1

31. Sposoby odwołań w dziele literackim

W. Bolecki: Historyk literatury i cytaty

-

cytat

– niezauważany w rozprawach historycznoliterackich;

-

cytat służy na przykład do

ujawniania związków literatury z kontekstami zewnętrznymi,

związków komparatystycznych, ewolucji literatury;

-

s. 7

historyk literatury zależności między tekstami dokumentuje przede wszystkim za pomocą

cytatów;

- cytat – przezroczysty, pozbawiony tożsamości i swoistości;

-

brak prac o cytatach

, bo:

1) nie istniała taka kategoria w starożytnej retoryce czy poetyce (było cytowanie, ale nie chodziło
tam o cytat jako o składnik poetyki utworu),
2) romantyczna teoria ekspresji i natchnienia jako źródeł twórczości artystycznej,
3) rozumienie utworu literackiego, gdzie są jednolitości rządzące tekstem (styl autora, epoki itd.),
4)

skostnienie badań immanentnych – poza ich obszarem są zjawiska spoza tekstu;

-

pojawienie się cytatu w badaniach

–

1) zainteresowanie

dialogicznością dzieła,

2) badania nad montażem literackim,
3) dostrzeżenie semantycznych funkcji cytatów,
4) plagiaty i komentarze edytorskie;

-

cytat nie jest wyraźną kategorią poetyki tekstu, obejmuje różne obiekty.

Koncepcje cytatu:

-

najszersze ujęcie –

cytat to każdy utwór literacki

. Bo pisarz mówi słowami użytymi kiedyś

przez kogoś innego, posługuje się medium, którego sam nie wymyślił – językiem;

-

utwór – połączenie słów własnych pisarza i elementów cytowanych. Tu –

cytaty empiryczne

(powtarzają dokładnie fragment tekstu źródłowego) i nawiązania do tradycji i kultury. Tu

badania

nad cytatem to część badań nad cudzą mową w literaturze;

-

pomysł

Danuty Danek

–

są

cytaty struktur

Z (cytaty poetyk, stylów) – ale naprawdę są to

stylizacje, pastisze itd.

– nie są cytatami (nie przytaczają), naśladują;

-

cytat jako aluzja

, reminiscencja, persyflaż, zapożyczenie, parafraza;

-

najczęściej – cytat

określa

takie

związki międzytekstowe

, którym można przyporządkować

jakieś

pierwowzory

.

Role cytatów w wypowiedzi własnej:

-

jako

ozdobnik

;

-

podwojenie kodów wypowiedzi

(cudzysłowowe zwrócenie uwagi czytelnika na inną

konwencję wypowiedzi);

-

cudze słowo

, odsyłacz do wypowiedzi poprzedzających utwór.

-

nieważne są konteksty cytatu

(z tego czasu, kiedy jeszcze cytatem nie był);

-

dla

Stefana Morawskiego funkcje cytatu

–

1) funkcja przywoływania autorytetów,
2) funkcja erudycyjna,
3) funkcja ornamentacyjna;

-

cytaty

potwierdzają związek z tradycją;

-

mało interesuje historyka literatury, bo nie należy (cytat) do sfery wyglądów dzieła, nie pozwala się
zaliczać do wielkich figur semantycznych;

-

jest

przenośnikiem

(cytat)

innych zjawisk

tekstowych i międzytekstowych;

-

pre-teksty

– formy zapożyczeń międzytekstowych, którym można przyporządkować utrwalone w

konkretnych zapisach wypowiedzi

– źródła - te zjawiska łączą się z cytatem, są tu cytaty

empiryczne i ich pochodne (parafrazy, kryptocytaty);

-

akt cytowania

– sygnalizowany za pomocą znaków graficznych – cudzysłowów, kursywy, spacji,

komentarzy odautorskich.

Zjawiska z poetyki, w których centrum jest cytat empiryczny:

2

-

cytowanie

jako figura semantyczna tekstu

– tu:

a)

cytowanie sensu stricto

– sygnalizowane tylko graficznie, bez komentarza

wprowadzającego cudzą wypowiedź,
b)

cytowanie sensu largo

– polega na ujawnianiu aktu cytowania (tu może też być cytat

fikcyjny);

-

kryptocytat

– cytat empiryczny, którego wprowadzenie do tekstu nie było zasygnalizowane;

-

źródła (macierzyste konteksty cytatów), których znajomość ujawnia dodatkowe sensy wypowiedzi;

-

źródła, kiedy znajomość ich nie decyduje o rozumieniu utworu, ale pozwalające opisać zasady
powstawania tekstu;

-

reminiscencja

– dotyczy wpływu pisarza na pisarza. Reminiscencje

ni

e są cytatami

ze

względu na 1)

dyskretność

– reminiscencje to pojedyncze słowa, między którymi porozrywano

związki (

cytaty

– to przytoczenia liniowych odcinków tekstu

),

2) cytat jest cząstką znaczącą.

Reminiscencja jest pozbawiona własnego znaczenia

, nie

ma charakteru komunikacyjnego.

-

aluzja

– to nie składnik tekstu literackiego, a funkcja użycia jego elementów. Nie należy do

poetyki tekstu a do zjawisk komunikacji literackiej;

-

cytaty, kryptocytaty, parafrazy, cytaty fikcyjne nie są słowami cudzymi.

CYTAT -

rodzaj

przytoczenia

: wprowadzenie do wypowiedzi

dosłownie brzmiącego fragmentu

wypowiedzi innego podmiotu, albo też

innej wypowiedzi tego samego podmiotu

(autocytat).

Sygnałem graficznym

cytatu dosłownego – „”, ale występują też cytaty nie wskazane, utajone

(

kryptocytaty

)

, a także cytaty świadomie przekształcone (

parafraza, trawestacja

), zdeformowane lub

pozorne, nie będące w istocie przytoczeniem. Występują w

różnych typach wypowiedzi

: w mowie

potocznej, w publicystyce, w dziełach naukowych, utworach.

Różne źródła cytatów.

W powszechnej komunikacji służą porozumiewaniu się za pomocą powszechnie znanych i zrozumiałych
dla jej uc

zestników idiomów i zwrotów zwartych, silnie nacechowanych znaczeniowo (

skrzydlate

słowa

), będących przejawem zakorzenienia mowy w tradycji kulturowej.

Cytaty w dziełach literackich

: umieszczen

ie w nich cudzego słowa jest przejawem znaczeniowych

napięć wewnątrztekstowych

(cytowan

ie wypowiedzi postaci w obrębie narracji) oraz

gry

semantycznej z innymi utworami

.

Cytat wskazuje też na

usytuowanie wypowiedzi literackiej w

obszarze intertekstualnym

, w którym tworzy szereg dialogowych powiązań między dziełami. Cytat

sprawia, że dzieło macierzyste wprowadzone zostaje w nowy układ wydobywający niejako jego

potencjalne sensy

: wzbogaca też i komplikuje układy znaczeniowe wypowiedzi, w której został

umieszczony.

Przytaczana wypowiedź odsyła

nie tylko do samych

treści

przedmiotowych

, ale

również

wskazuje

na swego

nadawcę

oraz na

macierzysty kontekst.

W dziele literackim c

ytat może być świadectwem przejęcia przez pisarza znaczeniowej perspektywy

cytowanego dzieła lub wyrazem uznania dla jego doniosłości, albo też okazją do literackiej polemiki z
założeniami twórczymi przywoływanego utworu.
W każdym wypadku cytat jest

wykładnikiem stosunku twórcy do dokonań poprzednika i

wyrazistym sposobem ustyowania dzieła w obrębie tradycji literackiej.

Oprócz

cytatów dosłownych (empirycznych

) wyróżnia się

cytaty struktur (quasi-cytaty

)

polegające na włączeniu w dzieło najczęściej w celach polemicznych, tekstu realizującego założenia
poetyki innej niż macierzysta poetyka tego dzieła.

K. Górski: Aluzja literacka. Istota zjawiska i jego typologia
(Problemy teorii literatury, s.1)

Aluzja

:

-

mówienie o jakimś przedmiocie bez wymieniania go w sposób wyraźny,

-

przemilcza, nie komunikuje a sugeruje pewną treść,

-

jednoznaczna, by odbiorca uchwycił sens,

-

etymologicznie

– od ludere – grać, bawić się, igrać,

-

gdy nie chcemy czegoś powiedzieć brutalnie albo kiedy chcemy komuś dokuczyć bez ponoszenia
odpowiedzialności,

3

Aluzja literacka:

- aluzyjne nawiązanie do tekstu innego dzieła literackiego,

-

środek artystyczny

, ze związków między twórczością indywidualną i dorobkiem życia

literackiego zastanym przez autora,

-

obliczona na

wykształconego literacko odbiorcę

,

-

stosowana przez

autorów o wysokiej kulturze literackiej

(nigdy w folklorze),

-

pojawia się

w epokach o si

lnie rozwiniętym życiu literackim

,

-

gdy przesunięto badania z genezy dzieła na jego działanie jako wytworu artystycznego.

Różnica między aluzją a wpływem

:

Aluzja

:

jeśli tekst B (późniejszy chronologicznie) operuje nawiązaniem do tekstu A (wcześniejszy) jako

środkiem wyrazu.

Wpływ

:

tekst A umożliwił posłużenie się nim, wpłynął na ukształtowanie tekstu B.

Aluzja literacka jest wynikiem wpływu

, ale

nie wszystkie wpływy pełnią funkcję aluzji

, wpływ

– szerszy – od podświadomości do plagiatu. A

aluzja jest świadomym wyzyskaniem cudzego

dzieła bez krzywdy autora tego dzieła

, jest rodzajem

hołdu

, podnosi wartość cudzego dzieła.

Aluzja bezpośrednia:

-

nawiązuje do cudzego tekstu w sposób

wyraźnie zaznaczony

:

1)

kontynuacja fabuły cudzego utworu

(Słowacki Wacław – nawiązanie do Marii

Malczewskiego)

– to najsilniejszy rodzaj aluzji,

2)

trawestacja utworu

– ośmieszenie utworu poważnego (Marchołt Kasprowicza) – całego

albo poszczególnych scen. Występują analogie albo kontrasty. I stylizacje,

3)

polemika

, wywołane nastroje liryczne,

4)

przejęcie cudzej postaci literackiej

(jej imienia, charakteru, stylu życia, jako symbolu),

5)

sparafrazowanie w tytule

urywka z cudzego tekstu,

6)

porównania i peryfrazy

– aluzje do szczegółów cudzego tekstu,

7)

cytat wpleciony w tekst dzieła

(by określić sytuację bohatera, stosunek autora do

c

ytowanego dzieła, dla parodii, parodiowania maniery literackiej);

-

istniała już

w renesansie

;

-

cytaty rozpowszechnione, które „straciły” autorów, zleksykalizowane - gdy ktoś się nimi posługuje
nieświadomie (bez świadomości ich pochodzenia) – to nie aluzja.

Aluzja pośrednia:

Reminiscencja:

zauważalny

w utworze literackim

ślad innego utworu

, polegający na nie zawsze

uświadamianym przez pisarza podobieństwie ujęcia kompozycyjnego, kształtu stylistycznego, frazeologii,
obrazowania. Zjawiska reminiscen

cji występują najczęściej wtedy, gdy pojawia się utwór wysoko oceniony

i uznany za wzór rozwiązania literackiego w danym gatunku, silnie oddziałujący następnie na innych
twórców.

1)

reminiscencja podświadoma,

2)

reminiscencja świadoma o charakterze aluzji,

3)

reminiscencja świadoma bez intencji aluzyjnej,

4) plagiat:

o

kreślenie świadomości / nieświadomości reminiscencji należy do psychologii twórczości,
nie da się na podstawie samego tekstu stwierdzić (może rozstrzygnąć wyznanie autora lub
okoliczności uboczne),

o

jeśli sygnalizowanie jest ukryte – to aluzja pośrednia.

Żeby tekst bez bezpośrednio zaznaczonego związku był aluzją, to musi:

-

odnosić się do powszechnie znanego utworu,

-

operować podobną / identyczną tematyką,

-

kształtować tematykę w opozycji do utworu, do którego jest aluzją.

4

Różnice między aluzją a plagiatem:

-

nikt nie robi plagiatu z powszechnie znanego dzieła,

-

plagiator niewolniczo trzyma się fabuły, nie przeciwstawia się ważnym szczegółom, zmienia tylko
tytuł, imiona i drugorzędne cechy kolorytu lokalnego,

-

aluzja pośrednia może za pomocą fabuły cudzego dzieła przeciwstawić się jego problematyce, a
może nawiązywać do problematyki bez pokrewieństw fabularnych,

-

może nawiązywać do cudzej wizji poetyckiej,

-

zawsze na podstawie opozycji do dzieła, może to zaznaczać przez pierwiastki treściowe i
formalne,

-

trudno udowodnić aluzję pośrednią, bo jest ona dla czytelnika współczesnego ukazaniu się dzieła.

Ryszard Nycz

– „Tekstowy Świat” – ‘Parodia i Pastisz. Z dziejów

pojęć artystycznych w świadomości literackiej XX wieku’ –
opracowanie.

PARODIA

: najbardziej wyrazista

odmiana stylizacji:

wypowiedź naśladująca cudzy styl w

celu jego ośmieszenia.

Polega na podjęciu jakiegoś dającego się rozpoznać

sposobu mówienia

,

który zostaje

odcięty od swoich zwykłych uzasadnień

(sytuac

yjnych lub treściowych

) i

wprowadzony w kontekst przeczący jego charakterowi, dzięki czemu ulega komicznemu
wyjaskrawieniu

. Parodia bywa

bezinteresowną zabawą literacką

, ale najczęściej stanowi formę

satyrycznego rozrachunku z ustalonymi konwencjami literackimi i ukrytymi za nimi stanowiskami ideowo-
arystycznymi.

Jej przedmiotem są indywidualne dzieła, maniery stylistyczne pisarzy.

Istotny czynnik w procesie historycznoliterackim

, gdyż parodystyczne gry z formami zużytymi dają

początek formom nowym.

Pierwsi parodyści

: literatura starożytnej Grecji: Hipponakos z Efezu i Hegemon z Tazos.

Poemat heroikomiczny

– parodia eposu homeryckiego Batrachomachia

Parodia tragedii

– zwłaszcza Eurypidesa – komedia stariattycka (Arystofanes)

Parodia mitów

– komedia średnia (Eubulos)

Satyra menippejska.
Najwybitniejsze czasów starożytnych:

twórczość Lukiana z Samosat.

Czasy nowożytne: F. Rebelais, Cervantes, Wolter

. W literaturze polskiej

–

Krasicki

.

W XVIII wieku

– parodie powieściowych metod narracyjno- fabularnych uprawiane głównie przez L.

Sterne

’a

przyczyniły się do ukształtowania nowych technik literackich opowiadania: do osiągnięć

Sterne

’a nawiązywali potem romantycy (kompozycja sternowska, sternizm), którzy żywioł parodystyczny

wprowadzili przede wszystkim do poematu dygresyjnego.

W XX wieku parodia

jest traktowana jako jedna z najbardziej podstawowych i uniwersalnych kategorii

twórczości artystycznej.

Proza narracyjna

– T. Mann, J. Joyce, W. Gombrowicz

Poezja

–

dadaizm, surrealizm

Dramat

–

dramat groteskowy, teatr absurdu

PARODIA JAKO NAZWA GATUNKOWA (ODMIANA RODZAJOWA

)

– jest to tradycyjny typ

par

odii, polegający na

komicznym naśladowaniu danego wzorca literackiego

(konkretnego

dzieła, gatunku albo stylu). Prowadzi do

efektów ludycznych, satyrycznych i polemicznych

.

Przede wszystkim

nadbudowywała się nad gatunkami wysokimi

(łączyła na przykład wysoki styl z

błahymi tematami, jak chociażby w „

Monachomachii

”

Krasickiego

, która jest poematem

heroikomicznym, czyli parodią eposu)



Przykładami takiego podejścia do parodii jest tzw.

Kanon form parodystycznych

, czyli m.in.

para tragedie

(parodie tragedii antycznych) czy

antycznych poematów dydaktyczno-

filozoficznych.



PARODIA VS. MIMETYCZNA TEORIA SZTUKI

– wg tej teorii sztuka naśladuje życie, w

związku z tym,

parodia nie jest dziełem sztuki

, nie naśladuje działania w naturze, ale inne

dzieło sztuki.



Gdy par

odia naśladuje dany gatunek, nie oznacza to, że jest przedstawicielką tego

gatunku

. A wszystkie cechy wspólne obu utworów wskazują na jej przynależność do wspólnego

a odrębnego gatunku czy rodzajowej odmiany.

5

PARODIA JAKO ODMIANA STYLIZACJI

– komiczne (lub krytyczne)

naśladowanie wyrazistych

i rozpoznawalnych wzorców stylistycznego ukształtowania wypowiedzi.

Wg Butora taki rodzaj

parodii prowadzi do nadania zupełnie nowej barwy i znaczenia.

Całkowicie zmienia przekaz

utworów

.



Parodia rozumiana jako odmiana

stylizacji nie obejmuje całego tekstu, dotyczy pewnych

fragmentów, czy aspektów, w których parodiowane są wzorce wypowiedzi.



Problem parodii to problem stylu

– należy dostrzec

technikę artystyczną

(przedmiot i narzędzie

literackiego przedstawienia, rozróżnienie planów parodiującego i parodiowanego. Rozpoznanie
parodystyczności tj. parodystycznych form w nieparodiowanym utworze i parodyjności tj.
zorientowanie

– niekoniecznie komiczne – jakiegoś utworu na inny lub przeciw niemu)

PARODIA JAKO STATUS KATEGORII ESTETYCZNEJ

–

identyfikowana jest wszędzie tam, gdzie

występuje

przekaz artystyczny podwójnie zakodowany

, w którym strukturalne powtórzenie zostaje

zróżnicowane w aspekcie znaczeniowo-informacyjnym.



Określa zasadę organizacji artystycznej, polegającą na

krytycznej rearanżacji i

rekontekstualizacji

rozmaitych

wzorców wypowiedzeniowych

. Prowadzi do

zbudowania

nowej, oryginalnej struktury utworu

(formalnej, tematycznej, ideowej) w trybie dialogowej

interakcji z innymi tekstami oraz stojącymi za nimi ideami czy konwencjami.



Tego typu pojmowana parodia sprzyja wysuwaniu wniosków o naturze, jakościach i cechach

literackiego dzieła sztuki.



według

Lindy Hutcheon

parodia jest różnicującym powtórzeniem. Krytyczny dystans między

parodiowanym tekstem a konstytuującym się dziełem sygnalizowany jest przez

ironię

(która może

być żartobliwa, bagatelizująca, konstruktywna i destrukcyjna w swej krytyce)

PARODIA W PROCESIE HISTORYCZNOLITERACKIM

Pierwsza „

Antologia polskiej parodii literackiej

” powstała

w latach trzydziestych

, napisana

została przez

Juliana Tuwima

. Napisał on tam, że : „Parodia polega najczęściej na

karykaturze

składni i słownictwa,

a

świadomy stosunek

do tych rzeczy zjawia się na dość wysoko stosunkowo

szczeblu kultury literackiej”, czyli

parodia jest karykat

urą, która świadczy o wysokiej kulturze i

obyciu autora.



Zjawisko parodii najczęściej pojawiało się

w twórczości przełomu wieków

.



W MODERNIŹMIE

parodia występowała sporadycznie, jako narzędzie krytyki literackiej.



W MŁODEJ POLSCE

znaczenie parodii wzrast

a i staje się ona środkiem ośmieszającej

demaskacji młodopolskiej maniery stylistycznej, satyrycznej polemiki polityczno-światopoglądowej,
krytyki modernistycznej mentalności wzorców kulturalnych. Często uważa się, że dominującym
środkiem w młodopolszczyźnie jest niezamierzone ujawnienie własnego autoparodystycznego
charakteru.



W MIĘDZYWOJNIU

parodia najchętniej wykorzystywana była w kręgach poetów związanych ze

Skamandrem i Kwadrygą. Pełniła ona tam funkcje satyryczno-krytyczne, stanowiąc świadectwo
wysok

iej świadomości literackiej i sprawności warsztatowej poety, a także o zainteresowaniu

ludycznym aspektem poezji. Futuryści stosowali parodię jako narzędzie polemiki literackiej



Największą rolę parodia pełniła w twórczości

STANISŁAWA IGNACEGO WITKIEWICZA

,

stosowana była ona przez niego w służbie groteski, jako globalnej i nadrzędnej kategorii
estetyczno-

światopoglądowej jego twórczości. Również u Gombrowicza parodia pełniła ważną

rolę. Zyskała ona u niego miano

PARODII KONSTUKTYWNEJ

, czyli jest zarówno dialogiem z

innymi tekstami, jak i regułą budowania własnego świata. Staje się jednym z elementów
pozwalających na ekspresję problematyki.



W latach 50

. Parodia wykorzystywana była jako

narzędzie satyrycznej demaskacji

socrealistycznych schematów

w sferach: języka ideologii, gatunków publicystyczno-

dziennikarskich, powieściowych szablonów stylistyczno-fabularnych i poetyki socrealistycznej
poezji.



Od lat 60

. Parodystyka zyskuje coraz w

iększą popularność

w gombrowiczowskim ujęciu

.

Staje się pewnym trendem artystyczno-kulturowym, narzędziem satyry i groteski. Często łączy się

6

z pastiszem i innymi formami stylizacji. Bywa dialogiem z tradycją literacką i wewnętrzną krytyką
publicznego języka.



Współcześnie parodia

jest jedną z najczęściej stosowanych technik artystycznych. Stosuje się

ją w teatrze absurdu, poezji lingwistycznej, literaturze groteskowej, prozie autotematycznej.

Parodiuje się wszystkie teksty

– od literatury wysokiej, przez artykuły naukowe i recenzje, po

literaturę niską – romanse i kryminały.

FUNKCJE ASPEKTY I TERMINOLOGICZNE KONTEKSTY

Funkcje parodii :

1.

Ludyczna

– popis zręczności parodysty, żartobliwe ujawnienie sekretów i ograniczeń stylu

wzorca.

2.

Satyryczna

– ośmieszająca demaskacja zjawisk w ostatecznym rachunku pozaliterackich i

pozajęzykowych.

3.

Krytyczna

– forma krytyki literackiej, najczęściej w formie quasi-recenzji lub quasi-krytyki

literackiej.

4.

Konstrukcyjna

-

uzupełnienie funkcji krytycznej, zmierzające przede wszystkim do

zdestruowania bądź obnażenia niesprawności konwencji, będącej jej obiektem. Może być
zjawiskiem stylotwórczym lub gatunkotwórczym.

Aspekty parodii:

1.

Autoreferencyjny

- parodia jako krytyczne przedstawienie samej

literackości literatury, krzywe

zw

ierciadło sztuki. Parodia staje się formą wewnętrznej samowiedzy literatury oraz krytyką

literackiego poznania

2.

Intertekstualny

-

wskazujący na sposób i miejsce zakorzenienia dzieła w tradycji literackiej,

jęyku i kulturze

PARODIA I JEJ PODOBNE



Od

SARYTY

pa

rodię odróżnia jej charakter. Charakter satyry jest pozajęzykowy.



Od

IRONII

parodię odróżnia tematyzacja. Tematyzacja ironii dotyczy pierwszego planu, drugi nie

jest tak istotny.



Od

CENTONU I KOLAŻU

parodię odróżnia wyższy poziom parodystycznych przekształceń.



Pokrewne gatunki parodii to

BURLESKA I TRAWESTACJA. BURLESKA

ośmiesza wysoki

styl przez wprowadzenie niskiego tematu (lub odwrotnie) a

TRAWESTACJA

to transformacja

niskiego obiektu w rezultacie użycia niestosownego stylistycznie wzorca do artykulacji nowego
tematu bądź zachowanie fabularno-kompozycyjnego układu wzorca w celowo nieodpowiednim
stylistycznie jego wysłowieniu.



Wiele form parodystycznych podporządkowanych jest

KOMIZMOWI

i często bywa narzędziem

GROTESKI

.

UWAGI O PASTISZU



Podobnie jak parodia jest klasyfikowany jako gatunek, forma stylizacji lub kategoria estetyczna.



Gerard

G. uznaje

parodię i pastisz za osobne zjawiska „hipertekstualne

” – odpowiednio

transformację ludyczną i imitację ludyczną. Nie uznając obu zjawisk za gatunek.



W ZASADZIE APOKRYFU

chodzi o dostrzeżenie i wypełnienie pewnej luki w istniejących

realizacjach paradygmatu, bądź też jakiegoś konkretnego brakującego ogniwa , które mogłoby
uczynić kompletnym obraz całości.

PARODIA A PASTISZ ALBO SPÓR O CHARAKTER POSTMODERNIZMU



F.

Jameson

przypisał

patologiczne cechy postmodernistycznej kultury pastiszowi

, by

uchronić kategorię parodii. Pisze on, że : „Pastisz jest jak parodia imitacją specyficznej maski,
mową w martwym języku: ale jest to neutralna praktyka takiej mimiki, bez żadnego z ukrytych
motywów parodii, pozbawiona satyrycznego impulsu, wolna od śmiechu i jakiegokolwiek

7

przekonania, że obok istnieje zdrowa, lingwistyczna normalność. Pastisz jest czystą parodią,
posągiem ze ślepymi oczodołami”.



Różnica między parodią i pastiszem

: twórca parodii czy trawestacji przejmuje tekst i

przekształca go, twórca pastiszu przejmuje styl i ten styl dyktuje mu tekst. Dlatego pastiszować
można jedynie gatunek a

parodia nigdy nie będzie imitacją, a pastisz tak

.



Wg

Wolfganga Kerra

: strategia

pastiszowa

polega nie tyle na całkowitym zastąpieniu leksyki i

składni inną leksyką i składnią, polega na

rekombinacji materiału

.

Twórca pastiszu ma

prawo wykorzystywać nie tylko osobliwe cechy wypowiedzeniowe wzorca, lecz także przejmować
charakteryst

yczne słowa.



S. Balbus uznaje pastisz za elementarną formę stylizacji.



FUNKCJE PASTISZU

: ludyczna, krytyczno-dydaktyczna.



Od falsyfikatu pastisz odróżnia wyraźna metatekstowa informacja utrzymana w formie trybu

warunkowego. Może być on stylistycznie jednolite z oryginałami.

S. Balbus,

Stylizacja a problem intertekstualności

Dr Dorota Zdunkiewicz-Jedynak, Stylistyka -

wykład

Stylizacja językowa. Intertekstualność.

Stylizacja

– w znaczeniu najogólniejszym – to tworzenie, kształtowanie, formowanie czegoś zgodnie z

wymaganiami określonego stylu. W praktyce termin odnoszony do sytuacji, w której autor świadomie
wprowadza do utworu elementy właściwe mowie określonych środowisk, epok, bądź też elementów
innego stylu

– stylizacja oznacza wówczas kształtowanie wypowiedzi według pewnego wzorca,

naśladowcze przywoływanie obcego autorowi stylu. Stylizacja spotykana jest najczęściej w

tekstach

artystycznych i publicystyce.

Cele zabiegów stylizacyjnych:



zdystansowanie się autora wobec odmiany języka czy konwencji literackiej, będącej przedmiotem
stylizacji.



może ona służyć celom mimetycznym ,



mieć wydźwięk satyryczny - służyć ośmieszeniu,



może być bezinteresowną zabawą, zdradzającą sprawność autora w zakresie posługiwania się
językiem

Stylizacja wobec innych typów naśladownictwa:



Epigoństwo

-

bierne naśladownictwo i kontynuowanie przestarzałych koncepcji artystycznych

czy myślowych, skonwencjonalizowanych rozwiązań i wzorów, pozbawionych funkcji znaczeniowej
w konstrukcji tekstu. Podrabianie jest procesem świadomym, zamierzonym jawnym, stanowi
dominantę strukturalna tekstu.



Plagiat

– przypisywanie sobie autorstwa cudzego dzieła lub jego elementów.

Typologia stylizacji:

Opis form stylizacyjnych opiera

się na kilku, niekiedy krzyżujących się kryteriach

Kryterium zakresu występowania wykładników stylizacji w tekście:



całościowa

-

wykładniki stylizacji pojawiają się z dużą intensywnością we wszystkich częściach

tekstu, we wszystkich typach wypowiedzi

– w narracji, monologach, dialogach, w przekazach

wszystkich podmiotów wypowiadających się i we wszystkich warstwach strukturalnych tekstu, np.
felietony Stefana Wiecheckiego



częściowa

–charakteryzuje ja występowanie tylko części wymienionych właściwości stylizacji

całościowej w połączeniu z dużą frekwencja tekstową, np. Chłopi Reymonta



fragmentaryczna

-

niewielka frekwencja wykładników, np. Syzyfowe prace Żeromskiego

8

Kryterium systemowości wprowadzania składników stylizacyjnych



totalna

– sprawia wrażenie autentyku, np. Na Skalnym Podhalu W. Tetmajera



umiarkowana

-

umiejętny i umiarkowany dobór wyrazistych eksponentów językowych z

różnych poziomów języka – tworza rodzaj iluzji danego wzorca, podstawy stylizacji , np.
Trylogia Sienkiewicza



minimalna

-

liczba wykładników jest niewielka, zwykle w jednej warstwie strukturalnej,

najczęściej w słownictwie

Kryterium jakości wzora stylizacyjnego (podstawa stylizacji)- rodzaje stylizacji



styl artystyczny - poetyzacja

Ch

odzi o wprowadzanie do tekstu poetyzmów (słów, wyrażeń, zwrotów) z funkcją poetyzowania – nie

spotykanych w zasadzie w innych stylach poza stylem artystycznym:

grom

‘piorun’,

luna

‘księżyc’,

otchłań, pożoga, ruczaj, tęsknica, goreć, konać, ronić, , diamenty lodu, girlandy myśli, kryształowa
postać, nektar żywota, piękna jak róża, ognobrewy, białonogi. Poetyzacja

Skubalanka wyróżnia poetyzmy

:

Semantyczne

:

wyrazy

często powtarzane z uwagi na swoje znaczenie np. róża

Stylistyczne

:(poetyckie

synonimy

), np. n

iwa, połyskliwy.

Poetyzacja występuje często w nacechowanej lirycznie prozie Żeromskiego:

PRZYKŁAD:

W pewnym tedy miejscu, gdzie woda rozlewała się nieco szerzej, brzeg był łagodniejszy, a głębia płytsza
– ów polski tancerz przerwał swój pląs, zsunął się do wody i począł w bród ją przepływać. A skoro tylko
zanurzył się, doznał szczególnej ulgi. Zaczerwieniła się wokoło niego czarna rzeczna woda. […] Tkliwym
po tysiąckroć chlustaniem, pracowitym myciem woda oczyściła każdą ranę – a jak matka ustami –
wycałowała z niej srogość cierpienia. Wchłonęła w siebie ta rzeka prastara i wiecznie nowa szczodrą
powstańca krew, zliczyła jej krople, skrzętnie w siebie zabrała, pojęła w głębiny, rozpuściła w sobie,
wessała i dokądś poniosła – poniosła…

(S. Żeromski, Wierna rzeka)



styl naukowy

– scjentyzacja

(intelektualizacja)

PRZYKŁAD:
Przedmiotem sporu stał się ocean […] Jakiś czas usiłowano […] bronić twierdzenia, ze ocean nie ma nic
wspólnego z życiem, że nie jest tworem „para-” czy tez „prebiologicznym”, lecz geologiczną formacją,
zapewne niezwykłą, lecz zdolną jedynie do utrwalenia orbity Solaris poprzez zmiany siły ciążenia;
powoływano się przy tym na regułę Le Chateliera.

Na przekór temu konserwatyzmowi wyrastały hipotezy głoszące, jak choćby jedna z lepiej

opracowanych Civitta-

Vitty, że ocean jest wynikiem dialektycznego rozwoju: oto od swej postaci

pierwotnej, od praoceanu, roztworu

leniwie reagujących ciał chemicznych, zdołał pod naciskiem

warunków (to znaczy zagrażających jego istnieniu zmian orbity), bez pośrednictwa wszystkich ziemskich
szczebli rozwoju, wiec omijając powstawanie jedno- i wielokomórkowców, ewolucję roślinną i
zwierzęcą, bez narodzin systemu nerwowego, mózgu, przeskoczyć natychmiast stadium „oceanu
homeostatycznego

”. Inaczej mówiąc, nie przystosował się , jak organizmy ziemskie przez setki milionów

lat do otoczenia, aby dopiero po tak olbrzymim czasie dać początek rasie rozumnej, ale zapanował nad
otoczeniem od razu.
(S. Lem, Solaris)



styl urzędowy – kancelaryzacja

PRZYKŁAD:
Ja człowiek w pełni władz umysłowych, zatrudniony,
żonaty, zamieszkały, nie karany,
ja, urodzony trzydzieści trzy lata temu, w czasie wojny,
która nigdy nie skończyła się i nie skończy,
ja

, który wiem o sobie tylko tyle, że wzrost mam średni,

a znaków szczególnych brak,

9

ja, który z rzeczy osobistych mam tylko dowód ukryty w
kieszeni na wysokości serca,
ja, obudzony o świcie pytaniem, którego nigdy dotąd
sobie nie zadawałem,
ja ,napastowa

ny głosami, których nie słyszałem nigdy dotąd,

oświadczam,
że nie należy nikogo winić o wszystko, co się stało,
nikogo z wyjątkiem mnie.

(S. Barańczak, N.N. zapisuje coś na odwrocie pudełka z papierosami)



style epok minionych

– archaizacja

PR

ZYKŁAD:

Najbardziej

zalterowała księcia wiadomość o tym, ze stary Grodziski prochów nie miał i że przeto długo

bronić się nie obiecywał.
- Szkoda to niewypowiedziana

– mówił - bo siła by ta forteca mogła rebelii przeszkadzać i wstrętów

czynić. Mąż to wielki jest pan Grodzicki, prawdziwie Rzeczypospolitej decus et praesidium. Czemuż on
jednak do mnie po prochy nie przysłał? Byłbym mu z piwnic łubniańskich udzielił.
-

Sądził widać , że hetman wielki ex officio powinien był o tym pamiętać – rzekł pan Skrzetuski.

-

A wierzę – rzekł książę i umilkł.

Po chwili jednak mówił dalej:
Wojennik

stary i doświadczony, hetman wielki, ale zbyt on dufał w sobie, i tym się zgubił. Wszak on całą

tę rebelię lekceważył, i gdym mu się pomocą kwapił, wcale nie chciwie mnie wyglądał. Nie chciał się z
nikim sławą dzielić, bał się, że mnie wiktorię przypiszą…
- Tak i ja mniemam

– rzekł poważnie Skrzetuski

(H. Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, t.I)

Wielostronna archaizacja tekstu

: archaizmy słownikowe, fonetyczne, fleksyjne, składniowe.

Leksykalne

:

wojennik, dufać, kwapić się, latynizmy zalterować się ‘zmartwić’, rebelia ‘bunt’, Wiktoria

’zwycięstwo’, ; makaronizowanie – wtrącanie cytatów łacińskich decus et praesidium ;ozdoba i obrona’, ex
officio

‘z urzędu’- typowe dla mowy osób wykształconych w XVII w.

Znaczeniowe:

siła ’ wiele’,

Frazeologiczne:

czynić wstręty ‘stawiać opór’

Fleksyjne:

użycie czasu zaprzeszłego

Składniowe:

umieszczanie orzeczenia w osobowej formie na końcu zdania na wzór łaciński.

Trudności stylizacyjne:

stylizatorzy sięgają do piśmiennictwa czasowo bliskiego, czerpiąc z niego słownictwo i frazeologię
(Sienkiewicz

– sięgał do Paska)

tworzą neologizmy na wzór archaizmów

wykorzystują dialektyzmy w funkcji archaizmów (założenie, ze dialekty stanowią jakąś
pierwotniejsza fazę w porównaniu z językiem ogólnym – w okresie Młodej Polski cieszyła się
popularnością gwara podhalańska - - Wyspiański w Legendzie )

sięgają po archaiczniejszy materiał od polskiego z innych języków słowiańskich

Podstawowym najczęstszym celem archaizacji

jest

odtwarzanie kolorytu epoki

opisywanej w

utworze literackim. Archaiczne elementy mogą stwarzać w tekście nastrój podniosły, odświętny,
uroczysty, podkreślać patos, monumentalność opisywanych wydarzeń.
Stylizacja archaizująca pojawiła się

w literaturze polskiej w czasach odrodzenia.

Jej

rozkwit przyniosło XIX stulecie

, na które przypada rozwój zainteresowań historycznych.

Mickiewicz

w powieściach poetyckich

Grażyna i Konrad Wallenrod

osnutych na kanwie wojen

krzyżackich wprowadzał dawne wyrazy: knecht’ żołnierz pieszy w wojsku niemieckim’, rajtar ‘żołnierz
lekkiej jazdy’, kirys ‘dawna zbroja osłaniająca pierś i plecy’.
Archaizacja nabiera znaczenia w

historycznych powieściach romantyzmu krajowego

:

Pamiątki

Soplicy H. Rzewuskiego, Obrazy litewskie

Aleksandra Chodźki, Olbrachtowi rycerze Zygmunta

Kaczkowskiegpo..

10

Z archaizacji na szerszą skalę korzystali

Sienkiewicz, Żeromski

, (

Popioły, Duma o hetmanie, Powieść

o Udałym Walgiezru).

Wacław Berent

– Żywe kamienie,

Teodor Parnicki

– Srebrne orły,

Antoni

Gołubiew

– Bolesław Chrobry,

Jarosław Iwaszkiewicz

- Czerwone tarcze.



styl potoczny nacechowany

– kolokwializacja

PRZYKŁAD:
Sala, do której weszliśmy za Heniem, była roztrajkotana i zatłoczona. Przede wszystkim ruchem. Poza
tym ludźmi. I poza tym pryczami. Piętrowymi. No i różnymi rzeczami. Szykowanie noszy. Ustawianie
rzędem pod ścianą jakichś – czyżby plecaków? Plecaków nie wolno było taszczyć[…] Na pryczach
siedzieli, leżeli, ubierali się i ubierani byli przez innych różni ludzie. Znaczy - powstańcy, łączniczki,
sanitariuszki. I pewnie różne rodziny. Dodatki. W tej całej metodzie było szaleństwo. Bałaganu z
pośpiechem.[…] Mój ranny był wychudzony, bardzo młody.[…] Pomyślałem, że trudno będzie za niego
udawać, że on jest w porządku […] Jęczał. Bolało go wszystko. I nic dziwnego […] Potem się niby
miało iść. Ale się czekało. Na znak. Pamiętam kupę lataniny, krzątaniny, wynoszenia, wykrzykników,
rozkazów.

(M. Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego)



dialekty ludowe

– dialektyzacja (stylizacja gwarowa)

PRZYKŁAD:

-Co mi ta ! C

łeku! Powim. Za cóz byk miał siedzieć, kiek dezenterował!

-Kiedy?
-He! Kie ja z wojska!

Kęs casu, bracie. Wzieni me w halak. Kiecki nam koło usy pozaplatali, portecki

cyrwone dali i hycaj

! […] Pośli my na Węgry, het! Ku morzu, w takie straśne równie, pustacie, co nie

daj Boze.

Wytrzymałek bez jeden rok, bez drugi, alek nie móg docekać końca, kraju… Telo me

dockliwiło, cok wzion i zdezenterował.

( S. Żeromski, Popioły, rozmowa Rafała z góralskim zbójnikiem)

Świadome wprowadzanie środka językowego właściwego gwarze ma

podkreślić wiejskie

pochodzenie

bohatera lub też nadać

odpowiedni koloryt lokalny

.

2 metody przetwarzania gwary

(J. Bartmiński):

selekcja

(ma charakter obowiązkowy i fakultatywny). Przy przekraczaniu języka pisanego zostaje

wyeliminowana cała sfera prozodyczna, tak ważna w żywej mowie.

generalizacja frekwencyjna, zakresowa, gatunkowa, geograficzna

Frekwencyjna

p

olega na nasileniu i zagęszczeniu pewnych elementów gwarowych w większym

stopniu niż w żywych konkretnych dialektach

Zakresowa

odnosi się do mazurzenia, które pisarze rozszerzali na rz, np. w wyrazach trzeba –

tseba ( u W. Pola)

Gatunkowa

– dotyczy szerszego stosowania ludowych poetyzmów w literaturze ( Konopnicka, T.

Lenartowicz)

Geograficzna

-

polega na zacieraniu w tekstach literackich określonego regionalnego charakteru

dialektyzmów - mieszaniu różnych dialektów. (Chłopi Reymonta)

W literaturze polskiej

zjawisko

dialektyzacji

pojawia się

w XVI w. . W XVII

w. w literaturze

satyrycznej

,

mieszczańskiej

, zwanej też

sowizdrzalską

,

w widowiskach teatralnych

występują

postaci z ludu, które mówią zniekształconą gwarą, wywołującą efekt komiczny.
Dialektyzacja

szerzej

się zaznacza

w literaturze od czasów oświecenia

.

Bogusławski

wprowadził gwarę jako jeden ze środków charakterystyki przedstawionego środowiska

chłopskiego w dramacie

Cud mniemany, czyli krakowiacy i górale

.

– mieszanina gwar

wielkopolskich, małopolskich i mazowieckich..

11

Zainteresowanie

gwarą

wzrosło w XIX w. w romantyzmie

, a zwłaszcza w

pozytywizmie

- w

związku z rozwojem tendencji realistycznych przedostaje się ona do utworów literackich

Sienkiewicza,

Orzeszkowej, Konopnickiej, Dygasińskiego.



gwary środowiskowe i miejskie – argotyzacja



Gwary różnych środowisk społecznych na szeroką skalę weszły do literatury dzięki

powieści

realistycznej XIX poszczególnych, a zwłaszcza XX.



Słownictwo środowiskowe nie tylko realistycznie oddaje wydarzenia akcji,

uprawdopodabnia

,

ale nadaje utworom literatury i ich fragmentom zabarwienie humorystyczne.



Gwara warszawska

znalazła zastosowanie poszczególnych felietonach Wiecheckiego, który

spopularyzował mowę przedmieść Warszawy.

PRZYKŁAD:

A polski bez jak

pachniał poszczególnych maju […]

Szofer nim maił swą taksówkę,
Frajerów wioząc na majówkę,
Na trawkie, piwko, i muzykie:
Gnał na sto jeden, na ryzykie;
A wiózł śmietankie towarzyskie […]
Byli spocone i zziajane
I wszystka trzech w driebiezgi pijane.
I jak jechali

bez Pułaskie

Fordziak

w latarnie wyrżnął z trzaskiem,

I przybiegł (tyż pod gazem krzynkie)

Flimon szarpany za podpinki.
(J. Tuwim, Kwiaty polskie)



style zawodowe

– profesjonalizacja

PRZYKŁAD:
Ślusarz był blady i nienawidził mnie. Uśmiechnął się drwiąco i powiedział:
-Bez holaizy? Jak ja mam

bez holaizy lochbajtel krypować? Żeby trychter był na szponder robiony,

to tak. Ale on jest krajcowany i we flanszy culajtungu nie ma, to na sam abszperwentyl

nie zrobię.

-No wie pan

– zawołałem, rozkładając ręce – czegoś podobnego nie spodziewałem się po panu! Więc ten

trychter

według pana nie jest robiony na szponder? Ha, ha, ha! Pusty śmiech mnie bierze? Gdzież on na

litość Boga jest krajcowany?
-Jak to gdzie?

– warknął ślusarz. – Przecież ma kajlę na iberlaufie!

Zarumieniłem się po uszy i szepnąłem wstydliwie:
-

Rzeczywiście nie zauważyłem, że na iberlaufie jest kaila. W takim razie zwracam honor : bez holaizy

ani rusz.
(J. Tuwim, z tomu

Jarmark rymów)

Wykładniki poszczególnych rodzajów stylizacji językowej mogą mieć

charakter substytucyjny

, np.

kolokwializacja

może odegrać rolę

dialektyzacji, a dialektyzacja

– archaizacji

.



Styl biblijny - stylizacja biblijna

Nadawanie tekst

owi najczęściej literackiemu cech właściwych tekstowi Biblii

Ze względu na charakter zapożyczanych elementów –

2 rodzaje stylizacji

:

1.

Stylizacja biblijnej sfery koncepcyjno-ideowej

zapożyczanie biblijnych schematów ideowych

(np. starotestamentowego Boga Jehowy,

koncepcji mesjanizmu ),

12

układanie opisywanych zdarzeń na wzór zdarzeń biblijnych

(stworzenie świata, męka

Pańska ),

kreowanie postaci o cechach właściwych postaciom biblijnym

(Kain, Dawid, Judasz,

Chrystus),

przejmowanie gotowych metafor, aleg

orii, porównań w tworzeniu figur poetyckich

:

krzak gorejący, celnik, faryzeusz, dobry pasterz, Golgota, plagi egipskie, syn marnotrawny

2.

Stylizacja biblijnej formy językowej



Włączanie frazeologizmów:

Frazy

:

Zaprawdę powiadam wam, Dziś jeszcze będziesz ze mną w raju,

Zwroty

:

sprzedać za trzydzieści srebrników, nie wiedzieć dnia ani godziny,

Wyrażenia

:

Onego czasu, kamień na kamieniu



Naśladowanie składni



Naśladowanie jednego z gatunków biblijnych

, np.

: psalmu, pieśni, trenu,

przypowieści

Cele stylizacji biblijnej:



Poważna

– nadanie powago tekstowi, dostojeństwa, namaszczenia



Parodystyczno-satyryczna

–

celem wyśmianie czyichś poglądów



Parodystyczno-humorystyczna

-

chodzi tylko o efekt komiczny, który uzyskuje się

dzięki kontrastowi miedzy powaga i dostojeństwem stylu biblijnego, a nierealną, często
niepoważną treścią



Stylizacja biblijna występuje w literaturze polskiej

w najstarszych zabytkach

, np. w Kazaniach

świętokrzyskich (poł XIV w.), Kazaniach gnieźnieńskich (kon. XIV w.)

 Wiek XVI-XVII

w związku ze

wzrostem zainteresowania Biblią

– przynosi liczne przykłady

stylizacji biblijnej, zwłaszcza w warstwie koncepcyjno-ideowej, rzadziej językowej w

utworach

religijnych Reja, Szarzyńskiego, Kochanowskiego, Kochanowskiego.
Grabowieckiego, Sz. Szymonowica



Także

kaznodzieje

tych stuleci

P. Skarga, F. Birkowski

,

T. Młodzianowski

posługiwali się

cytatami bibl. I rozbudowanymi przypowieściami.

 Stylizacja

– też w utworach świeckich – np. w pismach Orzechowskiego;



humorystyczną parodię

Jana z Koszyczek Roz

mowy, które miał Salomon mądry z

Marchołtem grubym a sprośnym (1521).



Ulotne pisma polityczne polskie i łacińskie z okresu rokoszu Zebrzydowskiego (1606-08)

trawestują, parodiują poszczególne fragmenty Biblii

: psalmy, lamentacje, modlitwę

Pańską.



W poważnym stylu bibl.

utrzymana jest

Psalmodia polska W. Kochowskiego

–

zastosowana forma psalmu, król Sobieski wystylizowany na mesjasza, naród polski – na naród
wybrany.



W XVII w. elementy stylu bibl. w utworach W. Rzewuskiego, K. Benisławskiej, Karpińskiego,
Kniaźnina, także w pamfletach i satyrach anonimowych. Posługuje się nią

poezja konfederacji

barskiej

(1768-72)

– przyrównują się konfederaci do Abla, Mojżesza, , Dawida, przeciwnicy –

Filistyni; droga do niewoli porównana do drogi Chrystusa na Golgotę.



Sławny w tym okresie Pacierz targowicki – parodiujący tekst Ojcze nasz, Credo, Dzisiecioro
przykazań.



Preromantyzm i romantyzm

– uważał Biblię z utwór będący przejawem pierwotnej,

orientalnej twórczości lud. – stylizacja biblijna była w tym czasie świadomym i celowym zabiegiem
artystycznym.



U Mickiewicza

- elementy stylu w

Widzeniu ks. Piotra w III Dziadów, w Księgach Narodu i

pielgrzymstwa polskiego.



U Słowackiego

stylizacja biblijna w Anchelim.



Biblijną stylizację widać w poezji

Ujejskieg

o, Norwida, Kasprowicza.Współcześnie u

Staffa, Twardowskiego, Kamieńskiej.

PRZYKŁAD:
Leżała pewna niewiasta w letargu, i wezwał syn lekarzy.
Rzekli wszyscy lekarze: Wybierz jednego z nas, aby

ją leczył.

13

Rzekł jeden lekarz: Ja będę ją leczył podług nauki Browna; - ale drudzy odpowiedzieli: Zła to jest nauka;
niech lepiej w letargu leży i umrze, niż gdybyś ją miał leczyć podług Browna.
Rzekł drugi: Ja będę leczył podług nauki Hannemana ;- odpowiedzieli drudzy: Zła to nauka; niech lepiej
umrze, niż gdybyś ją miał leczyć podług nauki Hannemana.
Tedy

rzekł syn niewiasty: Leczcie jakkolwiek, bylebyście ją wyleczyli !

[…] Są z was niektórzy, którzy mówią: Niech lepiej Polska leży w niewoli, niż gdyby zbudzić się miała
według arystokracji; - drudzy: Niech lepiej leży, niż gdyby zbudzić się miała według demokracji; a inni:
Niech lepiej leży, niż gdyby miała granice takie, a inni owakie […] Zaprawdę powiadam wam: nie
badajcie jaki będzie rząd w Polsce, dosyć wam wiedzieć, iż będzie lepszy niż wszystkie, o których wiecie;
ani pytajcie o jej granicach, bo większe będą; niż były kiedykolwiek.
A. Mickiewicz,

Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego

Sposób wprowadzenia kwestii postaci – mowa niezależna

Kolejność orzeczenia i dopełnienia, okolicznika

– będę ją leczył, niech w letargu leży szyk

przestawny

Powtórzenia

Spójnik i

Zaprawdę powiadam wam – frazeol.

Długie zdania zbudowane paralelnie

Przypowieść

Kryterium sposobu przywoływania wzorca – gatunki stylizacji



stylizacja rekonstru

ująca – odtwarzająca

(głównie języki epok, które nie pozostawiły

tekstów językowych – przedhistorycznej i średniowiecznej) , np. Stara Baśń Kraszewskiego,
Bolesław Chrobry . Gołubiewa



stylizacja selektywna

-

wprowadza z umiarem i w sposób funkcjonalny wybrane cechy

językowe wzorca ( np. powieści historyczne H. Sienkiewicza



stylizacja substytucyjna

-

ucieka się do substytucji danego wzorca, czyli zastępowania go

podobnym, choć w istocie odrębnym kodem językowym (np. wyzyskanie gwary podhalańskiej dla
celów archaizacyjnych)



stylizacja

deformacyjna

– deformuje wzorzec przez operowanie jego wykładnikami w sposób

niezgodny z rzeczywistym stanem rzeczy (np. w utworach satyrycznych , parodystycznych)

Funkcje stylizacji



Funkcje fabularne

-

zdolność wywoływania przez stylizację obrazu i klimatu epoki, zdolność

umiejscowienia bohaterów w czasie historycznym i w środowisku, kreowanie obrazu narratora



Funkcje strukturalne

-

stylizacja różnicuje podstawowe typy wypowiedzi (narracja, monolog,

dialog)



Funkcje artystyczne

– wywoływanie nastroju poetyckości, podkreślenie patosu sytuacji,

komizmu postaci

+

Intertekstualność, Sylwy,