ IV)

• Batalion ON "Nakło" (typ II)

•• Oddział Wydzielony "Toruń"

• Dowództwo Chełmińskiej Brygady ON - płk dypl. Antoni Jan Żurakowski

Armia Poznań

•• 26 Dywizja Piechoty

• Batalion ON "Kcynia" (typ II)

• Batalion ON "Wągrowiec" (typ IV)

• Batalion ON "Żnin" (typ S)

•• 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty

•• Dowództwo Poznańskiej Brygady ON - płk. S. Siuda

• Batalion ON "Oborniki" (typ IV)

• Batalion ON "Opalenica" (typ IV)
• Batalion ON "Poznań I" (typ IV)

• Batalion ON "Poznań II" (typ IV)

• Batalion ON "Szamotuły" (typ IV)

•• Wielkopolska Brygada Kawalerii

• Batalion ON "Jarocin"/ "Koźmin" (typ IV) - kpt. Antoni Kostrzewa

• Batalion ON "Kościan" (typ IV) - kpt. Czesław Trojanowski

Obrona Narodowa

6

• Batalion ON "Leszno" (typ IV) - kpt. Franciszek Galica

• Batalion ON "Rawicz" (typ IV) - kpt. Antoni Hermanowski

•• 25 Dywizja Piechoty

• Batalion ON "Ostrów" (typ IV)

• Batalion ON "Krotoszyn" (typ IV)

Armia Łódź

Do dyspozycji dowódcy Armii "Łódź" oddano dwa dowództwa brygad i 4 bataliony ON typu, które zostały

podporządkowane dowódcy 10 Dywizji Piechoty, a ten przydzielił je do:

•• Oddział Wydzielony Nr 1

•• Dowództwo Kaliskiej Brygady ON - ppłk Franciszek Sudoł

•• Batalion ON "Kępno"

•• Batalion ON "Ostrzeszów"

•• Oddział Wydzielony Nr 2

• Dowództwo Sieradzkiej Brygady ON - płk dypl. Jerzy Grobicki (do 4 września)

•• Batalion ON "Wieluń I"

•• Batalion ON "Wieluń II"

Armia Kraków

•• 7 Dywizja Piechoty

• Batalion ON "Kłobuck" - kpt. Stanisław Ostaszewski

•• Krakowska Brygada Kawalerii

•• Batalion ON "Lubliniec"

•• Grupa Operacyjna "Śląsk"

•• Górnośląska Brygada Obrony Narodowej - płk J. Giza (bataliony Sosnowiec, Zawiercie, Oświęcim utworzyły

201 Pułk Piechoty 55 DP; bataliony Katowice, Tarnowskie Góry, Rybnik 203 Pułk Piechoty 55 DP)

• Batalion ON "Katowice" (typ III) (w 55 DP)

• Batalion ON "Oświęcim" (typ III) (w 55 DP)

• Batalion ON "Rybnik" (typ III) (w 55 DP)

• Batalion ON "Sosnowiec" (typ III) (w 55 DP)

• Batalion ON "Tarnowskie Góry" (typ III) (w 55 DP)

• Batalion ON "Zawiercie" (typ III) (w 55 DP)

•• Śląsko-Cieszyńska Półbrygada Obrony Narodowej - ppłk dypl. J. R. Gabryś (Brygada utworzyła 202 Pułk

Piechoty 21 Dywizji Strzelców Podhalańskich)

• Batalion ON "Bielsko" (typ III)

• Batalion ON "Cieszyn I" (typ III)

• Batalion ON "Cieszyn II" (typ III)

•• Dąbrowska Półbrygada Obrony Narodowej - ppłk Wiktor Eichler (Brygada utworzyła 204 Pułk Piechoty 55

DP)

• Batalion ON "Dąbrowa Górnicza" (typ IV)

• Batalion ON "Chrzanów" (typ IV)

• Batalion ON "Olkusz" (typ IV)

•• Grupa Forteczna Obszaru Warownego "Katowice"

• Batalion ON "Chorzów" (typ S) – mjr Stanisław Wideł

•• Podhalańska Brygada Obrony Narodowej (w składzie 1 i 2 BG) - ppłk S. Poręba-Czuryłło

Obrona Narodowa

7

• Batalion ON "Gorlice" (typ IV) - kpt. Ignacy Stachowiak

• Batalion ON "Jasło" (typ IV) - kpt. Stefan Borowski

• Batalion ON "Limanowa" (typ IV) - kpt. Władysław Wójtowicz

• Batalion ON "Nowy Sącz" (typ IV) - kpt. Ignacy Jeleń

• Batalion ON "Zakopane" (typ IV) - mjr Edward Roth

• Batalion ON "Żywiec" (typ IV) - kpt. Julian Szczerbaniewicz

Armia Karpaty

•• Odcinek "Węgry"

•• Dowództwo Karpackiej Półbrygady ON - ppłk F. Klein

• Batalion ON "Huculski I" (typ I)

• Batalion ON "Huculski II" (typ I)

• Batalion ON "Stanisławów" (typ I)

• Batalion ON "Stryj" (typ I)

• Lwowska Brygada Obrony Narodowej - płk dypl. Franciszek Polniaszek

• Batalion ON "Brzeżany" (typ I)

• Batalion ON "Lwów I" (typ I)

• Batalion ON "Lwów II" (typ I)

• Batalion ON "Lwów III" (typ I)

• Batalion ON "Sokal" (typ I)

• Batalion ON "Tarnopol" (typ I)

•• Batalion ON "Złoczów" (typ I) (w organizacji)

•• Podkarpacka/Tarnopolska Brygada Obrony Narodowej (weszła w skład 3 BG) - płk. Gigiel-Melechowicz

• Batalion ON "Brzozów" (typ IV) - kpt. Jan Kraus

• Batalion ON "Jarosław" (typ I) - kpt. Władysław Bolesław Bochenek

• Batalion ON "Krosno" (typ IV) - kpt. Antoni Melnarowicz

• Batalion ON "Przemyśl" (typ I) - kpt. Michał Włodzimierz Moroz

• Batalion ON "Rzeszów" (typ I) - mjr Tadeusz Ochęduszko

• Batalion ON "Sambor" (typ I) - mjr Marian Wincenty Suda

• Batalion ON "Sanok" (typ I) - kpt. Tadeusz Kuniewski

• Batalion ON "Turka" (typ I) - mjr Stefan Chaszczyński

Lądowa Obrona Wybrzeża

• Morska Brygada Obrony Narodowej - ppłk Stanisław Brodowski

• I Gdyński Batalion ON (typ IV) - mjr Stanisław Zaucha

• III Gdyński Batalion ON (typ IV, w trakcie organizacji) - mjr Franciszek Piotrowiak

• Kartuski Batalion ON (typ IV) - kpt. Marian Mordawski

• Kaszubski Batalion ON (typ IV) - mjr Jan Zagłoba-Smoleński

Obrona Narodowa

8

Korpus Ochrony Pogranicza

Dziśnieńska Półbrygada Obrony Narodowej (podporządkowana Pułkowi KOP "Głębokie")

• Batalion ON "Brasław" (typ I) - kpt. Eugeniusz Tokarski

• Batalion ON "Postawy" (typ I) - kpt. Józef Cader

Dowództwo Okręgu Korpusu Nr II

Wołyńska Półbrygada Obrony Narodowej (w organizacji)

•• Batalion ON "Chełm" (typ I)

•• Batalion ON "Kowel" (typ I)

•• Batalion ON "Łuck" (typ I)

Wojna obronna 1939

• Bataliony górnośląskie i zagłębiowskie utworzyły 55 Dywizję Piechoty

• 6 Batalionów pomorskich planowano rozwinąć w Brygadę Strzelców Pomorskich

• Bataliony chełmińskie ("Grudziądz" i "Jabłonowo") utworzyły rezerwowy 208 Pułk Piechoty

• Bataliony morskie weszły w skład Lądowej Obrony Wybrzeża

• 5 batalionów wielkopolskich włączono do Wielkopolskiej Brygady Kawalerii

• Bataliony karpackie, podhalańskie i podkarpackie weszły w skład 1 Brygady Górskiej, 2 Brygady Górskiej i 3

Brygady Górskiej

• Bataliony śląsko-cieszyńskie utworzyły 202 Pułk Piechoty

•• Pozostałe bataliony zostały przyłączone do poszczególnych wielkich jednostek regularnych Wojska Polskiego w

liczbie od 1 do 3.

Przypisy

[1]

[1] Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 18/36

[2]

[2] Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 4/38

[3]

[3] Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 18/36 poz.224

[4]

[4] oficerowie służby stałeji podoficerowie zawodowi

[5]

[5] Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 1/37 poz. 6

[6] Latem 1939 r. podporządkowana dowódcy KOP.

Bibliografia

• Pindel Kazimierz, Obrona Narodowa 1937-1939, Warszawa 1979, ISBN 83-11-06301-X

•• Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 18 z 1936 roku poz. 224

•• Dziennik Rozkazów MSWojsk. nr 4 z 12 kwietnia 1938 roku; poz. 37 i załącznik

Źródła i autorzy artykułu

9

Źródła i autorzy artykułu

Obrona Narodowa  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?oldid=37055472  Autorzy: Artur Andrzej, Birczanin, Darston, Edk, Grzes1966, Kerim44, M-i, MK wars, Mirek46, PMG,
Pablo000, Piotrus, Poznaniak1975, Romuald Wróblewski, Tik, WarszawskiWiatr, Wilhelm Klave, 33 anonimowych edycji

Źródła, licencje i autorzy grafik

Plik:Rogatywka wz 38.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rogatywka_wz_38.png  Licencja: Public Domain  Autorzy: Kerim44

Plik:Rys popr ON.png  Źródło: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plik:Rys_popr_ON.png  Licencja: Creative Commons Attribution-Share Alike  Autorzy: Kerim44

Licencja

Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0
//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/