11. Stereotypy i uprzedzenia, jak się tworzą i jak z nimi walczyć
1.
Stereotypy: komponent poznawczy
Stereotyp (stereotype) – jest swoistym „chodzeniem na skróty” przy
poznawaniu osób - nasz system poznawczy nie jest w stanie ogarnąć całej
rzeczywistości, wszystkich zawartych w niej informacji, systemów wiedzy, stąd
są one koniecznością
Stereotyp – generalizacja odnosząca się do grupy, w ramach której identyczne
cechy zostają przypisane wszystkim członkom grupy, bez względu na
rzeczywiste różnice
• podstawą stereotypu jest posiadanie wiedzy i posługiwanie się pewną
kategorią
• poprzez przypisanie danej osoby do określonej kategorii, możemy obdarzyć
ją cechami wchodzącymi w jej skład - kiedy spotykamy kogoś po raz
pierwszy zwykle staramy się go w jakiś sposób zaklasyfikować do jakiejś
kategorii
• kategoria dostarcza nam informacji o cechach. Zaliczając kogoś do
konkretnej kategorii – „zdobywamy wiedzę” o tym, czego możemy się
spodziewać po tej osobie, np. Amerykanie lubią się spoufalać, a Japończycy
są chłodni
• dzięki stereotypom oszczędzamy czas oraz wysiłek, niezbędny do poznania
• stereotypy przygotowują nas do określonego działania na podstawie
uproszczonych informacji
2.
Uprzedzenia – komponent afektywny (emocjonalny)
Uprzedzenie (prejudice) – jest to coś, co wpływa na nasze poznanie, zanim
zetkniemy się z obiektem, którego dotyczy (osobą, ideą, przedmiotem)
wymagającym naszego ustosunkowania - podstawą uprzedzenia jest posiadanie
stosunku emocjonalnego przed zetknięciem się z obiektem uprzedzenia.
Uprzedzenie – (najczęściej) wroga bądź negatywna postawa dotycząca
wyróżniającej się grupy ludzi oparta wyłącznie na ich przynależności do tej
grupy
Uprzedzenia mogą być pozytywne lub negatywne (mogą mieć różne
natężenie), ale w potocznym rozumieniu częściej mamy na myśli uprzedzenia
negatywne
• jeśli jesteśmy uprzedzeni negatywnie, dostrzegamy przede wszystkim to, co
owo uprzedzenie uzasadnia
Źródła stereotypów i uprzedzeń:
1) Psychologiczne źródła stereotypów
• hipoteza kozła ofiarnego
o
źródło frustracji jest niemożliwe do zaatakowania
o
rodzą się negatywne emocje, rozładowywane przez atak na inne,
łatwiej dostępne obiekty
• konformizm
o
skłonność członków grupy do podporządkowywania się normom
grupowym dotyczącym pożądanych postaw i zachowań
• teoria atrybucji
o
uzasadnienie nierówności społecznych i praktyk dyskryminacyjnych
cechami osobowościowymi – „Każdy dostaje w życiu to, na co
zasłużył”
• czynniki stricte osobowościowe:
o
teoria osobowości autorytarnej
wychowanie oparte na karze i bezwzględnym posłuszeństwie
wypieranie negatywnych impulsów i przemieszczanie ich na
grupy mniejszościowe
o
teoria dogmatyzmu (umysłu zamkniętego)
skłonność do „czarno-białego” postrzegania świata i zamykanie
się na nowe informacje
2) Podejście indywidualne
Stereotyp jako schemat poznawczy – reprezentacja określonych elementów
rzeczywistości
• budowa stereotypu
o
cecha kategorialna – określa przynależność człowieka do danej
kategorii (grupy) społecznej, np. kolor skóry, narodowość
o
inne cechy skojarzone z cechą kategorialną dotyczą cech wyglądu,
właściwości intelektualnych czy cech charakteru
• stereotyp działa na zasadzie samospełniającej się przepowiedni
• stereotyp a kategoryzacja społeczna
o
kategoryzacja (my a oni) w znaczący sposób ułatwia ukształtowanie
się negatywnego stosunku – czy to w drodze bezpośrednich
kontaktów, czy też w procesie socjalizacji.
o
stereotypy i uprzedzenia odnoszą się przede wszystkim do tych,
którzy są łatwo rozpoznawalni. Dzięki konkretnym cechom łatwo
jest stworzyć kategorię, która następnie przeradza się w stereotyp.
Cechy, pozwalające na szczególne wyróżnienie grupy osób pozwalają
ponadto na dość szybkie ukształtowanie się uprzedzenia.
• tendencja do dzielenia się na „MY” i „ONI”
o
grupa własna – grupa, z którą jednostka się identyfikuje i czuje się jej
członkiem; stronniczość wobec grupy własnej – szczególnie
pozytywne odczucia i uprzywilejowane traktowanie ludzi z własnej
grupy, negatywne zaś odczucia i nieuczciwe traktowanie tych, których
należą go grupy obcej; faworyzowanie własnej grupy –
podwyższanie wartości grupy, do której się należy, lepsze traktowanie
członków własnej grupy
o
grupa obca – grupa, z którą jednostka się nie identyfikuje;
jednorodność grupy obcej – spostrzeganie tych, którzy należą do
grupy obcej, jako bardziej do siebie podobnych niż jest to w
rzeczywistości; ujednolicanie się obrazu członków innych grup –
„oni są do siebie podobni, my jesteśmy zróżnicowani”
o
grupa minimalna – nie nieznacząca grupa utworzona na podstawie
trywialnych kryteriów, jednak owo minimalne członkowstwo
przejawia się w stronniczości wobec grupy własnej
o
inny przebieg procesów myślowych
„my” – wokół kategorii konkretnych osób (indywidualizowanie)
„oni” – wokół kategorii cech ogólnych (zbiorowość)
• odporność na argumentację przeciwko stereotypom i uprzedzeniom –
występowanie błędu logicznego nie wpływa na nasze przekonania
• dwustopniowy model poznawczego przetwarzania stereotypów
o
proces automatyczny – kiedy nie mamy kontroli nad procesem
przetwarzania informacji; stereotypy uruchamiane automatycznie;
o
kontrolowane przetwarzanie – pojawia się przy udziale
świadomości - jeśli ludzie nie są głęboko uprzedzeni – mogą
kontrolować tego rodzaju procesy, tłumić bądź pominąć stereotypy
• korelacja pozorna – tendencja do spostrzegania związków pomiędzy
zdarzeniami, które nie są powiązane
• krańcowy błąd atrybucji – skłonność do wyjaśniania zachowania własnej
grupy w kategoriach pozytywnych, zaś zachowań członków innych grup w
kategoriach negatywnych
3) Społeczno-kulturowe źródła stereotypów i uprzedzeń - doświadczenia
społeczne
• teoria realnego konfliktu - rywalizacja między grupami o pewne
ograniczone dobra (np. woda, terytorium); istnienie sprzeczności interesów –
odczuwanie zagrożenia – wrogość wobec grupy zagrażającej – tworzenie
stereotypów i uprzedzeń
• teoria tożsamości społecznej - dążność do zachowania pozytywnej
tożsamości społecznej (poczucia przynależności do określonej zbiorowości);
kiedy spada poczucie własnej wartości – ratujemy się obniżeniem wartości
innej osoby (bądź grupy); niestety – kiedy zwiększa się poczucie własnej
wartości, nie stajemy się mniej uprzedzeni…
• teoria społecznego uczenia się (działania rodziców, rówieśników, środków
masowego przekazu). Uprzedzenia takie przejawiają się za pośrednictwem
charakterystycznych uogólnień: „nikt” ich nie lubi, „wszyscy ich
podziwiają”. Przykład może stanowić podział ról ze względu na płeć.
Vivan i Brown dzielą wyjaśnienia dotyczące powstawania uprzedzeń na:
• sięgające do prawidłowości, o których mówi psychologia jednostki
(właściwości osobowości, pojawianie się agresji, w odpowiedzi na
niemożność osiągnięcia tego, co pożądane tzw. koncepcja frustracji-agresji)
• odwołujące się do stosunków międzygrupowych (porównanie standardu
własnego życia z inną grupą, różniącą się pod wzgl. narodowościowym,
wyznaniowym, rasowym etc.)
• przynależność do grupy (uprzedzenie jako jeden z aspektów takiej
przynależności).
Konsekwencje uprzedzeń:
• uprzedzenia mają wpływ nie tylko na osoby, które je tworzą, ale także na ich
adresatów (obiekt uprzedzeń). Jest to szczególnie widoczne w odniesieniu do
samooceny obiektu uprzedzenia – ludzie ci mają zwykle zaniżoną samoocenę
• uprzedzenia nie dotyczą zazwyczaj jednej osoby, lecz grupy osób. Może to
być mała grupa (kilka osób), ale i naród, określona płeć czy grupa etniczna.
3.
Dyskryminacja: komponent behawioralny
Dyskryminacja (discrimination) - konsekwencja wyłącznie negatywnych
uprzedzeń, które stanowią kryterium dla dyskryminowania
Dyskryminacja – nieuzasadnione, negatywne lub krzywdzące działanie
skierowane przeciwko członkom danej grupy, wyłącznie dlatego, że do niej
należą
• dyskryminacja to wpływ uprzedzenia na nasze działanie względem obiektu
uprzedzenia, którym może być wyłącznie jednostka lub grupa ludzi. Nie
możemy dyskryminować idei, poglądu etc.
• dyskryminacja może mieć różny zakres i natężenie - od oferowania
gorszego miejsca pracy, niższej płacy za wykonanie takich samych zadań, po
wyodrębnianie miejsc, do których dyskryminowane jednostki nie mają prawa
wstępu i agresję werbalną i fizyczną włącznie
• szczególnie niebezpieczne są konflikty oparte na uprzedzeniach etnicznych i
religijnych, one bowiem często stanowią zarzewie dyskryminacji pomiędzy
przedstawicielami różnych ras lub między wyznawcami różniących się
religii.
4.
Modele zmiany stereotypów i uprzedzeń, czyli co się dzieje jeśli
dostarczamy dowodów, że stereotypy są nieprawdziwe ?
Hipoteza ignorancji - ludzie posługują się stereotypami, ponieważ nie wiedzą
jacy są członkowie innych grup. Założenie, że edukacja i kontakt mogą
zmienić stosunki międzygrupowe, zwiększyć spostrzegane podobieństwo (Inni
to także MY ), obniżyć lęk, zwiększyć spostrzeganą różnorodność
1)
model buchalteryjny – informacja niezgodna ze stereotypem prowadzi
do przekształcania tego stereotypu
2)
model przekształceniowy – informacja niezgodna ze stereotypem
prowadzi do radykalnej zmiany tego stereotypu
3)
model wykształcenia stereotypu niższego rzędu – informacja niezgodna
ze stereotypem prowadzi do stworzenia stereotypu niższego rzędu,w celu
przyswojenia tej informacji bez konieczności zmieniania początkowego
stereotypu
5.
Hipoteza kontaktu
Hipoteza kontaktu międzygrupowego – zakładała, że zetknięcie się
przedstawicieli różnych grup poprawia ich wzajemne relacje
Ograniczenia:
• brak uogólnienia pozytywnych postaw („ specyficzna zmiana
postaw” bez „uogólnionej zmiany postaw wobec grupy obcej”)
• kontakt może nasilać wzajemne uprzedzenia i stereotypy
Warunki, jakie powinien spełnić kontakt:
• interakcja oparta na współpracy dla osiągnięcia wspólnego celu (wzajemna
zależność i wspólny cel)
• równy status uczestników interakcji
• kontakt zindywidualizowany , nieformalny, oparty na przyjacielskich
stosunkach
• oficjalne poparcie dla kontaktu – społeczne normy równości
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
więcej podobnych podstron