301

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

PRACE ORYGiNALNE

Poziom wiedzy na temat „pigu³ki gwa³tu”

wœród studentów

The knowledge about "Date Rape Drugs" among Polish

students

1

Zak³ad Socjologii Medycyny

Katedry Epidemiologii i Medycyn

Zapobiegawczej UJCM

Kierownik:

Prof. dr hab. Beata Tobiasz-Adamczyk

2

Instytut Pielêgniarstwa i Po³o¿nictwa

Wydzia³u Nauk o Zdrowiu UJCM

Dyrektor: Prof. dr hab. med. Antoni Czupryna

3

Pracownia Toksykologii Analitycznej i Terapii

Monitorowanej Katedry Toksykologii

i Chorób Œrodowiskowych UJCM

Kierownik: Dr Ewa Gomó³ka

4

Instytut Zdrowia Pañstwowej Wy¿szej Szko³y

Zawodowej w Nowym S¹czu

Dyrektor: dr hab. n. med. Ryszard Gajdosz

Dodatkowe s³owa kluczowe:

pigu³ka gwa³tu

wiedza

studenci

Additional key words:

date rape pills

knowledge

students

Adres do korespondencji:

Zak³ad Socjologii Medycyny

Katedry Epidemiologii i Medycyn

Zapobiegawczej UJ CM

31-034 Kraków, ul. Kopernika 7a

Tel.: [phone]; Fax: [phone]

Agata DZIUBAN

1

Anna RATECKA

1

Piotr BRZYSKI

1

Zofia FORYŒ

2

Ewa GOMÓ£KA

3

Dorota OGONOWSKA

4

Wed³ug danych Komendy G³ównej

Policji, w Polsce rocznie dokonywa-

nych jest oko³o 2000 gwa³tów. Czêœæ z

nich, to przestêpstwa z wykorzysta-

niem tzw. „pigu³ki gwa³tu”. Termin ten

okreœla substancje u³atwiaj¹ce wyko-

rzystanie na tle seksualnym, m.in. GHB

(kwas gamma-hydroksymas³owy), ke-

taminê, flunitrazepam i inne pochod-

ne benzodiazepiny, MDMA („ecstazy”),

marihuanê, amfetaminê. Najczêœciej

substancje te stosowane s¹ w po³¹cze-

niu z alkoholem. Ofiarami tego typu

przestêpstw s¹ przede wszystkim m³o-

de kobiety, przy czym nie wszystkie

przypadki s¹ ewidencjonowane przez

policjê lub lekarzy, gdy¿ poszkodowa-

ne czêsto nie pamiêtaj¹ szczegó³ów

dotycz¹cych zdarzenia. Analiza krwi

lub moczu mo¿e byæ pomocna dla wy-

jaœnienia okolicznoœci przestêpstwa i

jest sposobem udowodnienia, ¿e do-

sz³o do zastosowania „pigu³ki gwa³tu”.

Materia³ do badañ toksykologicznych

powinien byæ pobrany jak najszybciej

(24-72 h od podania substancji). Zapo-

bieganie przestêpstwom z wykorzysta-

niem „pigu³ki gwa³tu” opiera siê g³ów-

nie na szeroko pojêtej edukacji prowa-

dzonej przez media, policjê, wycho-

wawców i rodziców. Celem pracy by³o

zbadanie poziomu wiedzy m³odych

osób, czym jest „pigu³ka gwa³tu”. Zba-

dano œwiadomoœæ zachowañ sprzyja-

j¹cych zastosowaniu tego typu sub-

stancji oraz sposobów zapobiegania

ryzyka zostania ofiar¹ przestêpstwa na

tle seksualnym z wykorzystaniem „pi-

gu³ki gwa³tu”. Materia³ do badañ sta-

nowi³y wyniki ankiety przygotowanej w

Zak³adzie Socjologii Medycyny Katedry

Epidemiologii i Medycyny Zapobiegaw-

czej CM UJ w Krakowie przeprowadzo-

nej na grupie 740 studentów. Wiêk-

szoœæ badanych (77%) stanowi³y ko-

biety. Wiek badanych wynosi³ 19-36 lat

(œrednia 21,41; SD = 1,29). Wyniki ba-

dañ wskaza³y, ¿e m³odzi ludzie nie po-

siadaj¹ usystematyzowanej wiedzy na

temat „pigu³ki gwa³tu”. Nie znaj¹ te¿

sposobów rozpoznawania i zapobiega-

nia zagro¿eñ zwi¹zanych z u¿yciem

tego typu substancji. Najczêœciej

wskazywane Ÿród³a wiedzy na ten te-

mat by³y ma³o wiarygodne (internet,

The Main Department of Police in

Poland notes about 2000 rapes a year.

Some of the crimes are performed with

"Date Rape Drugs". The term means

substances helping comitting a rape

such as GHB (gamma hydroxybutyric

acid), ketamine, flunitrazepam and

other benzodiazepines derivatives,

MDMA ("ecstasy"), marihuana, am-

phetamine. The substances are often

joined with alcohol. The victims are

usually young women, and not all the

cases are recorded by the police or

physicians, because the victims often

do not remember details of the event.

The toxicological analysis of blood or

urine would be helpful to explain the

circumstances of the case and to

prove using "Date Rape Drug". The

samples for toxicological determina-

tions should be collected as soon as

possible (24 to 72 hours after admis-

sion). Preventing violence with "Date

Rape Drugs" include wide education by

media, police, teachers and parents.

The purpose of the research was to

check the level of knowledge about

"Date Rape Drugs". The consciousness

of risk behavior when the kind of sub-

stances is used and the ways of pre-

venting the risk of being a sexual vic-

tim were checked. Material for the re-

search were the results of questionnaire

prepared by The Department of Medi-

cine Sociology Collegium Medicum

Jagiellonian Uniwersity in Krakow, car-

ried out on 740 students. Most of re-

spondents (77%) were women. The age

of respondents was between 19-36

years (mean 21.41; SD - 1.29). The re-

sults of the research showed, that re-

spondents didn't have completed

knowledge about "Date Rape Drugs".

They did not know the ways of recog-

nizing and preventing the risk of being

given this kind of substances. The main

source of information about "Date Rape

Drugs" were internet and colleagues.

There is a need to start education about

"Date Rape Drugs" by serious institu-

tions such as the police and schools in

Poland. This is the best way to prevent

young people against a risk of being

given "Date Rape Drugs" and being a

victim of sexual crimes.

302

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

A. Dziuban i wsp.

Wprowadzenie

W Polsce corocznie odnotowywanych

jest oko³o 2000 gwa³tów [5]. Wiele z nich

dokonywanych jest w sytuacji, w której

sprawca lub/i ofiara znajduj¹ siê pod wp³y-

wem alkoholu albo innych substancji odu-

rzaj¹cych. Szczególny typ gwa³tów stano-

wi wykorzystanie seksualne przy u¿yciu

substancji psychoaktywnych (drug-facilita-

ted sexual assault) polegaj¹ce na intencjo-

nalnym podaniu ofierze œrodka odurzaj¹ce-

go w celu dokonania przestêpstwa na tle

seksualnym. Nieœwiadomym ofiarom poda-

wane s¹ œrodki farmakologiczne, okreœla-

ne powszechnie mianem „pigu³ki gwa³tu”,

które powoduj¹ utratê sprawnoœci motorycz-

nej, zaburzenia œwiadomoœci oraz czaso-

w¹, trwaj¹ca do kilku godzin, utratê pamiê-

ci [1,3,6,15]. Wœród tych œrodków znajduj¹

siê GHB (kwas gamma-hydroksymas³owy),

ketmaina, flunitrazepam. W celu u³atwienia

wykorzystania seksualnego stosowne s¹

równie¿ inne substancje, takie jak: alkohol,

MDMA („ecstasy”), marihuana, amfetamina,

pochodne benzodiazepiny etc. [1,2,4,9].

W Polsce niewiele jest publikacji oraz

statystyk odnosz¹cych siê do przypadków

wykorzystania seksualnego przy u¿yciu

œrodków psychoaktywnych, leków czy nar-

kotyków. Spowodowane jest to tym, ¿e ofia-

ry gwa³tu rzadko zg³aszaj¹ siê na policjê czy

lekarza obawiaj¹c siê zemsty sprawcy,

chc¹c unikn¹æ poni¿aj¹cej procedury lub z

powodu braku zaufania do organów œciga-

nia. Dodatkowo, ofiary pigu³ki gwa³tu maj¹

trudnoœci ze zrekonstruowaniem okoliczno-

œci czy przebiegu zdarzeñ i czêsto nie s¹ w

stanie zidentyfikowaæ sprawcy, co czyni je

niewiarygodnymi w oczach policji oraz na-

ra¿a na wtórn¹ wiktymizacjê [10,17]. Z dru-

giej strony, jak podaj¹ specjaliœci z Instytu-

tu Ekspertyz S¹dowych w Krakowie, bada-

nia dotycz¹ce obecnoœci innych ni¿ alkohol

substancji w organizmie ofiar gwa³tów s¹

wyrywkowe [1]. Uwarunkowane jest to czê-

œciowo przyjêtymi procedurami badania

ofiar gwa³tu – przeprowadzana zazwyczaj

analiza krwi czêsto nie wykazuje obecno-

œci GHB lub flunitrazepamu w organizmie.

Dodatkowo, stê¿enie tych substancji w

moczu ulega obni¿eniu poni¿ej granicy wy-

krywalnoœci ju¿ po ok. 72 godzinach od

momentu podania, czyli czêsto zanim ofia-

ry zg³osz¹ siê po pomoc (tabela I).

Coraz czêstsze medialne doniesienia na

temat kolejnych ofiar „pigu³ki gwa³tu” mog¹

wskazywaæ na rosn¹c¹ skalê tego zjawiska.

W prasie, internecie czy telewizji pojawiaj¹

siê wzmianki o przypadkach gwa³tu na pry-

watce, na dyskotece czy w klubie, dokona-

nych z u¿yciem GHB lub innych ubezw³a-

snowolniaj¹cych œrodków. Ofiarami tego

typu przestêpstw s¹ przede wszystkim oso-

by m³ode, g³ównie kobiety. Pomimo poja-

wiaj¹cych siê w mediach informacji, iloœæ

przypadków gwa³tów z u¿yciem œrodków

psychoaktywnych roœnie i stanowi nawet ok.

10% wszystkich dokonywanych w Polsce

gwa³tów. Mo¿e to œwiadczyæ o wci¹¿ niskiej

œwiadomoœci zagro¿enia, jakie niesie ze

sob¹ nieodpowiedzialne spêdzanie wolne-

go czasu.

Gwa³t z u¿yciem substancji

psychoaktywnych – charakterystyka

zjawiska

Gwa³ty z u¿yciem „pigu³ki gwa³tu” maj¹

zazwyczaj podobny scenariusz. Ofiara prze-

bywa w klubie, na dyskotece, na prywatce

czy imprezie masowej, czêsto w towarzy-

stwie nieznanych sobie osób. Wykorzystu-

j¹c jej nieuwagê, sprawca dodaje do spo¿y-

wanego przez ni¹ napoju œrodek odurzaj¹-

cy. Podanie „pigu³ki” zazwyczaj umyka uwa-

dze ofiary, poniewa¿ substancje u³atwiaj¹-

ce wykorzystanie seksualne wystêpuj¹ w

proszku, p³ynie lub tabletce, czyli postaci

³atwo rozpuszczalnej [1]. Co wiêcej, jeœli

posiadaj¹ one jakiœ smak, jest on ³atwo t³u-

miony przez intensywny smak drinków i

piwa, do których jest dodawany. Oko³o piêt-

naœcie minut po wypiciu napoju ofiara za-

czyna czuæ siê zdezorientowana, senna i

obserwuje u siebie objawy upojenia alkoho-

lowego nieproporcjonalne do spo¿ytej iloœci

alkoholu. Sprawca, udaj¹c troskê, wyprowa-

dza ofiarê z klubu i przenosi do odosobnio-

nego miejsca, gdzie dochodzi do zgwa³ce-

nia nieprzytomnej kobiety. Paradoksalnie,

obserwatorom mo¿e wydawaæ siê, ¿e jest

on jej wybawc¹ czy opiekunem, który po-

maga bezbronnej i pijanej osobie znaleŸæ

siê w bezpiecznym miejscu [3]. Nastêpnie

ofiara budzi siê w nieznanym sobie miejscu,

czêsto bez ubrania czy w zdekompletowa-

nym stroju. Zwykle nie pamiêta wydarzeñ

poprzedniej nocy, ma nudnoœci, zawroty g³o-

wy, odczuwa ból w podbrzuszu, a nawet

mo¿e mieæ problemy z poruszaniem siê [1].

Bardzo czêsto nie zdaje sobie sprawy z tego,

¿e dosz³o do gwa³tu. O fakcie dowiaduje siê

z plotek czy przechwa³ek sprawców lub pod-

czas wizyty u ginekologa. Wtedy zazwyczaj

jest ju¿ za póŸno na wykrycie obecnoœci

substancji odurzaj¹cych w organizmie, a tym

samym na uzyskanie dowodów na to, i¿

kobieta pad³a ofiar¹ przemocy seksualnej

przy u¿yciu substancji psychoaktywnych.

Wed³ug literatury przedmiotu, do gwa³-

tu dochodzi wówczas, gdy osoba wykorzy-

stuje si³ê lub groŸbê w celu uzyskania pew-

nej formy stosunku seksualnego (waginal-

nego, oralnego lub analnego) od innej oso-

by [13]. Jednak specyfika gwa³tu z u¿yciem

„pigu³ki gwa³tu” zasadza siê na tym, ¿e

sprawcy nie musz¹ de facto posuwaæ siê

do stosowania przemocy fizycznej lub gróŸb,

poniewa¿ nieprzytomna ofiara nie stawia

oporu. Polski kodeks karny mo¿e uwzglêd-

niaæ przypadki gwa³tu na celowo odurzonej

przez sprawcê ofierze odwo³uj¹c siê do ka-

tegorii „podstêpu”, kwalifikuj¹c te czyny po-

dobnie jak przestêpstwa seksualne dokona-

ne przy u¿yciu przemocy fizycznej lub psy-

chicznej. Zgodnie z artyku³em 197 § 1. ko-

deksu karnego z dnia 6 czerwca 1997 r.,

„Kto przemoc¹, groŸb¹ bezprawn¹ lub pod-

stêpem doprowadza inn¹ osobê do obco-

wania p³ciowego podlega karze pozbawie-

nia wolnoœci od roku do lat 10”. Natomiast

w praktyce s¹dowej, gwa³ty z wykorzysta-

niem „pigu³ki gwa³tu” czêsto kwalifikowane

s¹ wed³ug artyku³u 198 tej samej ustawy,

wed³ug którego: „Kto, wykorzystuj¹c bezrad-

noœæ innej osoby lub wynikaj¹cy z upoœle-

dzenia umys³owego lub choroby psychicz-

nej brak zdolnoœci tej osoby do rozpoznania

znaczenia czynu lub pokierowania swoim

postêpowaniem, doprowadza j¹ do obcowa-

nia p³ciowego lub do poddania siê innej czyn-

noœci seksualnej albo do wykonania takiej

czynnoœci podlega karze pozbawienia wol-

noœci od 6 miesiêcy do lat 8”, co poci¹ga za

sob¹ mniejszy wymiar kary dla sprawcy tego

przestêpstwa seksualnego. Problem pole-

ga bowiem na tym, i¿ podanie narkotyku w

celu seksualnego wykorzystania ofiary czê-

sto nie jest traktowane jako forma przemo-

cy, obok ujêtej w artykule 197 przemocy fi-

zycznej czy psychicznej, czy nawet jako

„podstêp”. Jak s³usznie podkreœlaj¹ jednak

koordynatorzy amerykañskiego projektu

badawczego na temat „pigu³ki gwa³tu”, u¿y-

cie narkotyku z intencj¹ ubezw³asnowolnie-

nia ofiary powinno byæ nie tylko traktowane

jako osobne przestêpstwo, ale i gwaranto-

waæ najwy¿szy wymiar kary dla gwa³ciciela,

ze wzglêdu na ciê¿ar pope³nianego czynu [3].

Mimo i¿ w œwietle polskiego prawa ist-

nieje mo¿liwoœæ wszczêcia postêpowania

przeciwko sprawcy przestêpstwa seksual-

nego, spo³eczne przekonania i mity na te-

mat gwa³tu, brak przygotowania zarówno

policji, jak i wymiaru sprawiedliwoϾ do ra-

dzenia sobie z tego typu sprawami, lêk ofiar

przed wtórn¹ wiktymizacji¹ oraz specyfika

wykorzystanej w przestêpstwie substancji,

stanowi¹ barierê przed dochodzeniem swo-

ich praw przez ofiary.

W spo³eczeñstwie nadal funkcjonuje

wiele mitów na temat gwa³tów i ich ofiar, któ-

re utrudniaj¹ zgwa³conym kobietom podjê-

cie kroków prawnych w celu ukarania spraw-

cy, czy choæby przyznanie siê do faktu, i¿

jest siê ofiar¹ gwa³tu. Jak podaj¹ Renzetti i

Curran [13] owe mity obejmuj¹ „wyobra¿e-

nia, zgodnie z którymi, niektóre kobiety od-

czuwaj¹ przyjemnoœæ z 'bycia wziêtymi' prze-

moc¹; przekonanie, i¿ kobiety pocz¹tkowo

odpowiadaj¹ przecz¹co na seksualne awan-

se mê¿czyzn, aby pokazaæ, i¿ 'szanuj¹ siê' i

musz¹ zostaæ 'nak³onione' do oddania siê;

i¿ wiele kobiet prowokuje mê¿czyzn przez

dra¿nienie siê z nimi i przez to dostaj¹ one

to, czego pragnê³y, oraz ¿e wiêkszoœæ gwa³-

tów jest pope³niania przez nieznajomych ata-

kuj¹cych samotne kobiety w izolowanych

ulicach lub ciemnych alejach” [11,13]. Po-

nadto panuje przekonanie, ¿e ofiarami gwa³-

tu padaj¹ jedynie rozpustne kobiety, które

swoim zachowaniem prowokuj¹ sprawców

koledzy). Wyniki ankiety pokaza³y, ¿e w Polsce istnieje potrzeba prowadzenia

akcji edukacyjnych dotycz¹cych substancji okreœlanych jako „pigu³ka gwa³tu”i

zagro¿eñ zwi¹zanych z ich zastosowaniem przez kompetentne i odpowiedzial-

ne instytucje (policja, szko³y), co jest najlepszym sposobem prewencji.

303

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

[8,17]. Jak podaj¹ autorki raportu Centrum

Praw Kobiet, powy¿sze opinie i stereotypy

funkcjonuj¹ równie¿ wœród przedstawicieli

organów œcigania i wymiaru sprawiedliwo-

œci, co nara¿a ofiary na wtórn¹ wiktymiza-

cjê w trakcie trwania postêpowania [10].

Polega ona na nie wspó³czuj¹cym trakto-

waniu kobiet przez policjê, obwinianiu ofia-

ry w przypadku, gdy gwa³t odbiega od ste-

reotypowego wyobra¿enia, bezpoœredniej

konfrontacji ze sprawc¹. W raporcie Cen-

trum Praw Kobiet podkreœla siê, ¿e ofiary

gwa³tu czêsto traktowane s¹ w taki sposób,

jakby zas³u¿y³y na doznana krzywdê i cier-

pienie - same ponosz¹ winê za gwa³t, ponie-

wa¿ podejmowa³y zachowania ryzykowne i

nie zachowa³y wszelkich œrodków ostro¿no-

œci, które mog³y zapobiec tragedii [10]. W

zwi¹zku z tym czêsto stawiane s¹ one w sy-

tuacji, w której nie tyle maj¹ dowodziæ winy

sprawcy, co raczej udowadniaæ swoj¹ nie-

winnoϾ [10].

Ofiary „pigu³ki gwa³tu” szczególnie na-

ra¿one s¹ na ostracyzm i stygmatyzacjê ze

wzglêdu na specyfikê okolicznoœci, w któ-

rych dosz³o do aktu przemocy. Obecnoœæ

na przyjêciu, w dyskotece czy klubie i do-

datkowo picie drinków, które nierzadko przy-

jê³y od nieznajomego mê¿czyzny, ma byæ

dowodem ich prowokacyjnego zachowania,

a utrata przytomnoœci efektem nadmierne-

go spo¿ycia alkoholu [3,7,12]. Dlatego te¿

ofiary „pigu³ki gwa³tu” czêsto czuj¹ siê od-

powiedzialne za to, co je spotka³o. Co wiê-

cej, ich sytuacja postrzegana jest przez nie

same jako szczególnie traumatyczna – nie

tylko nie by³y one w stanie w jakikolwiek

sposób protestowaæ czy broniæ siê przed

sprawc¹, ale równie¿ czêsto nie potrafi¹ go

zidentyfikowaæ. Szczególnie dotkliwie do-

œwiadczaj¹ tak¿e okresowego zaniku pa-

miêci oraz ca³kowitej utraty kontroli nad

swoim cia³em i zachowaniami, które wywo-

³ane s¹ przez podane narkotyki. Jak podaj¹

Fitzgerald i Rile [3], ten aspekt gwa³tu okre-

œlany jest mianem mind rape – „zgwa³ce-

niem œwiadomoœci”.

Z powy¿szych wzglêdów niewiele spraw

dotycz¹cych gwa³tów przy u¿yciu „pigu³ki

gwa³tu” trafia w Polsce do s¹dów. Gwa³t jest

co prawda przestêpstwem œciganym z

oskar¿enia publicznego, ale postêpowanie

prawne mo¿e zostaæ wszczête dopiero na

wniosek osoby pokrzywdzonej, która czê-

sto nie zdaje sobie sprawy z tego, ¿e mo¿e

dochodziæ swoich praw, ma poczucie winy i

wstydu lub te¿ boi siê ostracyzmu spo³ecz-

nego. Trudnoœci pojawiaj¹ siê tak¿e na eta-

pie zbierania materia³u dowodowego, ponie-

wa¿, kiedy ofiary zg³aszaj¹ siê do ginekolo-

ga lub na policjê czêsto jest ju¿ za póŸno

na wykrycie obecnoœci substancji odurza-

j¹cych w organizmie, a tym samym na uzy-

skanie dowodów na to, i¿ kobieta pad³a ofia-

r¹ przemocy seksualnej przy u¿yciu sub-

stancji psychoaktywnych [1].

Opis badania

Wzrost liczby doniesieñ na temat prze-

mocy seksualnej przy wykorzystaniu œrod-

ków odurzaj¹cych sta³ siê impulsem dla

przygotowania badania dotycz¹cego œwia-

domoœci ryzyka zwi¹zanego z „pigu³k¹ gwa³-

tu” wœród studentów. S¹ oni bowiem grup¹,

której styl ¿ycia, obejmuj¹cy du¿¹ aktywnoœæ

towarzysk¹ oraz czêste wizyty w klubach,

pubach i dyskotekach, wystawia j¹ na naj-

wiêksze ryzyko stania siê ofiar¹ „pigu³ki

gwa³tu”.

Przedmiot badania stanowi³ poziom wie-

dzy respondentów na temat „pigu³ki gwa³tu”

– tego, w jaki sposób mo¿e byæ podana ofie-

rze oraz jakie powoduje objawy. Badano

znajomoœæ sposobów wykrywania obecno-

œci „pigu³ki gwa³tu” w napoju, w organizmie

oraz zapobiegania zagro¿eniu. Pytania do-

tyczy³y tak¿e Ÿróde³, z których studenci czer-

pi¹ informacje na temat „pigu³ki gwa³tu” oraz

wiedzy dotycz¹cej jej dostêpnoœci na pol-

skim rynku. Ponadto zadano pytania na te-

mat podejmowania przez respondentów

zachowañ ryzykownych, które mog¹ zwiêk-

szyæ zagro¿enie stania siê ofiar¹ gwa³tu przy

u¿yciu „pigu³ki gwa³tu”. W badaniu pojawi³y

siê równie¿ pytania dotycz¹ce osobistych

doœwiadczeñ respondentów.

Materia³ i metody

Powy¿sze badania przeprowadzone zosta³y przy

wykorzystaniu ankiety, sprawdzaj¹cej zakres wiedzy na

temat "pigu³ki gwa³tu", przygotowanej w Zak³adzie So-

cjologii Medycyny Katedry Epidemiologii i Medycyny

Zapobiegawczej Collegium Medicum Uniwersytetu Ja-

gielloñskiego.

Uczestnikami badania by³o 740 studentów, w tym

74% studiuj¹cych na uczelni w mieœcie powiatowym na

po³udniu Polski, a 26% w mieœcie wojewódzkim. Wiêk-

szoœæ badanych (77%) stanowi³y kobiety, przy czym ba-

dana próba z miasta wojewódzkiego sk³ada³a siê wy³¹cz-

nie z kobiet. Wiek respondentów waha³ siê od 19 do 36

lat (œrednia 21,41, SD=1,29). Wœród respondentów prze-

wa¿ali studenci kosmetologii (26%) oraz ekonomii (25%),

mniejsz¹ grupê badanych stanowili studenci pedagogi-

ki (14%) i zarz¹dzania (7%); zbadana zosta³a tak¿e nie-

wielka grupa studentów filologii, turystyki i kierunków

technicznych.

Istnienie zale¿noœci miêdzy zmiennymi jakoœciowy-

mi zosta³o zbadane za pomoc¹ testu niezale¿noœci chi

2

.

W przypadku zmiennych mierzonych na co najmniej

porz¹dkowym poziomie pomiaru, zosta³y wykorzystane

testy nieparametryczne:

- test Manna-Whitneya i Ko³mogorowa-Smirnowa

do porównania rozk³adów zmiennych w dwóch grupach

niepowi¹zanych.

Si³a zale¿noœci miêdzy zmiennymi by³a oceniana z

wykorzystaniem:

- wspó³czynnika korelacji eta, gdy zwi¹zek miêdzy

zmiennymi iloœciowymi nie mia³ charakteru liniowego lub

tylko jedna ze zmiennych by³a zmienn¹ iloœciow¹;

- wspó³czynnika korelacji V Kramera, gdy przynaj-

mniej jedna ze zmiennych by³a zmienn¹ nominaln¹.

W celu przedstawienia zale¿noœci miêdzy warto-

œciami zmiennych nominalnych wykorzystano wielo-

zmiennow¹ analizê korespondencji (MCA), natomiast w

celu prezentacji struktury czynnikowej zmiennych mie-

rzonych na co najmniej porz¹dkowym poziomie pomia-

ru wykorzystano analizê czynnikow¹ metod¹ g³ównych

sk³adowych (PCA).

Istnienie ró¿nic i si³ê zwi¹zku miêdzy zmiennym sza-

cowano na poziomie istotnoœci alfa=0,05.

Analiza statystyczna zosta³a przeprowadzona w

programie SPSS 14 dla Windows PL.

Analiza wyników

Prawie wszyscy badani s³yszeli o „pigu³-

ce gwa³tu”, przy czym odsetek odpowiedzi

na to pytanie ró¿ni siê nieistotnie ze wzglê-

0%

20%

40%

60%

80%

100%

prasa cod

zie

nn

a

cza

sopisma

prasa m³odz

ie¿

ow

a

inte

rne

t

tele

wi

zja

radio

kole

¿a

nki/k

oled

zy

na

ucz

yciele

rodz

ice

po

licja

Rycina 1

ród³a informacji na temat „pigu³ki gwa³tu”.

The sources of information about "Date Rape Drugs".

0%

10%

20%

30%

40%

50%

pra

sa c

odz

ienn

a

cz

as

op

isma

pra

sa m

³od

zie

¿ow

a

int

ern

et

tele

wiz

ja

rad

io

ko

le¿a

nk

i/k

ole

dz

y

na

uc

zy

ciele

ro

dz

ice

po

licja

Rycina 2

G³ówne Ÿród³o informacji na temat „pigu³ki gwa³tu”.

The main source of information about "Date Rape Drugs".

304

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

A. Dziuban i wsp.

du na p³eæ respondentów (tabela II).

Badani czerpali wiedzê na temat „pigu³-

ki gwa³tu” z wielu ró¿nych Ÿróde³, g³ównie

telewizji, Internetu, prasy, radia oraz od ko-

le¿anek i kolegów (rycina 1). Przy czym ba-

dani wskazuj¹ na telewizjê (41,6%) i Inter-

net (21,9%), jako na g³ówne Ÿród³a wiedzy

na temat „pigu³ki gwa³tu”. Nieco rzadziej

wskazuje siê na kolegów i kole¿anki, jako

na osoby, które udzieli³y respondentom naj-

wiêcej informacji na temat „pigu³ki” (11,2%).

Prasa by³a g³ównym Ÿród³em informacji na

ten temat dla najmniejszej liczby badanych

– tylko 3,2% czerpa³o wiedzê o „pigu³ce

gwa³tu” z prasy codziennej, 3,6% z prasy

m³odzie¿owej, natomiast 4,7% z czasopism.

A¿ 82% badanych nie uzyska³o ¿adnych in-

formacji odnoœnie „pigu³ki gwa³tu” ani od na-

uczycieli ani od rodziców, a 90,1% od policji

(rycina 2).

Istnieje istotna statystycznie (c

2

=26,886,

df=11, p<0,05) ró¿nica, jeœli chodzi o naj-

wa¿niejsze Ÿród³o informacji, na które

wskazuj¹ mê¿czyŸni i kobiety. Kobiety czê-

œciej ni¿ mê¿czyŸni czerpi¹ wiedzê na te-

mat „pigu³ki gwa³tu” z czasopism i prasy

m³odzie¿owej oraz od nauczycieli, rodziców

i policji. Mê¿czyŸni natomiast czêœciej ni¿

kobiety znajduj¹ informacje w gazetach co-

dziennych i internecie (tabela III).

Wiedza respondentów na temat

„pigu³ki gwa³tu”

Wyniki badañ wskazuj¹, i¿ respondenci

posiadaj¹ pewien zasób wiedzy na temat

„pigu³ki gwa³tu”, formy, w jakiej wystêpuje i

wywo³ywanych przez ni¹ objawów, jednak

jest to wiedza wybiórcza i cz¹stkowa. Mo¿-

na to na przyk³ad zaobserwowaæ w odpo-

wiedzi na pytanie o to, czym jest „pigu³ka

gwa³tu”. Badani prawid³o identyfikuj¹ j¹ jako

narkotyk czy œrodek odurzaj¹cy, ale nie do

koñca zdaj¹ sobie sprawê z istnienia innych

obszarów, w których wykorzystywane s¹

substancje s³u¿¹ce do produkcji „pigu³ki

gwa³tu”, chocia¿by anestezjologii czy tera-

pii bólu przewlek³ego (rycina 3). A¿ 38% re-

spondentów uwa¿a, ¿e „pigu³ka gwa³tu” jest

rodzajem drinka, myl¹c najczêstszy sposób,

w jaki jest podawana, z form¹, w której wy-

stêpuje ten narkotyk.

Podobne wnioski wyci¹gn¹æ mo¿na

analizuj¹c odpowiedzi respondentów na

pytanie dotycz¹ce formy, w jakiej wystêpu-

je „pigu³ka gwa³tu”. Chocia¿ wiele osób po-

prawnie wskazuje na tabletkê czy proszek,

jednak ju¿ tylko niewiele ponad 50% uwa-

¿a, ¿e mo¿e byæ p³yn, który, obok tabletki

czy proszku, jest de facto równie czêsto spo-

tykan¹ postaci¹ substancji potocznie okre-

œlanych jako „pigu³ka gwa³tu”.

A¿ 19% badanych jest zdecydowanie

przekonanych, ¿e „pigu³ka gwa³tu” nie wy-

stêpuje w postaci cieczy. Ponadto, powy¿ej

jednej trzeciej respondentów nie ma pew-

noœci co do tego, czy „pigu³ka gwa³tu” wy-

stêpuje w postaci plastra lub liœci, czyli zu-

pe³nie niespotykanej formy substancji u³a-

twiaj¹cych przemoc seksualn¹ (tabela IV).

Zdecydowana wiêkszoœæ respondentów

posiada wiedzê na temat tego, w jaki spo-

sób mo¿e byæ podana „pigu³ka gwa³tu”. Po-

nad 95% badanych wskazuje, ¿e mo¿e zo-

staæ ona dodana do p³ynów (piwa, drinków,

napojów bezalkoholowych). Jednak o pod-

kreœlanej ju¿ wczeœniej wybiórczoœci posia-

danych przez respondentów informacji

wskazuje a¿ 55,5% odpowiedzi sugeruj¹-

cych, i¿ pigu³ka gwa³tu mo¿e zostaæ poda-

na w jedzeniu, czy 21,1% odpowiedzi wska-

zuj¹cych na zastrzyk. Wielozmiennowa ana-

liza korespondencji, przedstawiona poni¿ej

(rycina 5), ukazuje silne skupienie punktów

odpowiadaj¹cych takim Ÿród³om informacji

jak telewizja, Internet, prasa m³odzie¿owa

oraz czasopisma, co œwiadczy o spójnoœci

informacji na temat pigu³ki gwa³tu przeka-

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

90%

100%

na

rko

tyk

drin

k

lek

ars

tw

o

na

pó

j ener

gety

zuj

¹c

y

œrod

ek

od

urz

aj¹

cy

œro

de

k zw

iêks

za

j¹c

y p

ote

ncj

ê s

eks

ua

ln¹

œro

dek

po

wo

duj

¹cy w

zrost tk

an

ki m

iêœ

nio

we

j

sp

ecj

ali

sty

czn

y œ

rodek anestezj

olo

giczn

y

Tak
Nie
Nie wiem

Rycina 3

Wiedza badanych na temat tego, czym jest „pigu³ka gwa³tu”.

The respondents knowledge what are "Date Rape Drugs".

4

2

0

-2

-4

-6

-8

Wymiar 1

2,5

0,0

-2,5

-5,0

-7,5

Wymiar 2

inne

policja

rodzice

kole¿anki/koledzy

radio

telewizja

Internet

prasa m³odzie¿owaczasopisma

prasa codzienna

nie

zastrzyk

nie

piwo

nie

papieros

nie

napój bezalkoholowy

nie

maϾ/krem

nie

jedzenie

nie

inne

Ÿród³o

Pigu³ka gwa³tu mo¿e byc

podana w zastrzyku

Pigu³ka gwa³tu mo¿e byc

podana w piwie

Pigu³ka gwa³tu mo¿e byc

podana w papierosie

Pigu³ka gwa³tu mo¿e byc

podana w napoju

alkoholowym

Pigu³ka gwa³tu mo¿e byc

podana w kremie/maœci

Pigu³ka gwa³tu mo¿e byc

podana w jedzeniu

Pigu³ka gwa³tu mo¿e byc

podana w innej formie

Rycina 4

Analiza korespondencji Ÿród³a informacji na temat „pigu³ki gwa³tu”, a opinia na temat formy jej wystêpowania.

Correspondence analysis of the source of information about "Date Rape Drugs" versus opinion about its shape

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Tak

Nie

Nie wiem

Rycina 5

Wiedza respondentów na temat dostêpnoœci „drink testów” w ich miejscowoœci.

The respondents knowledge about accessibility of "drink testers" in their locality.

305

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

zywanych przez te media. Wed³ug respon-

dentów, którzy najczêœciej czerpali wiedzê

z wy¿ej wymienionych Ÿróde³, „pigu³ka gwa³-

tu” mo¿e byæ dodana do drinka, piwa, na-

pojów bezalkoholowych, oraz do jedzenia.

Analiza wykresu pozwala równie¿ stwier-

dziæ, i¿ osoby, które wskazuj¹ na rodziców,

jako na g³ówne Ÿród³o informacji na temat

„pigu³ki gwa³tu”, posiadaj¹ b³êdne przeko-

nania na temat sposobów jej podania.

Blisko 70% respondentów twierdzi, ¿e

po dodaniu „pigu³ki gwa³tu” napój nie zmie-

nia siê. Jednak pytani o to, czy staje siê on

s³odki, s³ony, gorzki, mêtny czy musuj¹cy,

a¿ 50% procent badanych udzieli³o odpo-

wiedzi „trudno powiedzieæ” na ka¿de z tych

pytañ (tabela V.).

Zdecydowana wiêkszoœæ respondentów

wskazuje na zaburzenia pamiêci (ponad

95%), zachwianie równowagi (75%), sen-

noœæ (75%) i utratê przytomnoœci (75%) jako

bezpoœrednie skutki spo¿ycia „pigu³ki gwa³-

tu”. Jednak¿e nie wykazuj¹ oni a¿ tak usys-

tematyzowanej wiedzy, jeœli chodzi o inne

objawy spo¿ycia „pigu³ki gwa³tu”, takie jak

zawroty g³owy, md³oœci, halucynacje czy

podniecenie seksualne, o czym mo¿e

œwiadczyæ œrednio 30% odpowiedzi „nie

wiem” na to pytanie. Co wiêcej, kobiety s¹

w stanie lepiej ni¿ mê¿czyŸni wyró¿niæ ob-

jawy, które, zgodnie z literatur¹ przedmio-

tu, wystêpuj¹ po podaniu „pigu³ki gwa³tu”,

takie jak sennoœæ, zaburzenia pamiêci, za-

burzenia równowagi, utrata przytomnoœci,

bóle i zawroty g³owy.

Oko³o 70% badanych twierdzi, ¿e mo¿-

liwe jest wykrycie obecnoœci „pigu³ki gwa³-

tu” w organizmie. Spoœród nich, 89% uwa-

¿a, ¿e umo¿liwia to badanie krwi ofiary, a z

kolei 79% s¹dzi, i¿ badanie moczu.

Znacz¹ce jest tak¿e to, ¿e 63% bada-

nych nigdy nie s³ysza³o o „drink testach”,

które pozwalaj¹ wykryæ obecnoœæ pigu³ki

gwa³tu w spo¿ywanym napoju. Spoœród

37,6% osób, które wiedz¹ o istnieniu „drink

testów”, tylko 24% osób twierdzi, ¿e s¹ one

dostêpne w jej/jego miejscowoœci, nato-

miast wed³ug 19,2 % nie mo¿na ich kupiæ

w miejscowoœci, w której mieszkaj¹. A¿ 57

% spoœród respondentów, którzy s³yszeli o

„drink testach” nie wie czy s¹ one w sprze-

da¿y w miejscu jej/jego zamieszkania.

0%

20%

40%

60%

80%

100%

120%

impr

ez

a d

om

ow

a

bar

/pub

dy

sk

otek

a

konc

ert

sz

ko

³a

poc

i¹g

ran

dka

imp

rez

a mas

ow

a

Rycina 6

Opinia respondentów na temat okolicznoœci, w których istnieje najwiêksze ryzyko podania „pigu³ki gwa³tu”.

The respondents opinion about the circumstances when the risk of being served "Date Rape Drugs" is the greatest.

Tabela I

Charakterystyka substancji okreœlanych, jako "pigu³ka gwa³tu".

Characteristics of "Date Rape Drugs".

aj

c

n

a

ts

b

u

S

m

ik

aj

o

p

,s

a

z

C

æ

a³

ai

z

d

a

n

y

z

c

a

z

³a

ir

e

t

a

m

æ

a

r

b

o

p

y

¿

el

a

n

m

ik

aj

w

,s

a

z

C

h

c

y

n

z

ci

g

ol

o

k

y

s

k

o

t

ñ

a

d

a

b

o

d

B

H

G

ni

m

5

1

h

2

1

o

d

z

c

o

m

;

h

8

o

d

w

e

r

k

a

ni

m

a

t

e

K

ni

m

0

2

-

5

1

in

d

2

o

d

z

c

o

m

;

h

5

1

o

d

w

e

r

k

m

a

p

e

z

a

rt

in

ul

F

ni

m

0

3

-

0

2

in

d

3

-

2

o

d

z

c

o

m

y

ni

p

e

z

ai

d

o

z

n

e

B

ni

m

0

3

-

0

2

in

d

3

-

2

o

d

z

c

o

m

a

n

a

u

hi

r

a

M

ni

m

0

3

-

5

in

d

4

-

3

o

d

z

c

o

m

a

ni

m

a

t

e

f

m

A

ni

m

0

3

-

5

in

d

2

o

d

z

c

o

m

)"

y

z

a

ts

c

e

"(

A

M

D

M

ni

m

0

3

-

5

in

d

2

o

d

z

c

o

m

u

t³

a

w

g

e

c³

u

gi

p

o

a

/³

a

z

s

y³

S

m

e³

ó

g

O

k

a

t

ei

n

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

5

,

7

9

%

5

,

2

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

6

,

8

9

%

4

,

1

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

3

,

8

9

%

7

,

1

%

0

,

0

0

1

Tabela II

Wiedza badanych na temat istnienia „pigu³ki gwa³tu”.

The knowledge about "Date Rape Drugs" among respondents.

Tabela III

G³ówne Ÿród³o informacji na temat :pigu³ki gwa³tu: w zale¿noœci od p³ci respondentów.

The main source of information about "Date Rape Drugs" depending on respondents sex.

iz

d

ei

w

o

p

d

o

k

e

t

e

s

d

O

z

e

n

d

a

¯

h

c

y

z

s

¿

y

w

o

p

a

s

a

r

p

a

m

si

p

o

s

a

z

c

a

s

a

r

p

a

w

o

¿

ei

z

d

o³

m

t

e

n

r

e

t

n

I

aj

zi

w

el

e

t

oi

d

a

r

/i

k

n

a

¿

el

o

K

y

z

d

el

o

k

el

ei

c

y

z

c

u

a

n

e

ci

z

d

o

r

aj

ci

lo

p

e

n

ni

æ

e³

P

M

5

,

2

7

,

5

9

,

1

3

,

1

8

,

0

3

6

,

9

3

8

,

3

9

,

1

1

6

,

0

0

,

0

6

,

0

3

,

1

0

0

1

K

1

,

2

6

,

2

6

,

5

2

,

4

2

,

9

1

4

,

2

4

8

,

4

8

,

0

1

0

,

3

8

,

2

6

,

1

9

,

0

0

0

1

m

e³

ó

g

O

2

,

2

3

,

3

8

,

4

6

,

3

7

,

1

2

8

,

1

4

5

,

4

0

,

1

1

5

,

2

2

,

2

4

,

1

0

,

1

0

0

1

?

"

u

t³

a

w

g

a

k³

u

gi

p

"

ej

u

p

ê

ts

y

w

ic

a

ts

o

p

je

ik

aj

W

iz

d

ei

w

o

p

d

o

k

e

t

e

s

d

O

k

a

T

ei

N

m

ei

w

ei

N

a

k

t

el

b

a

T

6

,

8

9

0

,

0

3

,

1

n

y³

P

9

,

0

5

5

,

9

1

6

,

9

2

k

e

z

s

o

r

P

5

,

3

8

0

,

5

5

,

1

1

ei

c

œi

L

8

,

1

6

,

2

6

6

,

5

3

r

e

ts

al

P

5

,

2

5

,

9

5

4

,

8

3

Tabela IV

Wiedza respondentów na temat postaci wystê-

powania „pigu³ki gwa³tu”.

The respondents knowledge about the shape of "Date

Rape Drugs".

306

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

A. Dziuban i wsp.

ki gwa³tu" (rycina 6). Wiêkszoœæ z nich jest

przekonana, ¿e najwiêksze prawdopodo-

bieñstwo takiego zdarzenia istnieje na dys-

kotece (100%), w barze lub pubie (95%),

na imprezie masowej (92%) czy koncercie

êi

s

ai

n

ei

m

z

ei

n

jó

p

a

n

uj

o

p

a

n

o

d

u

t³

a

w

g

ik

³u

gi

p

ui

n

e

c

u

z

r

w

o

P

iz

d

ei

w

o

p

d

o

k

e

t

e

s

d

O

ei

n

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

Z

7

,

8

ei

n

je

z

c

a

R

5

,

9

æ

ei

z

d

ei

w

o

p

o

n

d

u

r

T

5

,

2

1

k

a

t

je

z

c

a

R

4

,

2

2

k

a

t

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

Z

0

,

7

4

Tabela V

Wiedza respondentów na temat wp³ywu „pigu³ki

gwa³tu” na napój.

The respondents knowledge about the effect of "Date

Rape Drugs" on the drink.

æ

œ

o

n

n

e

s

æi

p

¹

ts

y

w

e

¿

o

m

u

t³

a

w

g

ik

³u

gi

p

ui

c

y

¿

a

z

o

P

m

e³

ó

g

O

ei

n

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

ei

n

je

z

c

a

r

æ

ei

z

d

ei

w

o

p

o

n

d

u

rt

k

a

t

je

z

c

a

r

k

a

t

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

7

,

7

%

5

,

0

1

%

2

,

8

1

%

0

,

2

4

%

7

,

1

2

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

5

,

2

%

5

,

7

%

6

,

1

1

%

1

,

1

4

%

3

,

7

3

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

6

,

3

%

2

,

8

%

0

,

3

1

%

3

,

1

4

%

9

,

3

3

%

0

,

0

0

1

Tabela VI

Wiedza respondentów na temat objawów wywo³ywanych przez „pigu³kê gwa³tu” ze wzglêdu na p³eæ badanych (a - sennoœæ, b - zachwianie równowagi, c - zaburzenia

pamiêci, d - utrata przytomnoœci, e - bóle i zawroty g³owy).

The respondents knowledge about effects caused by "Date Rape Drugs" depending on sex (a - sleepiness, b - staggering, c - memory disturbances, d - loss of consciousness, e

- headache and vertigo).
a

(c

2

=21,289, df=4, p<0,01)

ig

a

w

o

n

w

ó

r

e

n

ai

w

h

c

a

z

æi

p

¹

ts

y

w

e

¿

o

m

u

t³

a

w

g

ik

³u

gi

p

ui

c

y

¿

a

z

o

P

m

e³

ó

g

O

ei

n

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

ei

n

je

z

c

a

r

æ

ei

z

d

ei

w

o

p

o

n

d

u

rt

k

a

t

je

z

c

a

r

k

a

t

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

6

,

3

%

0

,

8

%

6

,

4

2

%

4

,

6

4

%

4

,

7

1

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

4

,

2

%

3

,

7

%

4

,

2

1

%

5

,

8

4

%

4

,

9

2

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

7

,

2

%

4

,

7

%

1

,

5

1

%

0

,

8

4

%

8

,

6

2

%

0

,

0

0

1

b

c

d

(c

2

=17,319, df=4, p<0,05)

ic

êi

m

a

p

ai

n

e

z

r

u

b

a

z

æi

p

¹

ts

y

w

¹

g

o

m

u

t³

a

w

g

ik

³u

gi

p

ui

c

y

¿

a

z

o

P

m

e³

ó

g

O

ei

n

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

ei

n

je

z

c

a

r

æ

ei

z

d

ei

w

o

p

o

n

d

u

rt

k

a

t

je

z

c

a

r

k

a

t

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

1

,

4

%

8

,

4

%

3

,

0

1

%

6

,

6

3

%

1

,

4

4

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

3

,

2

%

6

,

2

%

4

,

6

%

8

,

6

2

%

8

,

1

6

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

7

,

2

%

1

,

3

%

3

,

7

%

9

,

8

2

%

0

,

8

5

%

0

,

0

0

1

(c

2

=15,467, df=4, p<0,05)

e

ic

œ

o

n

m

o

t

y

z

r

p

a

t

a

rt

u

æi

p

¹

ts

y

w

e

¿

o

m

u

t³

a

w

g

ik

³u

gi

p

ui

c

y

¿

a

z

o

P

m

e³

ó

g

O

ei

n

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

ei

n

je

z

c

a

r

æ

ei

z

d

ei

w

o

p

o

n

d

u

rt

k

a

t

je

z

c

a

r

k

a

t

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

1

,

7

%

7

,

5

1

%

6

,

3

3

%

0

,

0

3

%

6

,

3

1

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

0

,

3

%

4

,

7

%

7

,

7

1

%

8

,

7

3

%

1

,

4

3

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

9

,

3

%

2

,

9

%

2

,

1

2

%

1

,

6

3

%

6

,

9

2

%

0

,

0

0

1

(c

2

= 43,515, df=4, p<0,01)

ic

œ

o

n

m

o

t

y

z

r

p

a

t

a

rt

u

æi

p

¹

ts

y

w

e

¿

o

m

u

t³

a

w

g

ik

³u

gi

p

ui

c

y

¿

a

z

o

P

m

e³

ó

g

O

ei

n

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

ei

n

je

z

c

a

r

æ

ei

z

d

ei

w

o

p

o

n

d

u

rt

k

a

t

je

z

c

a

r

k

a

t

ei

n

a

w

o

d

y

c

e

d

z

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

9

,

3

%

0

,

8

1

%

8

,

3

4

%

6

,

6

2

%

8

,

7

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

5

,

1

%

5

,

5

%

1

,

7

2

%

1

,

7

4

%

9

,

8

1

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

0

,

2

%

1

,

8

%

6

,

0

3

%

7

,

2

4

%

6

,

6

1

%

0

,

0

0

1

(c

2

= 49,011, df=4, p<0,01)

Podejmowanie zachowañ

ryzykownych i œrodków ostro¿noœci

Respondenci zostali równie¿ zapytani o

to, w jakich okolicznoœciach istnieje najwiêk-

sze ryzyko nieœwiadomego spo¿ycia "pigu³-

(79%). Znacz¹ce jest to, ¿e a¿ 68% osób

uwa¿a randkê za okolicznoœæ podwy¿szo-

nego ryzyka podania „pigu³ki gwa³tu”. Ry-

zyko to dostrzegaj¹ przede wszystkim ko-

biety, niemal trzy czwarte (73,3%) respon-

307

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

dentek, jednak znacznie mniej mê¿czyzn –

jedynie po³owa respondentów (c

2

=25,375,

df=1, p<0,01) (tabela VII). Co wiêcej, zaled-

wie jedna trzecia badanych twierdzi, ¿e „pi-

gu³ka gwa³tu” mo¿e zostaæ podana podczas

imprezy domowej, i jedynie 23% responden-

tów wskazuje na poci¹g, jako na miejsce, w

którym istnieje mo¿liwoœæ stania siê ofiar¹

„pigu³ki gwa³tu”.

Nale¿y stwierdziæ, ¿e poziom wiedzy re-

spondentów na temat niebezpoœrednich

konsekwencji podania „pigu³ki gwa³tu” jest

wysoki. Niemal wszyscy maj¹ œwiadomoœæ,

¿e ofiarê „pigu³ki gwa³tu” mo¿e spotkaæ

gwa³t, niechciana ci¹¿a, choroby wenerycz-

ne, zara¿enie wirusem HIV czy kradzie¿.

Respondenci zostali tak¿e zapytani o

podejmowane przez nich zachowania ryzy-

kowne oraz stosowane przez nich podczas

zabawy œrodki ostro¿noœci, które mog¹

uchroniæ ich przed napaœci¹ seksualn¹. I tak

na przyk³ad, wiêkszoœæ osób zazwyczaj in-

formuje rodziców lub znajomych o tym, do-

k¹d i z kim wychodzi. Oko³o 90% osób ni-

gdy nie chodzi na imprezy samotnie, wiêk-

szoœæ bawi siê w towarzystwie znajomych i

zaufanych osób. Mimo to stosunkowo du¿a

grupa respondentów deklaruje, i¿ czasami

lub czêsto zdarza im siê zostawiæ napój bez

opieki w barze lub na koncercie. Oko³o 30%

osób dzieli siê napojami z innymi osobami

w barze lub na imprezie. Niemal po³owa ba-

danych czasem lub czêsto chodzi na przy-

jêcia z osobami, których dobrze nie zna, a

oko³o 80% zdarza siê rozmawiaæ z niezna-

jomymi w barze lub na dyskotece. Co wiê-

cej, niemal 1/5 badanych czasami lub czê-

sto przyjmuje drinki lub inne napoje od nie-

znajomych, co stawia ich w sytuacji poten-

cjalnych ofiar „pigu³ki gwa³tu”.

Wed³ug wyników analizy g³ównych sk³a-

dowych, omówione powy¿ej zachowania ry-

zykowne definiuj¹ trzy sk³adowe: pierwsza

grupuje zachowania zwi¹zane bezpoœred-

nio z pobytem w dyskotece lub innym loka-

lu rozrywkowym (wymienianie napojów,

przyjmowanie drinków od nieznajomych czy

zabawa z osobami, których siê nie zna),

druga – posiadanie osób zaufanych i infor-

mowanie ich o swoich poczynaniach oraz

trzecia zwi¹zana jest wy³¹cznie z kupowa-

niem napojów w zamkniêtych pojemnikach.

Mo¿liwoœæ wyodrêbnienia powy¿szych sk³a-

dowych wskazuje na to, ¿e podejmowaniu

przez respondentów okreœlonych zachowañ

ryzykownych, czy œrodków ostro¿noœci, to-

warzysz¹ inne zachowania, posiadaj¹ce

wysokie ³adunki danej sk³adowej. To te¿,

osoba, która informuje rodziców czy znajo-

mych dok¹d wychodzi, z wiêkszym praw-

dopodobieñstwem pójdzie na dyskotekê z

kimœ zaufanym.

Badanie zale¿noœci pomiêdzy podejmo-

waniem zachowañ ryzykownych a p³ci¹ re-

spondentów pokaza³o, ¿e mê¿czyŸni czê-

œciej podejmuj¹ zachowania ryzykowane ni¿

kobiety. Rzadziej informuj¹ oni rodziców lub

znajomych z kim i dok¹d wychodz¹, czêœciej

zdarza im siê chodziæ na imprezy z osoba-

mi, których nie znaj¹, rzadziej maj¹ w pobli-

¿u zaufan¹ osobê w trakcie zabawy oraz

zdarza im siê samotnie chodziæ na imprezy

ik

³u

gi

p

ai

c

y

¿

a

z

o

g

e

m

o

d

ai

w

œ

ei

n

o

k

y

z

y

r

e

z

s

k

êi

w

ja

N

e

c

d

n

a

r

a

n

ej

ei

n

ts

i

u

t³

a

w

g

m

e³

ó

g

O

k

a

t

ei

n

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

0

,

0

5

%

0

,

0

5

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

3

,

3

7

%

7

,

6

2

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

5

,

7

6

%

5

,

2

3

%

0

,

0

0

1

Tabela VII

Opinia respondentów na temat zagro¿enia podaniem

„pigu³ki gwa³tu” na randce w zale¿noœci od p³ci

respondentów.

The respondents opinion about the risk of being served

"Date Rape Drugs" depending on their sex.

:

êi

s

i

C

a

z

r

a

d

z

y

z

C

iz

d

ei

w

o

p

d

o

k

e

t

e

s

d

O

y

d

gi

N

i

m

a

s

a

z

C

o

ts

ê

z

C

e

z

s

w

a

Z

z

s

a

n

z

ei

n

e

z

r

b

o

d

h

c

y

r

ó

tk

,i

m

a

b

o

s

o

z

y

z

e

r

p

m

i

a

n

æi

z

d

o

h

C

5

,

0

5

5

,

9

3

0

,

6

0

,

4

z

si

z

d

o

h

c

y

w

d

¹

k

o

d

i

m

ik

z

h

c

y

m

oj

a

n

z

b

ul

w

ó

ci

z

d

o

r

æ

a

w

o

m

r

o

f

n

I

7

,

5

1

,

6

2

7

,

5

2

5

,

2

4

ei

c

r

e

c

n

o

k

a

n

b

ul

ul

a

k

ol

w

ik

ei

p

o

z

e

b

jó

p

a

n

æ

ai

w

a

ts

o

Z

1

,

3

6

9

,

7

2

6

,

8

4

,

0

ei

c

r

e

c

n

o

k

a

n

b

ul

ul

a

k

ol

w

i

m

a

b

o

s

o

i

m

y

n

ni

z

i

m

aj

o

p

a

n

æ

ai

n

ei

m

y

w

b

ul

æi

le

iz

D

0

,

8

6

0

,

8

2

8

,

3

2

,

0

u

b

ul

k

o

d

b

ul

y

z

e

r

p

m

i

a

n

ei

n

t

o

m

a

s

æi

z

d

o

h

C

1

,

9

8

8

,

9

1

,

1

0

,

0

e

c

e

t

o

k

s

y

d

a

n

b

ul

e

z

r

a

b

w

i

m

y

m

oj

a

n

z

ei

n

z

æ

ai

w

a

m

z

o

R

7

,

6

1

7

,

9

5

8

,

9

1

8

,

3

h

c

a

k

z

s

u

p

/

h

c

a

kl

e

t

u

b

h

c

y

t

êi

n

k

m

a

z

z

ej

o

p

a

n

e

z

r

a

b

w

æ

a

w

o

p

u

K

4

,

2

1

5

,

1

3

0

,

9

3

1

,

7

1

h

c

y

m

oj

a

n

z

ei

n

d

o

ej

o

p

a

n

e

n

ni

b

ul

ik

ni

r

d

æ

a

w

o

m

jy

z

r

P

6

,

1

8

1

,

6

1

1

,

2

3

,

0

ei

z

e

r

p

m

i

a

n

u

¿i

lb

o

p

w

o

g

e

n

a

f

u

a

z

œ

o

g

o

k

æ

ei

M

0

,

1

2

,

8

3

,

2

2

5

,

8

6

Tabela VIII

Podejmowanie przez respondentów zachowañ ryzykownych.

Undertaking risk behaviour by respondents.

Tabela IX

Analiza g³ównych sk³adowych z rotacj¹ Varimax zachowañ ryzykownych podejmowanych przez respondentów.

Analysis of main constituents with Varimax rotation of risk behaviour of the respondents.

a

w

o

d

a³

k

S

1

2

3

ei

z

e

r

p

m

i

a

n

b

ul

e

z

r

a

b

w

i

m

a

b

o

s

o

i

m

y

n

ni

z

i

m

aj

o

p

a

n

æ

ai

n

ei

m

y

w

b

ul

æi

le

iz

d

êi

s

a

z

r

a

d

Z

0

7

6

,

h

c

y

m

oj

a

n

z

ei

n

d

o

ej

o

p

a

n

e

n

ni

b

ul

ik

ni

r

d

æ

a

w

o

m

jy

z

r

p

êi

s

a

z

r

a

d

Z

3

5

6

,

a

n

z

ei

n

e

z

r

b

o

d

h

c

y

r

ó

tk

,i

m

a

b

o

s

o

z

y

z

e

r

p

m

i

a

n

æi

z

d

o

h

c

êi

s

a

z

r

a

d

Z

9

4

6

,

ei

c

r

e

c

n

o

k

a

n

b

ul

ul

a

k

ol

w

ik

ei

p

o

z

e

b

jó

p

a

n

æ

ai

w

a

ts

o

z

êi

s

a

z

r

a

d

Z

7

0

6

,

e

c

e

t

o

k

s

y

d

a

n

b

ul

e

z

r

a

b

w

i

m

y

m

oj

a

n

z

ei

n

z

æ

ai

w

a

m

z

o

r

êi

s

a

z

r

a

d

Z

0

7

5

,

6

7

3

,

ei

z

e

r

p

m

i

a

n

u

¿i

lb

o

p

w

o

g

e

n

a

f

u

a

z

œ

o

g

o

k

æ

ei

m

êi

s

a

z

r

a

d

Z

7

2

8

,

u

b

ul

k

o

d

y

z

e

r

p

m

i

a

n

ei

n

t

o

m

a

s

æi

z

d

o

h

c

êi

s

a

z

r

a

d

Z

1

9

6

,-

iz

d

o

h

c

y

w

d

¹

k

o

d

i

m

ik

z

h

c

y

m

oj

a

n

z

b

ul

w

ó

ci

z

d

o

r

æ

a

w

o

m

r

o

f

ni

êi

s

a

z

r

a

d

Z

1

0

3

,-

3

9

4

,

h

c

a

k

z

s

u

p

/

h

c

a

kl

e

t

u

b

h

c

y

t

êi

n

k

m

a

z

w

ej

o

p

a

n

e

z

r

a

b

w

æ

a

w

o

p

u

k

êi

s

a

z

r

a

d

Z

1

9

8

,

308

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

A. Dziuban i wsp.

czy do klubu (we wszystkich przypadkach

test Manna-Whitneya jest istotny statystycz-

nie). Tabela X przedstawia œrednie czêsto-

œci zachowañ ryzykownych przy rangowa-

niu 1 - nigdy, 2 - czasami, 3 - czêsto, 4 -

zawsze, oraz wspó³czynnik korelacji eta, któ-

ry wskazuje na si³ê zwi¹zku pomiêdzy p³ci¹

a wymienionymi powy¿ej zachowaniami.

Analiza korelacji zachowañ ryzykownych

i wiedzy o przypadkach gwa³tu z u¿yciem

„pigu³ki gwa³tu” w miejscowoœci zamieszki-

wanej przez respondentów wskazuje na

brak wp³ywu tej wiedzy na podejmowanie

wiêkszych œrodków ostro¿noœci: najsilniej-

sza wartoϾ korelacji wynosi 0,13, co skut-

kuje najwiêksz¹ ró¿nic¹ w œredniej randze

czêstoœci zachowañ ryzykownych miêdzy

osobami posiadaj¹cymi tak¹ wiedzê a oso-

bami, które jej nie posiadaj¹ wynosz¹c¹ 0,3.

„Pigu³ka gwa³tu” w Polsce

W badaniu zadane zosta³y tak¿e pyta-

nia dotycz¹ce wiedzy respondentów na te-

mat dostêpnoœci „pigu³ki gwa³tu” w Polsce i

w ich miejscu zamieszkania/studiowania.

Trzy czwarte badanych twierdzi, ¿e mo¿na

j¹ kupiæ w Polsce, a 23% deklaruje, i¿ nie

posiada ¿adnej wiedzy na ten temat. Z kolei

16,4% osób uwa¿a, ze mo¿na kupiæ „pigu³-

kê gwa³tu” w ich miejscowoœci. Tyle samo

badanych uwa¿a, ¿e nie mo¿na jej kupiæ w

ich miejscowoœci, natomiast a¿ 67% respon-

dentów wybra³o odpowiedŸ „nie wiem”. Co

wiêcej, odpowiedzi ró¿ni¹ siê, z jednej stro-

ny, w zale¿noœci od miejsca zamieszkania

respondentów, i tak 19% osób studiuj¹cych

w mieœcie powiatowym twierdzi, ¿e „pigu³ka

gwa³tu” nie jest tam dostêpna; podobn¹ opi-

niê wyra¿a ju¿ tylko 8,4% osób studiuj¹cych

w mieœcie wojewódzkim (ró¿nica ta jest istot-

na statystycznie: c2=12,132, df=2, p<0,05).

Z drugiej strony, opinia na temat dostêpno-

æ

e³

P

ai

n

d

e

r

Œ

ei

n

el

y

h

c

d

O

e

w

o

d

r

a

d

n

a

ts

a

t

E

a

n

z

ei

n

e

z

r

b

o

d

h

c

y

r

ó

tk

,i

m

a

b

o

s

o

z

y

z

e

r

p

m

i

a

n

æi

z

d

o

h

c

êi

s

a

z

r

a

d

Z

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

0

,

2

7

,

6

2

3

,

0

a

t

ei

b

o

k

5

,

1

8

,

iz

d

o

h

c

y

w

d

¹

k

o

d

i

m

ik

z

h

c

y

m

oj

a

n

z

b

ul

w

ó

ci

z

d

o

r

æ

a

w

o

m

r

o

f

ni

êi

s

a

z

r

a

d

Z

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

3

,

2

9

,

1

4

4

,

0

a

t

ei

b

o

k

3

,

3

9

,

ei

c

r

e

c

n

o

k

a

n

b

ul

ul

a

k

ol

w

ik

ei

p

o

z

e

b

jó

p

a

n

æ

ai

w

a

ts

o

z

êi

s

a

z

r

a

d

Z

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

8

,

1

8

,

2

1

3

,

0

a

t

ei

b

o

k

4

,

1

6

,

ei

z

e

r

p

m

i

a

n

b

ul

e

z

r

a

b

w

i

m

a

b

o

s

o

i

m

y

n

ni

z

i

m

aj

o

p

a

n

æ

ai

n

ei

m

y

w

b

ul

æi

le

iz

d

êi

s

a

z

r

a

d

Z

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

6

,

1

7

,

3

2

2

,

0

a

t

ei

b

o

k

3

,

1

5

,

u

b

ul

k

o

d

y

z

e

r

p

m

i

a

n

ei

n

t

o

m

a

s

æi

z

d

o

h

c

êi

s

a

z

r

a

d

Z

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

4

,

1

6

,

2

0

4

,

0

a

t

ei

b

o

k

0

,

1

2

,

e

c

e

t

o

k

s

y

d

a

n

b

ul

e

z

r

a

b

w

i

m

y

m

oj

a

n

z

ei

n

z

æ

ai

w

a

m

z

o

r

êi

s

a

z

r

a

d

Z

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

4

,

2

8

,

7

3

2

,

0

a

t

ei

b

o

k

0

,

2

7

,

h

c

a

k

z

s

u

p

/

h

c

a

kl

e

t

u

b

h

c

y

t

êi

n

k

m

a

z

w

ej

o

p

a

n

e

z

r

a

b

w

æ

a

w

o

p

u

k

êi

s

a

z

r

a

d

Z

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

7

,

2

9

,

1

9

0

,

0

a

t

ei

b

o

k

6

,

2

9

,

h

c

y

m

oj

a

n

z

ei

n

d

o

ej

o

p

a

n

e

n

ni

b

ul

ik

ni

r

d

æ

a

w

o

m

jy

z

r

p

êi

s

a

z

r

a

d

Z

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

4

,

1

6

,

3

1

2

,

0

a

t

ei

b

o

k

2

,

1

4

,

ei

z

e

r

p

m

i

a

n

u

¿i

lb

o

p

w

o

g

e

n

a

f

u

a

z

œ

o

g

o

k

æ

ei

m

êi

s

a

z

r

a

d

Z

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

2

,

3

8

,

9

4

3

,

0

a

t

ei

b

o

k

7

,

3

6

,

ic

œ

o

w

o

c

sj

ei

m

je

jo

w

T

w

æi

p

u

k

a

n

¿

o

m

u

t³

a

w

g

ê

k³

u

gi

P

m

e³

ó

g

O

m

ei

w

ei

n

k

a

t

ei

n

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

0

,

6

5

%

0

,

7

2

%

0

,

7

1

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

2

,

0

7

%

6

,

3

1

%

2

,

6

1

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

1

,

7

6

%

5

,

6

1

%

4

,

6

1

%

0

,

0

0

1

Tabela X

Podejmowanie przez respondentów zachowañ ryzykownych ze wzglêdu na p³eæ.

The undertaking of risk behaviour by respondents depending on their sex.

Tabela XI

Wiedza respondentów na temat mo¿liwoœci kupienia

„pigu³ki gwa³tu” w ich miejscowoœci.

The respondents knowledge about the chances of getting

"date Rape Drugs" in their locality.

u

t³

a

w

g

ê

k³

u

gi

p

³i

p

u

k

o

tk

œ

o

g

o

k

ei

c

œi

b

o

s

o

a

n

Z

m

e³

ó

g

O

k

a

t

ei

n

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

2

,

3

1

%

8

,

6

8

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

1

,

2

%

9

,

7

9

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

5

,

4

%

5

,

5

9

%

0

,

0

0

1

u

t³

a

w

g

ik

³u

gi

p

m

ei

c

y

¿

u

z

u

t³

a

w

g

h

c

a

k

d

a

p

y

z

r

p

o

a

/³

a

z

s

y³

S

m

e³

ó

g

O

k

a

t

ei

n

æ

e³

P

a

n

z

y

z

c

¿

ê

m

%

7

,

9

7

%

3

,

0

2

%

0

,

0

0

1

a

t

ei

b

o

k

%

9

,

7

8

%

1

,

2

1

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

1

,

6

8

%

9

,

3

1

%

0

,

0

0

1

Tabela XII

Znajomoœæ osoby, która kupi³a „pigu³kê gwa³tu” ze

wzglêdu na p³eæ respondentów.

The acquaintance a person that got "Date Rape Drugs"

depending on sex.

Tabela XIII

Wiedza na temat przypadków gwa³tu z wyko-

rzystaniem „pigu³ki gwa³tu” w zale¿noœci od p³ci

badanych.

The knowledge about cases of rape when "Date Rape

Drugs" were used, depending on respondents sex.

309

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

œci „pigu³ki gwa³tu” w miejscowoœci respon-

denta ró¿ni siê w zale¿noœci od p³ci bada-

nych. Niemal dwa razy wiêcej mê¿czyzn ni¿

kobiet twierdzi, ¿e mo¿na kupiæ pigu³kê

gwa³tu w ich miejscowoœci (c

2

=17,507, df=2,

p<0,01).

Spoœród wszystkich badanych 4,7% re-

spondentów deklaruje, i¿ zna osobê, która

kupi³a „pigu³kê gwa³tu”, przy czym mo¿na

zaobserwowaæ tu du¿¹ ró¿nicê w zale¿no-

œci od p³ci badanych – tak¹ znajomoœæ zde-

klarowa³o 13,2 % mê¿czyzn i jedynie 2,1%

kobiet (c

2

=35,290, df=1, p<0,01).

Ponad po³owa respondentów (54,3%)

wskaza³a, i¿ znane im osoby, które kupi³y

c

2

pigu³kê gwa³tuc

2

zrobi³y to u dealera nar-

kotyków, drugim w kolejnoœci wymienianym

Ÿród³em by³ Internet.

Wiêkszoœæ badanych s³ysza³a o przy-

padkach gwa³tu z wykorzystaniem „pigu³ki

gwa³tu”. Równie¿ te odpowiedzi ró¿ni¹ siê

istotnie ze wzglêdu na p³eæ – odpowiednio

88% w przypadku kobiet i 80% w przypad-

ku mê¿czyzn (c

2

=6,781, df=1, p<0,01). Po-

nad 20% respondentów studiuj¹cych w mie-

œcie wojewódzkim i 10% osób studiuj¹cych

w mieœcie powiatowym s³ysza³o o przypad-

kach gwa³tu z wykorzystaniem „pigu³ki gwa³-

tu” w swoim mieœcie (c

2

=16,279, df=1,

p<0,05). Zale¿noœci te ilustruj¹ tabele XIII i

XIV.

Odpowiednio, znajomoœæ ofiary „pigu³ki

gwa³tu” deklaruje du¿o wiêcej osób z mia-

sta wojewódzkiego (11%) ni¿ z powiatowe-

go (4,2%), zale¿noœæ ta jest istotna staty-

stycznie (c

2

=11,639, df=1, p<0,01). Wœród

wszystkich badanych 4,7% osób przyzna-

³o, ¿e zna kogoœ, komu podana zosta³a „pi-

gu³ka gwa³tu”. Podobnie jak w poprzednich

pytaniach, wiêcej kobiet (6,2%) ni¿ mê¿-

czyzn (5%) zna ofiarê „pigu³ki”. Istnieje istot-

na statystycznie ró¿nica w odsetku kobiet

znaj¹cych ofiarê pigu³ki gwa³tu w zale¿no-

œci od miejsca studiowania (c

2

=11,503, df=1,

p<0,01) (tabela XVI).

Dyskusja

Wyniki powy¿szych badañ wskazuj¹, i¿

ankietowani studenci nie posiadaj¹ usyste-

matyzowanej i wyczerpuj¹cej wiedzy na te-

mat „pigu³ki gwa³tu” oraz sposobów rozpo-

znawania zagro¿enia przemoc¹ seksualn¹

w wyniku podania œrodków psychoaktyw-

nych. Brak systematycznej wiedzy mo¿e

wystawiaæ m³ode osoby na zagro¿enie w

okolicznoœciach, które, z jednej strony, nie

s¹ postrzegane jako sytuacje wysokiego ry-

zyka, takie jak imprezy domowe, przyjêcia

czy koncerty. Z drugiej, specyficzna dla tych

okolicznoœci atmosfera zabawy i niezobo-

wi¹zuj¹cych kontaktów towarzyskich, sprzy-

ja podejmowaniu lekkomyœlnych i nieodpo-

wiedzialnych zachowañ. Badania wskazuj¹

jednak, ¿e wiêkszoœci badanych nigdy nie

zosta³y przekazane, czy to przez organy œci-

gania czy te¿ w ramach jakiejkolwiek akcji

edukacyjnej, rzetelne informacje na ten te-

mat. Niepokoj¹ce jest to, ¿e ponad trzy

czwarte badanych nie uzyska³o ¿adnych in-

formacji odnoœnie „pigu³ki gwa³tu” ani od

nauczycieli ani od rodziców. Mo¿e to œwiad-

czyæ o niskiej wiedzy wœród opiekunów m³o-

dzie¿y na temat istnienia takiego zagro¿e-

nia oraz skali problemu. Co wiêcej, to, i¿ je-

dynie niewiele ponad 1,4% respondentów

u

t³

a

w

g

ik

³u

gi

p

m

ei

c

y

¿

u

z

u

t³

a

w

g

h

c

a

k

d

a

p

y

z

r

p

o

a

/³

a

z

s

y³

S

ic

œ

o

w

o

c

sj

ei

m

je

jo

w

s

w

m

e³

ó

g

O

k

a

t

ei

n

o

ts

ai

M

ei

k

z

d

ó

w

ej

o

W

%

1

,

1

2

%

9

,

8

7

%

0

,

0

0

1

e

w

o

t

ai

w

o

P

%

7

,

9

%

3

,

0

9

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

7

,

2

1

%

3

,

7

8

%

0

,

0

0

1

u

t³

a

w

g

ê

k³

u

gi

p

o

n

a

d

o

p

u

m

o

k

œ

o

g

o

k

a

n

Z

m

e³

ó

g

O

k

a

t

ei

n

o

ts

ai

M

ei

k

z

d

ó

w

ej

o

W

%

1

,

1

1

%

9

,

8

8

%

0

,

0

0

1

e

w

o

t

ai

w

o

P

%

2

,

4

%

8

,

5

9

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

0

,

6

%

0

,

4

9

%

0

,

0

0

1

æ

e³

P

u

t³

a

w

g

ê

k³

u

gi

p

o

n

a

d

o

p

u

m

o

k

œ

o

g

o

k

a

n

Z

m

e³

ó

g

O

k

a

t

ei

n

a

t

ei

b

o

k

o

ts

ai

M

ei

k

z

d

ó

w

ej

o

w

%

1

,

1

1

%

9

,

8

8

%

0

,

0

0

1

e

w

o

t

ai

w

o

p

%

8

,

3

%

2

,

6

9

%

0

,

0

0

1

m

e³

ó

g

O

%

2

,

6

%

8

,

3

9

%

0

,

0

0

1

Tabela XIV

Wiedza na temat przypadków gwa³tu z wykorzystaniem „pigu³ki gwa³tu” w miejscu studiowania respondentów.

The knowledge about cases of rape when "Date Rape Drugs" were used in the localization of respondents study.

Tabela XV

Znajomoœæ osoby, której podano „pigu³kê gwa³tu” w zale¿noœci od miejsca studiowania respondenta.

The acquaintance of a person that was given "Date Rape Drugs" depending on the localization of respondents study.

Tabela XVI

Znajomoœæ osoby, której podano „pigu³kê gwa³tu” wœród kobiet w zale¿noœci od miejsca studiowania.

The acquaintance of a person that was given "Date Rape Drugs" among female respondents depending on the

localization of their study.

wskazuje na policjê, jako na g³ówne Ÿród³o

informacji na temat „pigu³ki gwa³tu”, a zale-

dwie 10% twierdzi, ¿e uzyska³o jakiekolwiek

informacje z tego Ÿród³a, mo¿e wskazywaæ

na brak zaanga¿owania policji w dzia³ania

edukacyjne czy prewencyjne dla m³odzie¿y

odnoœnie tej formy przemocy seksualnej.

Warte podkreœlenia jest tak¿e to, ¿e du¿a

czêœæ badanych twierdzi, ¿e uzyska³a naj-

wiêcej danych na temat „pigu³ki gwa³tu” z

Internetu i od kolegów, czyli Ÿróde³, które nie-

koniecznie musz¹ przekazywaæ zweryfiko-

wane i prawdziwe informacje.

Wybiórczoœæ i niesystematycznoœæ wie-

dzy badanych na temat „pigu³ki gwa³tu”, któ-

ra wynikaæ mo¿e z nierzetelnoœci Ÿróde³ czy

braku akcji edukacyjnych na ten temat, jest

szczególnie widoczna w odpowiedziach na

pytania dotycz¹ce sposobu wystêpowania,

formy podania czy bezpoœrednich konse-

kwencji spo¿ycia tej substancji. Wielu re-

spondentów, œrednio 15%, pytanych o prze-

znaczenie „pigu³ki gwa³tu”, udziela odpowie-

dzi „nie wiem”, co mo¿e œwiadczyæ o nie-

pewnoœci odnoœnie w³asnej wiedzy w tym

zakresie, lub jej braku. Z kolei oko³o jedna

pi¹ta badanych jest zdecydowanie przeko-

nana, ¿e „pigu³ka gwa³tu” nie wystêpuje w

postaci cieczy, co mo¿e byæ uwarunkowa-

ne tym, i¿ przyjêta w jêzyku polskim nazwa

na du¿¹ grupê œrodków psychoaktywnych

stosowanych w celu seksualnego wykorzy-

stana ofiary, czyli okreœlenie „pigu³ka gwa³-

tu”, jest dla wielu osób myl¹ce i sugeruj¹ce.

Ponadto jedna trzecia respondentów nie ma

ca³kowitej pewnoœci, co do tego, czy „pigu³-

ka gwa³tu” wystêpuje w postaci plastra lub

liœci – zupe³nie niespotykanych form sub-

stancji u³atwiaj¹cych przemoc seksualn¹, co

mo¿e wskazywaæ na to, i¿ w przypadku tych

odpowiedzi respondenci raczej zgadywali

ni¿ odwo³ywali siê do usystematyzowanej

wiedzy.

Badani nie s¹ tak¿e pewni, co do tego,

w jaki sposób dodanie „pigu³ki gwa³tu” wp³y-

wa na smak, zapach czy konsystencjê na-

poju. Brak pewnoœci w tej kwestii mo¿e wi¹-

zaæ siê z niebezpieczeñstwem, i¿ w sytuacji

zagro¿enia badani nie bêd¹ w stanie oce-

niæ czy nie zosta³a im podana jedna z sub-

stancji uznawanych za „pigu³kê gwa³tu”. Po-

dobnie, badani s¹ w stanie zidentyfikowaæ

przede wszystkim te objawy wystêpuj¹ce po

podaniu pigu³ki gwa³tu, które najczêœciej

opisywane s¹ w mediach, czyli utratê pa-

miêci, zaburzenia równowagi czy sennoœæ.

Jednak¿e, je¿eli chodzi o objawy rzadziej

komentowane w prasie i w telewizji, takie

jak halucynacje, zawroty g³owy, md³oœci, czy

podniecenie seksualne, badani wykazuj¹ siê

du¿o mniejsz¹ wiedz¹ i pewnoœci¹. Warte

odnotowania jest to, ¿e kobiety s¹ w stanie

lepiej zidentyfikowaæ objawy podania ofie-

rze „pigu³ki gwa³tu”, co przypuszczalnie wy-

nika z faktu, i¿ wiêcej informacji na temat

przestêpstw seksualnych pojawia siê w pra-

sie i na portalach kobiecych, a ponadto ko-

biety, jako bardziej zagro¿one, s¹ bardziej

wra¿liwe na tego typu doniesienia.

Jak pokazuj¹ wyniki badania, respon-

denci s¹ œwiadomi, i¿ obecnoœæ „pigu³ki

gwa³tu” w organizmie mo¿e zostaæ wykryta

310

Przegl¹d Lekarski 2009 / 66 / 6

A. Dziuban i wsp.

za pomoc¹ badañ krwi i analizy moczu. Jed-

nak przewaga odpowiedzi wskazuj¹cych na

badanie krwi pokazuje, ¿e badani mog¹ nie

wiedzieæ tego, i¿ analiza moczu daje wiêk-

sze prawdopodobieñstwo wykrycia substan-

cji psychoaktywnych nawet po 72 godzinach

od podania œrodka. Specjaliœci twierdz¹, i¿

analiza próbek moczu ofiar gwa³tów jest je-

dynym wiarygodnym testem na u¿ycie œrod-

ka psychoaktywnego w celu dokonania

gwa³tu [1].

Badani s¹ w stanie prawid³owo okreœliæ

okolicznoœci, w których najczêœciej docho-

dzi do gwa³tów z wykorzystaniem „pigu³ki

gwa³tu” [3], takich jak dyskoteka, bar, kon-

cert etc. Znacz¹ce jest jednak to, ¿e jedynie

jedna trzecia badanych wymienia imprezê

domow¹, jako ryzykowny kontekst, co mo¿e

wynikaæ z przeœwiadczenia, i¿ przebywaj¹

w mniejszym gronie bliskich sobie osób, co

wyklucza wszelkie zagro¿enie napaœci¹ sek-

sualn¹. Jak dowodz¹ jednak relacje ofiar,

do gwa³tów z u¿yciem substancji psycho-

aktywnych dochodzi czêsto w tym pozornie

bezpiecznym kontekœcie i dokonywane s¹

one niejednokrotnie przez znane ofierze

osoby [3]. Niepokoj¹ce jest równie¿ to, ¿e

du¿y procent badanych, g³ównie kobiet,

wskazuje na randkê, jako na okolicznoœæ,

w której mo¿e dojœæ do przemocy seksual-

nej z wykorzystaniem œrodków psychoak-

tywnych. To, i¿ tak wysoki odsetek osób

odpowiada twierdz¹co na to pytanie mo¿e

œwiadczyæ o rosn¹cej œwiadomoœci niebez-

pieczeñstwa gwa³tu podczas randki (date

rape). Zjawisko to zosta³o rozpoznawane w

Stanach Zjednoczonych oraz innych krajach

anglosaskich i by³o szeroko omawiane w

akademickiej literaturze na temat aktów prze-

mocy seksualnej. Analiza tego zjawiska przy-

czyni³a siê do wprowadzenia szerokiej akcji

prewencyjnej i edukacyjnej na amerykañskich

campusach [13,14,16].

Badanie podejmowanych przez respon-

dentów zachowañ ryzykownych i œrodków

ostro¿noœci wskazuje, ¿e respondenci raczej

wystrzegaj¹ siê zachowañ umo¿liwiaj¹cych

sprawcy podanie „pigu³ki gwa³tu”, a które

pozwalaj¹ im równie¿ unikn¹æ innych zagro-

¿eñ, jakie mog¹ spotkaæ ich w dyskotece

czy w barze. Analiza g³ównych sk³adowych

pozwoli³a na wyodrêbnienie dwóch specy-

ficznych postaw przyjmowanych przez ba-

danych podczas pobytu w lokalach rozryw-

kowych. Pierwsza z nich, odpowiedzialna za

zachowania ryzykowne (dzielenie siê i wy-

mienianie z innymi osobami napojami, przyj-

mowanie drinków od nieznajomych, chodze-

nie na imprezy z osobami, których siê do-

brze nie zna, pozostawianie napoju bez

opieki w lokalu czy w dyskotece oraz roz-

mawianie z nieznajomymi w wy¿ej wymie-

nionym kontekœcie) charakteryzuje g³ównie

mê¿czyzn, jak wskazuj¹ tabele IX i X. Z ko-

lei druga, odpowiedzialna za podejmowanie

œrodków ostro¿noœci charakteryzuje g³ów-

nie kobiety, o czym œwiadczy czêstsze po-

dejmowanie przez kobiety takich dzia³añ, jak

informowanie bliskich osób o tym, z kim i

dok¹d siê wychodzi (œrednia ranga czêsto-

œci tych zachowañ dla kobiet to 3,3, nato-

miast dla mê¿czyzn 2,3), przebywanie na

imprezie i w lokalu w towarzystwie bliskich

sobie osób (odpowiednio 3,7 do 3,2) oraz

nie chodzenie samotnie na imprezy czy do

baru (1,0 do 1,4). Niepokoj¹co, podejmowa-

nie zachowañ ryzykownych i œrodków

ostro¿noœci przez badanych nie jest uwa-

runkowane ich wiedz¹ na temat wystêpo-

wania przypadków gwa³tu przy u¿yciu „pi-

gu³ki gwa³tu” w miejscowoœci, w której stu-

diuj¹. Mo¿e to œwiadczyæ o tym, i¿ badani

bagatelizuj¹ ryzyko stania siê ofiar¹ tej for-

my przemocy, myœl¹c, ¿e mo¿e to dotyczyæ

tylko innych osób, a nigdy ich samych.

Badani s¹ jednak œwiadomi, i¿ mo¿na

kupiæ „pigu³kê gwa³tu” w Polsce (oko³o 75%),

a nawet w ich miejscowoœci (oko³o 25%

badanych). Przy czym, o tym, i¿ „pigu³kê

gwa³tu” mo¿na kupiæ w ich miejscu zamiesz-

kania, czêœciej przekonani s¹ mê¿czyŸni,

27%. Podobn¹ opiniê wyra¿aj¹ osoby

mieszkaj¹ce w mieœcie wojewódzkim

(18,4%), co prawdopodobnie wi¹¿e siê z

bardziej rozbudowan¹ sieci¹ handlu narko-

tykami w du¿ych miastach, a tym samym z

wiêksz¹ dostêpnoœci¹ „pigu³ki gwa³tu”. Do-

datkowo w mieœcie wojewódzkim jest wiê-

cej dyskotek i lokali rozrywkowych, w któ-

rych najczêœciej dochodzi do podania nie-

œwiadomym ofiarom œrodków odurzaj¹cych.

Nie dziwi wiêc to, i¿ osoby mieszkaj¹ce w

mieœcie wojewódzkim stanowi¹ wiêksz¹ ni¿

osoby mieszkaj¹ce w mieœcie powiatowym

grupê osób, które s³ysza³y o przypadkach

gwa³tu w swojej miejscowoœci (20%) czy

osobiœcie znaj¹ osobê, której podano „pigu³-

kê gwa³tu” (11%), co ilustruj¹ choæby tabele

XIII i XIV.

Godne odnotowania jest to, ¿e wiêkszy

odsetek mê¿czyzn zna osobê, która kupi³a

„pigu³kê gwa³tu”, natomiast znacznie wiêcej

kobiet zna osobê, która pad³a jej ofiar¹.

Pierwsza z zale¿noœci mo¿e byæ uwarun-

kowana tym, ¿e mê¿czyŸni, jako ¿e oni s¹

zazwyczaj sprawcami gwa³tów z wykorzy-

staniem œrodków psychoaktywnych, czê-

œciej przyznaj¹ siê przed kolegami, czy na-

wet chwal¹ swoimi dokonaniami na tle sek-

sualnym. Natomiast kobiety zwracaj¹ siê do

innych kobiet po pomoc lub dziel¹ siê swo-

imi osobistymi doœwiadczeniami, szczegól-

nie tymi traumatycznymi.

Podsumowanie

Niski poziom wiedzy respondentów

mo¿e œwiadczyæ o braku spójnych dzia³añ

propaguj¹cych wiedzê na temat wzrostu

wykorzystania substancji psychoaktywnych

w celu ubezw³asnowolnienia ofiary w loka-

lach rozrywkowych. Akcje prewencyjne oraz

informacyjne powinny byæ podejmowane

przez policjê, rodziców, nauczycieli, organi-

zacje przeciwdzia³aj¹ce narkomanii czy or-

ganizacje zwalczaj¹ce przemoc wobec ko-

biet, przede wszystkim w szko³ach œrednich

i oœrodkach akademickich. Szczególnie

wa¿ne jest uwra¿liwienie m³odych ludzi na

charakter przestêpstw pope³nianych z u¿y-

ciem substancji psychoaktywnych, czyli

gwa³tu lub innych form przemocy seksual-

nej. Wi¹¿e siê to z potrzeb¹ wyczulenia m³o-

dzie¿y na ró¿ne formy przemocy seksual-

nej, które mog¹ mieæ miejsce nawet w po-

zornie zaufanym towarzystwie czy w dobrze

znanym otoczeniu. Poci¹ga to za sob¹ ko-

niecznoœæ uœwiadomienia jej, i¿ jedynie po-

dejmowanie œrodków ostro¿noœci, takich jak

pilnowanie w³asnego napoju, pozostawanie

zawsze w towarzystwie bliskich sobie osób,

nie przyjmowanie drinków od nieznajomych,

unikanie kontaktu z obcymi czy korzystanie

z „drink testów”, pozwala uchroniæ siê przed

niebezpieczeñstwem. Akcje edukacyjne

powinny równie¿ uczyæ rozpoznawania u

siebie i innych osób zarówno objawów spo-

¿ycia substancji psychoaktywnych, jak i za-

istnienia przemocy seksualnej. Nacisk po-

winien po³o¿ony byæ tak¿e na walkê z lê-

kiem, poczuciem winy i wstydu zwi¹zanymi

z byciem ofiar¹ gwa³tu. W sferze instytucjo-

nalnej konieczne jest wprowadzenie sprzy-

jaj¹cych ofierze procedur policyjnych i lekar-

skich, które nie bêd¹ prowadziæ do wtórnej

wiktymizacji i upokarzania ofiary. Akcjom

edukacyjnym wœród m³odzie¿y towarzyszyæ

powinny równie¿ programy informacyjne dla

rodziców, opiekunów i nauczycieli, policjan-

tów oraz osób prowadz¹cych i obs³uguj¹-

cych lokale rozrywkowe – barmanów, kel-

nerów czy ochroniarzy, którzy czêsto jako

pierwsi maj¹ bezpoœredni kontakt z ofiar¹.

Piœmiennictwo

1. Adamowicz P., Ka³a M.: Drugs and alcohol as agents

used for facilitation of sexual assault. Problems Fo-

rensic Sciences 2004, 8, 79.

2. Drasbek K., Christensen J., Jensen K.: Gamma-

hydroxybutyrate - a drug of abuse. Acta Neurologica

Scandinavica 2006, 114, 145.

3. Fitzgerald N., Riley K.: Drug-facilitated rape: look-

ing for the missing piece. National Institute of Jus-

tice Journal 2000, 4, 9.

4. Jansen K., Theron L.: Ecstasy (MDMA), metham-

phetamine, and date rape (drug facilitated sexual

assault): a consideration of the issues. J. Psycho-

active Drugs 2006, 38, 1.

5. Komenda G³ówna Policji: Wybrane Statystyki,

Zgwa³cenia [z:] http://www.policja.pl/portal/pol/4/331/

Zgwalcenia.html. 2008.

6. Ledray L.: The clinical care and documentation for

victims of drug-facilitatated sexual assault. J. Emerg.

Nursing 2001, 27, 301.

7. Littelton H., Radecki-Breitkopf C.: Coping with the

experience of rape. Psychol. Women Quaterly 2006,

30, 106.

8. McMullin D., White J.: Long-rerm effects of labeling

a rape experience. Psychol. Women Quaterly 2006,

30, 96.

9. Negrusz A., Juhascik M., Gaensslen R.: Estimate

of the incidence of drug-facilitated sexual assault in

the U.S. Department of Biopharmaceutical Sciences,

University of Illinois, Chicago 2005.

10. Nowakowska U., Jab³oñska M.: Przemoc wobec

kobiet. [W:] Kobiety w Polsce, 2003. Raport Centrum

Praw Kobiet, Warszawa 2003.

11. Peterson Z., Muehlenhard C.: Was it rape? The

function of women's rape myth acceptance and defi-

nitions of sex in labeling their own experiences. Sex

Roles 2004, 51, 129.

12. Pumphrey-Gordon J., Gross A.: Alcohol consump-

tion and female's recognition in response to date rape

risk: the role of sex-related alcohol experiences. J.

Fam. Viol. 2007, 22, 475.

13. Renzetti C., Curran D.: Kobiety, mê¿czyŸni i

spo³eczeñstwo. Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2005.

14. Russo L.: Date rape: a hidden crime. Trends Issues

in Crime and Criminal Justice 2000, 157.

15. Schwartz R. et al.: (2000) Drug-facilitated sexual

assault ('Date Rape'). South. Med. J. 2000, 93, 558.

16. Taslitz A.: Willfully blinded: on date rape and self-

deception. Harvard J Law and Gender 2005, 8, 381.

17. Wosiñska W.: Psychologia ¿ycia spo³ecznego.

Gdañskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdañsk

2004.