Podstawy pomocy

psychologicznej

Semestr zimowy 2013/2014

Literatura obowiązkowa:



Corey, G. (2005).

Teoria i praktyka poradnictwa i psychoterapii

(r. 11).

Poznań: Zysk i S-ka.



Kubacka-Jasiecka, D. (2005). Interwencja kryzysowa (r. 12.) W: H. Sęk

(red.).

Psychologia kliniczna

(t. 2). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe

PWN.



Okun, F. B. (2002).

Skuteczna pomoc psychologiczna

(r. 2-4). Warszawa:

Instytut Psychologii Zdrowia PTP.

Prochaska, J.O., Norcross, J.C. (2006).

Systemy terapeutyczne. Analiza

trans teoretyczna

(r. 1, 14 i 15). Warszawa: Instytut Psychologii Zdrowia

PTP.
Tryjarska, B. (2006) Psychoterapia grupowa W: L. Grzesiuk (red.)

Psychoterpia. Praktyka. Podręcznik akademicki

(t. II; r. 3, 4). Warszawa:

ENETEIA Wydawnictwo Psychologii i Kultury.

Źródła pomocy psychologicznej

jako specjalistycznej formy

oddziaływań

Wykład 1

Obszary zastosowania psychologii

Tradycyjnie:



Klinika



Edukacja



Praca i zarządzanie

Współcześnie: zdrowie psychiczne,

polityka, sport, ….

Pomoc psychologiczna



Obejmuje różne formy oddziaływań psychologicznych, które

prowadzą do zmiany na płaszczyźnie emocjonalnej,

poznawczej i behawioralnej



Ingeruje w różnym stopniu albo na psychiczną

organizację/strukturę, albo na zachowanie człowieka



Odnosi się do kategorii zdrowia psychicznego i opiera się na

podstawowym założeniu albo o istniejących w człowieku

ograniczeniach uniemożliwiających jego zdrowie psychiczne,

albo na koncepcji deficytów

Formy pomocy psychologicznej



Psychoterapia

– oddziaływania zmierzające do

uzyskania zmiany specyficznej, zdefiniowanej
odmiennie przez każdy system terapeutyczny
(osobowość, wzorce zachowania)



Terapia krótkoterminowa

- skoncentrowana na

rozwiązywaniu problemu, uniemożliwiającego
osiągnięcie aktualnie ważnych celów, realizacji
zadań



Interwencje kryzysowe

– pomoc w uzyskaniu

równowagi afektywnej, poznawczej i behawioralnej

w sytuacji subiektywnego spostrzegania zagrożenia

potrzeby spełnienia, bezpieczeństwa i sensu życia



Poradnictwo

– dostarczenie niezbędnych informacji

o

ważnych dla klienta kwestiach np. wyboru zawodu,

skorzystania z właściwej pomocy



Coaching

(life, sportowy, executive) – pomoc

psychologiczna

Psychoterapia



jako subdyscyplina psychologii klinicznej,

która stanowi szczególny sposób aplikacji

założeń wynikających z każdego

paradygmatu



Jako odrębna dziedzina nauki stosowanej,

mająca bardzo zróżnicowane źródła,

wychodzące poza psychologię

Kryteria stosowania różnych typów i

formy pomocy psychologicznej



Poziom zdrowia i zaburzeń psychicznych



Jedno lub wiele zaburzeń (tzw. podwójna

diagnoza)



Uwarunkowania określonej jednostki klinicznej –

biologiczne/sytuacyjne/osobowościowe



Przebieg – ostry lub przewlekły, powikłania



poziom kontemplacji, czyli rozpoznania

osobistego problemu przez pacjenta

Caplan traktuje psychoterapię

jako szczególną formę prewencji

1.

Pierwotna

– ma na celu zmniejszenie

prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń

psychicznych (czynnikom ryzyka), zanim one

wystąpią i spowodują zagrożenie

2.

Wtórna

– stosowana jest w sytuacji wystąpienia

sygnałów zaburzenia bądź zaburzenia i ma na celu

powstrzymanie rozwoju lub skrócenie czasu trwania

3.

Trzeciego stopnia

– ma na celu zapobieganie

negatywnym skutkom przebytej choroby i

hospitalizacji oraz jej nawrotom; minimalizacja

wtórnych uszkodzeń związanych z przebytą

Norcross (1990)



Psychoterapia jest świadomym i zamierzonym

zastosowaniem metod klinicznych i

interpersonalnych zabiegów, pochodzących ze

sprawdzonych twierdzeń nauk

psychologicznych, w celu towarzyszenia

ludziom przy modyfikacji ich zachowań,

właściwości poznawczych, emocji i/lub innych

osobistych charakterystyk na takie, które

wydają się uczestnikom tego procesu

pożądane

Uchwała Zarządu Głównego Polskiego

Towarzystwa Psychiatrycznego (1998)



Psychoterapia jest podstawową metodą stosowaną w leczeniu

zaburzeń nerwicowych, związanych ze stresem i pod postacią

somatyczną, zespołów behawioralnych, związanych z

zaburzeniami fizjologicznymi, zaburzeń osobowości i

zachowania dorosłych, zaburzeń zachowania i emocji

rozpoczynających się w dzieciństwie i w wieku młodzieńczym.

Wskazuje się także, że w leczeniu tych zaburzeń wskazane jest

stosowanie podejścia zindywidualizowanego – opartego

zwłaszcza na koncepcjach poznawczo-behawioralnych,

psychodynamicznych, interpersonalnych oraz systemowych.

2. Psychoterapia powinna być stosowana w leczeniu

zaburzeń występujących u dzieci i młodzieży, a

także w terapii osób dorosłych, u których objawy

związane są z zaburzeniami relacji rodzinnych lub

małżeńskich, często podstawową formą powinna

być terapia rodziny oparta na podejściu

systemowym.

3. Psychoterapia jest częścią kompleksowego leczenia

uzależnień, ostrych i przewlekłych psychoz,

zaburzeń afektywnych.

4. Psychoterapia jest częścią postępowania

rehabilitacyjnego w zaburzeniach psychicznych i

innych zaburzeniach

5. Psychoterapia jest metodą pomocniczą w leczeniu

chorób somatycznych

Systemy, szkoły psychoterapii i

poradnictwa



Wyrastają z podstawowych paradygmatów w

psychologii na temat natury człowieka, zwłaszcza

założeń wyjaśniających genezę i mechanizmy

zdrowia i patologii



Każdy z systemów wskazuje na specyficzne

czynniki leczące i warunki konieczne prowadzące

do wystąpienia zmiany



Każdy wypracował specyficzne techniki i strategie

postępowania terapeutyczne, które są zazwyczaj

adoptowane przez inne systemy lub szkoły

Podejścia transteoretyczne



Wykorzystują założenia różnych szkół

terapeutycznych, najbardziej różne

strategie i techniki



Skoncentrowane bardziej na procesie

terapii, jej etapach i ważnych celach do

realizacji

KONCEPCJE BIOLOGICZNE I

PSYCHOLOGICZNE CZŁOWIEKA

MODEL

SALUTOGENETYCZNY

MODEL

PATOGENETYCZNY

wzorce i cechy

zachowania

symptomy

Farmakoterapia

Poziom opisowy

fenomenologiczny

Intrapsychiczne

interpersonalne

mechanizmy

zdrowia

Intrapsychiczne

interpersonalne

mechanizmy

zaburzeń

Psychoterapia

Tezy wyjaśniające

Mechanizmy

funkcjonowania

Salutogeneza

Czynniki:

biologiczne

psychiczne

społeczne

Patogeneza

Czynniki:

biologiczne

psychiczne

społeczne

Leczenia

sekwencyjne:

farmakoterapia i

psychoterapia

Zastosowanie wiedzy psychologicznej

w pomocy



Diagnozie różnicowej - podstawa

kwalifikacji osoby do pomocy

psychologicznej, psychoterapeutycznej



Diagnozie efektów interwencji i podstawy

do zastosowania określonej interwencji

terapeutycznej



Diagnozie efektywności oddziaływań

psychologicznych i terapeutycznych

Systemy terapeutyczne i

poradnictwo



W ramach systemów terapeutycznych wyodrębnia

się różne szkoły np. w psychoanalizie

psychoterapię psychodynamiczną, psychoterapię

analityczną



Kryteria podziału systemów terapeutycznych

bardzo zróżnicowane, najczęściej uwzględniane są

dwa, wynikające z odmiennych założeń

ontologiczno-epistemologicznych: jednostka vs

system; realizm poznawczy vs konstruktywizm,

konstrukcjonizm (interakcjonizm symboliczny)

Szkoły terapii linearnej



Psychoterapia indywidualna wywodząca się z

różnych przyczynowo-skutkowych, linearnych

koncepcji człowieka



Zakłada się w nich, że istotą zaburzeń

psychicznych jest tendencja do powtarzania

pewnych wzorców zachowania, myślenia,

przeżywania rzeczywistości



W terapii zmianie podlega „indywidualne

doświadczanie” rzeczywistości, a nie rzeczywistość,

w której jednostka żyje

Szkoły terapii systemowej



Terapia rodzinna systemowa oparta na tezach

ogólnej teorii systemów społecznych

wyprowadzona z modelu biologicznego L. Von

Bertalanfi’ego - przyczyny i mechanizmy zdrowia

i zaburzeń psychicznych to wynik reguł

homeostatycznych i zmienności w rodzinie



Wszystko co intrapsychiczne przestaje mieć

znaczenie, bo zachowanie człowieka wyznaczają

reguły funkcjonowania systemu odzwierciedlone

we wzorcach relacji i komunikacji

Szkoły terapii systemowej



Obok klasycznych teorii terapii rodzin i małżeństw,

pojawiają się szkoły terapii oparte na

konstruktywizmie (konstrukcjonizmie) – terapie

narracyjne



Terapie oparte na tych założeniach odrzucają

definicje zaburzeń psychicznych stworzone w

ramach modeli medycznych (realizm empiryczny),

twierdząc, że są one wytworem języka, stworzonej

przez człowieka „koncepcji” jakiegoś zachowania



Każda nauka to koncepcja świata bądź ludzi, a

koncepcję można zawsze zmienić

Podejścia

linearne

Przyczynowo

-skutkowe

Podejścia

systemowe

cyrkularne

Realizm

poznawczy

Konstrukcjonizm

Terapie rodzinne

Systemowe

klasyczne

Terapie rodzinne

systemowe

narracyjne

Terapie

Indywidualne:

Psychoanaliza

Poznawcza

humanistyczna

Indywidualne

terapie narracyjne

Systemy terapeutyczne – a szkoły



Psychoanalityczny



Behawioralno-poznawczy



Humanistyczny - egzystencjalny



Interakcyjne



Systemowy

systemowe

Od klasycznej psychoanalizy do

psychoanalizy romantycznej

Klasyczna

Psychoanaliza

Sigmund Freud

Krótkoterminowa

Terapia analityczna

P. Sifneos, D. Malan,

H. Davanloo

Neopsychoanaliza

K. Horney, A. Adler,

C. G. Jung

Psychologia ego,

self i teoria relacji z obiektem

Trzy rewolucje w psychoanalizie

1.

Od psychoanalizy do terapii psychoanalitycznej,

czyli od psychoanalizy popędu do relacji z obiektem

i

uznania rzeczywistości zewnętrznej

jako znaczącej

dla tworzenia się reprezentacji i organizacji

struktury osobowości

a.

psychologia ego A. Freud, A. Hartmann, E. Kris i R.

Loewenstein, E. Erickson

b.

teoria relacji z obiektem – Fairbairn, M. Klein i O.

Kernberg, M. Mahler, Bowlby

c.

psychologia i analiza self - H. Kohut

Trzy rewolucje w psychoanalizie

2. Od długoterminowej do krótkoterminowej (od 5

sesji w tygodniu, przez kilka lat do 1 sesji w

ciągu 8-10 m-cy)

a.

analiza nieświadomych ogniskowych konfliktów

w obszarze zgłaszanego problemu, a nie całej

struktury osobowości

b.

Bardziej aktywna postawa terapeuty

c.

Oparta na silnym sojuszu terapeutycznym i

interpretowaniu przeniesienia

Trzy rewolucje w psychoanalizie

3. Powstanie nurtu psychoterapii psychoanalitycznej

opartej na analizie diadycznej tzw. psychoanaliza

romantyczna

a.

Wgląd i korekcyjne emocjonalne doświadczenie są

niezbędne dla zmiany

b.

S. Mitchell - przeniesienie nie jest domeną pacjenta,

ale powstaje w relacji, a uczucia terapeuty

zaczynają odgrywać ważną rolę dla doboru

interwencji terapeutycznej -

terapia w relacji

c.

Ortodoksyjni analitycy wykluczają tę szkołę

terapeutyczną z psychoanalizy

Konsekwencje przemian



Psychoanaliza obejmuje staje się skuteczna dla

szerszej grupy osób z zaburzeniami psychicznymi

- od nerwicy do leczenia zaburzeń osobowości i

pomocy w kryzysie



Stanowi często uzupełniającą terapię dla terapii

poznawczo-behawioralnej i innej (np. w

przypadku zaburzeń osobowości)



Wykorzystywana w innych ujęciach, zwłaszcza

integracyjnych

System behawioralno-poznawczy

Terapia behawioralna

J. Wolpe, D. Meichenbaum

Terapia poznawcza

A. Ellis, A. Beck

Racjonalno-emotywna

terapia behawioralna

REBT

Terapia poznawczo-

behawioralna

M. Linehan

Terapia zarządzania

wzmocnieniami

Levinson i Rehm

Teoria

Społecznego

uczenia się

Behawioryści i terapia behawioralna



Nieprzystosowawcze zachowania jako wynik

uczenia się (warunkowania, modelowania,

naśladowania)



Terapia polega na przewarunkowaniu i/lub

uczeniu samokontroli i monitorowania



Najważniejsze techniki to: techniki behawioralne

ukierunkowane na reakcje ukryte (np. lękowe),

relaksacja, desensytyzacja, wzmacnianie,

modelowanie, treningi umiejętności społecznych –

par, rodziców

Terapia poznawcza – depresjogenne myśli



Koncepcja irracjonalnych lub

nieprzystosowawczych myśli (przekonań), którym

towarzyszą określone emocje i reakcje

wegetatywne (zachowania)



Koncepcja błędnego przekształcania informacji o

sobie i świecie w miejsce mechanizmów

obronnych



Terapia - zmiana przekonań spowoduje zmianę

emocji i reakcji wegetatywnych

Konsekwencje zmian w terapii:



Behawioryści dość szybko przekonali się, że

najlepsze techniki są mało skuteczne bez osadzenia

ich w relacji terapeutycznej i uwzględnianiu

przekonań (a tylko bodźców zewnętrznych)



Terapeuci poznawczy stwierdzili, że ich terapia staje

się skuteczniejsza, gdy włączają modelowanie i

wzmacnianie do terapii



W konsekwencji objęli terapią bardzo szeroką grupę

pacjentów – zaburzenia lękowe (prócz lęku

uogólnionego), PTSD, afektywne (także

dwubiegunowe), schizofrenię, seksualne, zaburzenia

jedzenia

Szerokie zastosowanie

Pomocy dzieciom w rozwijaniu pożądanych

umiejętności, osobom w chorobach przewlekłych,

osobom z niepełnosprawnością fizyczną i psychiczną



Opiera się na założeniu, że osoby z zaburzeniami i

w stresie cierpią z powodu niewłaściwego lub

ubogiego we wzmocnienia pozytywne środowiska,

w którym żyją



Techniki kontyngencji (zarządzania) wzmocnieniami,

czyli jak optymalizować pozytywne i zmniejszać

negatywne

Terapia egzystancjalno-humanistyczna

Terapia egzystencjalna

I. Bugental, R. May,

V. Frankl

Terapia humanistyczna

C. Rogers,

Terapia oparta na doświadczaniu A. Mahrer

terapia Gestalt F. Perls,

terapia egzystencjalno-humanistyczna

Podstawowe twierdzenia ważne

dla terapii



Człowiek posiada potencjał, który nie został

zrealizowany ze względu na oddziaływania

środowiskowe (warunkowa miłość rodzicielska)



Oddziaływania te spowodowały tylko częściowe

rozpoznanie organizmicznego Ja



Rozbieżność między Ja aktualizacyjnym a

samoktualizacyjnym Ja jest źródłem lęku i

zaburzeń



W terapii najważniejszą rolę leczącą odgrywa

relacja terapeutyczna i niespecyficzne czynniki

leczące

Szerokie zastosowanie

Psychologii pracy i zarządzania

(menadżerowie), edukacji dzieci i

młodzieży, pracy z osobami zdrowymi i w

przewlekle chorymi

•

treningi rozwoju osobistego

•

treningi odkrywania siebie

•

doświadczanie i poszukiwanie sensu życia

Modele transteoretyczne



Model Prochaski i Di Clemente –

koncentruje się na opisie procesu i etapów

terapii



Model procesu terapii Czabały – podobnie

+ integruje podejście psychodynamiczne z

humanistycznym

Kryteria rozróżnienia pomocy

profesjonalnej od nieprofesjonalnej



Oddziaływania mają podstawę w twierdzeniach

dotyczących zdrowia i zaburzeń psychicznych

oraz mechanizmu i istoty zmiany



Prowadzona przez odpowiednio wykształconych

psychologów i/lub certyfikowanych terapeutów



Weryfikowana jej efektywność