03 Wykonywanie podstawowych robót murarskich

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Danuta Garczyńska
Izabella Żukiewicz

Wykonywanie podstawowych robót murarskich
711[04].Z1.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom

2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Danuta Gąsiorowska
mgr inż. Alicja Zajączkowska

Opracowanie redakcyjne:
mgr Halina Zwolska

Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[04]Z1.03
Wykonywanie podstawowych robót murarskich, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu kamieniarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Bezpieczeństwo pracy podczas wykonywania robót murarskich

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Narzędzia i sprzęt do robót murarskich

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 14
4.2.3. Ćwiczenia 15
4.2.4. Sprawdzian postępów 15
4.3 Materiały do robót murarskich

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające 19
4.3.3. Ćwiczenia 19
4.2.4. Sprawdzian postępów 20
4.4. Rusztowania do robót murarskich

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające 26
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 27
4.5. Organizacja stanowiska roboczego

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające 30
4.5.3. Ćwiczenia 30
4.5.4. Sprawdzian postępów 32
4.6. Zasady układania i wiązania elementów w murze

4.6.1. Materiał nauczania

4.6.2. Pytania sprawdzające 38
4.6.3. Ćwiczenia 39
4.6.4. Sprawdzian postępów 40
4.7. Wznoszenie murów jednorodnych

4.7.1. Materiał nauczania

4.7.2. Pytania sprawdzające 45
4.7.3. Ćwiczenia 46
4.7.4. Sprawdzian postępów 48
4.8. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót murarskich

4.8.1. Materiał nauczania

4.8.2. Pytania sprawdzające 50
4.8.3. Ćwiczenia 51
4.8.4. Sprawdzian postępów 53
4.9. Zasady rozliczania podstawowych robót murarskich

4.9.1. Materiał nauczania

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.2. Pytania sprawdzające 59
4.9.3. Ćwiczenia 59
4.9.4. Sprawdzian postępów 62
5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik, który trzymasz w ręce jest jednym z zestawu Poradników dla ucznia, związanych

z wybranym przez Ciebie zawodem kamieniarza. Dotyczy on jednostki modułowej Z1.03:
„Wykonywanie podstawowych robót murarskich”, która została zaplanowana na 60 godzin.
Pomoże Ci on zdobyć odpowiednią wiedzę i opanować umiejętności przydatne w pracy
zawodowej. W trakcie procesu kształcenia samodzielnie korzystać będziesz z materiałów
dydaktycznych, które umożliwią Ci wykonanie przewidzianych ćwiczeń. Nauczyciel (instruktor)
pomoże Ci znaleźć właściwe rozwiązanie problemu, a obserwując Twoją pracę i oceniając ją
potwierdzi, że nabyłeś nowe umiejętności.

Niniejszy poradnik zawiera:

− wymagania wstępne – czyli wykaz wiedzy i opanowanych przez Ciebie wcześniej

umiejętności, które są potrzebne do realizacji materiału przewidzianego w tej jednostce
modułowej,

− cele kształcenia – czyli wykaz umiejętności, które opanujesz podczas pracy z tym

poradnikiem,

− materiał nauczania – czyli treści zawierające informacje niezbędne do realizacji

szczegółowych celów kształcenia w obrębie tej jednostki modułowej,

− pytania sprawdzające – pomogą Ci one dowiedzieć się, czy opanowałeś przedstawione

treści, a więc czy możesz przystąpić do wykonania ćwiczeń,

− ćwiczenia, które pomogą Ci ukształtować Twoje umiejętności zawodowe,
− sprawdzian postępów, który pozwoli Ci sprawdzić Twój poziom wiedzy po wykonaniu

ćwiczeń,

Po przeczytaniu pytań, dotyczących danego działu zakreśl w odpowiednim miejscu słowo

TAK lub NIE, czyli właściwą Twoim zdaniem odpowiedź na postawione pytanie.

Pamiętaj, że jeśli udzielisz odpowiedzi NIE, to powinieneś wrócić do potrzebnej części

materiału lub wykonać ćwiczenie jeszcze raz, ponieważ oznacza to, że Twoja wiedza
i umiejętności okazały się niepełne.
− sprawdzian osiągnięć, zawierający przykładowy zestaw zadań testowych, który pozwoli Ci

zapoznać się z taką formą kontroli oraz kryteriami oceniania,

− literatura- ta część poradnika zawiera zestawienie pozycji literaturowych, do których warto

zajrzeć, aby zdobyć więcej informacji na dany temat.

Po zakończeniu całej jednostki modułowej przystąpisz do samodzielnego rozwiązania

testu teoretycznego i zadania praktycznego, przedłożonego Ci przez nauczyciela. Nauczyciel
oceni obie części sprawdzianu i stosując odpowiednie kryteria podejmie decyzję o tym, czy
zaliczyłeś tę jednostkę modułową. Pamiętaj, że w trakcie całego procesu kształcenia za
wyjątkiem sprawdzianów końcowych, możesz zwrócić się do nauczyciela z prośbą o pomoc
i wskazówki. Ważne jest abyś prawidłowo wykonywał wszystkie ćwiczenia, przestrzegał
regulaminów, przepisów i instrukcji, które poznasz w trakcie nauki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji tej jednostki modułowej powinieneś umieć:

− znajdować informacje korzystając z różnych źródeł, uczestniczyć w dyskusji, prezentować

własną pracę oraz współpracować w grupie i oceniać własne możliwości w różnych
działaniach,

− posługiwać się podstawowymi pojęciami z dziedziny budownictwa,
− przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska w zakresie magazynowania, składowania i transportu materiałów
budowlanych,

− posługiwać się dokumentacją techniczną,
− rozpoznawać materiały budowlane wykonane z różnych surowców,
− magazynować, składować i transportować materiały budowlane,
− stosować ogólne zasady wykonywania rozliczeń materiałowych oraz obliczania

wynagrodzenia za pracę.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku procesu kształcenia powinieneś umieć:

− posłużyć się dokumentacją techniczną w zakresie niezbędnym do wykonania robót

murarskich,

−

posłużyć się sprzętem pomiarowym w celu dokonania pomiarów,

− zorganizować i zlikwidować stanowisko robót murarskich,
− określić szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania robót murarskich

i sporządzić zapotrzebowanie materiałowe,

− dobrać narzędzia i sprzęt do robót murarskich,
− wykonać zaprawę murarską o określonych proporcjach składników, konsystencji

i marce,

− określić konsystencję zaprawy murarskiej,
− podzielić cegłę w określonych proporcjach wymiarowych,
− ułożyć cegły w murze według zasad wiązania pospolitego,
− ułożyć pustaki lub bloczki według zasad wiązania murów,
− rozpoznać rodzaje spoin i określić ich grubość,
− ułożyć zaprawę na murze w celu uzyskania spoiny zgodnej z wymaganą grubością,
− wykonać murowanie na wycisk i na docisk z kielnią,
− wykonać mur „na spoinę pełną” i „na spoinę pustą”,
− wykonać mury proste o grubości zgodnej z projektem,
− wykonać mur w narożnikach prostokątnych,
− wykonać mury w kształcie litery „T”,
− wykonać prosty filar okienny,
− wykonać zakończenia murów,
− wykonać strzępia zazębione i uciekające,
− przygotować, eksploatować i demontować rusztowania do robót murarskich,
− ocenić jakość i poprawność wykonania pracy,
− sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy,
− obliczyć wynagrodzenie za pracę,
− wykonać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony

przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Bezpieczeństwo pracy podczas wykonywania robót murarskich

4.1.1. Materiał nauczania

Podczas prowadzenia prac murarskich robotnik jest narażony na wiele zagrożeń. Mogą to

być różnego rodzaju urazy mechaniczne, zaprószenie oka pyłem lub zaprawą, oddziaływania
szkodliwych substancji chemicznych, upadek z wysokości podczas korzystania z rusztowań
roboczych, zasypanie ziemią podczas prowadzenia robót w wykopach, uszkodzenie ciała
wywołane spadającymi z wysoka przedmiotami, a także porażenie prądem.

Oprócz tych zagrożeń niekorzystne działanie mogą także wywierać czynniki klimatyczne

np. wiatr, temperatura, opady, oraz inne np. hałas, światło, zanieczyszczenia powietrza.
Szczegółowe zasady i wytyczne dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy podczas
wykonywania robót budowlanych zawarte są w wielu dokumentach na przykład: Polskich
Normach, Ustawie Prawo Budowlane [18] oraz rozporządzeniach (między innymi w [19]).

W szczególności należy:

− właściwie organizować stanowiska pracy, aby zapewniały one swobodę ruchów

i bezpieczne wykonywanie pracy,

− utrzymywać czystość i porządek na stanowisku pracy, aby wyeliminować możliwość

potknięcia się i upadku,

− stosować wyłącznie narzędzia i sprzęt w dobrym stanie technicznym, oczyszczony

i konserwowany,

− stosować narzędzia i sprzęt zgodnie z ich przeznaczeniem,

− korzystać z przewidzianej przepisami odzieży roboczej i środków ochrony indywidualnej,

− stosować odzież ochronną i środki ochrony indywidualnej o stosownych właściwościach

użytkowych i odpowiednio dobranych do rodzaju zagrożenia,

− podczas pracy w wykopach przestrzegać zasad obowiązujących w robotach ziemnych

(np. zabezpieczenie skarp przed obsunięciem, zapewnienie co najmniej 70cm szerokości
stanowiska pracy),

− otwory w murach i stropach zabezpieczać barierami lub przykrywami,

− zapewnić swobodny dostęp do stanowiska roboczego,

− zapewnić warunki do wykonywania prac w pozycji nie wymagającej zwiększonego wysiłku

fizycznego,

− podczas prac na wysokości (co najmniej 1m nad poziomem terenu, podłogi) nie korzystać

z przystawionych drabin, a tylko z prawidłowo ustawionych rusztowań,

− nie murować ścian stojąc na nich, a także nie chodzić po świeżo wymurowanych ścianach,

− nie pracować na pomostach rusztowań w jednym pionie na dwu lub więcej kondygnacjach

bez dodatkowego zabezpieczenia,

− podczas pracy na rusztowaniach zastosować daszek ochronny z desek o grubości min.

25mm na wysokości ok.4m nad ziemią wzdłuż muru nad ulicą lub przejściem,

− wszelkie narzędzia i sprzęt przenosić pomiędzy kondygnacjami rusztowań, a nie przerzucać,

− materiały budowlane rozmieścić na podeście rusztowania równomiernie,

− nie obciążać rusztowań ponad ich nośność,

− nie obciążać rusztowań dynamicznie,

− nie obciążać urządzeń transportowych ponad ich udźwig,

− nie pozostawać na rusztowaniach po ustalonych godzinach pracy,

− nie opierać się o bariery zabezpieczające i wychylać poza konstrukcję bez odpowiedniego

zabezpieczenia (pasy, linki),

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− na rusztowania wchodzić jedynie po przeznaczonych do tego celu drabinach i schodniach

(podobnie ze schodzeniem z nich),

− zapewnić rusztowaniom stabilność i odpowiednią wytrzymałość,

− sprawdzać stan rusztowań po dłuższych przerwach w pracy, a także po burzach i silnych

wiatrach,

− nie prowadzić prac na rusztowaniach jeżeli w bezpośrednim zasięgu znajdują się przewody

lub urządzenia pod napięciem, jeśli nie są one zabezpieczone osłonami.
Należy zwrócić także uwagę na to, że prace na wysokości może wykonywać jedynie osoba

powyżej 18 roku życia, posiadająca orzeczenie lekarskie dopuszczające ją to prac tego rodzaju,
a urządzenia dźwigowe i podnośnikowe mogą obsługiwać jedynie pracownicy posiadający do tego
uprawnienia. Odzież robocza spełnia bardzo ważną funkcję podczas wykonywania robót; przede
wszystkim ułatwia wykonywanie zadań zawodowych w warunkach, które stwarzają zagrożenia dla
zdrowia lub życia, ale także chroni odzież własną pracownika przed zniszczeniem. Podstawowe
elementy odzieży roboczej to spodnie, kurtki, kombinezony, drelichowe fartuchy, koszule,
nakrycia głowy: berety, czapki, a także robocze obuwie. Środki ochrony indywidualnej przydatne
w czasie wykonywania robót murarskich to: kaski ochronne z tworzywa sztucznego, chroniące
głowę przed uderzeniem np. przez spadający przedmiot, rękawice ochronne przydatne np. podczas
pracy z wapnem, byty gumowe z cholewami lub skórzane trzewiki na gumowej podeszwie,
okulary ochronne (rys. 1) zabezpieczające oczy przed rozpryskiem zaprawy, maska przeciwpyłowa
(rys. 2) do ochrony dróg oddechowych np. podczas pracy z wapnem chlorowanym, pas
bezpieczeństwa (rys. 3) zabezpieczający przed upadkiem z wysokości.

Należy pamiętać, że zarówno odzież robocza jak i środki ochrony indywidualnej spełnią

swoje zadania tylko wówczas, gdy będą właściwie dopasowane i używane zgodnie

z przeznaczeniem oraz będą w dobrym stanie technicznym.

Rys. 1. Okulary ochronne [7, s. 9]

Rys. 2 Maska przeciwpyłowa [7, s. 9]

Rys. 3 Pas bezpieczeństwa z linką bezpieczeństwa [7, s. 9]

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. Na jakie zagrożenia narażony jest pracownik podczas wykonywania robót murowych?
2. W jaki sposób należy chronić oczy podczas prac murarskich?
3. Jakie są podstawowe rodzaje środków ochrony indywidualnej, przydatne w pracach

murarskich?

4. Przed jakimi czynnikami szkodliwymi chronią środki ochrony indywidualnej?
5. Jakie środki ochrony indywidualnej chronią kończyny dolne i górne?
6. W jakim celu wykorzystywane są maski przeciwpyłowe?
7. Jaki sprzęt ochrony indywidualnej zabezpiecza przed upadkiem z wysokości?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie

Uzupełnij tabelę wpisując do niej nazwy środków ochrony indywidualnej stosowanych

podczas wykonywania robót murarskich oraz odpowiadające im przeznaczenie.

Arkusz do ćwiczenia

Numer Nazwa

Przeznaczenie

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokładnie obejrzeć przedstawione środki ochrony indywidualnej (rzeczywiste lub na

planszy) ponumerowane od 1 do 5,

3) uzupełnić tabelę, wpisując do niej nazwy środków ochrony indywidualnej oraz

odpowiadające im przeznaczenie,

4) dokonać analizy wykonanej pracy,
5) zaprezentować efekty swojej pracy.
6) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– wybrane środki ochrony indywidualnej – szt.5 (rzeczywiste lub na planszy) ponumerowane

od 1 do 5,

– arkusz do wykonania ćwiczenia,
– instrukcja bhp,
– literatura z rozdziału 6.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić zagrożenia związane z robotami murarskimi?

2) wyjaśnić, w jaki sposób utrzymywanie porządku na stanowisku pracy

wpływa na jej bezpieczeństwo?

3) wymienić ochrony indywidualnej przydatne w pracach murarskich?

4) wyjaśnić, dlaczego po dłuższej przerwie należy sprawdzić stan rusztowań?

5) określić, co służy do przemieszczania się w pionie po rusztowaniu?

6) wyjaśnić dlaczego materiały do pracy należy rozkładać na podeście

rusztowania w sposób równomierny?

7) wyjaśnić, kto może pracować na wysokości?

8) wymienić elementy odzieży roboczej, używanej podczas prac murarskich?

9) określić, w jaki sposób należy zabezpieczyć otwory w murach i stropach?

10) określić, dlaczego narzędzia i sprzęt do murowania powinien być

czyszczony i konserwowany?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Narzędzia i sprzęt w robotach murarskich

4.2.1. Materiał nauczania

Podczas prac murarskich konieczne jest posługiwanie się odpowiednimi narzędziami

i sprzętem. Ważny jest ich właściwy dobór, dzięki któremu prace zostaną wykonane zgodnie ze
sztuką budowlaną. Na wybór narzędzia lub sprzętu ma wpływ wiele czynników, np.
− rodzaj pracy do wykonania,
− miejsce, w którym będzie wykonywana,
− wymagana dokładność,
− zastosowane rozwiązanie technologiczne,
− sposób zorganizowania pracy,
− czas przeznaczony na wykonanie zadania.

Narzędzia i sprzęt stosowany w robotach murarskich to: kielnia ,czerpak murarski, młotek

murarski, znaczniki traserskie (ołówek traserski, rysik), pucka, przecinak, przebijak, pion,
poziomica, linia ważna, poziomica wężowa, sznur murarski, klamra murarska, warstwomierz,
kątownik murarski, wzornik, drewniana miarka składana ,stożek pomiarowy do badania
konsystencji zaprawy, skrzynia murarska, łopata piaskówka, wiadro, szpadel, kilof, sita,
betoniarka, wiertarki elektryczne.

Kielnia (rys. 4) służy do nakładania, rozprowadzania i wyrównywania zaprawy na murze.

Przy jej pomocy można także zebrać nadmiar nałożonej zaprawy.

Rys. 4. Kielnia [1, s. 178]

Rys. 5. Czerpaki: a) szufelkowy, b) kubełkowy [9, s. 54]

Czerpak murarski (rys. 5)służy do nabierania i rozkładania większych porcji zaprawy,

a także do zaczerpnięcia niewielkiej ilości wody np. dla rozrzedzenia zaprawy.

Młotek murarski (rys. 6)jest stosowany do przycinania cegieł, w celu otrzymania cegieł

ułamkowych. W celu przecięcia cegły jej powierzchnię w wymaganej płaszczyźnie z trzech
stron nacina się zaostrzoną stroną młotka, a potem tępym jego końcem odbija część cegły, która
jest niepotrzebna. Do oznaczenia linii przecięcia można także użyć znaczników np. rysika lub
ołówka traserskiego.

Rys. 6. Młotek murarski [1, s. 179]

Rys. 7. Pucka [1, s. 185]

Pucka (rys. 7) to dość ciężki młot (3–8 kg) o krótkim trzonku, którego używa się do

tłuczenia gruzu ceglanego lub betonowego, a także uderzania w przebijak w celu skruszenia
muru.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przecinak (rys. 8) służy do wykuwania bruzd i gniazd w wykonanym murze; może być także

pomocny w drobnych pracach rozbiórkowych.

Rys. 8. Przecinak [1, s. 185]

Rys. 9. Przebijak rurowy [1, s. 185]

Przebijak (rys. 9) służy do wykuwania w murze niewielkich otworów; podczas pracy pobija

się go pucką.

Pion (rys.10) służy do sprawdzania linii pionowych muru. Ma postać niewielkiego ciężarka,

zawieszonego na cienkim sznurku. Przed pomiarem koniec sznurka bez ciężarka należy
przewlec przez otwór w płytce kwadratowej, której bok ma średnicę pionu. W czasie pomiaru
płytkę ze sznurem i pionem przykłada się do sprawdzanego muru. Gdy zwisający swobodnie
pion dotyka ściany oznacza to, że jest ona pionowa; jeśli pion odstaje od ściany lub się na niej
opiera –- mur nie zachowuje pionu.

Rys. 10. Pion murarski a) widok ogólny, b) pionowanie krawędzi i płaszczyzn [9, s. 44]

Poziomnica (rys. 11) używana jest do sprawdzania poziomu i pionu murowanego muru. Na

obudowie umieszczone są dwie libelle, których osie są wzajemnie prostopadłe. Libella to
szklana rurka wypełniona cieczą, w której znajduje się pęcherzyk powietrza. Podczas
wykonywania pomiaru obserwuje się położenie tego pęcherzyka: w libelli prostokątnej podczas
sprawdzania poziomu, a w libelli okrągłej podczas sprawdzania pionu. Jeżeli pęcherzyk znajduje
się podczas pomiaru pomiędzy dwiema kreskami zaznaczonymi na rurce szklanej to oznacza, że
odpowiednio płaszczyzna jest pozioma lub pionowa.

Rys. 11. Poziomnica: a) przyrząd, b) zasada działania [1, s. 180] Rys. 12. Linia ważna [ 1, s. 181]

Linia ważna (rys. 12) służy do przenoszenia poziomów muru na dłuższych odcinkach.

W czasie pomiaru podkłada się ją pod poziomicę i dalej postępuje tak jak poprzednio.

Poziomnica wężowa (wąż wodny, rys. 13) służy do sprawdzania poziomu murów na

dłuższych odcinkach. Składa się ona z węża gumowego zakończonego szklanymi rurkami (rys.
14), które zamyka się korkami po napełnieniu go wodą. Podczas pomiaru jedną rurkę przystawia
się do punktu o właściwym poziomie; sprawdzamy czy poziom drugiego punktu znajduje się na
poziomie wody w drugiej rurce (zgodnie z zasadą naczyń połączonych woda w obu rurkach
znajduje się na jednym poziomie). Jeżeli tak nie jest to właściwy poziom pokazywany przez
wodę w drugiej rurce zaznaczamy kreską ma murze. Obecnie coraz częściej stosowane są

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

poziomnice laserowe, umożliwiające profesjonalne i precyzyjne wykonywanie prac pomiarowo-
kontrolnych z zastosowaniem promieni laserowych.

Rys.13. Poziomnica wężowa [9, s. 48] Rys. 14. Sposób osadzenia rurek szklanych
w poziomnicy wężowej [9, s. 48]

Sznur murarski (rys. 15) służy do wyznaczania zewnętrznej krawędzi układanej warstwy

muru. Podczas murowania mocuje się go do warstwomierza, gwoździa wbijanego w spoinę lub
do klamry murarskiej wbijanej w mur (rys. 16).

Rys. 15. Sznur murarski [9, s. 47] Rys. 16. Mocowanie sznura murarskiego [9, s. 47]

Klamra murarska (rys. 17) służy do wytyczania lica muru i jego poszczególnych warstw.

Ostro zakończone ramię klamry wbijane jest w mur, co pozwala na czterokrotne podwyższanie
sznura murarskiego.

Rys. 17. Ulepszona klamra murarska: a) widok ogólny, b) sposób zastosowania klamry [9, s. 54]

Warstwomierz (rys. 18) ułatwia wykonanie narożników muru oraz zamocowanie sznura

murarskiego. Na jego pionowej części wykonanej z kątownika metalowego znajduje się
podziałka, na której odległość pomiędzy sąsiednimi kreskami oznacza grubość warstwy muru.
Na części pionowej jest osadzony przesuwny uchwyt z otworami do zamocowania sznura.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 18. Warstwomierz metalowy narożny [1, s. 183 ]

Kątownik murarski (rys. 19) służy do wyznaczania kąta prostego przy narożnikach muru

oraz w miejscu przenikania się murów pod kątem prostym.

Rys. 19. Kątownik murarski [9, s. 47]

Wzornik (rys. 20) służy do sprawdzania grubości wykonywanego muru. Jego wymiar

dostosowany jest do szerokości muru.

Rys. 20. Wzornik murarski [1, s. 184]

Drewniana miarka składana (rys. 21) służy do pomiaru długości w zakresie 1 do 2 m.

Rys. 21. Drewniana miarka składana [9, s. 46 ] Rys. 22. Taśma miernicza zwijana [9, s. 46 ]

Taśma miernicza zwijana (rys. 22) jest wykorzystywana do mierzenia dłuższych odcinków.

Jej długość wynosi od 10 do 30m.

Stożek pomiarowy do badania konsystencji zaprawy (rys. 23 a) jest wykonany z blachy. Na

jego płaszczyźnie bocznej znajduje się podziałka centymetrowa od 1 do 15 cm. Badana zaprawa
umieszczana jest w naczyniu pomiarowym, a jej powierzchnię wyrównuje się. Podczas pomiaru
stożek pod ciężarem własnym opuszcza się pionowo w głąb zaprawy (rys. 23 b). Ze skali

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

odczytuje się w cm głębokość zanurzenia stożka. Jest ona miarą konsystencji zaprawy. Im stożek
pomiarowy bardziej zagłębi się w zaprawie tym jest ona rzadsza [16].

a) b)

Rys. 23. Stożek pomiarowy: a) widok ogólny, b) sposób pomiaru [9 s. 48 ]

Skrzynie murarskie (kastry, rys. 24) służą do magazynowania zaprawy na stanowisku pracy.

Rys. 24. Skrzynie do przechowywania zapraw: a) drewniana, b) metalowa [1,s.187 ]

Podczas wykonywania prac murarskich przydatne są także łopaty piaskówki do nakładania

zaprawy na środki transportu, wiadra do przechowywania wody na stanowisku pracy, szpadle
i kilofy do odspajania gruntu, a także sita do przesiewania kruszywa i oddzielania grudek
z przygotowanej zaprawy.

Oprócz omówionego wyżej sprzętu i narzędzi ręcznych w robotach murarskich

wykorzystuje się także urządzenia o napędzie elektrycznym. Są to betoniarki i wiertarki
elektryczne. Należy zadbać, aby urządzenia te były sprawne technicznie, właściwie uziemione,
żeby nie doszło na przykład do porażenia prądem.

Rys.

25.

Betoniarka wolnospadowa o pojemności 150dm

[9,s. 55]

W pracach murarskich przydatne są wiertarki udarowe. Stosuje się je do wiercenia otworów

w murze, a także do przygotowania zapraw. budowlanych sposobem ręcznym, wówczas dołącza
się do niej mieszadło.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczenia.

1. Z jakich narzędzi, sprzętu i maszyn korzysta się podczas robót murarskich?
2. Jaki sprzęt pomiarowy jest wykorzystywany w pracach murarskich?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. W czym przechowywana jest zaprawa do murowania?
4. Z jakich elementów składa się poziomnica wężowa?
5. Czym posłużysz się przy sprawdzeniu szerokości muru?
6. Czym sprawdzisz pionowość wykonywanego muru?
7. Z jakich elementów składa się pion murarski?
8. Do czego wykorzystasz sznur murarski?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie
Uzupełnij tabelę wpisując do niej nazwy narzędzi, sprzętu i urządzeń stosowanych podczas
wykonywania robót murarskich oraz odpowiadające im przeznaczenie.

Arkusz do ćwiczenia

Numer Nazwa

Przeznaczenie

Czy jest to sprzęt

pomiarowy?

….

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dokładnie obejrzeć przedstawione (na planszy lub rzeczywiste) narzędzia i sprzęt,

ponumerowane liczbami od 1 do 10,

3) uzupełnić tabelę wpisując obok numeru nazwę sprzętu lub narzędzia, jego przeznaczenie

oraz odpowiedź TAK lub NIE w prawej kolumnie tabeli,

4) dokonać analizy wykonanej pracy,
5) zaprezentować efekty swojej pracy,
6) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– wybrane narzędzia i sprzęt – 10 szt. (na planszy lub rzeczywiste), ponumerowane liczbami

od 1 do 10,

– arkusz do wykonania ćwiczenia,
– instrukcja bhp,
– literatura z rozdziału 6.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) podać zastosowanie poszczególnych narzędzi i sprzętu?

2) rozpoznać sprzęt pomiarowy?

3) wyjaśnić, jak przy pomocy poziomicy sprawdza się poziom ?

4) wyjaśnić, w jaki sposób sprawdza się konsystencję zaprawy?

5) wyjaśnić, jak przy pomocy poziomicy wężowej sprawdza się poziom dwóch

punktów?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Materiały do robót murarskich

4.3.1. Materiał nauczania

Podczas wykonywania zawodu kamieniarza przydatne są w pewnym zakresie podstawowe

roboty murarskie, np. przygotowywanie zapraw murarskich, wykonywanie odcinków murów
o różnych grubościach i kształcie z cegieł, pustaków i bloczków, a także umiejętność rozliczenia
materiałowego tych robót i obliczenia wynagrodzenia za pracę.
Zaprawy

Zaprawy budowlane są mieszaniną:

− spoiwa (wapno, cement, gips, glina, spoiwa polimerowe),
− wypełniacza (drobnego kruszywa),
− wody,
− dodatków technologicznych.
Rodzaje spoiw:
− spoiwa wapienne: wapno gaszone, wapno suchogaszone (hydrauliczne),
− spoiwa cementowe: CEM I – cement portlandzki, CEM II – mieszany, CEM III – hutniczy,

CEM IV – pucolanowy.

Zgodnie z wymogami dotyczącymi materiałów niebezpiecznych na workach określone są

wskazówki dotyczące ryzyka R i zachowania bezpieczeństwa B (rys. 26).

Rys. 26. Worek na cement z oznaczeniem ryzyka R i zasad zachowania bezpieczeństwa B [2 cz. 2, s. 13]

zależności od użytego zaczynu (spoiwa) pochodzi nazwa zaprawy: wapienna (oznaczenie

w), cementowa (c), cementowo wapienna (cw), cementowo-gliniana (cgl).
W

zależności od wytrzymałości na ściskanie zaprawy dzieli się na klasy, oznaczone literą M

i liczbą odpowiadającą wyrażonej w MPa średniej wytrzymałości zaprawy. W [15] rozróżnia się
następujące klasy zapraw budowlanych: M 1; M2; M5; M10; M20.

Konsystencja zaprawy, czyli gęstość zaprawy ma wpływ na mechaniczne i fizyczne

właściwości zaprawy stwardniałej. Konsystencję można badać różnymi metodami na przykład
z użyciem stożka pomiarowego według [16] lub za pomocą stolika rozpływu wg [17].
Wykonując badanie stożkiem pomiarowym w zależności od głębokości jego zanurzenia
wyróżniamy następujące konsystencje:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− bardzo gęsta – 1–4 cm,
− gęstoplastyczna 4–7 cm,
− plastyczna – 7–10 cm,
− rzadka 10–12 cm.
Składniki zapraw mogą być dozowane: objętościowo, wagowo, wagowo – objętościowo.
Dozowanie składników.
Do

odmierzania

składników zapraw należy używać odpowiednich pojemników (wiadra 10l,

miarek pojemnościowych). W dozowaniu objętościowym podaje się proporcje w formie np.
cement: wapno: piasek 1:1:4. Jednostką mogą być np. wiadra. Nie podaje się ilości wody. Ilość
ta zależy od potrzebnej konsystencji zaprawy.
Proporcja 1:1:4 oznacza (rys 27):

− jedną jednostkę cementu

− jedną jednostkę wapna

− cztery jednostki piasku

Rys. 27. Odmierzanie składników zaprawy

Zaprawy można przygotowywać ręcznie, ale powinno się to odbywać tylko w przypadku

prowadzenia niewielkich robót murarskich lub mechanicznie przy zastosowaniu odpowiedniego
sprzętu. Należy zwrócić szczególna uwagę na dokładne odmierzenie i wymieszanie składników,
aż do uzyskania jednolitej barwy. Do odmierzania składników zapraw należy używać
odpowiednich pojemników (wiadra 10l, miarki pojemnościowe).
Ręczne mieszanie zapraw
Zaprawa cementowa – dozowanie składników:
− odmierzyć potrzebną ilość składników zaprawy,
− wymieszać na sucho cement z piaskiem do uzyskania jednolitej masy,
− dodawać wodę ciągle mieszając.
Zaprawa cementowa powinna być zużyta w ciągu 2 godzin, a jeśli temperatura otoczenia
przekracza 25

C czas ten nie powinien przekraczać 0,5 godz.

Zaprawa cementowo-wapienna – dozowanie składników:

− odmierzyć potrzebną ilość składników zaprawy,
− wymieszać cement z piaskiem,
− dodać ciasto wapienne rozrzedzone wodą,
− mieszać do uzyskania jednolitej masy.
Zaprawa cementowo – wapienna powinna być zużyta w ciągu 5 godzin, a jeśli temperatura
otoczenia przekracza 25

C czas ten nie powinien przekraczać 1 godz.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Mechaniczne mieszanie zapraw
Zaprawy cementowe – sposób i kolejność dozowania składników (rys. 28).
1. odmierzyć potrzebną ilość składników zaprawy np. 1:4,

cement

piasek

2. wymieszać suche składniki do uzyskania jednolitej barwy,

1 cement

2 piasek

3. wymieszać dodatki ciekłe z wodą,
4. dozować składniki ciekłe do zaprawy cementowej.

woda dodatki ciekłe wymieszać z wodą

Rys. 28. Kolejność dozowania składników zaprawy cementowej

Czas mieszania mechanicznego od 2 do 2,5 min.
Zaprawy cementowo- wapienne - sposób i kolejność dozowania składników.
1. odmierzyć potrzebną ilość składników zaprawy np. 1:1:6,
2. wymieszać składniki sypkie: cement, wapno i piasek,
3. jeżeli do zaprawy stosowane są dodatki sypkie wymieszać je z cementem,
4. dodać do betoniarki wodę,
5. jeżeli do zaprawy stosowane są dodatki ciekłe (np. ciasto wapienne), to należy je wymieszać

z wodą.

Czas mieszania mechanicznego od 2 do 2,5 min.
Elementy do murowania:

Wyroby ceramiczne stanowią grupę najbardziej znanych materiałów budowlanych. W pracy

kamieniarza najczęściej przydatne są: cegły i pustaki. Materiały te charakteryzują się:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

dużą wytrzymałością na ściskanie,

−

małą nasiąkliwością,

−

ognioodpornością,

−

dobrą izolacyjnością cieplną,

−

mrozoodpornością.
Cegły mają znormalizowane wymiary 250x120x65mm. Czasami zachodzi konieczność

wykorzystania cegieł ułamkowych: dziewiątek o wymiarach 180x120x65mm, połówkowych
o wymiarach: 120x120x65mm, ćwiartek o wymiarach 60x120x6mm oraz beleczek o wymiarach
250x60x65mm.

Oprócz wyrobów ceramicznych wykorzystywane są także wyroby z zapraw i betonów np.

bloczki, pustaki.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Czym jest zaprawa budowlana?
2. Jakie znasz spoiwa wapienne.
3. Jakie znasz rodzaje cementów?
4. Jakie znormalizowane wymiary ma cegła?
5. Jakie wskazówki dotyczące ryzyka i zachowania bezpieczeństwa znajdują się na worku

z cementem?

6. Jakie znasz rodzaje zapraw w zależności od zastosowanego zaczynu?
7. Co jest podstawą podziału zapraw na klasy?
8. Co oznacza symbol M10?
9. Co oznacza pojęcie konsystencja zaprawy?
10. Jakie znasz konsystencje w zależności od zanurzenia stożka pomiarowego?
11. W jaki sposób można dozować składniki zapraw?
12. W jakiej kolejności miesza się poszczególne składniki zapraw:

− sposobem ręcznym (zaprawy, cementowe, cementowo-wapienne)
− sposobem mechanicznym (zaprawy, cementowe, cementowo-wapienne)?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj zadaną ilość zaprawy cementowo-wapiennej klasy M5.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować składniki zaprawy cementowo- wapiennej zgodnie z proporcją: 1:1:6,
3) ustalić sposób mieszania składników,
4) ustalić kolejność dozowania składników w zależności od wybranego sposobu mieszania,
5) dobrać środki ochrony indywidualnej,
6) przygotować i dobrać narzędzia i sprzęt zależnie od sposobu mieszania,
7) przygotować zaprawę,
8) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

− piasek,
− cement portlandzki klasy 32,5,
− woda zarobowa,
− skrzynia do mieszania zapraw,
− szufla,
− czerpak murarski,
− pojemnik na zaprawę,
− miarka do odmierzania wody,
− wiadro o pojemności 10l,
− wiertarka elektryczna, mieszadło,
− betoniarka,
− środki ochrony indywidualnej
− instrukcja bhp,
− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Sprawdź za pomocą stożka pomiarowego konsystencję zaprawy z ćwiczenia 1.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) dobrać środki ochrony indywidualnej,
3) przełożyć część zaprawy do naczynia pomiarowego,
4) zanurzyć w zaprawie stożek pomiarowy,
5) odczytać na podziałce głębokość zanurzenia stożka,
6) określić na podstawie odczytu konsystencje zaprawy,
7) dokonać analizy wykonanej pracy,
8) wykazać swoje mocne i słabe strony,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− naczynie pomiarowe,
− stożek pomiarowy do badania konsystencji,
− środki ochrony indywidualnej
− instrukcja bhp,
− literatura z rozdziału 6

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia:
− zaprawa budowlana,
− konsystencja zaprawy,
− klasa zaprawy?

2) określić:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− rodzaje zapraw w zależności od zastosowanego spoiwa,
− rodzaje konsystencji zapraw?

3) wymienić sposoby dozowania składników zapraw murarskich?

4) określić kolejność czynności podczas wykonywania zapraw mieszanych

sposobem ręcznym:

− cementowo-wapiennej,
− cementowej?

5) określić kolejność czynności podczas wykonywania zapraw mieszanych

sposobem mechanicznym:

− cementowo-wapiennej,
− cementowej?

6) sprawdzić konsystencję zaprawy?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Rusztowania do robót murarskich

4.4.1. Materiał nauczania

Podczas wykonywania prac murarskich niekiedy konieczne jest użycie rusztowań

roboczych. Umożliwiają one wykonywanie

pracy z poziomu najwygodniejszego dla pracownika.

Ma to ścisły związek z wydajnością pracy oraz zachowaniem warunków bezpieczeństwa
i

higieny pracy i ergonomii. Wszystkie rusztowania powinny być wykonane zgodnie

z obowiązującymi normami, instrukcjami i warunkami technicznymi. Współcześnie używane są
w robotach różne typy rusztowań, różniące się między sobą materiałem, sposobem wykonania
połączeń elementów, wielkością, konstrukcją. Poniżej przedstawiono kilka popularnych typów
rusztowań wykorzystywanych w pracach murarskich.

Rusztowania na kozłach (kobyłkach) wykorzystywane są do robót wewnętrznych (rys. 29).

Są one stosowane od dawna, ale z uwagi na swoją prostą konstrukcję, montaż i demontaż nadal
chętnie używane. Rusztowanie to składa się z dwóch podstawowych elementów: kozłów
i pomostu z desek. Z uwagi na różne rodzaje kozłów – długie i krótkie, mogą być one ustawiane
w jednym albo dwóch poziomach, co zwiększa zakres ich stosowania.

Rys. 29. Rusztowanie na kozłach: a) kozły, b) widok rusztowania zestawionego w dwóch poziomach. [1, s. 213]

Z uwagi na trudności z transportem poszczególnych elementów składowych rusztowanie

to wykonywane jest często na potrzeby jednej budowy, jako konstrukcja jednorazowa.
Nogi kozłów powinny być właściwie przycięte, aby wspierały się o podłoże całą swoją
powierzchnią. Dla uzyskania odpowiedniej sztywności konstrukcji wsporczej, nogi kozłów
należy stężyć w czterech płaszczyznach przy pomocy desek. Na kozłach układany jest pomost
roboczy z desek ułożonych w dwóch płaszczyznach. Dla właściwej nośności konieczne jest
zastosowanie desek grubości 32 mm i szerokości 18 cm oraz użycie drewna zdrowego, o małej
ilości sęków. Z reguły stosuje się do tego celu drewno sosnowe, świerkowe i jodłowe.
Rusztowanie to można ustawiać najwyżej w dwóch poziomach. Kozły poziomu wyższego
(krótsze) powinny być ustawione w takim miejscu, aby pozostawiony był pas o szerokości ok. 1
m niezbędny do transportu materiałów. Zamiast kozłów stosowane także mogą być stojaki

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

teleskopowe wykonane z rur stalowych (rys. 30, 31), których konstrukcja pozwala na
regulowanie ich wysokości (umieszczenie na odpowiednim poziomie zawleczki w otworze rury i
trzpienia). Pomost roboczy może być ustawiony na wysokości 1,00–2,20m. Jest on układany na
stojakach za pośrednictwem rygli, czyli poprzecznic. Stojaki mogą być rozstawiane w dwóch
rzędach na długości co 2,5 m, a dla zachowania ich stateczności usztywnia się je stalowymi
tężnikami
(rys. 32).

Rys. 30. Rusztowanie stojakowe [8, s. 22]

Rys. 31. Stojak rusztowania stojakowego. [8, s. 22]

Rys. 32. Ustawianie rusztowania stojakowego. [8, s. 22]

Odmianą rusztowań na kozłach są stoliki rusztowaniowe na kółkach (rys. 33). W tym

przypadku pomost jest na stałe połączony z konstrukcją stolika.

Rys. 33. Rusztowanie stolikowe [8, s. 21]

Rys. 34. Ustawienie stolika o podwójnej wysokości [8, s. 21]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 35. Ustawienie stolików obok siebie (na styk) [8, s. 21]

Rusztowania ramowe (rys. 36) składają się z zespołu ram pionowych, poziomych lub

podestów, usztywnień krzyżakowych, podstawek regulacyjnych, barierek ochronnych i drabinek
komunikacyjnych. Podobnie jak w rusztowaniach poprzednich rozwiązywany jest transport
pionowy materiałów. Wzajemne ułożenie wymienionych elementów oraz kolejność ich montażu
pokazują poniższe rysunki.

1-rama pionowa
2-rama pozioma lub element podestu
3-usztywnienie krzyżakowe
4-podstawka regulacyjna
5-boczne barierki ochronne
6-drabinka

Rys. 36. Elementy rusztowania ramowego [2 cz.1, s. 38]

Rys. 37. Montaż rusztowania ramowego [2 cz.1, s. 39]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Często z ram metalowych ustawiane są rusztowania wolnostojące. Ich przykładem jest

rusztowanie typu „Warszawa” (rys. 38). Może być ono wykorzystywane w pracach
zewnętrznych i wewnętrznych. Stosuje się je do wysokości 10 m, przy czym do 5 m jako
wolnostojące, powyżej 5m obowiązkowo kotwione do ściany. Jest ono zbudowane z gotowych
ramek spawanych ze stalowych rur. Montaż polega na nakładaniu na siebie na przemian
równoległych par ram. Dzięki połączeniom na czop i tuleję wyeliminowane zostały połączenia
śrubowe. Podobnie jak w większości rusztowań występują tutaj krzyżulce jako elementy
zapewniające właściwą sztywność konstrukcji.

Rys. 38. Rusztowanie wolnostojące typu „ Warszawa”: a) widok, b) ramka [ 1, s. 207]

Do montażu rusztowań można stosować jedynie elementy sprawne technicznie, należące do

rusztowania danego typu. Montaż i demontaż należy przeprowadzać zgodnie z warunkami
technicznymi wykonania i odbioru robót budowlano-montażowych, uzupełnionych zasadami
bezpieczeństwa i higieny pracy. Nad ich wykonaniem powinien być sprawowany fachowy
nadzór. W przypadku rusztowań systemowych producent powinien załączyć zakres stosowania
rusztowania i instrukcję jego montażu. Rusztowanie powinno być dopuszczone do użytkowania
dopiero po jego sprawdzeniu i odbiorze przez nadzór techniczny. W czasie kontroli rusztowania
należy zwracać uwagę na wiele czynników (rys. 39).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.39. Na co zwracać uwagę podczas kontroli rusztowania [2 cz.1, s. 40]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich elementów składa się rusztowanie stojakowe teleskopowe?
2. Jaką rolę w rusztowaniu spełniają tężniki ukośne?
3. Do czego służy zawleczka przy trzpieniu stojaka teleskopowego?
4. W zakresie jakich wysokości może być ustawione deskowanie stojakowe teleskopowe?
5. W ilu rzędach rozstawione są stojaki?
6. Na czym opiera się pomost roboczy w rusztowaniu stojakowym?
7. Z jakich elementów składa się rusztowanie ramowe?
8. W jaki sposób zapewnia się komunikację pionową na rusztowaniu ramowym?
9. Jakie elementy nakładane są na podstawki regulacyjne w rusztowaniu ramowym?
10. Na co należy zwrócić uwagę podczas sprawdzania rusztowania ramowego?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Ustaw rusztowanie stojakowe teleskopowe o wysokości 1,40 m i długości 5,0 m.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać środki ochrony indywidualnej,
3) określić rodzaj potrzebnych elementów rusztowania i ich ilość,
4) przygotować potrzebne elementy,
5) wykonać montaż poszczególnych elementów rusztowania,
6) sprawdzić połączenia elementów,
7) dokonać analizy wykonanej pracy,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8) wykazać swoje mocne i słabe strony,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:
– elementy składowe rusztowania stojakowego teleskopowego,
– instrukcja montażu rusztowania,
– środki ochrony indywidualnej
– instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Ustaw rusztowanie ramowe o dwóch poziomach i dwóch przęsłach.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać środki ochrony indywidualnej,
3) określić rodzaj potrzebnych elementów rusztowania i ich ilość,
4) dobrać środki ochrony indywidualnej,
5) przygotować potrzebne elementy,
6) wykonać montaż poszczególnych elementów rusztowania,
7) sprawdzić połączenia elementów,
8) dokonać analizy wykonanej pracy,
9) wykazać swoje mocne i słabe strony,
10) zaprezentować efekty swojej pracy,
11) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:
– elementy składowe rusztowania ramowego,
– instrukcja montażu rusztowania,
– środki ochrony indywidualnej
– instrukcja, bezpieczeństwa i higieny pracy
– literatura z rozdziału 6.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić rodzaj i ilość elementów potrzebnych do montażu rusztowania

stojakowego?

2) ustawić rusztowanie stojakowe na wyznaczonym poziomie?

3) usztywnić rusztowanie tężnikami?

4) określić rodzaj i ilość elementów potrzebnych do montażu rusztowania

ramowego?

5) zmontować poszczególne elementy zgodnie z instrukcją montażu?

6) sprawdzić poprawność montażu rusztowania?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Organizacja stanowiska roboczego

4.5.1 Materiał nauczania

Ważnym elementem organizacji prac murarskich jest harmonogram wykonania robót, który

w formie graficznej przedstawia organizację i podział pracy między pracownikami, zespołami na
budowie i ich wzajemne powiązanie. Harmonogramy przedstawiają:
− terminy rozpoczęcia i zakończenia poszczególnych rodzajów robót,
− jakie, ile i w jakiej kolejności roboty będą wykonywane,
− ilu i jakich potrzeba robotników,
− jakie, ile i w jakiej kolejności będą potrzebne materiały.
Przestrzeganie harmonogramu zapewnia płynność i ciągłość robót. Przykładowy harmonogram
robót przedstawiono na rys.40.

Rys. 40. Schemat harmonogramu robót dla jednej kondygnacji przy podziale budynku na 4 działki i 3 odcinki robót
[3, s. 68]

Roboty murarskie mogą być wykonywane sposobem indywidualnym lub zespołowo. Zespół

złożony jest z dwóch lub więcej robotników wzajemnie od siebie zależnych i wykonujących
razem wspólne zadanie. Kilka zespołów tworzy brygadę. Brygada powinna być tak duża, aby
było możliwe wykonanie jednego pasa ściany o wysokości 1÷1,2m na całej działce. Z poziomu
stropu muruje się pas o wys. 1÷1,2m nad stropem. Następy pas muruje się z rusztowań do
wysokości 2÷2,2m nad stropem. Murowanie przez jednego robotnika jest stosowane rzadko,
tylko przy niewielkim zakresie prac. Powszechnie stosowane jest murowanie zespołowe.
Najbardziej popularne są zespoły dwójkowe i trójkowe. Zespół dwójkowy (system dwójkowy)
składa się z wykwalifikowanego robotnika i pomocnika, zespół trójkowy (system trójkowy)
składa się z wykwalifikowanego robotnika i dwóch pomocników. Wykwalifikowany robotnik
układa cegły na zaprawie z zachowaniem zasad prawidłowego wiązania. Pomocnik przenosi
materiały, miesza zaprawę, polewa mur wodą, przenosi na mur elementy i zaprawę, czyli
wykonuje czynności pomocnicze.

Stanowisko robocze stanowi odpowiednio wydzieloną i wyposażoną przestrzeń roboczą,

w obrębie, której wykonywany jest określony rodzaj pracy przez robotnika lub zespół
robotników, maszynę i jej operatora lub maszynę i zespół robotników, a także zespół maszyn
z zespołem obsługi. Organizacja stanowiska roboczego obejmuje następujące działania:
− wybór metody pracy,
− urządzenie stanowiska roboczego,
− dobór i przygotowanie odpowiednich rusztowań,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− transport i składowanie materiałów budowlanych,
− zaopatrzenie robotników w odpowiedni sprzęt murarski i ochronny,
− wykonywanie robót z zastosowaniem odpowiedniego sprzętu i narzędzi.

Rys. 41. Urządzenie stanowiska roboczego: a) murowanie sposobem indywidualnym b) murowanie zespołowe:
murarz +dwóch pomocników[3, s. 69]

Stanowisko pracy dziali się na trzy strefy, równoległe do muru (rys. 41):
− strefę roboczą, najbliżej muru o szerokości około 0,6 m, po której poruszają się robotnicy,
− strefę składowania materiałów o szerokości około 0,7 m, w której składowane są cegły,

bloczki oraz skrzynie z zaprawą,

− strefę komunikacyjną o szerokości około 1,2 m, która służy do transportu materiałów na

stanowisko robocze.

Materiał na stanowisku roboczym ustawia rozmieszcza się wg następujących zasad:
− skrzynie z zaprawą rozmieszcza się w odstępach nie większych niż 2,5 m,
− zapas cegły powinien wystarczyć na 2 godziny pracy,
− cegłę rozmieszcza się na przemian ze skrzyniami z zaprawą.
Przestrzeń w obrębie, której w danym momencie wykonywane są prace budowlane dzieli się
na działki robocze o równym zakresie robót (rys. 42). Działki robocze dzieli się na odcinki robót
(rys. 43). W robotach murarskich z reguły wyznacza się trzy odcinki robót:
1) na jednym odcinku gromadzi się materiały,
2) na drugim odcinku cieśle ustawiają rusztowania,
3) na trzecim odcinku pracują murarze.

Działka I

Działka II

Rys. 42. Podział budynku na 2 działki

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys.43 . Podział działki roboczej na 3 odcinki robocze.

Długość odcinka robót nazywamy dziennym frontem pracy. Powinien on tak być dobrany,

aby robotnicy mogli swobodnie pracować, nie przeszkadzając jeden drugiemu oraz aby
zapewnić ciągłość pracy zarówno w czasie murowania indywidualnego jak i zespołowego.
Orientacyjny dzienny front pracy wynosi:
− 3 m przy murowaniu indywidualnym,
− 7,5 m przy murowaniu w zespole dwójkowym,
− 12÷15 m przy murowaniu w systemie trójkowym.
W zimie front robót będzie odpowiednio krótszy.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie informacje można uzyskać z harmonogramów?
2. Co to jest stanowisko pracy?
3. Jakie działania obejmuje organizacja stanowiska roboczego?
4. Jakich zasad należy przestrzegać przy organizowaniu stanowiska roboczego?
5. Jakich zasad należy przestrzegać przy rozmieszczaniu materiałów i sprzętu na stanowisku

roboczym?

6. Na jakie pasma i jakiej szerokości dzieli się stanowisko robocze do murowania?
7. Jaki jest podział pracy w systemie indywidualnym, a jaki w systemie dwójkowym?
8. Jakie materiały i sprzęt ustawia się na stanowisku do murowania?
9. W jaki sposób dzieli się np. budynek na działki robocze?
10. Co rozumiesz pod pojęciem frontu robót.

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przygotuj, a następnie zlikwiduj stanowisko pracy do indywidualnego murowania muru

prostego o grubości 38 cm z cegły ceramicznej na zaprawie cementowej wykonywanej
sposobem ręcznym, z poziomu stropu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zaplanować i narysować schemat urządzenia stanowiska roboczego wraz z wymiarami oraz

schemat urządzenia stanowiska do przygotowania zaprawy korzystając z arkusza do
ćwiczenia,

PLAN DZIAŁANIA

1) Zapisz czynności związane z wykonaniem zadania:
………………………………………………………………………………………………
2) Zapisz wykaz niezbędnych narzędzi i sprzętu:
………………………………………………………………………………………………
3) Zapisz wykaz potrzebnych materiałów:
………………………………………………………………………………………………
4) Narysuj schemat urządzenia stanowiska roboczego wraz z wymiarami

Wyposażenie stanowiska pracy do ćwiczenia (zależnie od warunków i wyposażenia
pracowni):
− arkusz do wykonania ćwiczenia,
− materiały: cegły ceramiczne,
− wiadro na wodę, pojemnik na zaprawę,
− narzędzia i sprzęt do murowania: kielnia murarska, łata murarska długości 200 cm, pion

murarski, sznur murarski, taśma miernicza długości 20 m, skrzynia murarska, łopata
piaskówka, taczki, wiadro na wodę, pojemnik na zaprawę,

− środki ochrony indywidualnej
− instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Przygotuj, a następnie zlikwiduj stanowisko pracy do murowania muru prostego o grubości

51cm z cegły ceramicznej na zaprawie cementowej wykonywanej sposobem mechanicznym.
Mur będzie murowany przez trzech robotników (systemem trójkowym).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zaplanować i narysować schemat urządzenia stanowiska roboczego wraz z wymiarami oraz

schemat urządzenia stanowiska do przygotowania zaprawy korzystając z arkusza do
ćwiczenia 1,

2) dobrać środki ochrony indywidualnej,
3) wyznaczyć miejsce na stanowisko robocze,
4) podzielić stanowisko robocze na pasma,
5) ustawić materiały, narzędzia i sprzęt do murowania zgodnie z zaproponowanym schematem,
6) zorganizować miejsce przygotowania zaprawy,
7) utrzymywać ład i porządek na stanowisku ćwiczeniowym,
8) zlikwidować stanowisko pracy,
9) dokonać analizy wykonanej pracy,
10) wykazać swoje mocne i słabe strony,
11) zaprezentować efekty swojej pracy,
12) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.
Arkusz do wykonania ćwiczenia jak w ćwiczeniu 1

Wyposażenie stanowiska pracy do ćwiczenia (zależnie od warunków i wyposażenia
pracowni):
− arkusz do wykonania ćwiczenia,
− materiały: cegły ceramiczne,
− wiadro na wodę, pojemnik na zaprawę,
− narzędzia i sprzęt do murowania: kielnia murarska, łata murarska długości 200cm, pion

murarski, sznur murarski, taśma miernicza długości 20m, skrzynia murarska, łopata
piaskówka, taczki, betoniarka wolnospadowa, wiadro na wodę, pojemnik na zaprawę,

− środki ochrony indywidualnej
− instrukcja bhp,
− literatura z rozdziału 6.

4.5 4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia:

− harmonogram robót,

− stanowisko robocze,

2) określić .zakres robót murarskich?

3) wybrać miejsce na stanowisko robocze?

4) określić wielkość stanowiska roboczego?

5) wyznaczyć pasy na stanowisku roboczym?

6) dobrać materiały i sprzęt do wykonania robót?

7) prawidłowo rozmieścić materiały i ustawić sprzęt do wykonania robót?

8) dokonać podziału na poziomy robocze?

9) organizować prace w systemie indywidualnym?

10) dokonać podziału działki roboczej na odcinki pracy?

11) organizować prace w systemie zespołowym?

12) utrzymać porządek na stanowisku pracy?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6. Zasady

układania i wiązania elementów w murze

4.6.1. Materiał nauczania

Mur to konstrukcja wzniesiona z elementów naturalnych (np. kamienie) lub sztucznych

(np. cegły, pustaki, bloczki) odpowiednio ułożonych i połączonych zaprawą lub układanych bez
niej. Elementy murowe muszą być tak ułożone, aby zapewniona była odpowiednia do wymagań
wytrzymałość konstrukcji, jej stateczność i właściwe przenoszenie działających obciążeń. Na
mury z reguły działają pionowe obciążenia ściskające (rys. 44).

Rys. 44. Obciążenia P działające na mury: a) w ścianach, b) w słupie o przekroju okrągłym, c) w słupie o przekroju
kwadratowym [11, s. 62]

Właściwe położenie elementów muru zapewnia ich współpracę podczas przenoszenia

obciążeń, mur nie rozwarstwia się (rys. 45, 46), a także powoduje rozłożenie działających na
mur obciążeń na większą powierzchnię gruntu niż w przypadku murów nie przewiązanych.

Rys. 45. Przykład prawidłowego i nieprawidłowego Rys. 46. Ułożenie cegieł w murze: a) wadliwe,
ułożenia warstw muru [11, s. 66]

b) prawidłowe [11, s. 66]

Mury można dzielić z uwagi na różne kryteria, np.:

1) pod względem użytych materiałów na mury z cegły, kamienia, pustaków, bloczków,
2) ze względu na kształt na mury proste, narożne, przenikające się pod kątem prostym lub

ostrym, w kształcie litery T, filary,

3) ze względu na przeznaczenie: na mury nośne, działowe, osłonowe,
4) ze względu na położenie w budynku na mury wewnętrzne i zewnętrzne.

Grubość murów zależy od wielu czynników, np. wielkości działających obciążeń, rodzaju

muru, materiału z którego został zbudowany, wymaganej izolacyjności cieplnej, konstrukcji
budynku i jego przeznaczenia. Jest ona podawana przez projektanta po przeprowadzeniu
obliczeń.

Względy wytrzymałościowe wymagają ustalenia pewnego dopuszczalnego obciążenia na

mur w zależności od klasy (wytrzymałości) użytych elementów murowych i marki
(wytrzymałości) zaprawy. Im większa jest wytrzymałość elementu przy tej samej marce

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zaprawy, tym większa będzie nośność muru, a jeśli podwyższymy markę zaprawy przy tej samej
klasie elementu uzyskamy wzrost wytrzymałości muru na ściskanie.

Grubość muru można określić w centymetrach lub poprzez podanie liczby pełnych długości

cegieł mieszczących się w szerokości muru. Przykładowo:
− mur grubości 1 cegły to mur grubości 25 cm (długość cegły to 25 cm),
− mur grubości 38 cm to mur grubości 1

cegły (25 cm+1 cm+12cm=38 cm).

Na rysunkach budowlanych grubość muru podawana jest w centymetrach, a drugi sposób

stosowany jest często w praktyce, na budowie.

Pomiędzy elementami murowymi znajdują się przestrzenie wypełnione zaprawą. Są to

spoiny.
W większości rodzajów murów występują spoiny trzech rodzajów (rys. 47):
− poziome - wsporne,
− pionowe-podłużne,
− pionowe-poprzeczne.

Rys. 47. Rodzaje spoin: a) wsporne-poziome, b) podłużne-pionowe, c) poprzeczne-pionowe [11, s. 61]

Właściwie wykonana spoina wyrównuje niewielkie nierówności wynikające z tolerancji

wymiarowej elementów murowych, łączy te elementy w całość i stwarza dobre warunki do
pracy muru w przenoszeniu obciążeń. Grubość spoin musi być zgodna z warunkami
technicznymi obowiązującymi przy

wykonywaniu murów. W większości prac murowych

przyjmuje się następujące grubości spoin:
− spoiny wsporne: 10–17 mm, z reguły 12 mm,
− spoiny pionowe: 5–15 mm, z reguły 10 mm.

Elementy w murze powinny być ułożone w odpowiedni sposób, zapewniający dobrą pracę

konstrukcji. Wynikają z tego podstawowe zasady wiązania:
− elementy murowe należy układać „na płask” czyli ich największa płaszczyzna powinna być

prostopadła do działających sił (w niektórych konstrukcjach z uwagi na rysunek spoin
stosowane także są układy inne, podobnie jak w murach z kamienia, z uwagi na ich
nieregularny kształt),

− spoiny pionowe jednej warstwy należy przykrywać całymi powierzchniami elementów

warstwy następnej (przewiązanie spoin),

− warstwy muru należy układać dokładnie poziomo.

Rys. 48. Położenie cegieł w murze: a) „na płask”, b) „na rąb”, c) „na stojąco”, d) wozówkowo, e) główkowo
[11 s. 64]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Elementy murowe mogą być układane w różny sposób, tak że w licu muru widoczny jest

różny rysunek spoin. Stworzono różne systemy wiązania cegieł i innych elementów w murach.
W Polsce podstawowym rodzajem wiązania jest wiązanie pospolite. Występuje w nim na
przemian warstwa główkowa i wozówkowa, a więc jest to wiązanie dwuwarstwowe. Jego inne
nazwy to wiązanie blokowe lub kowadełkowe, ponieważ w licu muru widoczny jest
charakterystyczny kształt kowadełka (rys. 49).

Rys. 49. Położenie warstw wozówkowych i główkowych w murze [11, s. 66]

Spoiny pionowe w sąsiadujących warstwach przesunięte są względem siebie o ¼ cegły, przy

czym spoiny pionowe wszystkich warstw wozówkowych i główkowych położone są w pionie
w tym samym miejscu.

Układ cegieł w murze uzależniony jest od grubości muru. Z reguły stosuje się następujące

grubości murów: 12 cm, 25 cm, 38 cm, 51 cm, 64 cm.

Do wykonania zakończenia czoła murów stosowane są cegły ułamkowe tzn. dziewiątki,

ćwiartki, połówki, powstałe z przecięcia cegieł całych.

Niezależnie od grubości muru każda warstwa wozówkowa musi zaczynać się lub kończyć

tyloma dziewiątkami ile główek mieści się w grubości danego muru, tzn. w murach grubości:
− 1 cegły – dwiema dziewiątkami ułożonymi wozówkowo,
− 1 ½ cegły – trzema dziewiątkami ułożonymi wozówkowo,
− 2 cegieł – czterema dziewiątkami ułożonymi wozówkowo.

W zakończeniach muru w warstwach główkowych muru o grubości:

− 1 cegły – nie występują cegły ułamkowe,
− 1 ½ cegły – występują dwie pary dziewiątek ułożonych główkowo,
− 2 cegieł – występują dwie pary dziewiątek ułożonych główkowo przedzielone jedną cegłą

ułożoną wozówkowo.

Rys. 50. Wiązanie pospolite: a) mur grubości ½ cegły, b) mur grubości 1 cegły, c) mur grubości 1 ½ cegły, d) mur
grubości 2 cegieł [1, s. 219]

Ze wznoszeniem murów wiąże się czasami konieczność wykonania połączeń muru. Ma to

miejsce np. w przypadku łączenia ścianek działowych z murem nośnym wzniesionym wcześniej,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wypełnienia przerw w murze pozostawionych dla przejść i transportu materiałów wzdłuż
budynku. Połączenia takie mogą być wykonane przy pomocy strzępi zazębionych bocznych,
strzępi zazębionych końcowych i strzępi uciekających (rys. 51).

Rys. 51. Łączenie części murów później wykonywanych z już istniejącymi: a) na strzępia zazębione boczne
w murze grubości 1 cegły, b) na strzępia zazębione końcowe w murze grubości 1 ½ cegły, c) na strzępia uciekające
w murze grubości 2 cegieł [1, s. 293]

Strzępia zazębione boczne (rys. 51a) uzyskuje się poprzez pozostawienie w co drugiej

warstwie muru nośnego (wykonywanego wcześniej) wnęki głębokości ¼ cegły (zamiast cegły
ułożonej wozówkowo stosuje się beleczkę) lub ułożenie dziewiątki zamiast całej cegły
w warstwie główkowej. Strzępia zazębione końcowe (rys. 51b) wykonuje się pozostawiając w co
drugiej warstwie muru wnęki głębokości ¼ cegły, podobnie jak poprzednio.

W przypadku łączenia murów na długości może nastąpić zjawisko pękania muru, ponieważ

świeży mur osiada pod własnym ciężarem ściskając zaprawę w spoinach, a także z powodu
skurczu zaprawy. Jest to szczególnie niebezpieczne w murach wysokich (powyżej 4 m). W takim
przypadku konieczne jest wykonanie połączenia za pomocą tzw. strzępi uciekających (rys. 51c).
Dzięki nim całkowita wielkość osiadania rozłożona jest na całej długości połączenia (rys. 52).

Rys. 52. Połączenie murów wzniesionych w różnych okresach: a) na strzępia zazębione końcowe (pokazano także
miejsce możliwego spękania), b) na strzępia uciekające [1, s. 293]

W pracach murarskich oprócz murowania prostych odcinków muru zachodzi konieczność

wykonania murów o różnych kształtach. Są to np. mury narożnikowe, w kształcie litery T, filary
okienne.

Przy murowaniu narożników prostokątnych, w warstwach wozówkowych przechodzących

„na wskroś” wykonywane jest zakończenie z dziewiątek ułożonych wozówkowo (rys. 53).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 53. Naroże murów pod kątem prostym: a) mur grubości 1 ½ cegły, b) mur grubości 2 cegieł [1, s. 225]

Mury w kształcie litery T występują z reguły w miejscach łączenia murów zewnętrznych

z wewnętrznymi. Podobnie jak poprzednio warstwy wozówkowe przechodzące „na wskroś”
muru poprzecznego mają zakończenia wykonane z dziewiątek ułożonych wozówkowo (rys. 54).

Rys. 54. Zasady układania cegieł w murach przenikających się w kształcie litery T w murach o grubości 1 ½ cegły
i 2 cegieł

[11, s. 76]

Przy wykonywaniu słupów i filarów obowiązują te same zasady co przy wykonywaniu

murów omówionych poprzednio, ponieważ są to po prostu krótkie odcinki muru (rys. 55).

Rys. 55. Filarki międzyokienne: a) szerokości będącej wielokrotnością wymiaru główki cegły, b) szerokości nie
będącej wielokrotnością wymiaru główki cegły, c) o ukośnych ościeżach, d) z węgarkami o ościeżach prostych
[1, s. 224]

W przypadku wykonywania murów z pustaków i bloczków stosuje się wiązanie zbliżone

do pospolitego – w licu muru widoczne są tylko elementy murowe tej samej wielkości.
Najważniejsze jest tu przewiązanie spoin pionowych poprzecznych i podłużnych, natomiast

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

rysunek spoin w licu ściany jest nieistotny, gdyż ściany z pustaków powinny być tynkowane.
W murach wykonywanych z pustaków ceramicznych szczelinowych spoiny pionowe powinny
mijać się co najmniej o 50 mm (rys. 56). Mury powinny być wznoszone równomiernie na całej
długości; dotyczy to także jednoczesnego wznoszenia ścian podłużnych i poprzecznych z
wzajemnym ich przewiązaniem lub kotwieniem. W ścianach zewnętrznych z uwagi na
konieczność zapewnienia odpowiedniej izolacyjności cieplnej pustaki należy ustawiać tak, aby
szczeliny były pionowe i równoległe do lica ściany (rys. 57, 58).

Rys. 56. Przesunięcie spoin pionowych w dwóch sąsiednich warstwach wewnętrznego muru z pustaków [11, s. 86]

Rys. 57. Ustawienie pustaków w ścianach zewnętrznych szczelinami równolegle do lica ściany [11, s. 87]

Rys. 58. Wydłużona droga przepływu ciepła przez pustak szczelinowy dzięki odpowiedniemu układowi szczelin
powietrznych [11, s. 87]

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie siły działają na konstrukcje murowe?
2. Jakie znaczenie dla wytrzymałości muru ma stosowanie zasad wiązania?
3. Na czym polega przewiązanie spoin w murze?
4. Jakie rodzaje spoin występują w murze?
5. W jaki sposób można określić grubość muru z cegły?
6. Do czego przy wykonywaniu murów potrzebne są cegły ułamkowe?
7. Dlaczego wiązanie pospolite jest wiązaniem dwuwarstwowym?
8. Jakie zasady wiązania stosuje się przy murowaniu filarów bez węgarków?
9. Jakie zasady obowiązują przy wykonywaniu muru z pustaków?
10. Jaka zasada dotycząca usytuowania szczelin powietrznych obowiązuje przy układaniu muru

z pustaków?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Na szkicu przedstawiającym konstrukcję murową wrysuj działanie sił ściskających oraz

oznacz rodzaje spoin.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dokładnie przyjrzeć się schematowi muru,
2) wrysować siły ściskające działające na mur,
3) oznaczyć rodzaje spoin, występujących na szkicu,
4) dokonać analizy wykonanej pracy,
5) wskazać swoje mocne i słabe strony,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– szkic konstrukcji murowej,
– instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Korzystając z klocków drewnianych lub rzeczywistych cegieł ułóż dwie warstwy filara

okiennego bez węgarków o wymiarach: grubość 2 cegły, szerokość 3 ½ cegły.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać środki ochrony indywidualnej,
2) ułożyć pierwszą warstwę filara o zadanych w ćwiczeniu wymiarach,
3) ułożyć drugą warstwę filara, zwracając uwagę na wiązanie muru,
4) dokonać analizy wykonanej pracy,
5) wykazać swoje mocne i słabe strony,
6) zaprezentować efekty swojej pracy,
7) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– klocki drewniane lub cegły (całe i ułamkowe),
– stolik lub wyrównane podłoże betonowe,
– środki ochrony indywidualnej
– instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj dwie warstwy fragmentu muru z pustaków ceramicznych; grubość muru jest

równa szerokości pustaka, a długość wynosi 8 długości pustaka.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
2) dobrać środki ochrony indywidualnej
3) ułożyć pierwszą warstwę muru o zadanych w ćwiczeniu wymiarach,
4) ułożyć drugą warstwę muru, zwracając uwagę na zachowanie zasad wiązania,
5) dokonać analizy wykonanej pracy,
6) wykazać swoje mocne i słabe strony,
7) zaprezentować efekty swojej pracy,
8) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– pustaki ceramiczne,
– wyrównane podłoże betonowe,
– środki ochrony indywidualnej
– instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
– literatura z rozdziału 6.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wrysować siły ściskające konstrukcje murową na schemacie muru?

2) oznaczyć rodzaje spoin występujących w murze?

3) ułożyć dwie warstwy cegieł w filarze z zachowaniem zasad wiązania?

4) właściwie zakończyć czoło muru z wykorzystaniem cegieł ułamkowych?

5) uzyskać zadane w ćwiczeniu wymiary filarka?

6) ułożyć dwie warstwy muru z pustaków ceramicznych?

7) prawidłowo ustawić pustak ceramiczny w konstrukcji murowej, biorąc pod

uwagę układ szczelin powietrznych?

8) stosownie do potrzeb zorganizować stanowisko pracy?

9) pracować zgodnie z zasadami bhp?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.7. Wznoszenie murów jednorodnych

4.7.1. Materiał nauczania

Przed rozpoczęciem wznoszenia murów konieczne jest wykonanie szeregu czynności

wstępnych:
− zgromadzenie elementów murowych na stanowisku pracy,
− przygotowanie odpowiedniej zaprawy murarskiej,
− dostarczenie zaprawy na stanowisko pracy,
− ewentualne zmontowanie rusztowań.

Wyposażenie większości placów budów pozwala na przygotowywanie zapraw budowlanych

w specjalnych punktach ich wytwarzania zaopatrzonych w odpowiednie urządzenia do
dozowania składników oraz ich mieszania. Pozwala to na uzyskanie zapraw o właściwej jakości
i wytrzymałości, zgodnej z założeniami projektowymi. Elementy murowe oraz zaprawę
transportuje się na stanowisko robocze głównie przy pomocy taczek. W przypadku, gdy prace
będą wykonywane na różnych kondygnacjach do wciągnięcia materiałów na właściwy poziom
wykorzystywane są wyciągi. Na stanowisku roboczym cegły z taczek ustawia się w kozły,
a zaprawę przekłada się do skrzyń murarskich. Na budowach, na których prace wykonywane są
z wykorzystaniem żurawia, transport pionowy odbywa się przy jego pomocy.

Proces murowania jest procesem złożonym z kilku prostych operacji. Należą do nich

następujące czynności:
− podanie i rozłożenie cegieł na murze,
− podanie i rozłożenie zaprawy,
− ułożenie cegieł na rozłożonej warstwie zaprawy i wypełnienie spoin zaprawą.

Na stanowisku pracy cegłę przygotowaną do wmurowania z reguły układa pomocnik. Musi

być ona ułożona w odpowiednim miejscu i w takiej pozycji, w jakiej ma być wmurowana, co
pozwala na uniknięcie zbędnych ruchów podczas murowania (rys. 59).

Rys. 59. Sposób rozłożenie cegieł na murze grubości 2 cegieł do murowania rzędów zewnętrznych: a) warstwy
główkowej, b) warstwy wozówkowej [1, s. 280]

Podczas murowania zachodzi konieczność użycia elementów murowych ułamkowych.

Docinanie cegieł, pustaków i bloczków można wykonać ręcznie z użyciem młotka murarskiego,
przecinaka lub piły. Przed docięciem należy wykonać pomiar długości, dokładnie zaznaczyć
kształt i dokonać docięcia. Trasowanie wymiarów i kształtu wykonuje się przy pomocy narzędzi
pomiarowych np. przymiarów, kątowników murarskich, poziomicy, a do oznaczenia linii używa
się znaczników np. rysika lub ołówka traserskiego.

Rozłożenie zaprawy jest bardzo istotne z uwagi na wydajność pracy, a także jakość

uzyskanego muru. Wskazane jest, aby rozścielana warstwa miała jednakową szerokość
i grubość. Szerokość na jakiej rozkładana jest zaprawa zależy od planowanego sposobu
murowania, tzn. czy chcemy otrzymać mur na pełne czy puste spoiny. W przypadku pierwszym

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wszystkie poziome i pionowe spoiny powinny być wypełnione zaprawą i dlatego pasmo zaprawy
powinno być oddalone od krawędzi muru o 1do 2 cm. W przypadku drugim pasmo zaprawy
rozkłada się w odległości 2 do 3 cm od krawędzi muru, po to aby zaprawa nie doszła do
powierzchni ściany na odległość bliższą niż 1 do 1,5 cm. W zależności od rodzaju murowanej
warstwy zaprawę rozkłada się pasmami o różnych szerokościach (rys. 60).

Rys. 60. Sposób ułożenia pasma zaprawy na murze: a) pod warstwę wozówkową, b) pod warstwę główkową
[1, s. 282]

Przy rozkładaniu zaprawy ważna jest także grubość jej nakładania. Zwykle jest to warstwa

grubości 2,5 do 3 cm, co umożliwia uzyskanie wymaganej grubości spoiny poziomej (10 do 12
mm) po ułożeniu i dociśnięciu cegieł. Do nakładania zaprawy stosuje się kielnię lub czerpak.
W przypadku murowania filarów zaprawę nanosi się czerpakiem na środek powierzchni.

Zaczynając układanie cegieł należy zwrócić uwagę na to, aby nie były zbyt suche, ponieważ

mogą wówczas wyciągnąć z zaprawy wodę i proces wiązania zaprawy nie będzie przebiegał
prawidłowo. Cegły zbyt suche należy zwilżyć wodą. Układanie cegieł na zaprawie podczas
murowania może odbywać się różnymi sposobami, np. na wycisk lub na docisk z kielnią.

Pierwszy sposób (rys.61) wymaga zastosowania zaprawy plastycznej, wapiennej lub

cementowo-wapiennej. Podczas kładzenia cegieł lekko się je pochyla, tak aby ich dolna krawędź
była zanurzona w zaprawie. Podczas dosuwania cegły zaprawa jest zbierana, tak aby mogła
wypełnić całą spoinę pionową. Dla przykładu przy murowaniu muru grubości dwóch cegieł przy
układaniu warstwy główkowej na rozścielonej warstwie zaprawy kładzie się najpierw rząd
zewnętrzny, potem wewnętrzny; oba te rzędy wypełniają całą grubość muru. W warstwie
wozówkowej najpierw układa się rząd zewnętrzny i wewnętrzny, a powstałe zagłębienie zwane
folą wypełnia się plastyczną zaprawą do wysokości 2,5 do 3 cm. W zaprawę tę wciska się cegły,
dzięki czemu zaprawa wydobywa się na zewnątrz i wypełnia spoiny pionowe. Można także
najpierw ułożyć cegły w foli a potem zalać je rzadką zaprawą. Jest to co prawda sposób szybszy,
ale może doprowadzić do niekorzystnego zawilgocenia muru przez zaprawę z dużą zawartością
wody.

Rys. 61. Murowanie na wycisk: a) warstwy wozówkowej, b) warstwy główkowej, c) wypełnianie foli [1, s. 285]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Murowanie na docisk z kielnią stosuje się w przypadku wykorzystywania zaprawy mało

plastycznej, po której przesuwanie cegieł stosowane w metodzie pierwszej byłoby trudne.
Kolejne fazy murowania tym sposobem przedstawia rys. 62.

Rys. 62. Murowanie na docisk z kielnią: a) zewnętrznego rzędu wozówkowego, b) wewnętrznego rzędu
wozówkowego, c) warstwy główkowej [1, s. 287]

Podczas wykonywania murów korzysta się z dokumentacji technicznej, w której jest

ustalone ich położenie. W związku z koniecznością wykonania konstrukcji murowej zgodnie
z projektem konieczne jest wytyczenie położenia muru w rzeczywistości. Podczas tyczenia
narożnika prostokątnego wykorzystuje się twierdzenie Pitagorasa 3

; korzystając z niego

można posłużyć się trójkątem prostokątnym o bokach 3 m, 4 m, 5 m, zbitym z łat drewnianych
(rys. 63).

Rys. 63. Wytyczenie naroża [11, s. 100]

Rys. 64. Zaznaczenie punktów tyczenia [11, s. 100]

Po wytyczeniu naroża należy zaznaczyć wytyczone punkty, a następnie zamontować

warstwopion w miejscach charakterystycznych, np. w narożnikach (rys. 64 i rys. 65).

Rys. 65. Ustawienie warstwopionu [11, s. 100]

Rys. 66. Przeniesienie punktu zerowego [11,

s. 100]

Kolejną czynnością jest wyznaczenie poziomu porównawczego i nawiązanie rozplanowania

warstw od górnej krawędzi ściany (rys. 66).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 67. Stanowisko pracy [11, s. 101]

Rys. 68. Odsadzenie narożnika [11, s. 101]

Po zakończeniu tych czynności można zorganizować stanowisko pracy i przeprowadzić

odsadzanie elementów narożnych (rys. 67, 68).

Należy pamiętać o sprawdzeniu poziomu ułożenia elementów murowych przy pomocy

libelli. Przed wykonaniem pierwszej warstwy należy zamocować sznur murarski oraz sprawdzić
prawidłowość wytyczenia poziomu, kąta i zamocowanego sznura (rys. 69, 70).

Rys. 69. Zamocowanie sznurów murarskich [11, s. 101] Rys.70. Zamocowanie sznura murarskiego[11, s. 101]

Po stwierdzeniu prawidłowości wykonania tych czynności można zacząć układać pierwszą

warstwę (rys. 71).

Rys.

71. Wykonanie

pierwszej warstwy [11, s. 101]

W pierwszym etapie wykonuje się odsadzkę narożnika (rys. 72); dla uzyskania właściwego

położenia w trakcie prac należy na bieżąco posługiwać się narzędziami pomiarowymi: sznurem,
łatą i poziomnicą.

Rys. 72. Odsadzanie murów narożnych [11, s. 102] Rys.73. Kontrola poziomów i pionów narożnika [11, s. 102]

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Po wykonaniu odsadzki narożnika należy sprawdzić poprawność wykonania pracy, tzn.

poziom i pion oraz pozostawione zazębienia do połączenia następnych odcinków muru
i zgodność ułożenia warstw z warstwopionem (rys. 73).

Następnie muruje się pierwszą warstwę pomiędzy odsadzkami i uzupełnia dalsze fragmenty

muru pomiędzy nimi posługując się w trakcie prac sznurem dla wyznaczenia lica muru (rys. 74,.
75).

Rys. 74. Wykonanie warstwy między odsadzkami[11, s.102]

Rys. 75. Murowanie ściany [11, s.102]

W praktyce budowlanej może zajść konieczność prowadzenia robót murarskich zimą, przy

temperaturach od 0 do – 15

C. Niska temperatura ma znaczący wpływ na przebieg procesu

wiązania zapraw. Dla przykładu w zaprawach cementowych woda zarobowa zamarza
w temperaturze – 3

C. Wpływ niskich temperatur na proces wiązania zależy między innymi od

momentu, w którym zamarzanie nastąpi. W zaprawie, która zamarzła przed rozpoczęciem
procesu wiązania proces ten rozpocznie się po podniesieniu się temperatury i po pewnym czasie
nastąpi stwardnienie zaprawy i osiągnięcie przez nią wymaganej wytrzymałości. Jeżeli woda
w zaprawie zamarznie już po rozpoczęciu procesu wiązania to kryształki powstałego lodu będą
rozsadzać powstałe wskutek wiązania związki chemiczne, co doprowadzi do zniszczenia
struktury wewnętrznej. Zaprawa taka po podniesieniu się temperatury nie ulegnie już regeneracji
i nie będzie miała praktycznie żadnej wytrzymałości. Może też zaistnieć przypadek trzeci, tzn.
gdy zaprawa zamarznie wówczas, gdy ma już dostateczną wytrzymałość - wtedy po nadejściu
odwilży nie ma to żadnych negatywnych skutków.
Podczas murowania zimą stosuje się dwa podstawowe sposoby:
− metodę zamarzania – mur zamarza zaraz po wykonaniu, a właściwy proces wiązania

następuje po podwyższeniu się temperatur,

− metodę tworzenia sprzyjających warunków do wiązania zaprawy.
W przypadku stosowania drugiej metody mury można wykonać:
− w cieplaku – tymczasowa obudowa kondygnacji, na której trwają prace i podgrzewanie

wytworzonej przestrzeni nagrzewnicami,

− sposobem zachowania ciepła – np. poprzez okrywanie muru osłonami zmniejszającymi

straty ciepła, podgrzewanie składników zapraw, tak aby temperatura powstałej zaprawy
cementowej nie przekraczała 30

C, a zaprawy cementowo-wapiennej 40

− z zastosowaniem dodatków chemicznych o działaniu przeciwmrozowym do zapraw,

np. chlorek wapnia, węglan wapnia, węglan sodu lub inne dodatki opatentowane przez
firmy. Są one zwykle stosowane w postaci roztworów dodawanych do wody zarobowej.

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie czynności należy wykonać przed rozpoczęciem murowania?
2. W jaki sposób docina się cegły?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. W jakiej odległości od krawędzi muru rozkłada się zaprawę przy murowaniu na pełne

spoiny?

4. W jakiej odległości od krawędzi muru rozkłada się zaprawę przy murowaniu na puste

spoiny?

5. Jaka powinna być grubość warstwy zaprawy rozkładanej podczas murowania?
6. Jaka jest kolejność czynności przy murowaniu na wycisk?
7. Jaka jest kolejność czynności przy murowaniu na docisk z kielnią?
8. Czym sprawdza się poziomość ułożenia elementów murowych?
9. Do czego wykorzystywany jest warstwopion?
10. Jakie są etapy wytyczania muru zgodnie z dokumentacją?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj fragment muru prostego o grubości 1,5 cegły z cegły pełnej klasy 15 na zaprawie

cementowo-wapiennej klasy M5, z zachowaniem zasad wiązania pospolitego,
z ukształtowanymi czołami na obu zakończeniach, stosując murowanie na docisk z kielnią ze
spoiną pełną, zgodnie z dokumentacją techniczną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się dokładnie z dokumentacją fragmentu muru,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej,
4) wytyczyć położenie muru zgodnie z przedstawioną dokumentacją,
5) przygotować odpowiednią ilość cegieł ułamkowych,
6) wymurować poszczególne warstwy stosując zasady wiązania, sprawdzając pion i poziom,

nakładając zaprawę metodą na docisk z kielnią ze spoiną pełną, a także zwracając uwagę na
wymaganą grubość spoin i estetykę swojej pracy,

7) dokonać analizy wykonanej pracy,
8) wykazać swoje mocne i słabe strony,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały murowe: cegły pełne klasy 15, zaprawa cementowo-wapienna klasy M5,
– narzędzia i sprzęt: skrzynia do zapraw, wiaderko, wiertarka elektryczna, mieszadło, kielnia,

sznur murarski, łata, poziomica, gwoździe murarskie, młotek, przymiar, warstwomierz,
pion, łopata piaskówka,

– wyrównane podłoże betonowe,
– dokumentacja techniczna fragmentu muru,
– środki ochrony indywidualnej,
– instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
– literatura z rozdziału 6.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Wykonaj narożnik prostokątny muru w wiązaniu pospolitym (1,5 cegły x 1 cegła) z cegły

pełnej klasy 15 na zaprawie cementowo-wapiennej klasy M5 ze strzępiami uciekającymi na
jednym końcu i strzępiami zazębionymi na drugim końcu, zgodnie z dokumentacją techniczną
i z zastosowaniem murowania na wycisk ze spoiną pełną.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się dokładnie z dokumentacją fragmentu muru,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej,
4) wytyczyć położenie muru zgodnie z przedstawioną dokumentacją,
5) wymurować poszczególne warstwy stosując zasady wiązania, zakańczając mur strzępiami

zazębionymi i uciekającymi, sprawdzając na bieżąco pion i poziom, ze zwróceniem uwagi
na wymaganą grubość spoin i estetykę swojej pracy,

6) dokonać analizy wykonanej pracy,
7) wykazać swoje mocne i słabe strony,
8) zaprezentować efekty swojej pracy
9) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały murowe: cegły pełne klasy 15, zaprawa cementowo-wapienna klasy M5,
– narzędzia i sprzęt: skrzynia do zapraw, wiaderko, wiertarka elektryczna, mieszadło, kielnia,

sznur murarski, łata, poziomnica, kątownik murarski, gwoździe murarskie, młotek,
przymiar, warstwomierz, pion, łopata piaskówka,

– dokumentacja techniczna fragmentu muru,
– wyrównane podłoże betonowe,
– środki ochrony indywidualnej,
– instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
– literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 3

Wykonaj fragment muru w kształcie litery T z cegły pełnej klasy 15 na zaprawie

cementowo-wapiennej klasy M5 (mury przenikające się mają jednakową grubość 25 cm)
z zachowaniem zasad wiązania pospolitego, stosując murowanie na docisk z kielnią ze spoiną
pustą, zgodnie z dokumentacją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z dokumentacją fragmentu muru,
2) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej,
4) wytyczyć położenie muru zgodnie z przedstawioną dokumentacją,
5) przygotować odpowiednią ilość cegieł ułamkowych,
6) wymurować poszczególne warstwy zgodnie z zasadami wiązania, stosując murowanie na

docisk z kielnią ze spoiną pustą, ze zwróceniem uwagi wymaganą grubość spoin i estetykę
swojej pracy,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7) dokonać analizy wykonanej pracy,
8) wykazać swoje mocne i słabe strony,
9) zaprezentować efekty swojej pracy,
10) zrobić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

– materiały murowe: cegły pełne klasy 15, zaprawa cementowo-wapienna klasy M5.
– narzędzia i sprzęt: skrzynia do zapraw, wiaderko, wiertarka elektryczna, mieszadło, kielnia,

sznur murarski, łata, poziomnica, kątownik murarski, gwoździe murarskie, młotek,
przymiar, warstwomierz, pion, łopata piaskówka,

– dokumentacja techniczna fragmentu muru,
– wyrównane podłoże betonowe,
– środki ochrony indywidualnej,
– instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
– literatura z rozdziału 6.

4.7.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wytyczyć położenie muru zgodnie z dokumentacją?

2) zastosować wiązanie pospolite do wykonania fragmentów konstrukcji

murowych?

3) używać narzędzi zgodnie z przeznaczeniem?

4) wykonać mur z zachowaniem poziomu i pionu?

5) zastosować murowanie na wycisk?

6) zastosować murowanie na docisk z kielnią?

7) murować na spoiny pełne?

8) murować na spoiny puste?

9) zaznaczyć dokładnie krawędź cięcia cegły?

10) wykonać cięcie cegły według oznaczenia?

11) dociąć krawędź cegły bez uszkodzeń?

12) wykonać lico muru czysto, bez zabrudzeń?

13) zorganizować stanowisko pracy stosownie do potrzeb?

14) pracować zgodnie z zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8. Warunki techniczne wykonania i odbioru robót

4.8.1. Materiał nauczania

Podstawową do dokonania odbioru robót murarskich są następujące dokumenty:

1) Normy Budowlane i specyfikacje techniczne na przykład: [13],
2) Aprobaty Techniczne na materiały budowlane wydane przez Instytut Techniki Budowlanej,
3) dokumentacja projektowa,
4) dokumentacja kosztorysowa,
5) dziennik budowy,
6) dokumentacja powykonawcza,
7) atesty na materiały budowlane,
8) wyniki badań konstrukcji murowych.

Techniczne warunki wykonania murów:

1) zgodność z dokumentacją techniczną uwzględniającą wymagania norm,
2) dopuszcza się odstępstwa od dokumentacji technicznej, które nie naruszają postanowień

norm i są zapisane w dzienniku budowy,

3) zastosowanie podanej w dokumentacji technicznej klasy cegły i marki zaprawy,
4) układ cegieł powinien odpowiadać zasadom wiązania muru,
5) grubość spoin należy przyjmować zgodnie z tabelą 1,

Tabela 1 Grubość i dopuszczalne odchyłki spoin [13, s.44]

Rodzaje spoin

Grubość spoiny [mm]

Dopuszczalne odchyłki [mm]

poziome 12

-2

pionowa 10

±5

6) w murach nieprzewidzianych do tynkowania lub spoinowania spoiny powinny być

całkowicie wypełnione zaprawą aż do lica muru,

7) w murach przewidzianych do tynkowania lub spoinowania nie należy wypełniać zaprawą

spoin na głębokość 5÷10mm, licząc od lica muru (murowanie na puste spoiny),

8) dopuszczalne odchyłki od projektowanych wymiarów powinny odpowiadać wymaganiom

określonym w tabeli 2.

Tabela 2 [13, s.44]

Dopuszczalne odchyłki [mm]

Lp. Rodzaje

usterek

Powierzchnie

spoinowane

Mury nie

spoinowane

Zwichrowania i skrzywienia powierzchni (odchylenia od
płaszczyzny lub od założonego szablonu):
− na długości 1 m
− na całej powierzchni ściany pomieszczenia

Odchylenia powierzchni i krawędzi muru od pionu:
− na wys. 1m
− na wysokości 1 kondygnacji

3
6

Odchylenia od kierunku poziomego górnej powierzchni
każdej warstwy cegieł
− na wys. 1m
− na całej długości budynku

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odchylenia od kierunku poziomego górnej powierzchni
ostatniej warstwy pod stropem:
− na wys. 1m
− na całej długości budynku

5 Odchylenie

przecinających się płaszczyzn od kąta

przewidzianego w projekcie na długości 1m

9) dopuszczalne odchyłki od projektowanych wymiarów w rzucie poziomym oraz

projektowanych wysokości nie powinny przekraczać ± 20mm w wymiarach poszczególnych
pomieszczeń,

10) elementy murowe powinny być przed wmurowaniem ocenione wzrokowo przez

wykwalifikowanego robotnika; wyroby złej jakości należy wymienić na inne,

11) przed wbudowaniem elementy należy zwilżyć wodą,
12) liczba cegieł połówkowych użyta do murów nośnych, z wyjątkiem ścian najwyższej

kondygnacji, nie powinna przekraczać 15% całkowitej liczby użytych cegieł,

13) mury wznosi się równomiernie na całej długości, różnice poziomów poszczególnych

fragmentów muru z cegieł nie powinny przekraczać 4m (3m w przypadku muru z
pustaków),

14) w miejscach łączenia murów należy stosować strzępia zazębione,
15) w miejscu połączenia muru starego z nowym lub o większej różnicy wysokości należy

stosować strzępia uciekające.
Podstawę odbioru robót murowych stanowią badania:

− sprawdzenie zgodności z dokumentacją techniczną należy wykonać taśmą stalową

z dokładnością do 1cm (pomiar długości i wysokości) oraz przymiarem z dokładnością do
1mm (pomiar grubości murów),

− badanie materiałów na podstawie przedłożonych atestów, zapisów w dzienniku budowy,
− sprawdzenie prawidłowości wiązania cegieł w murze,
− sprawdzenie grubości spoin i ich wypełnienia,
− sprawdzenie odchylenia powierzchni od płaszczyzny należy przeprowadzić przez

przykładanie w dwóch prostopadłych do siebie kierunkach w dowolnym miejscu
powierzchni muru łaty kontrolnej o długości 2m, a następnie pomiar z dokładnością do 1mm
wielkości prześwitu między łatą a powierzchnia muru; nie powinien on przekraczać 2 mm,

− sprawdzenie pionowości powierzchni i krawędzi muru należy przeprowadzić pionem

murarskim i przymiarem z podziałka milimetrową,

− sprawdzenie poziomowości warstw cegieł należy przeprowadzić poziomicą murarską i łatą

kontrolną lub poziomicą wężową,

− sprawdzenie kąta pomiędzy przecinającymi się powierzchniami muru należy przeprowadzić

kątownikiem murarskim, łatą kontrolną i przymiarem z podziałką milimetrową (prześwit
mierzony w odległości 1m od wierzchołka sprawdzanego kąta nie powinien przekraczać
wartości podanych w tabeli 2.
W przypadku, gdy choćby jedno z badań dało wynik ujemny, wówczas całość lub część

odbieranych robót należy uznać za niezgodne z wymaganiami normy. Komisja odbierająca te
roboty powinna ustalić, czy te odstępstwa zagrażają bezpieczeństwu budowli, w jakim stopniu
obniżają jakość wykonanych elementów i konstrukcji murowych.

Mury zagrażające bezpieczeństwu powinny być rozebrane i ponownie w sposób prawidłowy

wykonane.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.8.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie dokumenty są podstawą do dokonania odbioru robót murarskich?
2. Jakim warunkom powinny odpowiadać materiały do robót murarskich?
3. Jakim zasadom powinien odpowiadać układ cegieł w murze?
4. Jakie są dopuszczalne grubości spoin w murze?
5. W jakich murach spoiny musza być całkowicie wypełnione zaprawą?
6. Kiedy stosuje się strzępia zazębione a kiedy uciekające?
7. Jakie badania stanowią podstawę odbioru robót murarskich?
8. W jaki sposób sprawdza się odchylenie od pionu płaszczyzny muru?
9. W jaki sposób sprawdza się pionowość krawędzi muru?

4.8.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj

częściowego odbioru technicznego istniejącego muru z cegły pełnej. Określ

przyczyny potencjalnych błędów wykonawczych.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) sprawdzić prawidłowość wiązania cegieł w murze,
2) zapisać w zeszycie wyniki pomiarów:
− grubość spoiny pionowej,
− grubość spoiny poziomej,
− przesunięcie cegieł w kolejnych warstwach,
3) narysować w zeszycie lico muru,
4) ustalić czy jest to wiązanie pospolite,
5) zapisać wnioski w zeszycie,
6) sprawdzić wypełnienie spoin,
7) zapisać wnioski w zeszycie,
8) sprawdzić poziomowości warstw cegieł za pomocą poziomnicy murarskiej i przymiaru

z podziałką milimetrową,

9) zapisać w zeszycie wyniki pomiarów:
− odchylenie górnej powierzchni 1 warstwy na długości 1m:,
− odchylenie górnej powierzchni 2 warstwy na długości 1m:,
− odchylenie górnej powierzchni 3 warstwy na długości 1m:,
− odchylenie górnej powierzchni n-tej warstwy na długości 1m:,
10) zapisać wnioski w zeszycie,
11) sprawdzić pionowość powierzchni i krawędzi ściany,
12) zapisać w zeszycie wyniki pomiarów:
− odchylenie powierzchni muru od pionu na długości 1m,
− odchylenie krawędzi muru od pionu na długości 1m,
13) zapisać wnioski w zeszycie,
14) sprawdzić odchylenie powierzchni ściany od płaszczyzny,
15) zapisać w zeszycie wyniki pomiarów:
− prześwit między łatą a powierzchnią muru,
− prześwit między łatą a powierzchnią muru w kierunku prostopadłym do poprzedniego,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16) zapisać wnioski w zeszycie,
17) dokonać oceny wyników badań.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− taśma stalowa z dokładnością do 1 cm,
− drewniana miarka składana z dokładnością do 1mm,
− łata kontrolna długości 2 m,
− pion murarski,
− łata murarska długości 200 cm,
− warstwomierz,
− poziomnica murarska,
− poziomnica murarska wężowa,
− instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

Dokonaj odbioru technicznego muru wymurowanego w ćwiczeniu nr 1 z rozdziału 4.7.

Oceń jakość wykonanej pracy. Określ przyczyny potencjalnych błędów wykonawczych.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odczytać z dokumentacji do ćwiczenia numer 1 z rozdziału 4.7 i zapisać w zeszycie

następujące dane:

− klasę cegły,
− rodzaj zaprawy,
− markę zaprawy,
− grubość muru,
− wiązanie cegieł,
2) sprawdzić prawidłowość wiązania cegieł w murze,
3) zapisać w zeszycie wyniki pomiarów:
− grubość spoiny pionowej,
− grubość spoiny poziomej,
− przesunięcie cegieł w kolejnych warstwach,
4) narysować w zeszycie lico muru,
5) ustalić czy jest to wiązanie pospolite,
6) zapisać dwie podstawowe zasady, jakim powinien odpowiadać układ cegieł w murze,
7) sprawdzić wypełnienie spoin,
8) zapisać wnioski w zeszycie,
9) sprawdzić poziomowości warstw cegieł za pomocą poziomnicy murarskiej i przymiaru

z podziałką milimetrową,

10) zapisać w zeszycie wyniki pomiarów:
− odchylenie górnej powierzchni 1 warstwy na długości 1m,
− odchylenie górnej powierzchni 2 warstwy na długości 1m,
− odchylenie górnej powierzchni 3 warstwy na długości 1m,
− odchylenie górnej powierzchni n-tej warstwy na długości 1m,
11) zapisać wnioski w zeszycie,
12) sprawdzić pionowość powierzchni i krawędzi ściany,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13) zapisać w zeszycie wyniki pomiarów:
− odchylenie powierzchni muru od pionu na długości 1m,
− odchylenie krawędzi muru od pionu na długości 1m,
14) zapisać wnioski w zeszycie,
15) sprawdzić odchylenie powierzchni ściany od płaszczyzny,
16) zapisać w zeszycie wyniki pomiarów:
− prześwit między łatą a powierzchnią muru,
− prześwit między łatą a powierzchnią muru w kierunku prostopadłym do poprzedniego,
17) zapisać wnioski w zeszycie,
18) dokonać oceny wyników badań,
19) określić przyczyny potencjalnych błędów.

Wyposażenie stanowiska pracy do ćwiczenia 1 i 2 (zależnie od warunków i wyposażenia
pracowni):
− taśma stalowa z dokładnością do 1cm,
− drewniana miarka składana z dokładnością do 1mm,
− łata kontrolna długości 2 m,
− pion murarski,
− łata murarska długości 200 cm,
− warstwomierz,
− poziomnica murarska,
− poziomnica murarska wężowa,
− instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy,
− literatura z rozdziału 6.

4.8 4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcia:

− zwichrowanie muru,

− lico muru,

− wiązanie muru?

2) wymienić dokumenty będące podstawą do odbioru robót murarskich?

3) określić zasady układania cegieł w murze?

4) określić dopuszczalną grubość spoin poziomych i pionowych w murze?

5) wyjaśnić w jakich murach spoiny w licu muru powinny być całkowicie

zapełnione zaprawą?

6) wymienić dopuszczalne odchyłki od projektowanych wymiarów?

7) wyjaśnić kiedy stosuje się strzępia zazębione, a kiedy uciekające?

8) wyjaśnić skąd można uzyskać informacje dotyczące rodzaju, marki zaprawy

i klasy cegły użytych do murowania danego muru?

9) wymienić badania stanowiące podstawę odbioru muru?

10) wyjaśnić w jaki sposób sprawdza się odchylenie powierzchni i krawędzi od

pionu?

11) wyjaśnić w jaki sposób sprawdza się poziomowości warstw muru?

12) wyjaśnić w jaki sposób sprawdza się prawidłowość wiązania cegieł

w murze?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9. Zasady rozliczania podstawowych robót murarskich

4.9.1. Materiał nauczania

Zamieszczony poniżej materiał nauczania dotyczy rozliczania podstawowych robót

murarskich ujętych w tej jednostce modułowej tzn.:
− jednorodnych ścian nośnych,
− ścian działowych.
Koszt

wykonania

ściany murowanej i wielkość nakładów rzeczowych zależy od:

− rodzaju i wymiarów cegieł, bloczków i pustaków, grubości muru, wysokości na jakiej

wykonuje się roboty, liczby i kształtu otworów w ścianie, rodzaju zaprawy.

Ogólne zasady sporządzania przedmiaru i obmiaru robót.
Ilość robót do wykonania ustala się na podstawie projektu budowlanego (przed
przystąpieniem do robót) lub w oparciu o dokumentację budowy sporządzoną po wykonaniu
robót.

Przedmiar robót jest to dokument zawierający:

− opis robót w kolejności technologicznej ich wykonania,
− wykaz materiałów,
− ilość materiałów,
− sposób wykonania robót.
Przedmiar robót sporządza się przed wykonaniem robót na podstawie projektu budowlanego.

Obmiar robót (obliczenie ilości robót na podstawie pomiarów z natury w formie obliczeń)

sporządza się po wykonaniu robót przez ich wykonawcę. W zapisie podaje się krótki opis robót,
obmiar (z podaniem poszczególnych wymiarów oraz wyniki działań arytmetycznych). Zadaniem
obmiaru jest określenie zakresu faktycznie wykonanych robót. Każdy przedmiar (obmiar)
zawiera dużą liczbę obliczeń, które powinna cechować przejrzystość tak, aby możliwe było
szybkie odnalezienie i sprawdzenie przedmiarowanych elementów i robót w dokumentacji
projektowej (przedmiar) lub wykonywanym obiekcie (obmiar). Każdy wymiar powinien mieć
swój odpowiednik na rysunku, schemacie (rys. 76). Nie dopuszczalne jest podawanie
w przedmiarze lub obmiarze robót tylko wyniku końcowego obliczeń ilości robót, np.
w obliczeniach długości ścianki A-B wg (rys. 76) obliczenia należy zapisać w postaci:
3,07+0,065+0,665=3,80 m, a nie tylko 3,80 m, ponieważ takiego wymiaru na rysunku nie ma.

Rys. 76. Fragment rzutu poziomego (ścianka działowa) [4, s. 22]

510

3070

65 665

380

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przedmiarowanie konstrukcji murowych wg KNR 2-02.
Odrębnie obmierza się ilość robót dla ścian:
− fundamentowych,
− budynków jednokondygnacyjnych,
− budynków wielokondygnacyjnych,
− murowanych na zaprawie wapiennej,
− murowanych na zaprawie cementowo-wapiennej,
− murowanych na zaprawie cementowej.
Jako budynek jednokondygnacyjny w rozumieniu ww. podziału należy uważać budynek o jednej
kondygnacji nadziemnej. Jako budynek wielokondygnacyjny należy uważać budynek o dwu- lub
więcej kondygnacjach nadziemnych.
Mury konstrukcyjne:
− ilość robót oblicza się wg wymiarów w projektach dla konstrukcji nieotynkowanych,
− grubość konstrukcji murowych z cegieł ustala się wg znormalizowanych wymiarów cegły

6,5x12x25 cm, zgodnie z tabelą 3,

Tabela 3 Grubość murów z cegły znormalizowanej [14, s. 16]

grubość ścian
w cegłach

grubość ścian
w cm

6,5 12 25 38 51 64 77 90 103

− grubość konstrukcji murowych z innych materiałów ustala się wg odpowiednich tablic,
− fundamenty oblicza się w m

ich objętości,

− ściany (z wyjątkiem ścian z kamienia) oblicza się w m

ich powierzchni,

− wysokość ścian należy przyjmować od wierzchu fundamentu do wierzchu pierwszego

stropu (nad podziemiem lub przyziemiem),

− wysokość ścian wyższych kondygnacji należy przyjmować od wierzchu stropu do wierzchu

następnego stropu.

Od powierzchni ścian odejmuje się:
− powierzchnię projektowanych otworów okiennych, drzwiowych i innych o powierzchniach

większych niż 0,5m

liczonych wg wymiarów w świetle muru (rys. 77) bez uwzględniania

węgarków.

Rys. 77. Obmiar szerokości i powierzchni otworów w ścianach murowanych

Ścianki działowe:
− oblicza się w m

ich powierzchni,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− długość ścianek przyjmuje się równą długości surowych murów ścianek wolno stojących

lub mierzoną w świetle surowych ścianek konstrukcyjnych,

− wysokość ścianek przyjmuje się od górnej powierzchni stropu do wierzchu ścianki wolno

stojącej lub do dolnej powierzchni stropu górnego,

− od powierzchni ścianek działowych odejmuje się powierzchnie otworów,
− powierzchnie otworów z ościeżnicą oblicza się według projektowanych wymiarów

w świetle ościeżnicy,

− powierzchnie otworów bez ościeżnicy oblicza się w świetle murów.
Każda robota ujęta w przedmiarze powinna mieć swoje powiązanie w Katalogu Nakładów
Rzeczowych (dla robót murowych w Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02). Katalog ten
ma na wstępie spis treści, założenia ogólne, założenia szczegółowe. W „założeniach ogólnych”
i „założeniach szczegółowych” do każdego rozdziału tego katalogu określone są:
− zasady przedmiarowania,
− założenia kalkulacyjne, dotyczące nakładów robocizny, materiałów, pracy sprzętu

i transportu,

− założenia przyjęte do kalkulacji nakładów,
− warunki techniczne wykonania i odbioru robót.

Tablice z normami nakładów rzeczowych mają numerację czterocyfrową. Dwie pierwsze

cyfry oznaczają nr rozdziału, a pozostałe nr tablicy. Nad każdą tablicą jest umieszczony tytuł
oraz wyszczególnienie czynności składającej się na daną jednostkę przedmiarową (np. na 1m

ściany). Każda tablica jest podzielona na kolumny o numeracji literowej (od a do e).
W kolumnie oznaczonej literka „c” wymienione są zawody robotników, materiały i maszyny.
W kolumnie „e” znajdują się odpowiednio jednostki miary. W kolumnach o numeracji cyfrowej:
01; 02; 03; itd. są podawane jednostkowe nakłady rzeczowe robocizny n

, materiałów n

i sprzętu n

przykład zapis: „KNR 2-02, 0103-01 (tabela 4) oznacza, że nakłady rzeczowe należy

przyjmować z Katalogu Nakładów Rzeczowych nr 2-02 tom I „Konstrukcje budowlane”,
w którym trzeba znaleźć tablicę nr 0103 (Ściany budynków jednokondygnacyjnych o wysokości
do 4,5m, z cegieł budowlanych pełnych lub dziurawek), a w niej kolumnę 01 (ściany na
zaprawie wapiennej lub cementowej o grubości 1 cegły)

Tabela 4 Nakłady na 1m

ścian budynków jednokondygnacyjnych o wysokości do 4,5m z cegieł budowlanych

pełnych lub dziurawek [14, s. 20]

Ściany na zaprawie

Wyszczególnienie

Jednostki
miary,
oznaczenia

Wapiennej lub cementowo
wapiennej

cementowej

Grubość w cegłach

Symbole
eto

Rodzaje
zawodów,
materiałów
i maszyn

cyfrowe

litero

1 1/2

a b

e 01 02 03 04 05

Murarze gr. III
Cieśle gr. II
Robotnicy gr. I

149
149
149

r-g
r-g
r-g

1,03
0,11
1,18

1,11
0,11
1,8

1,23
0,11
2,42

1,15
0,11
1,17

1,22
0,11
1,78

1,42
0,11
2,38

01
02
03

343
042
391

Razem 149

r-g

2,32

3,02

3,76

2,43

3,11

3,91

20
21
22
23

1800199
1800200
230899
2380899

Cegły bud. pełne
Cegły dziurawki
Zaprawa
Zaprawa

020
020
060
060

szt.
szt.
m

92,70
(93,40)
0,084
(0,091)

139,90
(140,80)
0,130
(0,143)

186,10
(187,60)
0,176
(0,194)

100,10
-
0,066
-

150,30
-
0,106
-

200,60
-
0,143
-

Uwaga:

nakłady podane w poz. 23 stosuje się w przypadku wykonywania ścian z cegieł

dziurawek.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jeżeli mur wykonuje się ze znormalizowanej cegły 250x120x65 mm, a spoiny poziome mają
grubość 12mm, to na 1m wysokości muru wypada dokładnie 13 warstw cegieł.

Przykład 1

Oblicz ile cegieł należy użyć do wykonania 1m

muru o grubości ½ c. Mur będzie

wykonany
w wiązaniu pospolitym.
Na wysokości 1m muru wypada dokładnie 13 warstw cegieł.
Na długości 1m muru można ułożyć 4 cegły.
Ilość cegieł: 13x4=52 szt.
Do wykonania 1m

muru o grubości ½ c należy użyć 52 szt. cegieł.

Pracujący w zawodzie rzemieślnik musi umieć określić koszt wykonania robót murowych,

czyli nakładów na robociznę, materiały i sprzęt. Nakłady te może obliczyć korzystając
z Katalogów Nakładów Rzeczowych (KNR). Roboty murowe ujęte są w katalogu nr 2-02
„Konstrukcje budowlane - tom I”.

Kalkulacja kosztów obejmuje:

− R - koszt robocizny,
− M - koszt materiałów,
− S - koszt sprzętu.

Obliczenie wynagrodzenia za wykonaną pracę może być przeprowadzane według kalkulacji

indywidualnej lub może się opierać na Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02
w odniesieniu do wykonania 1m

ściany określonej grubości. Zgodnie z tym katalogiem określa

się liczbę roboczogodzin, oraz ilość materiału w sztukach i m

, potrzebną do wykonania

określonego dzieła. W przypadku ścian w budynkach jednokondygnacyjnych o wysokości do
4,5 m nakłady te obejmują:
− wymurowanie ścian wraz z wykonaniem naroży,
− ustawienie i rozebranie rusztowań.
Stawka roboczogodziny podlega negocjacjom pomiędzy inwestorem a wykonawcą, co ma
bezpośredni wpływ na wartość ostateczną wynagrodzenia. Powszechnie dostępne są publikacje
zawierające informacje o cenach w budownictwie. Najbardziej znane ośrodki, które publikują
informacje cenowe to:
− OWEOB ”Promocja” – wydawca informacji cenowych systemu SEKOCENBUD,
− Orgbud – Serwis,
− Bistyp - Consulting.

Ośrodki te publikują regularnie (np. w cyklach miesięcznych lub kwartalnych) informacje

o maksymalnych, minimalnych i średnich stawkach robocizny oraz cenach materiałów
budowlanych i sprzętu, zależnie od regionu Polski. Mogą one służyć jako podstawa do ustalania
stawek i cen najlepiej odpowiadających w danej sytuacji.
Kalkulacja

bezpośrednich kosztów robocizny (R).

– jednostkowe nakłady rzeczowe robocizny [r-g/m

– pole powierzchni ściany określonej grubości [m

– stawka kosztorysowa robocizny, netto [zł/r-g].

Kalkulacja

bezpośrednich kosztów materiałów (M)

m -

jednostkowe nakłady rzeczowe materiałów [szt./m

– pole powierzchni ściany określonej grubości [m

– stawka kosztorysowa materiałów, netto [zł/szt.].

Kalkulacja

bezpośrednich kosztów materiałów (S).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– jednostkowe nakłady rzeczowe sprzętu [m-g/m

– pole powierzchni ściany określonej grubości [m

– stawka kosztorysowa sprzętu, netto [zł/m-g].

Oprócz

materiałów podstawowych, których nazwy są wymieniane w katalogach nakładów

rzeczowych, w budownictwie używa się także materiałów pomocniczych. Materiały pomocnicze
w zasadzie nie są w katalogach wymienione z nazwy, lecz ich nakład jest określany
wartościowo,
w procentach kosztu jednostkowego materiałów wymienionych w tablicach KNR. Wartość
wskaźnika zużycia materiałów pomocniczych jest podana w założeniach szczegółowych
poszczególnych rozdziałów KNR. Dla robót murowych wskaźnik ten wynosi 1,5%
Wartość M

= M*1,5%

− M

– koszty materiałów pomocniczych

Przykład 2

W domku jednorodzinnym wymurowano ścianę z cegły ceramicznej o gr. 38 cm na

zaprawie cementowo – wapiennej.
Do wykonania muru użyto zaprawy marki M7 i cegły klasy 15.
Wymurowana ściana ma wymiary:
− długość: 5,0 m
− wysokość:2,2 m.
Oblicz:
1) wymagane ilości materiałów (cegły, zaprawy),
2) koszty bezpośrednie materiałów (M),
3) koszty bezpośrednie robocizny (R),
4) wartość kosztów netto,
5) czas, w jakim zostanie wykonana ściana, zakładając, że pracujesz wspólnie z kolegą

w ośmiogodzinnych zmianach roboczych.

Obliczenia wykonaj korzystając z Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02 tom I.
Do obliczeń przyjmij następujące ceny zapisane w cenniku SEKOCENBUD 1kw 05
(ceny z pierwszego kwartału 2005r.):
− cena cegły ceramicznej pełnej klasy 15 - 0,68 zł/szt.,
− zaprawa cementowo – wapienna marki M7 - 147,91 zł/m

− koszt robocizny 12,00 zł/r-g ,
− wskaźnik zużycia materiałów pomocniczych 1,5%.
Obliczenia wykonano korzystając z katalogu KNR 2-02 tablica 0103 kolumna 02.

Lp Podstawa Opis

jm Nakłady Koszt

jednostkowy

zł

R M S

1 2

4 5

Ściany budynków
jednokond.o wys.do
4.5m z cegieł pełnych
lub dziurawek na zapr.
wap. lub cem. - wap.
gr.1 1/2ceg.
Obmiar:
5,0m*2,2m= 11.0m

1 KNR

2-02

0103-02

R
3,02r-g/m

*12,00zł/r-g

r-g

3,02*11=
33,22

3,02*12,00=
36,24

398,64

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

-
-

M
Cegła budowlana pełna
139,90szt/m

0,68zł/szt.

Zaprawa
0,13m

*147,91zł/m

Materiały pomocnicze
1,5%*1257,96

szt.

m

139,90*11,0=
1538,9

0,13*11,0=
1,43

1,5

139,9*0,68=
95,13

0,13*147,91=
19,23

0,015*114,36=1,71

1046,43

211,53

18,81

Razem koszty bezpośrednie

398,64 1276,77 0

− ilość cegły potrzebna do wymurowania ściany:

139,90 szt/m

*11,00m

=1538,9szt., czyli – 1539 szt.,

−

ilość zaprawy cementowo – wapiennej potrzebnej do wymurowania ściany,

0,13m

*11,00m

=1,43m

− koszty bezpośrednie materiałów (M),
95,13

zł/m

*11,00m

=1046,43 zł

19,23

zł/m

*11,00m

=211,53 zł

1,71

zł/m

*11,00m

=18,81

1046,43

zł+211,53 zł+18,81zł=1276,77 zł

− koszty bezpośrednie robocizny (R).
36,24

zł/m

*11,00m

=398,64 zł

Przy założeniu, że prace wykonuje dwóch pracowników o jednakowych kwalifikacjach i zmiana
robocza trwa 8 godzin, ściana zostanie wymurowana w ciągu 2,08 dni roboczych:

=2,08 dni

− 33,22 r-g - nakłady rzeczowe na robociznę,
− 2 - ilość pracowników,
− 8 – ilość godzin jednej zmiany roboczej.
Wartość kosztów netto:
398,64zł+1276,77zł=1675,41zł
Dalsze obliczenia związane z kosztem wykonania robót prowadzi się uwzględniając:
− Kp - koszty pośrednie,
− Kz – koszty zakupu,
− Z – zysk,
− VAT – podatek od towarów i usług.

− Niektóre z tych wielkości podlegają negocjacjom pomiędzy inwestorem a wykonawcą, co

ma wpływ na ostateczny zarobek.

4.9.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest przedmiar robót?
2. Co to jest obmiar robót?
3. Co oznacza zapis KNR 2002 – 0114 – 03?
4. Czy jesteś zobowiązany do korzystania z katalogów KNR?
5. Od czego zależy liczba roboczogodzin potrzebna do wykonania 1m

ściany?

6. Ile wynosi wskaźnik zużycia materiałów pomocniczych dla robót murarskich?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Oblicz koszt bezpośredni materiałów (M), potrzebnych do wymurowania ściany z cegły

pełnej klasy 15, grubości 51 cm na zaprawie cementowej klasy M5. Ściana będzie wymurowana
w budynku jednokondygnacyjnym. Wymiary ściany: 1,8 m x 3,2 m. Ceny materiałów aktualnie
obowiązujące w Twoim rejonie zamieszkania przyjmij z cennika Sekocenbudu lub ceny poda Ci
nauczyciel. Wskaźnik zużycia materiałów pomocniczych 1,5%.
Przygotuj zamówienie materiałów, dla hurtowni materiałów budowlanych, do wykonania ściany
z zadania.
Do obliczeń wykorzystaj katalog KNR 2-02 tom I.
Obliczenia zapisz w arkuszu kalkulacyjnym.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) znaleźć w katalogu KNR 2-02 tom 1tablicę z nakładami rzeczowymi,
2) obliczyć pole powierzchni ściany A

ś,

3) zapisać w zeszycie obliczenia oraz jednostkę,
4) odczytać z katalogu KNR jednostkowe nakłady rzeczowe na materiały,
5) obliczyć nakłady rzeczowe materiałów na wykonanie tej ściany,
6) zapisać w zeszycie obliczenia oraz jednostkę,
7) odczytać z cennika cenę cegły pełnej i zaprawy cementowej klasy M5,
8) obliczyć koszty jednostkowe cegieł i zaprawy,
9) zapisać obliczenia w zeszycie oraz jednostkę,
10) obliczyć koszty bezpośrednie cegieł i zaprawy cementowej (M),
11) zapisać obliczenia w zeszycie,
12) obliczyć koszty bezpośrednie materiałów pomocniczych,
13) zapisać obliczenia w zeszycie,
14) obliczyć koszty bezpośrednie wszystkich materiałów,
15) zapisać obliczenia w zeszycie,
16) zapisać wyniki i obliczenia w arkuszu kalkulacyjnym,
17) przygotować zamówienie na cegły i zaprawę:
− ilość cegieł pełnych:…….………………………..szt.
− ilość zaprawy cementowej klasy M5:……………m

Wyposażenie stanowiska pracy
− katalog Nakładów Rzeczowych KNR 2-02 tom I,
− cenniki Sekocenbudu, cenniki materiałowe z pobliskich hurtowni,
− informacje o średniej stawce godzinowej za wykonanie określonych robót w danym regionie,
− arkusz kalkulacyjny,
− literatura z rozdziału 6.

Ćwiczenie 2

W domu jednorodzinnym wymurowano ścianę z cegły ceramicznej o grubości 25cm na

zaprawie cementowo – wapiennej. Do wykonania muru użyto zaprawy klasy M5 i cegły
ceramicznej pełnej klasy 15. Wymurowana ściana ma wymiary:
− długość: 4,5 m,
− wysokość: 1,2 m.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Oblicz:
1) wymagane ilości materiałów (cegły, zaprawy),
2) koszty bezpośrednie materiałów (M),
3) koszty bezpośrednie robocizny (R),
4) wartość kosztów netto,
5) czas, w jakim zostanie wykonana ściana, zakładając, że pracujesz sam w ośmiogodzinnych

zmianach roboczych.

Obliczenia wykonaj korzystając z Katalogu Nakładów Rzeczowych KNR 2-02 tom I.
Do obliczeń przyjmij ceny zapisane w cenniku SEKOCENBUD lub ceny poda Ci nauczyciel.
Wskaźnik zużycia materiałów pomocniczych przyjmij 1,5%.
Obliczenia zapisz w arkuszu kalkulacyjnym.

Sposób

wykonania

ćwiczenia

Aby

wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) odczytać z katalogu KNR jednostkowe nakłady rzeczowe na robociznę,
2) obliczyć nakłady rzeczowe na robociznę,
3) zapisać w zeszycie obliczenia,
4) obliczyć koszty jednostkowe robocizny,
5) obliczyć koszty bezpośrednie robocizny,
6) zapisać w zeszycie obliczenia,
7) obliczyć wartość kosztorysową netto,
8) zapisać w zeszycie obliczenia,
9) zapisać wyniki i obliczenia w arkuszu kalkulacyjnym,
10) obliczyć czas po jakim zostanie wykonana ściana,
11) zapisać w zeszycie: ilość roboczogodzin, czas trwania dniówki roboczej, system murowania,

ilość dni.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− katalog Nakładów Rzeczowych KNR 2-02 tom I,
− cenniki Sekocenbudu, cenniki materiałowe z pobliskich hurtowni,
− informacje o średniej stawce godzinowej za wykonanie określonych robót w danym

regionie,

− arkusze kalkulacyjne nr 1,
− literatura z rozdziału 6.

Arkusz kalkulacyjny nr

L
p

Podstawa Opis

jm Nakłady

Koszt
jednostkowy

R M

5 6 7 8

Razem koszty bezpośrednie:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.9.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) zdefiniować pojęcia:

− przedmiar,

− obmiar.

4) wyjaśnić znaczenie zapisu: KNR 2-02, 0103-01?

5) określić w jakich jednostkach obmierza się mury z cegły?

6) odczytać z KNR 2-02, 0103-01 nakłady rzeczowe na wykonanie muru

o grubości 2c na zaprawie cementowo - wapiennej?

7) zrobić zestawienie materiałów dla wyżej wymienionego muru o powierzchni

8) obliczyć ilość r – g na wykonanie wyżej wymienionego muru?

9) obliczyć czas w jakim zostanie wymurowany wyżej wymieniony mur, przy

założeniu, że pracuje jeden robotnik wykwalifikowany przez 8 godzin
dziennie?

10) obliczyć koszty bezpośrednie materiałów (M)?

11) obliczyć koszty bezpośrednie robocizny (R)?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

Zakończyłeś jednostkę modułową 711[04].Z1.03: „Wykonywanie podstawowych robót

murarskich”. Dla sprawdzenia poziomu Twojej wiedzy i umiejętności z zakresu treści nauczania
objętych tą jednostką otrzymujesz zestaw zadań testowych wraz z instrukcją i kartą odpowiedzi.
1. Przeczytaj

uważnie instrukcję do wykonania testu.

2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj

się z zestawem pytań testowych.

4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

5. Test składa się z 24 zadań wielokrotnego wyboru.
6. Każde z zadań ma cztery warianty odpowiedzi oznaczone a, b, c, d. Wśród nich tylko jedna

jest prawdziwa.

7. W pierwszej kolejności rozwiązuj te zadania, które nie sprawiają Ci trudności - do

pozostałych możesz wrócić później.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Klasa zaprawy wyrażana jest w:

a) kg,
b) kg/m

c) MPa,
d) MN.

2. Spoina zaznaczona na rysunku poniżej to spoina:

a) podłużna pionowa,
b) podłużna pozioma,
c) wsporna,
d) poprzeczna pionowa.

3 Składniki zaprawy cementowej miesza się w betoniarce w następującej kolejności:

a) woda, piasek, cement,
b) cement, woda, piasek,
c) cement, piasek, woda,
d) piasek, cement, woda.

4. Do nakładania dużych porcji zaprawy na mur należy użyć:

a) wiaderka,
b) czerpaka,
c) łopaty,
d) kastry.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5) Ile dziewiątek należy zużyć do wykonania z jednej strony czoła muru o grubości 1,5 cegły,

w przypadku ułożenia czterech warstw główkowych i czterech wozówkowych?

a) 32,

b) 28,

c) 24,

d) 20.

6. Główka cegły ma powierzchnię:

a) 7,8 cm

b) 7,8 cm

c) 78 cm

d) 78 cm

7. Określenie „ przewiązanie cegieł/ spoin w murze” oznacza, że:

a) w określonych miejscach muru cegły powiązane są drutem,

b) cegły układane są przy pomocy sznura murarskiego,

c) w określonych miejscach muru cegły wzmocnione są kotwami stalowymi,

d) spoiny pionowe w sąsiadujących warstwach są wzajemnie przesunięte.

8. Korzystając z danych zamieszczonych w tabeli poniżej, określających nakłady na 1m

ściany

z cegieł pełnych, oblicz ilość zaprawy potrzebną do wymurowania 5m

ściany o grubości

51 cm na zaprawie cementowo – wapiennej:

Nakłady na 1m

Ściany na zaprawie

Wyszczególnienie

Jednostki

miary,

oznaczenia

Wapiennej lub cementowo

wapiennej

cementowej

Grubość w cegłach

Symbole

eto

Rodzaje

zawodów,

materiałów i

maszyn

cyfrowe

litero

1 1/2

a b

d e 01 02 03 04 05 06

Murarze gr. III
Cieśle gr. II
Robotnicy gr. I

149
149
149

r-g
r-g
r-g

1,03
0,11
1,18

1,11
0,11

1,8

1,23
0,11
2,42

1,15
0,11
1,17

1,22
0,11
1,78

1,42
0,11
2,38

01
02
03

343
042
391

Razem 149

r-g

2,32

3,02

3,76

2,43

3,11

3,91

20
21
22
23

1800199
1800200
230899
2380899

Cegły bud. pełne
Cegły dziurawki
Zaprawa
Zaprawa

020
020
060
060

szt.
szt.
m

92,70

(93,40)

0,084

(0,091)

139,90

(140,80)

0,130

(0,143)

186,10

(187,60)

0,176

(0,194)

100,10

0,066

150,3

0,106

200,6

0,143

a) 0,65m

b) 0,88m

c) 0,65m

d) 0,88m

9. Korzystając z danych zamieszczonych w tabeli z zadania 8, określających nakłady na 1m

ściany z cegieł pełnych, oblicz ilość cegieł potrzebną do wymurowania 5m

ściany o

grubości 38cm na zaprawie cementowo – wapiennej.
a) 699,5,
b) 700,0,
c) 704,0,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

d) 751,5.

10. Mur grubości 2,5 cegły ma:

a) 64 cm,
b) 52 cm,
c) 51 cm,
d) 38 cm.

11. Do połączenia na długości muru o wysokości 4,5 m wzniesionego wcześniej z wykonanym

później zastosować należy:
a) strzępia zazębione boczne,
b) strzępia uciekające,
c) pręty zbrojeniowe,
d) kotwy stalowe.

12. Powierzchnia ściany murowanej o wymiarach 250cm x 300cm wynosi:

a) 7,5m

b) 7,5m,
c) 750cm

d) 75000 cm.

13. Nakłady materiałów przy wykonywaniu ścian murowanych z cegły zależą od jej grubości

oraz od następującej wielkości ściany:

a) długości,
b) objętości,
c) pola powierzchni,
d) obwodu.

14. Poniższy rysunek przedstawia:

a) poziomnicę wężową,
b) sznur murarski,
c) taśmę mierniczą,
d) pion murarski.

15. Przy pomocy stożka pomiarowego można sprawdzić:

a) wytrzymałość zaprawy,
b) grubość spoiny,
c) szerokość muru,
d) konsystencję zaprawy.

16. Korzystając z danych zamieszczonych w tabeli w zadaniu. 8, określających nakłady na 1m

ściany z cegieł, oblicz nakłady robocizny na wykonanie 30m

ściany z cegieł pełnych na

zaprawie wapiennej o grubości 38cm:
a) 36,6 r-g,
b) 72,9 r-g,
c) 90,6 r-g,
d) 117,3 r-g,

17. Fola jest to:

a) naczynie ułatwiające rozkładania zaprawy murarskiej w miejscu przeznaczenia,
b) tworzywo sztuczne, z którego produkuje się materiał do izolacji przeciwwilgociowej,
c) nie zapełniona część środkowa muru przy murowaniu muru grubości 2 cegieł,
d) mata słomiana stosowana przy prowadzeniu robót murarskich w obniżonej

temperaturze.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18. Niewłaściwe uziemienie betoniarki może być przyczyną:

a) zranienia nogi,
b) utraty przytomności,
c) uszkodzenia słuchu,
d) zaprószenia oka.

19. Odstęp między kozłami w rusztowaniu kozłowym nie powinien być większy niż:

a) 1,4 m,
b) 1,5 m,
c) 1,6 m,
d) 1,7 m.

20. Korzystając z danych zamieszczonych w tabeli poniżej, określ maksymalną, dopuszczalną

grubość spoiny pionowej w murach niezbrojonych:
a) 15 mm,
b) 12 mm,
c) 10 mm,
d) 5 mm.

Rodzaje spoin

Grubość spoiny [mm]

Dopuszczalne odchyłki [mm]

poziome 12

-2

pionowa 10

±5

21. Wykonując czoło muru o grubości 1,5 cegły należy w warstwie wozówkowej ułożyć:

a) trzy dziewiątki wozówkowo,
b) dwie dziewiątki wozówkowo,
c) trzy dziewiątki główkowo,
d) cztery dziewiątki główkowo.

22. Wiązanie cegieł w murze stosuje się po to, aby:

a) mur estetycznie wyglądał,
b) wykorzystać jak najwięcej cegieł ułamkowych,
c) zużycie materiału było jak najmniejsze,
d) mur dobrze przenosił obciążenia.

23. Z jednego poziomu muruje się ścianę do wysokości:

a) 2,0 m,
b) 1,5 m,
c) 1,0 m,
d) 0,5 m.

24. Podczas działania sił ściskających na konstrukcję muru o grubości 1,5 cegły wzniesionego

z zastosowaniem wiązania pospolitego działające siły są prostopadłe do:

a) spoiny wspornej,
b) główki cegły,
c) wozówki cegły,
d) spoiny pionowej podłużnej.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................................................

Wykonywanie podstawowych robót murarskich

Zakreśl poprawną odpowiedź

zadania

Odpowiedź Punkty

1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d

10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Karkoszka T.: „Murarz 3: Dobieranie materiałów, narzędzi i sprzętu do robót murarskich”

KOWEZ, Warszawa 2002

2. Karkoszka T.: „Murarz 5: Wykonywanie murów nośnych o różnej grubości z różnych

materiałów”. KOWEZ, Warszawa 2002

3. Kettler K.: „Murarstwo” cz.1,2. REA, Warszawa 2002
4. Kowalczyk Z., Zabielski J.: „Kosztorysowanie i normowanie w budownictwie”. WSiP,

Warszawa 2005

5. Martinek W.: E. Szymański „Murarstwo i tynkarstwo”. WSiP, Warszawa 1999
6. Mirski J.: „Organizacja Budowy”. WSiP, Warszawa 1999
7. Traczyk J., Woźnica J.: „Vademecum kosztorysanta” zeszyt 6, „Zasady przedmiarowania

robót ogólnobudowlanych”. Ośrodek Wdrożeń Ekonomiczno-Organizacyjnych
Budownictwa „Promocja” Sp. z o.o. Warszawa 2005

8. Praca zbiorowa pod redakcją J. Panasa: „Nowy poradnik majstra budowlanego”. Arkady Sp.

z o.o. Warszawa 2005

9. Wojewoda K.: „Murarz 1: Stosowanie przepisów bhp przy wykonywaniu robót murarskich”.

KOWEZ, Warszawa 2002

10. Wojewoda K.: „Murarz 2: Organizowanie stanowiska pracy murarza” KOWEZ, Warszawa

2002

11. Wojewoda K.: „Murarz 4:” Wykonywanie zapraw budowlanych i betonów”. KOWEZ,

Warszawa 2002

12. Zespół autorów pod redakcją dr inż. A. Ujmy: „Warunki techniczne wykonania i odbioru

robót budowlanych” Verlag Dashofer, Warszawa 2006

13. specyfikacja techniczna według PN-68/B-10020 „Roboty murowe z cegły. Wymagania

i badania przy odbiorze”

14. Katalog Nakładów Rzeczowych KNR 2-02 tom I
15. PN-B-03002:1999 „Konstrukcje murowe niezbrojone. Projektowanie i obliczanie”
16. PN-85/B-04500 „Zaprawy budowlane. Badania cech fizycznych i wytrzymałościowych”
17. PN-EN 1015-3:2000 „Metody badań zapraw do murów. Określenie konsystencji świeżej

zaprawy (za pomocą stolika rozpływu)

18. Ustawa z dnia 7 lipca 1994r. Prawo budowlane (tekst jednolity - Dz. U.2003, Nr 207, poz.

2016)

19. ROZPORZADZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY z dnia 6 lutego 2003r.

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych
(dz. U. 2003, nr 47, poz. 407)