INŻYNIERIA REHABILITACYJNA

***

REHABILITACJA I PROBLEMY

PIELĘGNACYJNE OSÓB PO

UDARZE MÓZGU

INŻYNIERIA
REHABILITACYJNA

Wraz z rozwojem cywilizacji i techniki ciągle zwiększa się
liczba osób niepełnosprawnych ruchowo. Problem
wspomagania i odtwarzania upośledzonych lub porażonych
funkcji kończyn towarzyszy człowiekowi od początku jego
istnienia. Rozwój nauk medycznych, a właściwie dogłębne
poznanie anatomii, podstaw działania układu nerwowego,
mięśniowego i szkieletowego dały możliwość prób
rekonstrukcji i wspomagania układu ruchu człowieka.
Natomiast rozwój techniki – miniaturyzacja i opracowywanie
nowych technologii

– stwarza coraz większe możliwości

konstrukcyjne oraz szerszy zakres wspomagania narządów
ludzkich.

ZAOPATRZENIE ORTOTYCZNE KOŃCZYN DOLNYCH

Ortoza

– zgodnie z klasyczną definicją (Wooldridge, 1972)

to „każde urządzenie kompensujące dysfunkcję układu
sensomotorycznego”.

Pod względem funkcjonalnym aparaty ortotyczne
kończyny dolnej dzielimy na:

ortozy stabilizujące

ortozy odciążające

ortozy korekcyjne

ortozy profilaktyczne

ortozy czynne (funkcjonalne)

Ortozy stabilizujące

stosuje się w celu prawidłowego

ustawienia kończyny oraz stabilnego podparcia masy ciała
w przypadku jej porażenia lub niestabilności stawowych.
Zasadniczym ich zadaniem jest poprawa efektywności
wykonywania ruchów użytkowych upośledzonej kończyny
przez zablokowanie ruchów nieefektywnych, ochrona przed
przeciążeniem siłowym lub nadmiernym zakresem ruchu w
stawach.

Podstawowym zadaniem

ortoz korekcyjnych

jest

oddziaływanie na struktury mięśniowo-stawowe w celu
zmniejszenia lub całkowitej eliminacji wrodzonych lub
nabytych deformacji kończyn dolnych.

Ortozy profilaktyczne

są stosowane w celu zapewnienia

odpowiedniego ustawienia części kończyn w stanach
pooperacyjnych lub patologicznych.

Ortozy odciążające

są stosowane wyłącznie w razie

konieczności zmniejszenia lub likwidacji obciążenia
niewydolnych struktur podpórczych, jak również
zmniejszenie nacisków wywierane na te struktury przez
masę ciała.

Ortozy czynne,

których głównym celem jest wywołanie lub

wspomaganie odpowiedniej funkcji kompensacyjnej
kończyny w konkretnej fazie ruchu za pomocą sztucznego
efektora.

Ortozy stawu skokowego i kolanowego.

Letor

opracowany w

Konstancinie

Ortoza łuskowa

Parapodia

to aparaty ortotyczne służące do stabilizacji

kończyn dolnych oraz dolnych części tułowia, umożliwiające
lokomocję na ograniczonej przestrzeni. Stanowią je proste
konstrukcje metalowe lub tworzywowo-metalowe
zamocowane na szerokiej podstawie podparcia i
zaopatrzone w blokowane przeguby stawu kolanowego i
biodrowego.

Parapodium statyczne i dynamiczne.

ZAOPATRZENIE ORTOTYCZNE KOŃCZYNY GÓRNEJ

Zapewnienie czynności ręki, zapobieganie deformacjom lub
przykurczom jest najważniejszym zadaniem zaopatrzenia
ortotycznego kończyny górnej. Istotną zaletą tego typu
zaopatrzenia ortotycznego jest zapewnienie fizjologicznej
pozycji kończyny umożliwiające aktywne ćwiczenie
nieuszkodzonych części, co zapobiega tym samym
rozwojowi przykurczów.

Ortozy nadgarstka

i stawu łokciowego

Właściwy dobór ortozy wymaga:

prawidłowej oceny upośledzenia funkcjonalnego i

ustalenia dokładnych założeń ortotycznych

dobrania odpowiedniej konstrukcji do przyjętych założeń

prawidłowego i dokładnego wykonania aparatu

ortotycznego z materiałów, które spełniają wymagania
mechaniczne, estetyczne i higieniczne, stawiane
zaopatrzeniu

dokładnego dopasowania aparatu i kontroli

zaordynowanego zaopatrzenia przez lekarza prowadzącego

REHABILITACJA PO
UDARZE MÓZGU

URUCHAMIANIE
PACJENTA
Z NIEDOWŁADEM
POŁOWICZYM

PROCES URUCHAMIANIA

REHABILITANT

PIELĘGNIARKA

CEL:

przywrócenie funkcji

narządu niesprawnego

CEL:

wdrożenie pacjenta

niepełnosprawnego do

samoobsługi

Pacjent

wydolny w samoobsłudze

to pacjent używający

wszystkich narządów, także niedowładnych.
Niewłaściwe jest używanie tylko narządów sprawnych
zastępując nimi mniej sprawne.

Uruchomienie

pacjenta z niedowładem/porażeniem jest

bazą do wdrażania go do samoobsługi. Niezależność w

samoobsłudze

polega na samodzielności w podejmowaniu

i realizowaniu życiowych funkcji. Samodzielność w

odniesieniu do pacjentów z niedowładami i porażeniami

oznacza radzenie sobie bez pomocy innych osób oraz

umiejętność korzystania ze sprzętu ortopedycznego i

udogodnień w sposób umożliwiający poruszanie się i

samoobsługę.

np. pacjent poruszający się za pomocą wózka może być całkowicie

wydolny w zakresie samoobsługi, natomiast osoba z niewielkimi

niedowładami może być niesamodzielna na skutek wadliwych postaw

własnych i otoczenia, które nie poddało jej procesowi usprawniania.

Zasady postępowania z pacjentem:

wszelkie ruchy przy pacjencie powinny być inicjowane od

strony porażonej/niedowładnej

łóżko powinno być tak umiejscowione, aby zapewniało

kontakt z chorym od niesprawnej strony

stolik powinien znajdować się po stronie porażonej

chorego

chorzy leżący powinni być układani głównie na boku

chorym (w celu stymulacji tej strony)

chory powinien być zachęcany do aktywności fizycznej z

używaniem kończyn niedowładnych

należy przestrzegać prawidłowej pozycji chorego podczas

leżenia, siedzenia, stania oraz chodzenia

POZYCJA

Wskazane jest takie ułożenie chorego, aby zapobiec

trwałemu zbliżeniu przyczepów grup mięśniowych, co

powoduje wytworzenie przykurczy. Nie jest zalecane leżenie

na wznak, ponieważ wzmaga to spastyczność i zaostrza

odruchowe ułożenie kończyn niedowładnych/porażonych z

przywiedzeniem, zgięciem i rotacją ręki do wewnątrz oraz

powoduje lekkie zgięcie w biodrach, rotację nóg na

zewnątrz, podeszwowe zgięcie i supinację stopy.

POZYCJA

Ze względu na potrzebę częstej zmiany pozycji u tych

chorych, układa się ich również na plecach pod warunkiem,

że wzdłuż ciała podłożone zostaną poduszki, pod stroną

niedowładną/porażoną. Zmniejsza to spastyczność i zastój w

naczyniach krwionośnych i przestrzeniach

międzykomórkowych strony niesprawnej, a w przypadku

zaburzeń połykania obniża ryzyko aspiracji. Zmiana pozycji

powinna odbywać się co ok. 2h.

Ułożenie na plecach

Ułożenie na plecach

POZYCJA

Kończyny zdrowe przyjmują dogodną dla siebie pozycję.

Natomiast kończyny n/p powinny być układane na

poduszkach, przy czym ręka wysunięta do przodu z

przywiedzionym barkiem, a noga w lekkim zgięciu

biodrowym i kolanowym.

Ułożenie na boku zdrowym

Ułożenie na boku zdrowym

POZYCJA

Bark jest wysunięty do przodu a masa ciała podparta
płaszczyzną łopatki, co zapobiega uciskowi na staw
ramienny. Biodro jest lekko cofnięte ku tyłowi, co wywołuje
nieznaczną rotację i wydłużenie mięśni tułowia.

Pozycja taka zapewnia większą stabilizację ciała i pozwala
na uwolnienie ręki sprawnej, która może wykonywać różne
czynności, ponieważ ułożenie ciała jest bezpieczne.

Ułożenie na boku chorym

Ułożenie na boku chorym

ZMIANA POZYCJI

Obrót na stronę sprawną

Pielęgniarka zwykle ustawia się po stronie n/p. W tym

przypadku jednak staje po stronie sprawnej. Najpierw

dokonuje obrotu głowy, następnie pomaga w zgięciu stawu

kolanowego kończyny n/p, podnosi rękę i podtrzymując ją w

ułożeniu do przodu, dokonuje obrotu pacjenta, podkładając

swoją drugą rękę pod okolicę łopatkową strony n/p. Należy

pamiętać o niepociąganiu za kończynę n/p, ponieważ można

doprowadzić do podwichnięcia w stawie barkowym we

wczesnym okresie „wiotkości kończyn".

Obracanie na stronę sprawna

ZMIANA POZYCJI

Zmiana pozycji leżącej na stronę niesprawną

Pielęgniarka ustawia się po stronie n/p pacjenta, przekręca

jego głowę w swoją stronę. Następnie poleca zgiąć zdrowe

kolano, podtrzymując rękę sprawną w ułożeniu do przodu,

podkłada rękę pod okolicę łopatkową chorego i dokonuje

jego obrotu na stronę n/p.

Obracanie na stronę niesprawną

POZYCJA

W pozycji siedzącej, powierzchnia podparcia (pp) jest

zmniejszona w stosunku do pozycji leżącej, siły grawitacyjne

na niepodparte okolice ciała, co jest bardzo męczące dla

neurologicznie uszkodzonych mięśni. Okres adaptacji do

pozycji siedzącej powinien trwać odpowiednio długo. Ważna

jest dbałość o właściwą postawę podczas siedzenia.

Wskazane jest siedzenie na prostych krzesłach, fotelikach

z prostym oparciem, a unikanie foteli i innych mebli, które

mogą zaburzać właściwą postawę.

Pozycja siedząca

Ułożenie na plecach

Kończyna dolna

szybciej wraca do swojej funkcji aniżeli

górna, ponieważ większe ruchy, jakie są udziałem kończyny

dolnej, bardziej stymulują sferę ruchową kory mózgowej,

wpływając na wzrost połączeń międzyneuronalnych.

Kończyna dolna w szerszym zakresie bierze udział w ruchach

ciała, począwszy od jego obrotów na boki, poprzez siadanie,

wstawanie aż do pełnej pionizacji.

Kończyna górna

, niestety nie uczestniczy w dużych

ruchach, a ćwiczenia w poszczególnych stawach – zwłaszcza

bierne – nie usprawniają jej w stopniu porównywalnym do

kończyny dolnej, dlatego wolniej powracają tu utracone

funkcje.

POZYCJA

Jest wstępem do nauki samodzielnego chodzenia. Proces

pionizacji polega na przyjęciu przez pacjenta pionowej

postawy czynnej lub biernej, powinien być wprowadzany

stopniowo, przy uwzględnieniu procesu adaptacji do

warunków postawy pionowej, w celu pobiegania

zaburzeniom ortostatycznym. Dlatego zaleca się pionizację

bierną (na stole pionizacyjnym) lub czynną w pobliżu łóżka.

Niezbędna jest tu obserwacja wyglądu pacjenta, pomiar

ciśnienia tętniczego krwi, tętna i innych parametrów

mogących świadczyć o zaburzeniach krążenia

spowodowanych zmianą pozycji.

Pionizacja

POZYCJA

Pierwszym etapem pionizacji jest zmiana pozycji z siedzącej

na stojącą, czyli wstawanie. Wiąże się ono z przeniesieniem

środka ciężkości znad szerokiej powierzchni podparcia na

powierzchnię tylko stóp. Balansując pośladkami pacjent

przesuwa się z pomocą pielęgniarki do brzegów łóżka.

Wówczas stopy same przemieszczają się do tyłu, a jeśli nie,

trzeba je tam przesunąć. Należy zwracać uwagę na stopę

n/p, czy jest właściwie ułożona na podłożu, ponieważ może

ulec podwinięciu.

Wstawanie

POZYCJA

Podczas nauki chodzenia pacjentowi towarzyszą po bokach

dwie pielęgniarki lub chodzi on w barierkach. Pielęgniarki

pełnią rolę asekuratora i instruktora. Niezbędna

jest stabilizacja kolana n/p, ponieważ łatwo może dojść do

gwałtownego zgięcia w stawie kolanowym i upadku

chorego. Pacjent zawsze stawia pierwszy krok nogą

sprawną, co powoduje wytłumianie odruchów. Pielęgniarka

znajdująca się po stronie niedowładnej utrzymuje kontakt

biodrami z chorym i powoduje, aby masa ciała z nogi

sprawnej przeniosła się na stronę niesprawną tak jak przy

chodzie prawidłowym.

Chodzenie

POZYCJA

Przy niewielkich niedowładach pacjent uczy się chodzenia

samodzielnego, natomiast z głębokimi niedowładami - z

pomocą sprzętu ortopedycznego. Satysfakcjonujący jest

chód samodzielny, także po nierównym i urozmaiconym

podłożu. Ważne jest zwracanie uwag, na ustawienie stopy

n/p

.

Należy unikać zgięcia podeszwowego stopy i ułożenia

jej w supinacji.

Chodzenie

PROCES
SAMOOBSŁUGI
– HIGIENA CIAŁA

Toaleta ciała

Czesanie włosów

Zdejmowanie bielizny z półki

Zakładanie skarpetek

Wkładanie spodni na kończynę niesprawną

Wkładanie spodni na kończynę sprawną

Wkładanie swetra

Wkładanie swetra przez głowę