nagrody nobla roku 2000

88 Â

WIAT

AUKI

Grudzieƒ 2000

arto wiedzieç

zy ˝yjàcy w ubieg∏ym wieku
szwedzki chemik i przemys∏o-
wiec, Alfred Bernhard Nobel,
piszàc testament ustanawiajà-

cy nowà fundacj´, móg∏ przewidzieç, ˝e
nagroda jego imienia b´dzie najbardziej
presti˝owa na Êwiecie i marzyç o niej
b´dà tysiàce badaczy? A przecie˝ tak
w∏aÊnie si´ sta∏o i teraz co rok wszyscy
naukowcy z zapartym tchem oczekujà
na og∏aszany na poczàtku paêdziernika
werdykt Królewskiej Szwedzkiej Aka-
demii Nauk (za osiàgni´cia w dziedzi-
nie fizyki, chemii i ekonomii), Instytutu
Karoliƒskiego (w dziedzinie fizjologii lub
medycyny), Szwedzkiej Akademii Lite-
ratury (w dziedzinie literatury) oraz nor-
weskiego Komitetu Noblowskiego (na-
groda pokojowa).

Po raz pierwszy przyznano Nagrody

Nobla w 1901 roku, a wi´c za rok przy-
padnie setna rocznica ich pierwszej edy-
cji. Niewàtpliwie niebagatelne znaczenie,
oprócz presti˝u, majà te˝ dla wi´kszoÊci
laureatów otrzymywane z tej okazji pie-
niàdze – wysokoÊç ka˝dej z tegorocznych
nagród wynios∏a 915 tys. dolarów. W ro-
ku 2000 Nagrody Nobla otrzymali:

◆ W dziedzinie fizjologii i medycyny

trzech neurofizjologów – Szwed Arvid
Carlsson

(77 lat), emerytowany profesor

Wydzia∏u Farmakologii Uniwersytetu
w Göteborgu, oraz dwóch Amerykanów,

Paul Greengard

(74 lata) z

Rockefeller University w No-
wym Jorku i urodzony w
Wiedniu Eric R. Kandel (70
lat) z nowojorskiego Columbia
University, za podstawowe dla
zrozumienia funkcjonowania uk∏adu
nerwowego odkrycia w zakresie neurofi-
zjologii molekularnej, zw∏aszcza dotyczà-
ce roli neuroprzekaêników (szczególnie
dopaminy) w uk∏adzie nerwowym i roz-
poznania zjawisk tzw. powolnej transmi-
sji synaptycznej oraz d∏ugotrwa∏ego
wzmocnienia synaptycznego. Wyniki ich
badaƒ majà ogromne znaczenie w lecze-
niu chorób neurologicznych (m.in. cho-
roby Parkinsona) oraz poznawaniu me-
chanizmów uczenia si´ i zapami´tywania.

◆ W dziedzinie fizyki równie˝ trzech

naukowców – Rosjanin oraz dwóch
Amerykanów; po∏ow´ ˚ores I. Alfio-
row

(70 lat) z Instytutu Fizyki Technicz-

nej im. A. Joffego Rosyjskiej Akademii
Nauk w St. Petersburgu i urodzony
w Weimarze w Niemczech Herbert
Kroemer

(62 lata) z University of Cali-

fornia w Santa Barbara, zaÊ drugà po-
∏ow´ Jack S. Kilby (77 lat), do roku 1984
profesor Texas A&M University, a obec-
nie prezes kilku powa˝nych firm dzia-
∏ajàcych na rynku elektronicznym, m.in.
Texas Instruments, Inc., za prze∏omowe
odkrycia w dziedzinie fizyki cia∏a sta-

∏ego, o podstawowym zna-

czeniu w elektronice: opra-

cowanie technologii wy-

twarzania pó∏przewod-

ników heterostruktural-

nych (Alfiorow i Kroemer),

oraz wk∏ad w wynalezienie

uk∏adu scalonego (Kilby). Ich

dokonania da∏y podwaliny

wspó∏czesnej rewolucji informacyj-

nej, umo˝liwiajàc gwa∏towny rozwój
nowoczesnych technik telekomunika-
cyjnych – ∏àcznoÊci satelitarnej, Interne-
tu i telefonii komórkowej.

◆ W dziedzinie chemii tak˝e trzej na-

ukowcy – Japoƒczyk Hideki Shiraka-
wa

(64 lata) z Instytutu Technologii Ma-

teria∏owych Uniwersytetu w Tsukuba
oraz Amerykanie Alan J. Heeger (64 la-
ta) z University of California w Santa
Barbara i urodzony na Nowej Zelandii
Alan G. MacDiarmid

(73 lata) z Penn-

sylvania University za odkrycie polime-
rów przewodzàcych pràd elektryczny,
które zdaniem specjalistów mogà staç
si´ przysz∏oÊcià elektroniki.

◆ W dziedzinie ekonomii – Amery-

kanie James J. Heckman (56 lat) z Uni-
versity of Chicago i Daniel L. McFadden
(63 lata) z University of California w Ber-
keley, za osiàgni´cia w zakresie mikro-
ekonometrii, nauki zajmujàcej si´ anali-
zà zachowaƒ ekonomicznych poszcze-
gólnych osób, gospodarstw domowych
i przedsi´biorstw oraz za badania wp∏y-
wu polityki spo∏ecznej na efektywnoÊç
gospodarczà.

◆ W dziedzinie literatury tworzàcy

we Francji chiƒski powieÊciopisarz i dra-
maturg, a tak˝e t∏umacz, krytyk i ma-
larz Gao Xingjian (60 lat) za – jak uza-
sadni∏a swój wybór Szwedzka Aka-
demia Literatury – „dzie∏a o uniwersal-
nej wartoÊci, gorzkiej wnikliwoÊci i j´zy-
kowym geniuszu, które otworzy∏y no-
we Êcie˝ki dla chiƒskiej powieÊci i dra-
matu”. W Polsce opublikowano jego
sztuk´ Przystanek oraz wystawiono dra-
maty: Ucieczka i Na kraw´dzi ˝ycia.

◆ Pokojowà Nagrod´ Nobla otrzy-

ma∏ prezydent Korei Po∏udniowej Kim
De Dzung

(75 lat) za „prac´ na rzecz

demokracji i przestrzegania praw cz∏o-
wieka w Korei Po∏udniowej i ogólnie
wschodniej Azji, a w szczególnoÊci za
dzia∏anie na rzecz pokoju i pojednania
z Koreà Pó∏nocnà” – jak brzmia∏o ofi-
cjalne uzasadnienie werdyktu.

Cz´Êç specjalistów uwa˝a tegorocz-

ny wybór laureatów za trafny, inni na-
tomiast sà przekonani, ˝e bardziej na
nagrod´ zas∏u˝yli inni. Tak zapewne by-
∏o, jest i b´dzie ze wszystkimi nagroda-
mi, a có˝ dopiero budzàcymi wielkie
emocje Noblami.

Nagrody Nobla roku 2000

Polskie Noble

u˝ po raz dziewiàty przyznano Nagrody Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej,
zwane zwyczajowo Polskimi Noblami. Nale˝à one do najbardziej presti˝owych
wyró˝nieƒ za dokonania naukowe w Polsce. Otrzymaç je mogà polscy uczeni
za wybitne osiàgni´cia i odkrycia dokonane w ciàgu ostatnich czterech lat, sta-

nowiàce istotny wk∏ad w ˝ycie duchowe i post´p cywilizacyjny naszego kraju oraz
zapewniajàce mu godne miejsce w nauce Êwiatowej. Nagrody Fundacji przyznaje
si´ w dziedzinie nauk humanistycznych i spo∏ecznych, przyrodniczych i medycz-
nych, Êcis∏ych oraz technicznych.

Laureatami Nagrody FNP 2000 zostali:

◆ W dziedzinie nauk humanistycznych i spo∏ecznych – prof. dr hab. Jan Stre-

lau

z Wydzia∏u Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego, za stworzenie orygi-

nalnej psychologicznej regulacyjnej teorii temperamentu, a szczególnie za dzie∏o Tem-
perament. A Psychological Perspective (1998).

◆ W dziedzinie nauk przyrodniczych i medycznych – prof. dr hab. Leszek Kacz-

marek

z Instytutu Biologii DoÊwiadczalnej im. M. Nenckiego PAN w Warszawie,

za prace poÊwi´cone wp∏ywowi ró˝nych bodêców na ekspresj´ genów w wybra-
nych strukturach mózgu ssaków.

◆ W dziedzinie nauk Êcis∏ych – prof. dr hab. Bogumi∏ Jeziorski z Wydzia∏u Che-

mii Uniwersytetu Warszawskiego, za stworzenie nowego formalizmu dok∏adnych
kwantowych obliczeƒ oddzia∏ywaƒ mi´dzyatomowych i mi´dzymolekularnych.

◆ W dziedzinie nauk technicznych – prof. dr hab. in˝. Jan W´glarz z Instytu-

tu Informatyki Politechniki Poznaƒskiej, za rozwijanie metod projektowania infor-
matycznych systemów zarzàdzania i sterowania produkcjà, wykorzystujàcych sze-
regowanie dyskretno-ciàg∏e.

WysokoÊç ka˝dej z nagród wynosi w tym roku 55 tys. z∏, a ich uroczyste wr´cze-

nie odb´dzie si´ 8 grudnia br. na Zamku Królewskim w Warszawie.