Patoplastyczny wymiar kultury.
Kultura jako czynnik
kontekstualizacyjny.

Somatyzacja
Syndromy specyficzne kulturowo (Culture-bound syndromes)

Patoplastyczny wymiar kultury

Syndromy specyficzne kulturowo

Przyłady:
Dhat, Koro
Susto
Taijin kyofusho

Poruszane tematy

1. Modele medyczne
2. Zachowania w chorobie i ścieżki

szukania pomocy

3. Czynniki wpływające na decyzje o

leczeniu

Biomedyczny
Humanistyczny
Holistyczny

Modele medyczne

Model biomedyczny

Naukowy, materialistyczny, oparty na założeniu, że rolą nauki jest
wyjaśnić procesy zachodzące w ludzkim organizmie.

Paradygmat technokratyczny (Davis-Floyd & St. John 1998) – odnosi
się do technokratycznej jakości społeczeństwa, które jest
zhierarchizowane, biurokratyczne, zorganizowane wokół ideologii
rozwoju technicznego.

Praktykowanie medycyny w tym modelu zakłada użycie wysoce
specjalistycznej wiedzy i procedur technicznych.

Hi tech, low touch

Model biomedyczny

Charakterystyczne cechy modelu:
1. Rozdzielność ciało-umysł
2. Ciało jako maszyna
3. Pacjent jako obiekt
4. Terapeuta zdystansowany od lekarza (duża skośność w relacji)
5. Diagnoza i leczenie od zewnątrz do wnętrza (leczenie choroby)
6. Hierarchiczność organizacji i standaryzacja opieki.
7. Autorytet i odpowiedzialność
8. Szczególna wartość przypisywana nauce i technologii.
9. Intruzywne interwencje i nacisk na krótkoterminowość oraz

objawy

10. Śmierć jako porażka
11. System nastawiony na zysk
12. Brak tolerancji dla innych modalności w hegemonii technicznej.

Model humanistyczny

Umiejscawiany na kontinuum gdzieś pomiędzy modelem
technokratycznym i holistycznym, aczkolwiek granice są często
zamazane.

Przykład: lekarze pracujący w wysoce specjalistycznych klinikach i
wykorzystujący zaawansowaną technologię, ale mający specyficzne
podejście do swoich pacjentów charakterystyczne dla tego modelu

Zależne od osobowości, systemu wartości i filozofii życiowej
lekarza.

Model humanistyczny

Większy szacunek w stosunku do pacjenta i jego autonomii.
Pacjent jako partner w procesie diagnostycznym i terapii.

W modelu biopsychospołecznym (lub humanistycznym) bierze się
pod uwagę wszystkie aspekty funkcjonowania (fizjologia, stan
psychiczny, potrzeby indywidualne, role społeczne, itd.)

Szczególne znaczenie dla narracji pacjenta. Negocjowanie modeli
wyjaśniających.

Bierze pod uwagę wpływ psychiki na ciało.

Model humanistyczny

W większym stopniu uwzględnia indywidualne potrzeby pacjentów
(np. potrzeba intymności, wsparcia).

Podkreśla rolę relacji lekarz-pacjent.

Lekarz musi być bardziej świadomy swych cech charakteru, emocji,
trudności, komunikacji werbalnej i niewerbalnej.

Oczekuje się większego szacunku dla decyzji pacjenta (np. w
kwestii wspomagania terapii metodami komplementarnymi).
Wskazana ogólna znajomość metod, do których odwołuje się pacjent
(ocena ryzyka).

Model humanistyczny

Komunikacja otwarta i szczera.

Pacjent traktowany jako partner w procesie leczenia, informowany,
pytany o decyzje.

Postulat dot. prowadzenia wywiadu skoncentrowanego na pacjencie.

„curing the disease’ versus ‘healing the illness’

Rola duchowości i religii

Rynek weryfikuje jakość usług! Oceny jakości w szpitalach.

Model holistyczny

Model systemowy zakorzeniony w filozofii Hipokratesa.
Reprezentowany przez różne modalności CAM (etnomedycynę).

Człowiek jako element ekosystemu.

Podkreśla się odpowiedzialność pacjenta za zdrowie i leczenie.
Uwzględnia się różnorodne czynniki związane ze środowiskiem,
psychiką, kulturą.

Poświęca się dużą uwagę stylowi życia (dieta, aktywność fizyczna,
radzenie sobie ze stresem).

Model holistyczny

Ciało składające się z żywiołów (ziemia, ogień, woda, powietrze)
albo specyficzne pole energii.

Jedność duchowo-cielesna. Przekonania dotyczące wymiaru
transcendentnego (jest coś więcej, aniżeli tylko materia).

Posługiwanie się pojęciami, takimi jak energia i jej przepływ, chi,
prana, ośrodki energetyczne (czakry, dan tien), kanały energetyczne
(meridiany).

Model holistyczny

Odwoływanie się w terapii do pojęcia energii, jej przepływu, blokad,
niedoborów (albo humorów – wiatr, żółć, flegma; vata, pitta,
khapa).

Odwoływanie się do starożytnych systemów etnomedycyny
(Tradycyjna Medycyna Chińska, Medycyna Tybetańska, Ayurveda).

Przykładowe techniki lub modalności: akupunktura, refleksologia,
homeopatia, uzdrawianie przez dotyk, bioterapia, Reiki,
aromaterapia, masaże, chiropraktyka, joga lecznicza, itp. Włączanie
elementów duchowych do terapii.

Model holistyczny

Podkreślenie roli emocji negatywnych na stan zdrowia. Złość,
zazdrość, smutek, lęk związane z negatywną energią (albo
zaburzeniem równowagi humoralnej).

Stymulowanie naturalnych właściwości leczniczych organizmu
(proces samo-uzdrawiania).

Terapeuta jako ktoś, kto wskazuje kierunek, mądry doradca. Klient
w pełni zaangażowany w pracę nad sobą.

Szukanie sensu objawów, analizowanie zysków zewnętrznych.
Przewartościowywanie. Podkreślenie roli wewnętrznej mądrości
(albo mądrości ciała) lub intuicji w procesie diagnostycznym.

Dlaczego ważna świadomość istnienia CAM
i ich kulturowych uwarunkowań?

Raport Davida Eisenberga et al. w New England Journal of
Medicine (1993 r.) wskazuje, że…

• 1/3 Amerykanów wykorzystuje CAM
• w 1990 r. wydano $ 14 bilionów (z czego $ 10.5 bilionów
z własnych kieszeni) na CAM, w porównaniu z medycyną
tradycyjną – $ 12 bln.

Kultura a doświadczenie choroby

idiom zdrowia i choroby
zachowania w chorobie (illness behaviour)
szukanie pomocy (help-seeking behaviour)
ścieżki poszukiwań pomocy (help-seeking pathways)

Kultura a doświadczenie choroby

idiom zdrowia i choroby
zachowania w chorobie (illness behaviour)
szukanie pomocy (help-seeking behaviour)
ścieżki poszukiwań pomocy (help-seeking pathways)

Kultura jako system atrybucji
znaczeń (meaning-making)

Folk categories
Modele Wyjaśniające (Explanatory Models)

Teorie wyjaśniające przyczynę choroby

MURDOCK

Naturalne sprawstwo Mistyczne sprawstwo

Los

Magiczne sprawstwo (wiedźma, czary)

Animistyczne (utrata duszy, wpływ

duchów, demonów)

Infekcja

Stres

Wypadek

FOSTER

Naturalistyczne Personalistyczne

Aktywne, ukierunkowane na cel

działanie (np. wiedźmy, czarownika)

lub ‘non-human’ (ghost, evil spirit)

Brak równowagi pomiędzy żywiołami, siłami

rLung, mKhris-pa, Bad-kan

Vatta, Pitta, Kapha

Teorie wyjaśniające przyczynę choroby

Indywidualny obraz choroby

Przekonania Australijczyków chińskiego pochodzenia na
temat choroby nowotworowej.

…many included narrative terms that seemed to match Western biomedical
explanations, most of them also maintained traditional folk beliefs - despite
high levels of acculturation and belief in biomedical explanations for illness.
“Explanations included the following: (i) psychological factors (personality,
being unhappy, inability to express emotions or holding them in); (ii) stress
(e.g. migration, unpleasant experiences, many deaths in the family); (iii) foods,
diet (low fiber, high salt, pork, high fat, too much meat, salted fish); (iv) drugs,
alcohol, smoking; (v) chemicals or radiation (e.g., dry-cleaning chemicals,
pesticides, petrol fumes, greenhouse gasses, genetically modified foods);
(vi) hormonal factors (pregnancy); (vii) breast feeding (mild getting stuck) or
not breast feeding; and (viii) physical strains (wearing tight-fitting brassieres,
lifting)” (p. 179).

Yeo et al. w: Pietkiewicz 2008, str. 81

Indywidualny obraz choroby

Meanwhile, many respondents held traditional beliefs about the causes of
cancer, and referred to such concepts as:
1. karma (yeh): cancer resulting from bad karma of oneself or one’s ancestral
line (for example, if a family member was a butcher who made a living by
killing other beings “there was blood on the hands of a generation”);
2. retribution (bao ying): cancer as a form of retribution for the misdeeds of
the previous generations;
3. fate (ming yun) or Heaven‟s or God‟s will: cancer believed to be a lesson
from God (for example, to increase one‟s faith, understand in-depth the
suffering of others);
4. geomancy (feng-shui): fate influenced by the natural surroundings (seen as
a contributing factor), for example, the family house faced a wrong direction
or statues of the gods were not placed in the right locations;

Yeo et al. w: Pietkiewicz 2008, str. 81

Indywidualny obraz choroby

Meanwhile, many respondents held traditional beliefs about the causes of
cancer, and referred to such concepts as:
5. touched evil (zhong chia): illness caused by offended spirits (e.g., if an
individual walked over someone‟s grave, urinated on the graves, or said
inappropriate things about the dead);
6. misfortune and bad luck (shui wan, dong hark): cancer as a result of bad
lack due to a family curse or other people‟s jealousy of the family‟s wealth
and good fortune;
7. offending the gods or deities requiring prayers or offerings for appeasement
(e.g., the earth god, kitchen god, Monkey God);
8. black magic (kong-tau): spells invoked through human intervention;
9. incompatible astrological sighns (pazi buhe) between partners.

Yeo et al. w: Pietkiewicz 2008, str. 81

Modele wyjaśniające (Explanatory Models)

1.

Co wg

. ciebie spowodowało problem?

2.

Dlaczego problem pojawił się wtedy, kiedy się pojawił?

3.

Jaki wpływ ma choroba na ciebie? Jak działa?

4.

Jak ciężka jest twoja przypadłość? Czy będzie trwać krótko czy długo?

5.

Jaki rodzaj terapii powinieneś/powinnaś uzyskać?

6.

Jakie są najważniejsze rezultaty/efekty, których się spodziewasz po tym
leczeniu?

7.

Jakie są najważniejsze problemy, jakie spowodowała twoja choroba?

8.

Czego się obawiasz najbardziej w związku z chorobą?

Zachowania w chorobie (illness behaviour)

Reakcje i zachowania jednostki w związku z chorobą.

Jak osoba postrzega i interpretuje objawy lub przeżywany
dyskomfort / cierpienie? Jak reaguje w odpowiedzi na to?

Jak i gdzie szuka pomocy? Jakie sposoby wykorzystuje?

Na czym polega rola chorego? W jaki sposób otrzymuje opiekę od
członków rodziny lub społeczności? Jak reaguje na zalecenia osób
świadczących pomoc i w jakim stopniu stosuje się do tych
zaleceń? Jak reaguje na proponowane leczenie?

Help-seeking behaviour

Komponenta zachowań w chorobie. Opisuje sposób, w jaki
pacjent lub rodzina poszukują pomocy, aby radzić sobie z chorobą.

Zachowania te są uwarunkowane różnymi czynnikami, np..
• Dostępność opieki zdrowotnej (w tym: możliwość pokrycia
kosztów opieki, wiedza o dostępnych sposobach leczenia i
instytucjach, dostępność metod leczenia per se)
• Stosunek do zdrowia (w tym: przekonania dotyczące korzyści z
leczenia i jakości oferowanych metod)
• Zagrożenia związane z chorobą (sposób postrzegania swoich
dolegliwości, przekonania dot. progresji)
• Wiedza o chorobie
• Interakcje społeczne, normy społeczne, struktura społeczna
• Cechy indywidualne (status, poziom edukacji, $)

Help-seeking pathways

Sekwencja poszczególnych spotkań z osobami lub instytucjami,
z którymi pacjent nawiązuje kontakt w celu uzyskania pomocy,
wsparcia lub porady.