DOWÓDZTWO

KORPUSU POWIETRZNO - ZMECHANIZOWANEGO

ODDZIAŁ ROZPOZNANIA I WRE

GEOGRAFICZNO – WOJSKOWA

CHARAKTERYSTYKA UKRAINY

1999 ROK

SPIS TREŚCI

I. WIADOMOŚCI OGÓLNE........................................................................

1. Położenie geograficzne.............................................................................................

2. Rzeźba terenu...........................................................................................................

3. Wody........................................................................................................................

4. Gleby........................................................................................................................

5. Klimat.......................................................................................................................

6. Roślinność................................................................................................................

7. Ustrój państwowy i podział administracyjny..........................................................

8. Ludność....................................................................................................................

9. Baza ekonomiczna....................................................................................................

9.1. Surowce mineralne............................................................................................

9.2. Przemysł............................................................................................................

9.3. Rolnictwo..........................................................................................................

10. Transport..................................................................................................................

11. Znaczenie strategiczne Ukrainy...............................................................................

II. POLITYKA WOJSKOWA UKRAINY .................................................

1. Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Ukrainy...................................................

2. Założenia polityki wojskowej..................................................................................

3. Doktryna wojskowa.................................................................................................

4. Bezpieczeństwo kraju...............................................................................................
5. Problem broni jądrowej............................................................................................

6. Budżet Ministerstwa Obrony Ukrainy na 1999 rok.................................................

7. System obronny.......................................................................................................

8. Współpraca Ukraina – NATO..................................................................................

III. SIŁY ZBROJNE UKRAINY

1. Ogólne zadania sił zbrojnych oraz zasady ich tworzenia.........................................

2. Władze naczelne........................................................................................................

3. Organizacja sił zbrojnych i program ich rozwoju.....................................................

4. Wojska operacyjne....................................................................................................

4.1. Siły lądowe.........................................................................................................

4.2. Siły powietrzne oraz obrony powietrznej..........................................................

4.3. Siły morskie.......................................................................................................

5. Siły obrony narodowej..............................................................................................

5.1. Gwardia Narodowa............................................................................................

5.2. Wojska Ochrony Pogranicza..............................................................................

5.3. Obrona Cywilna.................................................................................................

5.4. Służba Bezpieczeństwa.....................................................................................

5.5. Wojska Wewnętrzne..........................................................................................

6. Szkolnictwo wojskowe.............................................................................................

7. Służba wojskowa......................................................................................................

8. Organizacje paramilitarne na Ukrainie.....................................................................

9. Potencjał demograficzny w czasie mobilizacji i wojny...........................................

I. WIADOMOŚCI OGÓLNE

1. Położenie geograficzne

Ukraina leży w południowo – zachodniej części Niżu Wschodnioeuropejskiego. Powierzchnia
jej wynosi 603,7 tys. km². Obszar ten zamieszkały jest przez 50,4 mln mieszkańców

Graniczy z siedmioma państwami (Polską, Słowacją, Węgrami, Rumunią, Mołdawią, Rosją i
Białorusią. Granice lądowe liczą 4,558 tys. km, w tym z Polską – 428 km, Słowacją – 90 km,
Węgrami – 103 km, Rumunią – dwa odcinki graniczne: 362 km na zachodzie i 165 na
południowym zachodzie, Mołdawią–939 km, Rosją–1576 km i Białorusią–891 km.

Ukrainę oblewają wody Morza Czarnego i Morza Azowskiego. Granice morskie

wynoszą 2782 km.

Rozciągłość równoleżnikowa kraju wynosi 1316 km, a południkowa 893 km.

Najbardziej na północ wysunięta jest wieś Murawii w obwodzie czernihowskim, a na
południe – przylądek Sarycz na Krymie, na zachód – miasto Czop w obwodzie zakarpackim i
na wschód – wieś Miełowoje w obwodzie ługańskim.

Ze względu na dużą rozciągłość terytorialną, warunki klimatyczne Ukrainy cechuje

duże zróżnicowanie – od klimatu wilgotnego do suchego oraz od górskiego do
śródziemnomorskiego.

Na terytorium Ukrainy wyróżnia się następujące jednostki geomorfologiczne:

♦

Wyżyny

: Wołyńsko – Podolską, Naddnieprzańską, Nadazowską,

Środkoworosyjską, Doniecką;

♦

Niziny

: Poleską, Naddnieprzańską, Czarnomorską, Zakarpacką;

♦

Karpaty Ukraińskie;

♦

Góry Krymskie;

♦

Półwysep Kerczeński

Na Ukrainie jest około 100 miast powyżej 50 tys. mieszkańców, z których połowa

liczy ponad 100 tys. mieszkańców. Największe z nich to Kijów – stolica kraju (2,63 mln
mieszkańców), Charków (1,6 mln), Dniepropietrowsk (1,14 mln), Donieck (1,09 mln) i
Odessa (1,05 mln)

2. Rzeźba terenu

Rzeźba terenu ma charakter spokojny i równinny, urozmaicony przez niskie

wzniesienia rozcięte erozją wodną. Tereny o wysokości względnej 30 m zajmują 62,1%
obszaru kraju, 30-100 m – 26%, 100-300 – 7,9%, 300-500 – 2,7%, powyżej 500 m (góry) –
1,3%.

Rozległy obszar zajmuje Wyżyna Wołyńsko – Podolska (średnia wysokość 200-300

m n.p.m.), której najwyższe pasma stanowią Gołogóry

, Woroniaki (436 m n.p.m.) i Góry

Krzemienieckie (do 408 m n.p.m.), tworzące krawędź Wyżyny Podolskiej. Podłoże wyżyny
Wołyńsko – Podolskiej stanowią piaski, wapienie i piaskowce. Jest ono rozczłonkowane
dolinami rzecznymi i uskokami tektonicznymi.



Wyżyna Wołyńska osiąga wysokość 250-300 m n.p.m. i składa się z wielu części
oddzielonych od siebie rzekami. Doliny rzeczne są głębokie (do 40 m), mają
strome i asymetryczne zbocza, a dna szerokie i sterasowane. Wyżyna Wołyńska

Według danych z kwietnia 1998 r.

Według danych ze stycznia 1996 r.

Najwyższym szczytem jest Kamuła – 471 m n.p.m.

opada łagodnie w kierunku Niziny Poleskiej. Jest oddzielona od niej, jak również
od Polesia Małego, progiem o wysokości do 70 m.



Wyżyna Podolska wznosi się do wysokości 300-450 m n.p.m. Północno –
zachodnią granicę Podola tworzy silnie rozczłonkowany próg o wysokości do 200
m. Dniestr płynie głęboką, meandrową doliną o stromych zboczach i szerokim
dnie. Do Dniestru uchodzi szereg rzek płynących dolinami w kierunku
południowym. Są to wąskie i głębokie doliny o stromych, skalistych zboczach.

Bardziej na wschód, między Wyżyną Wołyńsko – Podolską, doliną Dniepru i Niziną

Nadczarnomorską, ciągnie się Wyżyna Naddnieprzańska. Średnia wysokość wyżyny
wynosi 220-240 m n.p.m. w części północno – zachodniej oraz 150-180 m n.p.m. w części
południowo – wschodniej. Głównymi elementami jej rzeźby są płaskie i szerokie garby o
wysokości 150-350 m n.p.m. o łagodnych zboczach, oddzielone głębokimi dolinami
rzecznymi. Stoki garbów pokryte są grubą warstwą lessu i rozczłonkowane głębokimi
parowami, wąwozami i jarami. Doliny rzeczne m.in. Bugu Południowego, Sobu i Rosi
dochodzą do głębokości 90 m. Posiadają wąskie dna i strome zbocza.

Wschodnim przedłużeniem Wyżyny Naddnieprzańskiej jest Wyżyna Nadazowska.

Jej średnia wysokość wynosi 200-230 m n.p.m. Płaski charakter krajobrazu w północnej
części wyżyny urozmaicony jest samotnymi wzniesieniami, których część to usypane mogiły
dawnych mieszkańców tej ziemi. Najwyższym wzniesieniem jest Bielmak Mogiła (324 m
n.p.m.).

Północną część Ukrainy zajmują krańce Wyżyny Środkoworosyjskiej. Jest to falisty

płaskowyż o średniej wysokości 190-200 m n.p.m. Składa się z szerokich garbów
oddzielonych dolinami rzecznymi. Garby zbudowane są ze skał kredowych i osadów
piaszczysto – gliniastych. Ich stoki są wklęsłe lub wypukło – wklęsłe i gęsto rozdzielone
dolinami. Doliny rzeczne posiadają asymetryczne zbocza i szerokie dna.

Pozostałością starej górskiej kotliny, prawie zupełnie zniszczonej, jest Wyżyna

Doniecka o średniej wysokości 200-300 m n.p.m. Najwyższym szczytem wyżyny jest Mogiła
Mieczetna – 367 m n.p.m. Wyżyna składa się z wąskich grzbietów oddzielonych szerokimi
obniżeniami.

Nizina Poleska leży w północnej części Ukrainy i przechodzi dalej ku północy w

granice Białorusi. Nizina jest lekko nachylona ku dolinom Prypeci i Dniepru. Przeważają
wysokości 150-200 m n.p.m. Rzeźba terenu jest równinna, przy dużej ilości terenów
podmokłych i piaszczystych. Najważniejszymi elementami rzeźby są szerokie doliny licznych
rzek o niskich, z reguły błotnistych brzegach. Jedynie tam, gdzie rzeki wcinają się w
krystaliczne podłoże, doliny są głębokie i strome. Na międzyrzeczach spotyka się usypane
przez wiatr piaszczyste wydmy, pagórki i grzędy. Geomorfologicznie Nizina Poleska składa
się z: Polesia Wołyńskiego, Polesia Małego, Polesia Żytomierskiego, Polesia Kijowskiego,
Polesia Czernihowskiego i Polesia Nowogródzko – Siewierskiego.



Polesie Wołyńskie tworzą :nizina górnej Prypeci, szereg pagórków grzędy
wołyńskiej o wysokości względnej do 60 m, nizina sarnicka, równiny tyryjska i
kostopolska złożone z płaskowzgórzy o wysokości 200-225 m n.p.m. Doliny
rzeczne mają dna szerokie, a zbocza łagodne.



Polesie Małe jest lekko falistą równiną rozciągającą się między Roztoczem,
Wyżyną Wołyńską i Wyżyną Podolską. Doliny rzeczne rozcięły ten obszar na
szerokie płaskowzgórza zbudowane głównie ze skał kredowych o wysokości ok.
250 m n.p.m. Doliny rzeczne posiadają szerokie dna.



Polesie Żytomierskie tworzą rozległe równiny oraz pojedyncze pasma i pagórki
zbudowane ze skał krystalicznych. Średnia wysokość wynosi 150-220 m n.p.m.
We wschodniej części powierzchnia skalna okryta jest grubą ( do 30 m) warstwą
osadów. Najwyżej (do 320 m n.p.m.) wznosi się Wysoczyzna Słoweczańsko –
Owrucka. Występują na niej długie (do 5 km) oraz głębokie (do25 m) wąwozy i
parowy. Polesie Żytomierskie jest rozczłonkowane dużymi dolinami Prypeci oraz
Dniestru i ich dopływami o szerokich dnach.



Polesie Kijowskie zajmuje obszar między Kijowem a ujściem Prypeci. Obszar ten
tworzy niska równina o wysokości względnej do 180 m n.p.m. Znad płaskiej
równiny wznoszą się okrągłe lub owalne pagóry o wysokości 15-20 m. Równina
rozdzielona jest dolinami rzecznymi (Dniestru, Prypeci, Teterewy i innych) o
szerokich dnach.



Polesie Czernihowskie jest rozległą równiną piasków w większości pokrytych
lessem, rozczłonkowaną głębokimi wąwozami i parowami. Jest ona rozcięta
dolinami rzecznymi o szerokich dnach i stosunkowo łagodnych zboczach.



Polesie Nowogródzko – Siewierskie charakteryzuje się występowaniem
pagórków kredowych okrytych gliną morenową oraz równin morenowo –
zandrowych i lessowych. Doliny rzeczne na tym obszarze są głębokie, mają
szerokie dna i strome zbocza.

Ku południowemu wschodowi Polesie przechodzi w Nizinę Naddnieprzańską

zajmującą znaczną część prawobrzeżnej Ukrainy. Średnia wysokość względna wynosi 150-
200 m n.p.m. Krystaliczny fundament pokrywa tu płaszcz skał osadowych. Powierzchnia jest
nachylona na południe i na południowy zachód do doliny Dniepru, ku której podążają rzeki
Psioł, Worksla i inne. Wschodnia, wyższa część niziny jest dość silnie rozcięta dolinami rzek,
w których występują 3-4 terasy erozyjne. Doliny, zwykle asymetryczne (prawe brzegi wyższe
i rozcięte parowami, wąwozami i osuwiskami) w miarę zbliżania się do Dniepru rozszerzają
się, stają się błotniste i pełne starorzeczy. Miejscami rzeźbę niziny urozmaicają kopulaste
wzniesienia.

Południową Ukrainę wraz z północną częścią Półwyspu Krymskiego i Półwyspu

Kerczeńskiego zajmuje Nizina Czarnomorska. Największe wysokości osiągają 100-160 m
n.p.m. Na wybrzeżu Morza Czarnego wynoszą zwykle 10-15 m, przy czym w miejscach
pogrążania się lądu – poniżej 2 m. Płaską rzeźbę urozmaicają doliny rzek oraz niewielkie,
okrągłe i zamknięte zagłębienia stepowe.

Nizina Czarnomorska jest rozczłonkowana dolinami rzecznymi. W obrębie dolin

większych rzek (Dniepru, Bugu Południowego, Mołcznej i innych) wyróżnia się co najmniej
4 terasy o różnych wysokościach od 6 do 30 m. U ujścia Dniepru do Morza Czarnego
rozciąga się rozległa, stale rosnąca delta. Wzdłuż wybrzeży morskich wznoszą się terasy o
wysokości 20-25 m. Występują tu także długie mierzeje i kosy (Arabacka, Tendrowska,
Fiedotowa, Obitoczna i inne) odcinające liczne zatoki i limany. Zatoki są przeważnie płytkie i
niewielkie (Liman Dniepru, zatoki: Karkinicka, Kałamicka, Obitoczna, Berdiańska,
Taganroska). Półwysep Krym oddzielony jest od reszty kontynentu płytkimi rozlewiskami i
zatokami Siwaszu (Gniłe Morze) zamkniętymi od wschodu Mierzeją Arabacką. Połączony
jest z kontynentem wąskim Przesmykiem Perekopskim.

W strefie górskich fałdowań alpejskich leżą Karpaty oraz Góry Krymskie.
Do Ukrainy należy część Karpat Wschodnich o długości 270 km i szerokości 100-110

km. Od północy otacza je wyżynne Podkarpacie (do 400 m n.p.m.), od południa skrawek
Niziny Środkowodunajskiej (Panońskiej).

Karpaty składają się z szeregu równoległych, średniowysokich pasm górskich o

formach przeważnie łagodnych i zaokrąglonych, rozciętych przez liczne doliny i przełęcze. W
Karpatach Ukraińskich wyróżnia się: Wysoczyznę Przedkarpacką, Karpaty Zewnętrzne,
Karpaty Centralne (Bieszczady), Karpaty Połonińsko – Czarnohorskie, Karpaty Rachowsko –
Czywczyńskie, Karpaty Wulkaniczne oraz Nizinę Zakarpacką.



Wysoczyzna Przedkarpacka zajmuje obszar między południowo – zachodnią
częścią Wyżyny Podolskiej i północno – wschodnim brzegiem Karpat
Zewnętrznych. Wysokość poszczególnych wysoczyzn wynosi średnio 500-600 m
n.p.m. Ich stoki są rozczłonkowane licznymi dolinami. Garby Wysoczyzny
Przedkarpackiej są oddzielone dolinami rzecznymi prawobrzeżnych dopływów
Dniestru i Prutu. Wzdłuż Dniestru i Prutu ciągną się rozległe poziome terasy.



Karpaty Zewnętrzne zbudowane są ze skał fliszowych. Tworzy je szereg
grzbietów o wysokości 600-1800 m n.p.m. Są rozczłonkowane głębokimi,
podłużnymi i poprzecznymi dolinami rzecznymi.



Karpaty Centralne (Bieszczady) składają się z niskich (700-1000 m n.p.m.)
grzbietów o kopulastych i płaskich wierzchowinach oraz łagodnych stokach.
Jedynie Gorgany Wewnętrzne sięgają do wysokości 1700 m n.p.m. i składają się z
grzbietów o wąskich wierzchowinach, zboczach stromych i skalistych. Między
Grzbietami ciągną się doliny rzeczne oraz owalne kotliny.



Karpaty Połonińsko – Czarnohorskie są zbudowane z silnie sfałdowanych skał
fliszowych i stanowią najwyższą część Karpat Wschodnich. Ich grzbiety osiągają
wysokość 2000 m n.p.m. Północno – zachodnią część pasma zajmują Połoniny.
Ich grzbiety o wysokościach od 800 do 1950 m n.p.m. posiadają płaskie
wierzchowiny. Południowo – wschodnią część Karpat Połonińsko –
Czarnohorskich zajmują Czarnohory z najwyższym szczytem Karpat Wschodnich
(Howerla 2061 m n.p.m.).



Karpaty Rachowsko – Czywczyńskie są zbudowane ze skał krystalicznych.
Obszar ten składa się z wąskich i wysokich ( do1946 m n.p.m.) grzbietów skalnych
o skalistych stokach, oddzielonych głębokimi dolinami rzecznymi.



Karpaty Wulkaniczne tworzą wznoszący się do wysokości 800-1000 m n.p.m.
grzbiet wulkaniczny. Składa się on z kilku masywów zbudowanych z andezytów i
bazaltów. Jego najwyższe wzniesienia tworzą stożki wulkaniczne (Makowica –
978 m n.p.m., Góra Bużora – 1086 m n.p.m.). Wzdłuż zachodniego stoku grzbietu
wulkanicznego rozciąga się lekko faliste przedgórze zbudowane ze skał
wulkanicznych. Osiąga ono wysokość około 300 m n.p.m.

Nizina Zakarpacka jest zbudowana z rzeczno – jeziornych osadów. Jej powierzchnia

obniża się łagodnie w kierunku południowego zachodu i jest rozczłonkowana dolinami
rzecznymi Cisy i jej dopływów.

Góry Krymskie zajmują strefę o długości 150 km i szerokości 50 km wzdłuż

południowego wybrzeża Krymu. Składają się z trzech grzbietów, przedzielonych podłużnymi
obniżeniami erozyjnymi.

Główny grzbiet (pasmo południowe), składający się z szeregu masywów skalnych,

opada łagodnie ku północy, a stromo na południe ku morzu, na którym skupiają się liczne
uzdrowiska i kąpieliska. Rozbity jest na szereg stołowych masywów zwanych jajłami.

Pasmo środkowe, Przedgórze Krymskie, rozciąga się na północ od głównego grzbietu.

Wysokość względna tego pasma wynosi 350-750 m n.p.m.

Podgórze Krymskie jest rozczłonkowane głębokimi dolinami rzecznymi, które mają

wąskie dna i strome, skaliste zbocza.

Charakterystyczną rzeźbę posiada Półwysep Kerczeński zbudowany w znacznej

części z silnie zaburzonych osadów paleogenu i neogenu. Dlatego jego powierzchnia ma
wygląd pagórkowatej równiny, urozmaiconej miejscami stożkami błotnych wulkanów.

3. Wody

Około 96% Ukrainy leży w zlewisku Morza Czarnego i Morza Azowskiego, a 4%

Morza Bałtyckiego.

Ogólna liczba cieków wodnych Ukrainy dochodzi do 23 tys., z których 3 tys. ma

długość powyżej 10 km, a 116 przekracza długość 100 km. Największą sieć rzek mają
Karpaty, gdzie na 1 km² przypada 1,1 km rzek oraz Wyżyna Doniecka – 0,5 km rzek na 1
km². Najmniej rzek jest w strefie stepowej, gdzie w niektórych rejonach, zwłaszcza w stepach
krymskich i chersońskich, rzeki w lecie najczęściej wysychają, a miasta i osiedla zaopatruje
się w wodę ze studni artezyjskich.

Rzeki Polesia charakteryzuje mały spadek (przeważnie poniżej 1 m/km), płyną w

szeroko, słabo rozczłonkowanych i najczęściej zabagnionych dolinach. Do rzek Wyżynnych
należą dopływy Dniepru, Dońca i Bugu Południowego, lewobrzeżne dopływy Dniestru i rzeki
strefy stepowej. Rzeki te cechują stosunkowo duże spadki ( od 1 do 10 m/km). Doliny
rzeczne są przeważnie szerokie i rozczłonkowane licznymi jarami i parowami. Do rzek typu
górskiego należą rzeki karpackie: dopływy Cisy, Dniestr w górnym biegu i jego prawe
dopływy, Prut i Seret w górnym biegu oraz rzeki Gór Krymskich. Rzeki górskie płyną
dolinami o głębokości 600-800 m, a na podgórzach – 150-250 m. Szybkość prądu wynosi 1-2
m/s, w okresie przyborów 3-5 m/s. Koryta rzeczne są płytkie i rozszerzają się od 10 do 20 m
w górnym – 80-100 w dolnym biegu rzek. W tym samym kierunku zmniejszają się od bardzo
dużych (60 do 70 m/km) do umiarkowanych (5 do 10 m/km). Rzeki Ukrainy nie są
intensywnie wykorzystywane w żegludze śródlądowej. Przyczyną tego są liczne progi,
zwłaszcza w początkowym i środkowym biegu rzek. Ogólna długość żeglownych szlaków
wodnych wynosi około 5 tys. km. Największą arterię wodną stanowi Dniepr, który jest
żeglowny na całym terytorium Ukrainy. Pozostałe rzeki są żeglowne jedynie na krótkich
odcinkach.

Dniepr przecina terytorium Ukrainy na dwie części i dla wojsk stanowi barierę trudną

do przekroczenia. Ogólna długość rzeki wynosi 2285 km, z tego na terytorium Ukrainy 1100
km. Szerokość doliny jest zmienna. Między Mohylewem a Kijowem dochodzi do 14 km, a w
środkowym biegu rzeki 6-18 km. Prawy brzeg jest wysoki i stromy, lewy zaś niski. Szerokość
koryta jest bardzo zróżnicowana ze względu na istniejące zapory wodne. Znajduje się tu 6
hydrowęzłów: kijowski, kaniowski, krzemieńczucki (2252 km²), dnieprodzierżyński,
dnieproges (400 km²), kachowski (2150 km²). Każdy ze zbiorników ciągnie się kilkadziesiąt
kilometrów. Ich szerokość jest zmienna i waha się od kilku do kilkunastu kilometrów

Prypeć – na terytorium Ukrainy znajdują się dwa odcinki tej rzeki: górny i ujściowy.

Prypeć posiada cechy rzeki nizinnej: leniwy i zawiły bieg, niskie, słabo zarysowane brzegi,
liczne rozgałęzienia, ramiona i starorzecza. Dolina rzeki w jej górnym biegu nie posiada
wyraźnie zarysowanych brzegów. Jest to swego rodzaju zapadłość, wypełniona przez zwarte
kompleksy bagien lub zabagnionych lasów. Jej szerokość wynosi od 2 do 7 km.

Dniestr płynie w głęboko wciętym i krętym jarze, który ginie dopiero poniżej ujścia

Jahorlika. Szerokość rzeki poniżej Zbrucza waha się od 120 do 270 m. Głębokość Dniestru
jest zmienna, największa w miejscach, gdzie tworzą się rozlewiska. Jary dochodzące do

Dniestru są długie (np. jar Zbrucza ma długość 170 km), szerokość ich dna wynosi 200-300 m
(niektórych do 1,5 km), a głębokość 30-40 m. Zbocza są strome i urwiste.

Bug Południowy (Boh) przecina wzniesienia Wyżyny Podolskiej. W miejscach, gdzie

przecina je poprzecznie brzegi, doliny są głębokie i strome, natomiast tam gdzie płynie
zgodnie z układem wzniesień, jego wody rozlewają się w mokrych lub zabagnionych
dolinach. Podobnie płyną jego dopływy: Bożek, Wołczek, Wołk i Zhar. Wzdłuż dolin tych
rzek ciągną się bagna, które utrudniają przekroczenie rzeki.

Na Ukrainie jest stosunkowo mało jezior. Ich łączna liczba wynosi około 3 tys., z

czego 30 o powierzchni ponad 10 km² oraz 13 o powierzchni ponad 50 km². Najwięcej jezior
występuje na Polesiu. Do najczęściej spotykanych należą jeziora rzeczne, powstałe z
meandrów. Podobnego typu jeziora znajdują się również w dolinach Dniepru, Desny i
Samary.

Drugą grupę stanowią jeziora krasowe (np. Świteź i Pulemieckie) , a trzecią

solankowe. Te ostatnie znajdują się wzdłuż wybrzeża Morza Czarnego i Azowskiego,
pomiędzy ujściem Dunaju a Osipienką oraz na Krymie. Ogółem w stepowej części Krymu
znajduje się ich ponad 50.

Poza naturalnymi zbiornikami wodnymi na Ukrainie istnieje ponad 20 tys. zbiorników

sztucznych o łącznej powierzchni 7 tys. km². Największe zbiorniki powstały na Dniestrze.

Wiele mniejszych zbiorników wodnych zbudowano w dorzeczach Rosi, Bugu

Południowego, Dniestru i w Donbasie.

Bagna przeważają w dolinach małych rzek, zwłaszcza na Polesiu. Szczególnie duże

połacie zajmują bagna torfowe i torfowiska. Największym masywem bagiennym jest Halo (35
tys. ha) w północnej części obwodu rowieńskiego.

Bagna występują również w strefie lasostepu, przy czym na Ukrainie lewobrzeżnej na

Nizinie Naddniestrzańskiej obszary zabagnione stanowią około 8% powierzchni, natomiast w
Ukrainie prawobrzeżnej około 1%.

Najważniejsze rzeki Ukrainy

Nazwa

Rzeka

główna

Długość

(km)

Dorzecze

(tys. km²)

Średni

odpływ

roczny

(km³)

Średni

przepływ

roczny

(m³/s)

Dniepr

2285

503

1650

Dniestr

1362

72,1

11,3

360

Desna

Dniepr

1126

88,9

10,9

346

Doniec

Don

1058

100

160

Bug Płd.

792

63,7

Prypeć

Dniepr

775

114,3

13,8

440

Sejm

Desna

717

27,5

3,7

118

Psioł

Dniepr

692

22,8

1,7

Horyń

Prypeć

659

27,6

2,9

Ingulec

Dniepr

549

14,5

0,3

10,2

Styr

Prypeć

483

11,1

1,8

Worskla

Dniepr

452

14,7

31,6

Słucz

Horyń

451

13,9

1,5

Oskoł

Doniec

436

14,7

1,4

43,2

Teterew

Dniepr

385

15,3

1,4

45,9

Roś

Dniepr

346

12,6

0,9

27,5

Wołcza

Samara

323

13,3

0,3

9,3

Samara

Dniepr

311

22,7

0,6

18,4

Suła

Dniepr

310

18,1

1,3

41,5

4. Gleby

Północno-zachodnia i północna część Ukrainy (Nizina Poleska) ma na ogół gleby

mało urodzajne: darniowo-bielicowe i darniowe w miejscach wyżej położonych oraz
torfiasto-błotniste i torfiaste na rozległych, niskich obszarach. Wzdłuż dolin rzecznych
występują często słabo zbielicowane piaski. Na Polesiu Kijowskim i w środkowym pasie
Wołynia wśród bielic występują na marglach gleby węglanowe, a w Czernihowszczyźnie –
miejscami zasolone płaty lessów.

Strefę lasostepową oraz stepową zajmują różne odmiany czarnoziemów. Spotyka się

również, zwłaszcza na południu, gleby zasolone, a na północy (Wyżyna Podolska) –
szaroziemy leśne. Doskonałe czarnoziemy znajdują się w pasie rozciągającym się wzdłuż
Wyżyny Podolskiej na wschód od Tarnopola. Dużą zawartość humusu (miejscami do 7%)
mają gleby na zachód od Bugu Południowego oraz na części Wyżyny Donieckiej. Na
pozostałym obszarze czarnoziemy zawierają mała (4,5-5%) lub średnią (6-6,5%) ilość
próchnicy.

Suche stepy nad Morzem Czarnym i Siwaszem mają gleby kasztanowe – na zachodzie i piaszczyste

(miejscami nawet lotne piaski) – na rozległych terasach lewobrzeżnych dolnego Dniepru. Są to czasami gleby
zasolone, które wzdłuż koryta rzeki przechodzą w gleby darniowo-łąkowe, a w niektórych częściach także w
kasztanowe, słabe czarnoziemy i lessy. Gleby silnie zasolone przeważają na brzegach Siwaszu.

Zupełnie odrębny typ reprezentują gleby okolic podgórskich i górskich. Na Podkarpaciu są to gleby

darniowo-bielicowe rozwinięte na glinach, w górskich partiach Karpat (do wysokości 1100-1200 m n.p.m.) –
kwaśne szaroziemy leśne, a na Zakarpaciu – specyficzne, kwaśne, darniowo-bielicowe i szaroziemy.

5. Klimat

Klimat Ukrainy jest umiarkowanie kontynentalny, jedynie na południowym wybrzeżu

Krymu – podzwrotnikowy. Wiosna jest tu wczesna i ciepła, lato upalne, zwłaszcza na
południu, jesień sucha. Ogólnie klimat charakteryzuje się wzrostem cech kontynentalnych,
posuwając się ku wschodowi i równoleżnikowymi strefami rozkładu temperatur, opadów i
wilgotności. Góry, wybrzeża morskie oraz duże zbiorniki wodne powodują występowanie
dużych lokalnych różnic klimatycznych. Wielkość radiacji słonecznej wynosi rocznie od 95-
97 kcal/cm

na północy, a do 126-127 kcal/cm

na południu Krymu. Średnio rocznie

przechodzi nad Ukrainą 445 układów niżowych, trwających w sumie 130 dni oraz 35
układów wyżowych, trwających 235 dni.

Średnie wieloletnie temperatury zimowe (styczeń-luty) wahają się od –8

C na

północnym wschodzie, do 4

C na południu Krymu. W surowsze zimy temperatury są niższe,

odpowiednio od około –15

C do O

C. Najniższe temperatury na północnym wschodzie

dochodzą do –40

Temperatury średnie lipca są bardzo wyrównane, od 17

C do 19

C na północy, a do o

koło 22

C na południu i prawie 25

C na Krymie.

Roczna suma opadów jest najwyższa w Karpatach (1000 mm, miejscami ponad 1500

mm) i w Górach Krymskich. Na Polesiu wynosi 550-700 mm, w strefie stepowo-leśnej
zmniejsza się do 450-600 mm, w stepowej wynosi również około 450 mm, a wzdłuż
wybrzeży morskich 300-350 mm. Suma opadów w ciepłym okresie roku jest 2 do 3 razy
większa niż w chłodnym. Największa ilość opadów występuje w czerwcu i lipcu, a na

południowym wybrzeżu Krymu zimą. Liczba dni z opadami wynosi około 100 na południu i
190 na północy. Czas zalegania pokrywy śnieżnej jest zróżnicowany, a jej grubość na Polesiu
wynosi 20-30 cm, natomiast na stepach 5-10 cm. Zimą bywa średnio 10 – 20 dni z
zamieciami śnieżnymi.

Przeważnie wiosną i latem zdarzają się (zwłaszcza na wschodzie i południu) susze,

burze pylaste i suchowieje

. Zjawiska te bardzo niekorzystnie oddziałują na uprawy rolne,

głównie zbożowe.

Wartości wybranych elementów klimatu Ukrainy

Region

Średnie

temperatury

[

Temp.bezwzględ

[

Liczba dni

z pokrywą

śnieżną

Liczba dni

z przy-

mrozkami

Śr. suma

Opadów

[mm]

styczni

lipca

min

max

Polesie

na zachodzie

-5

-36

60-70

200

600

na wschodzie

-8

-36

110-115

200

600

Strefa lasostepu

na płd. zach.

-6

-41

190-200

700-550

na płn. wsch.

-8

-41

110

190-200

575-500

Strefa stepowa

na płd. zach.

-7

30-50

200

500

na płn. wsch.

-2

100

210

300

Karpaty

do wys. 600 m

-5

600-700

do wys. 1200 m

-10

1200-1600

do wys. 2000 m

-12

pow. 1600

6. Roślinność

Świat roślin Ukrainy obejmuje około 16 tys. gatunków, w tym około 3,6 tys. wodnych.

Obszary leśne oraz pokryte naturalną roślinnością stepową i łąkową zajmują około 17 mln ha
(prawie 32% powierzchni kraju), w tym lasy – 8,9 mln ha, łąki – 2,6 mln ha, pastwiska
naturalne – 4,6 mln ha i błota 0,9 mln ha.

Krainy roślinne układają się od wschodnich granic Polski aż do odgałęzień Wyżyny

Środkoworosyjskiej. Obejmuje północną część Ukrainy i stanowi około 19% jej powierzchni.
Lasy zajmują tu 30% powierzchni. Przeważają lasy sosnowe, sosnowo-dębowe, dębowo-
grabowe i olszyny. Lasy sosnowe występują na piaszczystych terasach dolin rzecznych. Duże
połacie tych lasów zachowały się w północnej części Polesia Wołyńskiego. Występują tu
również lasy świerkowe.

Bardziej na południe rozciąga się szerokim pasem przez całą Ukrainę strefa lasostepu,

która zajmuje 34% powierzchni kraju i charakteryzuje się występowaniem na przemian
płatów lasów liściastych (dębowy często z domieszką grabu, a na lewobrzeżnej Ukrainie
także klonu i lipy) oraz stepów kwietnych. Ze względu na żyzne gleby około 66%
powierzchni tej strefy znajduje się pod uprawą. Łąkowa roślinność pokrywa doliny Dniepru,
Dońca oraz ich dopływów.

Gorący, suchy wiatr południowy, południowo-wschodni i wschodni, o prędkości do 75 km/h, wiejący latem na Ukrainie, w południowej
Rosji i Kazachstanie. Powoduje wzrost temperatury powietrza do 35-40

C i spadek wilgotności

Na południe od linii Bałta – Połtawa aż do Gór Krymskich rozciąga się strefa stepów

ostnicowych z zaroślami krzewów, a na zboczach jarów – z zagajnikami dębowymi. Zajmuje
ona około 40% powierzchni Ukrainy. Płaty dziewiczego stepu zachowały się jedynie w
rezerwatach: Askania Nowa (13,2 tys. ha), Kamienne Mogiły, stepy Chomutowski i Strelecki.
Na wybrzeżach morskich oraz na sołonczakach występuje roślinność słonolubna. Obszar nad
dolnym Dnieprem, między Kachowską a Morzem Czarnym, zajmują piaski ze skąpą
roślinnością.

W tej strefie ziemie uprawne zajmują około 70% powierzchni, czyli około 50%

wszystkich ziem ornych Ukrainy. Uprawia się tu głównie pszenice ozimą, kukurydzę i
słonecznik.

W Karpatach szata roślinna z reguły sięga aż po szczyty. Na podgórzach do wysokości

400-500 m n.p.m. rosną lasy liściaste (dąb, grab, buk, klon). W piętrze dolnym (500-1000 m
n.p.m., a na południowym zachodzie do 1200-1300 m n.p.m.) występują przeważnie lasy
bukowe i świerkowo-jodłowe, bardzo cenne pod względem gospodarczym. W górnym piętrze
leśnym dominuje świerk, niekiedy z nieznaczną domieszką modrzewia. Bezleśne
powierzchnie szczytowe na grzbietach zajmują połoniny. Strefa alpejska występuje powyżej
1800 m n.p.m. Występują tam łąki i pustkowia porosłe wrzosami i mchami.

W Górach Krymskich piętra roślinne układają się inaczej – na przedgórzach zboczy północnych panuje

lasostep z płatami lasów, złożonych z różnych gatunków dębu, klonu polnego, grusz oraz krzewów kolczastych.
Lasy dębowe (z domieszką jesionu, lipy, grabu i klonu) przeważają w strefie od 250 do 500 – 700 m n.p.m., a
wyżej rozpościera się strefa lasów bukowych. Powierzchnie wapienne, a szczególnie skrasowione płaskowyże,
zajęte są tu przez łąki i stepy łąkowe, zarośla jałowca, miejscami sosny.

Odmiennie jest rozłożona roślinność zboczy południowych. Od brzegu morskiego do 400-500 m n.p.m.

występuje strefa kserofitowych lasów oraz zarośli dębu i jałowca. Na wysokościach od 400 – 500 m n.p.m. do
800-900 m n.p.m. występuje dąb skalny i sosna Pallasa, a od 800-900 m n.p.m. do 1200-1300 m n.p.m. lasy
bukowe z sosną Sosnowskiego. Wyżej występują górskie łąki i stepy z jałowcami.

7. Ustrój państwowy i podział administracyjny

Ustrój państwowy:

Republika Ukrainy jest niepodległym, niezależnym, demokratycznym państwem

prawa. Naród sprawuje władzę za pośrednictwem organów władzy państwowej i terytorialnej.
Władza państwowa dzieli się na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Jedynym
organem władzy ustawodawczej na Ukrainie jest jej parlament – Rada Najwyższa Ukrainy.
Władza wykonawcza jest sprawowana przez prezydenta Ukrainy, poprzez powołany przez
niego rząd – Gabinet Ministrów oraz system centralnych i lokalnych organów państwowej
władzy wykonawczej. Władza sądownicza jest sprawowana za pośrednictwem systemu
niezależnych w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości sądów powszechnych i
arbitrażowych.

Natomiast Sąd Konstytucyjny, jest powołany do zagwarantowania nadrzędności

prawa, ochrony praw i wolności ludzi oraz zapewnienia przestrzegania konstytucyjnego
ustawodawstwa w stosunkach między różnymi sferami władzy państwowej.

Znaczną rolę odgrywa samorząd lokalny, którego organy są wybierane bezpośrednio

przez obywateli, zamieszkujących na terytorium danego miasta, dzielnicy lub osady.

Rada Najwyższa Ukrainy jest jednoizbowym organem przedstawicielskim władzy

ustawodawczej, w skład której wchodzi 450 deputowanych ludowych, wybranych na okres 4
lat na podstawie powszechnego, równego i bezpośredniego prawa wyborczego w głosowaniu
tajnym, według ordynacji większościowo-proporcjonalnej. Rada Najwyższa Ukrainy wybiera
spośród deputowanych ludowych stałe komisje, które prowadzą prace ustawodawcze oraz
kontrolują przestrzeganie ustaw i ich wprowadzanie w życie.

Do uprawnień Rady Najwyższej należy:


konstytuowanie oraz urzeczywistnianie praw i wolności człowieka i obywatela,
określenie obowiązków obywateli wobec państwa i społeczeństwa, regulowanie
kwestii uzyskiwania i utraty obywatelstwa Ukrainy;



określanie podstawowych kierunków polityki wewnętrznej i zagranicznej,
ustanawianie zasad prawnego, gospodarczego i społecznego rozwoju państwa;



określanie zasad wyborów deputowanych ludowych Ukrainy i tworzenia organów
przedstawicielskich władzy państwowej;



zatwierdzania budżetu państwowego, wnoszenie do niego zmian i zatwierdzanie
sprawozdania z jego wykonania;



ustalanie podatków;



kontrola wykorzystywania pomocy gospodarczej udzielanej Ukrainie przez inne
państwa, jak również zawieranie umów w sprawie państwowych pożyczek i
kredytów otrzymywanych przez Ukrainę od innych państw;



określanie trybu organizacji i działalności organów władzy państwowej i
samorządów lokalnych;



ustalanie powszechnych norm prawnych tworzenia i działalności organizacji
obywatelskich;



regulowanie stosunków własnościowych, przedsiębiorczości, korzystania z
zasobów naturalnych, pracy i zabezpieczenia socjalnego;



ustanawianie prawa karnego;



ogłaszanie na wniosek prezydenta stanu wojny i zawarcia pokoju, zatwierdzanie
decyzji prezydenta w sprawie wykorzystania sił zbrojnych Ukrainy i innych
formacji militarnych na wypadek agresji zbrojnej przeciwko Ukrainie;



zatwierdzanie dekretów prezydenta w sprawie: wprowadzenia stanu wojennego
lub nadzwyczajnego na terytorium całego państwa lub jego części, powszechnej
lub częściowej mobilizacji, ogłoszenia stref o nadzwyczajnej sytuacji
ekologicznej;



zatwierdzanie zadań, ogólnej struktury i liczebności sił zbrojnych, służby
bezpieczeństwa i innych formacji militarnych;



podejmowanie decyzji w sprawie udzielania pomocy wojskowej innym państwom,
o skierowaniu pododdziałów SZ poza granicami kraju oraz w sprawie
dopuszczenia obecności pododdziałów SZ innych państw na terytorium Ukrainy.

Prezydent Ukrainy jest głową państwa i zwierzchnikiem państwowej władzy

wykonawczej.

Jako głowa państwa reprezentuje Ukrainę zarówno wewnątrz państwa, jak i w stosunkach

międzynarodowych. Jest gwarantem suwerenności Ukrainy, jej terytorialnej integralności, bezpieczeństwa
narodowego, przestrzegania praw i wolności człowieka i obywatela. Sprawuje władzę za pośrednictwem
utworzonego przez niego rządu – Gabinetu Ministrów Ukrainy oraz systemu centralnych i lokalnych organów
państwowej władzy wykonawczej.

Prezydent jest wybierany przez obywateli na okres 5 lat na podstawie powszechnego,

równego i bezpośredniego prawa wyborczego w głosowaniu tajnym. Ta sama osoba nie może
być prezydentem Ukrainy więcej niż dwie kolejne kadencje.

Prezydent mianuje premiera i powołuje rząd – Gabinet Ministrów Ukrainy. Powołuje

także swoich przedstawicieli w lokalnych organach władzy wykonawczej.

Po konsultacjach z Przewodniczącym Rady Najwyższej i Przewodniczącym Sądu

Konstytucyjnego prezydent ma prawo rozwiązać Radę Najwyższą, jeśli dwa razy z rzędu nie
uchwali ona programu działalności rządu i wyrazi wotum nieufności wobec sformowanego
przez niego Gabinetu Ministrów, bądź w ciągu trzech miesięcy nie zatwierdzi zgłoszonego
przez rząd budżetu państwowego.

Prezydent Ukrainy:

♦

reprezentuje państwo w kontaktach zagranicznych, kieruje działaniami polityki
zagranicznej, mianuje kierowników przedstawicielstw dyplomatycznych w innych
państwach i przy organizacjach międzynarodowych;

♦

prowadzi negocjacje i podpisuje umowy międzynarodowe, które nabierają mocy
po ratyfikacji przez Radę Najwyższą;

♦

powołuje, reorganizuje lub likwiduje ministerstwa, resorty i inne orany
państwowej władzy wykonawczej;

♦

unieważnia rozporządzenia Gabinetu Ministrów i innych centralnych organów
państwowej władzy wykonawczej, jak również akty prezydenta i rządu
autonomicznej Republiki Krymu, akty kierowników obwodowych, miejskich
kijowskiej i sewastopolskiej administracji państwowych w razie ich niezgodności z
konstytucją i ustawami Ukrainy, dekretami i rozporządzeniami prezydenta
Ukrainy;

♦

powołuje 1/3 składu Sądu Konstytucyjnego;

♦

zgłasza Radzie Najwyższej kandydatów na prezesa Sądu Najwyższego i
przewodniczącego Naczelnego Sądu Arbitrażowego;

♦

za zgodą Rady Najwyższej powołuje i odwołuje prokuratora generalnego Ukrainy;

♦

powołuje połowę składu Rady Narodowego Banku Ukrainy;

♦

mianuje sędziów Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Arbitrażowego, sędziów
sądów powszechnych i arbitrażowych;

♦

stoi na czele Rady Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony Ukrainy;

♦

jest naczelnym dowódcą sił zbrojnych, powołuje i odwołuje wyższych dowódców
SZ i innych formacji militarnych, sprawuje kierownictwo w dziedzinie
bezpieczeństwa narodowego i obrony państwa;

♦

nadaje najwyższe stopnie wojskowe i tytuły dyplomatyczne oraz inne tytuły i
godności;

♦

rozstrzyga w kwestiach przyznawania i pozbawiania obywatelstwa Ukrainy,
udzielania azylu obywatelom państw obcych oraz osobom bez obywatelstwa;

♦

zgłasza w Radzie Najwyższej wniosek o ogłoszenie stanu wojny i podejmuje
decyzje w sprawie użycia sił zbrojnych w razie zbrojnej agresji przeciwko
Ukrainie;

♦

podejmuje decyzje w sprawie powszechnej mobilizacji i wprowadzenia stanu
wojennego na terytorium całego państwa lub jego części w przypadku zaistnienia
zagrożenia agresją;

♦

w razie konieczności podejmuje decyzje o wprowadzeniu na Ukrainie lub w
poszczególnych jej częściach stanu nadzwyczajnego lub nadzwyczajnej sytuacji
ekologicznej.

Z własnej inicjatywy lub na wniosek Rady Najwyższej może rozpisać ogólnokrajowe

referendum w sprawach ustroju państwowego, organizacji władzy państwowej i samorządu
lokalnego, jak również w innych ważnych kwestiach dotyczących rozwoju państwa i
społeczeństwa.

Gabinet Ministrów Ukrainy, na którego czele stoi premier, jest podległym

prezydentowi centralnym kolegialnym organem władzy wykonawczej państwa.

Gabinet Ministrów w ramach swoich kompetencji:

•

opracowuje i czuwa nad realizacją ogólnopaństwowych programów rozwoju
ekonomicznego, socjalnego i kulturalnego;

•

opracowuje projekt ustawy o budżecie, który po zatwierdzeniu przez Radę
Najwyższą realizuje i składa sprawozdanie z jego wykonania;

•

zapewnia realizację polityki finansowej, pieniężnej, cenowej, kredytowej i
podatkowej, stworzenie ogólnopaństwowych i innych funduszy rozwoju, funduszy
na likwidację skutków klęsk żywiołowych i katastrof, prowadzenie polityki w
dziedzinie oświaty, nauki i kultury, ochrony środowiska, bezpieczeństwa
ekologicznego i korzystania z bogactw naturalnych;

•

stosuje niezbędne środki w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwowego i
zdolności obronnej Ukrainy;

•

kieruje i koordynuje pracami ministerstw, innych podległych mu centralnych i
lokalnych organów państwowej władzy wykonawczej;

•

kieruje działalnością organów władzy wykonawczej Autonomicznej Republiki
Krymu;

•

pełni funkcje kontrolne i koordynujące odnośnie działalności organów
samorządowych.

Gabinet Ministrów na podstawie obowiązujących ustaw i dekretów prezydenta

wydaje, w ramach swoich kompetencji, uchwały i rozporządzenia, obowiązujące na
terytorium państwa.

Na system sądowniczy Ukrainy składają się Sąd Konstytucyjny Ukrainy oraz sądy

powszechne i arbitrażowe, które sprawują wymiar sprawiedliwości w sprawach
gospodarczych, karnych, administracyjnych i cywilnych, jak również w formie orzekania o
zgodności wszelkich aktów prawnych z obowiązującym ustawodawstwem. Sądy są
niezawisłe i niezależne.

Prokuratura Ukrainy, na której czele stoi prokurator generalny sprawuje nadzór nad

przestrzeganiem i prawidłowym stosowaniem ustaw i przepisów przez przedsiębiorstwa,
instytucje i organizacje (niezależnie od form ich własności) oraz prowadzeniem śledztw i
dochodzeń. Do jej zadań należy także składanie do sądów pozwów, mających na celu ochronę
interesów państwa i obywateli, zaskarżanie aktów prawnych, niezgodnych z obowiązującym
ustawodawstwem oraz reprezentowanie oskarżenia publicznego w sądach.

System ustroju administracyjno-terytorialnego:

System ustroju administracyjno – terytorialnego Ukrainy składa się z obwodów,

rejonów, miast, rejonów miejskich osad i wsi. W skład Ukrainy wchodzą: 24 obwody
(województwa), 2 miasta wydzielone (Kijów i Sewastopol) i Autonomiczna Republika
Krymu. Obwody dzielą się na powiaty. Łącznie jest 486 powiatów, w tym 120 miejskich

Autonomiczna Republika Krymu jest nieodłączną częścią składową Ukrainy. W

ramach uprawnień nadanych jej przez konstytucję, podejmuje decyzje pozostawione jej
kompetencji.

Organy władzy państwowej i samorządu lokalnego republiki mają status

odpowiednich organów państwowych i samorządowych Ukrainy.

W Autonomicznej Republice Krymu działa przedstawicielstwo prezydenta Ukrainy.
Organami państwowymi władzy wykonawczej w obwodach i rejonach (oprócz

dzielnic w miastach) są odpowiednio obwodowe, rejonowe administracje państwowe, na
czele których stoją kierownicy wybrani przez obywateli zamieszkujących na terytorium
odpowiednich jednostek administracyjno-terytorialnych.

Tryb organizacji i funkcjonowania organów państwowej władzy wykonawczej i

samorządu lokalnego w mieście Kijowie i Sewastopolu określają specjalne ustawy.

Terytorialną bazą samorządu lokalnego jest miasto, rejon, dzielnica w mieści, wieś,

osada.

Organami samorządu lokalnego w miastach, dzielnicach miast, osiedlach i wsiach są

odpowiednio miejskie, rejonowe, dzielnicowe oraz rady wsi i osad, wybierane przez
obywateli.

Symbolami państwowymi Ukrainy są ustanowione 28.01.1992 roku: flaga

państwowa, godło państwowe i hymn narodowy.

Flagę stanowią dwa równe co do wielkości poziome pasy koloru niebieskiego i

żółtego symbolizujące niebo i łany pszenicy.

Godłem państwowym jest znak Księstwa Włodzimierza Wielkiego.
Hymnem Ukrainy jest kompozycja M. Werbickiego „Jeszcze nie zginęła Ukraina”.

8. Ludność

Według danych statystycznych z kwietnia 1998 r. Ukrainę zamieszkuje około 50,2

mln mieszkańców (w tym 27,271 mln kobiet) co plasuje ją pod względem liczby ludności na
szóstym miejscu w Europie. Średnia gęstość zaludnienia wynosi 84,2 osób/km².

STRUKTURA WIEKOWA LUDNOŚCI UKRAINY

WIEK

MĘŻCZYŹNI

KOBIETY

OGÓŁEM W %

0 – 14 lat

5,139 mln

4,937 mln

15 – 64 lat

16,136 mln

17,434 mln

Powyżej 65 lat

2,319 mln

4,9 mln

Gęstość zaludnienia nie rozkłada się równomiernie. Największą gęstość wykazują

obwody obejmujące ośrodki przemysłowe Zagłębia Donieckiego i Naddnieprza (obwód
doniecki – 196,2 osób/km², Dniepropietrowski – 119,1 osób/km², ługański – 104,9 osób/km²),
obszary przyległe do dużych miast (obwody: kijowski

- 155,7 osób/km², charkowski -

osób/km²) oraz na zachodzie Ukrainy (obwody: lwowski – 123,9 osób/km², iwanofrankowski
– 100,7 osób/km², czerniowiecki – 111,1 osób/km²).

Łącznie z mieszkańcami m. Kijów

Najmniejsze zaludnienie wykazują obszary błot Polesia (obwód wołyński – 49,5

osób/km², rowieński – 54,7 osób/km²) oraz suchego południa (obwody: chersoński – 45,6
osób/km², mikołajewski – 52,8 osób/km², kirowogradzki – 48,8 osób/km²).

Struktura terytorialna ludności Ukrainy

Obwód

Powierzchnia

(tys. km²)

Liczba

mieszkańców

(mln)

Gęstość zaludnienia

(mieszkańców/km²)

Charkowski

31,4

3,1

98,7

Chersoński

28,5

1,3

45,6

Chmielnicki

20,6

1,5

72,8

Czerkaski

20,9

1,5

71,8

Czernihowski

31,9

1,3

40,8

Czerniowiecki

8,1

0,9

111,1

Dniepropietrowski

31,9

3,8

119,1

Doniecki

26,5

5,2

196,2

Iwanofrankowski

13,9

1,4

100,7

Kijowski

28,9

1,9

65,7

Kirowogradzki

24,6

1,2

48,8

Lwowski

21,8

2,7

123,9

Ługański

26,7

2,8

104,9

Mikołajewski

24,6

1,3

52,8

Odeski

33,3

2,5

75,1

Połtawski

28,8

1,7

59,0

Równieński

20,1

1,1

54,7

Sumski

23,8

1,4

58,8

Tarnopolski

13,8

1,1

79,7

Winnicki

26,5

1,8

67,9

Wołyński

20,2

1,0

49,5

Zakarpacki

12,8

1,2

93,8

Zaporoski

27,2

2,1

77,2

Żytomierski

29,9

1,5

50,2

Republika Krymu

27,0

2,6

96,3

m. Kijów

2,6

m. Sewastopol

O,4

Przyrost naturalny jest ujemny i wynosi – 0,4%. Średnio na 1000 mieszkańców

przypada 11,17 żywych urodzeń i 14,5 zgonów. Średnia długość życia wynosi 67,5 roku, w
tym dla kobiet 73 a dla mężczyzn 62 lata. Na jedną kobietę przypada 0,86 mężczyzny, w tym
w momencie narodzin 1,05, w wieku do 15 lat – 1,04, w wieku od 15 do 64 lat – 0,93 i
powyżej 65 roku życia – 0,47. Wskaźnik płodności wynosi 1,6 dziecka na 1 kobietę.

Skład socjalny ludności Ukrainy

Obwód

Ludność

(%)

Studenci

(%)

Wyższe

uczelnie

(%)

Robotnicy

i urzędnicy

(%)

Mieszkańcy

miast w

obwodzie

(%)

Charkowski

6,1

13,9 (22)

6,7

Chersoński

2,4

1,9

1,9 (3)

2,6

Chmielnicki

2,9

1,9

1,9 (3)

2,4

Czerkaski

2,9

1,5

2,5 (4)

2,7

Czernihowski

2,9

1,4

1,3 (2)

1,4

Czerniowiecki

1,8

1,3

1,9 (3)

3,2

Dniepropietrowsk
i

7,5

8,5

7,6 (12)

8,4

Doniecki

10,3

7,1

6,3 (10)

12,0

Iwanofrankowski

2,7

1,6

1,9 (3)

2,3

Kijowski

3,7

0,7

0,6 (1)

3,4

Kirowogradzki

2,3

1,2

1,9 (3)

2,2

Lwowski

5,3

7,4

7,6 (12)

5,1

Ługański

5,5

3,5

3,2 (5)

6,4

Mikołajewski

2,5

1,6

1,9 (3)

2,6

Odeski

8,5

9,5 (15)

4,6

Połtawski

3,3

2,5

3,2 (5)

3,2

Równieński

2,2

1,9

1,9 (3)

1,9

Sumski

2,7

1,8

2,5 (4)

2,7

Tarnopolski

2,2

2,0

2,5 (4)

1,8

Winnicki

3,7

2,4

2,5 (4)

3,1

Wołyński

2,0

1,3

1,3 (3)

1,7

Zakarpacki

2,4

0,9

0,6 (1)

Zaporoski

4,0

4,4 (7)

4,4

Żytomierski

2,6

1,0

1,3 (2)

2,6

Republika
Krymu

4,7

3,6

4,4 (7)

4,7

m. Kijów

4,9

16,6

12 (19)

6,6

100

Około 98% mieszkańców powyżej 15 roku życia potrafi czytać i pisać, w tym 97%

kobiet i 100% mężczyzn. Ludność aktywną zawodowo stanowi około 51% mieszkańców, z
czego około 350 tys. to bezrobotni.

Około 70% ludności mieszka w miastach. Najwyższy odsetek ludności miejskiej mają

obwody: doniecki (90%0, ługański (87%) i dniepropietrowski (84%); najmniejszy –
tarnopolski i zakarpacki (42%), iwanofrankowski (43%) i żytomierski (45%).

Dane w kolumnach: 2, 3, 4 i5 podawane są odpowiednio w stosunku do mieszkańców, studentów, wyższych uczelni oraz robotników i

urzędników całego kraju.

W nawiasach podana jest liczba wyższych uczelni.

Razem z m. Sewastopol.

Ukraina ma obecnie 5 miast, w których liczba mieszkańców przekracza 1 mln (Kijów

– 2,6 mln, Charków – 1,6 mln, Dniepropietrowsk – 1,2 mln, Donieck – 1,1 mln i Odessa –
1,05 mln).

Ukraina jest państwem wielonarodowościowym. Największą grupę ludnościową

stanowią Ukraińcy (73%), którzy zwartą masą zamieszkują środkowe i większość zachodnich
obwodów Ukrainy. Następnie Rosjanie (22%), Żydzi (1%), Białorusini (400 tys.),
Mołdawianie (325 tys.), Polacy (290 tys.), Tatarzy (250 tys.), Rumuni (184 tys.), Bułgarzy
(163 tys.), Węgrzy (163 tys.), Grecy (85 tys.) i Gaugazi (28 tys.).

Najliczniejsze grupy polskie zamieszkują obwody żytomierski, chmielnicki,

równieński, lwowski i tarnopolski. W obwodzie zakarpackim prawie 20% ludności stanowią
Węgrzy, Słowacy i Czesi, w czerniowieckim prawie 10% - Rumuni. Miedzy ujściem Dunaju
a Dniestru mieszkają spore grupy Bułgarów i Gaugazów, w południowej części obwodu
donieckiego i nad Morzem Azowskim – Grecy.

Skład etniczny ludności Ukrainy

Obwód

Ukraińcy

(%)

Rosjanie

(%)

Ukraińcy

znający

język

ukraiński

(%)

Szkoły z

wykł. jęz.
rosyjskim

(%)

Studenci

uczący się w

języku

rosyjskim

(%)

Charkowski

64,8

91,5

Chersoński

40,1

71,3

Chmielnicki

10,3

20,2

Czerkaski

8,8

9,7

Czernihowski

40,5

16,3

Czerniowiecki

6,3

Dniepropietrowski

55,2

Doniecki

94,6

97,2

Iwanofrankowski

100

2,3

3,4

Kijowski

10,3

21,1

Kirowogradzki

28,8

12,3

Lwowski

4,4

1,2

Ługański

97,2

Mikołajewski

46,7

Odeski

67,9

100

Połtawski

19,4

53,9

Równieński

1,6

10,3

Sumski

40,3

73,3

Tarnopolski

100

1,3

Winnicki

10,1

38,7

Wołyński

2,7

8,7

Zakarpacki

4,4

Zaporoski

70,3

99,7

Żytomierski

14,9

17,1

Republika Krymu

96,9

100

W stosunku do ogólnej liczby studentów w danym obwodzie.

Razem z m. Sewastopol.

m. Kijów

36,6

53,3

Wyznania religijne

Na Ukrainie działa Ukraiński Autonomiczny Kościół Prawosławny, Ukraiński

Autokefaliczny Kościół Prawosławny, Ukraiński Kościół Katolicki (unicki) i Kościół
Ewangelicko – Augsburski (protestancki). Są także mieszkańcy wyznania mojżeszowego i
muzułmańskiego.

Ludność zamieszkująca zachodnie obwody Ukrainy jest bardziej religijna niż w

obwodach wschodnich. W obwodach: ługańskim, donieckim, charkowskim i
dniepropietrowskim jedna parafia lub wspólnota wyznaniowa zrzesza ponad 8 tys.
wierzących, natomiast w obwodach zachodnich: zakarpackim, lwowskim,
iwanofrankowskim, tarnopolskim, wołyńskim, czerniowieckim, chmielnickim i winnickim –
poniżej 2 tys. Jednocześnie dominują tu grekokatolicy.

Skład religijny ludności Ukrainy

Obwód

Średnia

liczebność

parafii

(wspólnot) (tys.)

Katolicy

(%)

Grekokatoli

(%)

Prawosław

(%)

Protestanc

(%)

Charkowski

9,7

Chersoński

4,4

3,6

2,0

Chmielnicki

1,6

11,0

Czerkaski

3,1

Czernihowski

3,2

Czerniowiecki

1,1

3,0

1,7

Dniepropietrowski

11,3

Doniecki

9,8

2,0

Iwanofrankowski

1,2

2,0

54,0

8,6

Kijowski

2,6

1,5

Kirowogradzki

4,6

Lwowski

1,1

4,7

56,0

8,6

Ługański

8,7

Mikołajewski

4,8

1,8

1,5

Odeski

4,3

1,3

Połtawski

5,4

Równieński

1,1

Sumski

Tarnopolski

0,8

4,5

49,0

Winnicki

1,8

10,0

Wołyński

1,2

2,5

Zakarpacki

0,9

5,6

20,0

Zaporoski

6,4

1,9

Żytomierski

2,3

13,0

Republika Krymu

1,6

m. Kijów

8,4

2,0

1,3

Według danych z kwietnia 1997 r.

W tym reformatorzy – 7,3% i Świadkowie Jehowy – 16%.

RAZEM

4,0

17,0

Poza granicami zamieszkuje ponad 9 mln Ukraińców. Największe skupiska występują

w Rosji (4,4) mln), Stanach Zjednoczonych (1,5 mln), Kazachstanie (900 tys.), Kanadzie (750
tys.), Mołdawii (600 tys.), Białorusi (291 tys.), Uzbekistanie (153 tys.), Argentynie (130 tys.),
Brazylii(130 tys.) i Kirgistanie (108 tys.).

9. Baza ekonomiczna

9.1. Surowce mineralne

Ukraina dysponuje bogatą i wszechstronną bazą surowców mineralnych o znaczeniu

strategicznym. Są to: węgiel kamienny, ropa naftowa, gaz ziemny, rudy żelaza i manganu, sól
kamienna i potasowa oraz grafit.

Węgiel kamienny występuje w dwóch zagłębiach: Donieskim i Lwowsko –

Wołyńskim. Zasoby węgla Zagłębia Donieckiego (powierzchnia 40 tys. km²) stanowią ponad
90% wszystkich zasobów węgla Ukrainy. Zalegają one do głębokości 1800 m. Pokłady mają
przeważnie grubość 0,45 do 1,3 m i rzadko przekraczają 1,8 do 2,5 m. Kaloryczność węgla
wynosi 7400 do 7800 kcal/kg. Węgiel koksujący stanowi około 30% zasobów.

Od 1952 r. węgiel kamienny wydobywa się także w Zagłębiu Lwowsko – Wołyńskim,

które ma powierzchnię około 10 tys. km². Węgiel zalega na głębokości do 600 m, a grubość
pokładów wynosi od 0,5 do 2m.

Węgiel brunatny jest wydobywany w Zagłębiu Naddnieprzańskim (głównie na

prawym brzegu Dniepru). Nadaje się on do brykietowania i przeróbki chemicznej. Mniejsze
złoża występują na Zakarpaciu oraz nad Dniestrem.

Ropa naftowa i gaz ziemny występują w Zagłębiu Dnieprowsko – Donieckim (na

lewym brzegu Dniepru), na Podkarpaciu i w Zagłębiu Czarnomorsko – Krymskim. W 1993 r.
odkryto duże złoża gazu ziemnego w obwodzie połtawskim. Od 1966 r. ropa wydobywana
jest również z dna morskiego.

W wyniku prowadzonych prac geologicznych stwierdzono, że w szelfie w rejonie

Wysp Wężowych

znajduje się 7 złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Rozpoznane zasoby

gazu wynoszą 55 mld m³. Ocenia się, że zasoby ropy i gazu w rejonie Wysp Wężowych
mogłyby całkowicie pokryć zapotrzebowanie Ukrainy na nośniki energii (szacowane na 40
mln ton ropy i 80-90 mld m³ gazu rocznie). Wydobycie ropy naftowej stanowi około 10%
zapotrzebowania krajowego, zaś gazu ziemnego 20%. Gaz ziemny jest doprowadzany do
wszystkich większych miast i ośrodków przemysłowych.

Zgodnie z projektem opracowanym w Instytucie Nauk Geologicznych AN Ukrainy,

do 2010 r. roczne wydobycie ropy naftowej ma wzrosnąć do 7,5 mld ton, a gazu ziemnego do
35,3 mld m³. Przewiduje się zbudowanie 2488 szybów, w tym 1200 naftowych i 1288
wydobycia gazu. W 2010 r. ponad 30% ropy naftowej i około 25% gazu ziemnego ma być
wydobywane w akwenach Morza Czarnego i Morza Azowskiego. Obecnie eksploatowane
złoża ropy naftowej i gazu ziemnego nie pokrywają zapotrzebowania Ukrainy na te surowce.
Głównymi dostawcami gazu są i mają pozostać Rosja i Turkmenistan. Przewidywany jest
również większy udział Ukrainy w imporcie ropy z krajów Bliskiego Wschodu.

Rudy żelaza występują w Zagłębiu Krzyworoskim, które ciągnie się południkowym,

wąskim pasem o długości 100 km i powierzchni 300 km² (łączne zasoby około 18 mld ton), w
obwodach połtawskim i zaporoskim oraz na Półwyspie Kerczenskim. Kerczeńskie rudy są

Wyspy Wężowe weszły w skład Związku Radzieckiego po II wojnie światowej, zgodnie z umowami zawartymi między ZSRR a

Rumunią w 1948 r. oraz układem o przyjaźni między obu państwami z 1961 r. Obecnie należą do Ukrainy jako spadkobierczyni Ukraińskiej
SRR.

ubogie w żelazo (30-40% Fe), ale zawierają cenny mangan. Położenie Zagłębia
Krzyworoskiego jest wyjątkowo korzystne, ponieważ w odległości 200-400 km na wschód
znajduje się węgiel koksujący Zagłębia Donieckiego, a 50-70 km na południowy wschód
nikopolskie złoża rud manganu. Również w pobliżu występują wapienie (topniki) i surowce
ogniotrwałe.

9.2. Przemysł

Ukraina jest krajem przemysłowo – rolniczym. Pod względem potencjału

gospodarczego zajmowała 2 miejsce w b. ZSRR. Gospodarka Ukrainy, a zwłaszcza jej system
energetyczny, jest nadal ściśle związany z Rosją. Produkcja przemysłowa na skutek wzrostu
cen paliw i surowców oraz przestarzałej technologii, bowiem tylko 0,5% maszyn i urządzeń
przemysłowych odpowiada standardom światowym, przestała być konkurencyjna na rynkach
światowych, a także w krajach Wspólnoty Niepodległych Państw.

Głównymi działami przemysłu przetwórczego są: przemysł metalurgiczny i

elektromaszynowy oraz hutnictwo żelaza (Dniepropietrowsk, Dnieprodzierżyńsk, Zaporoże,
Krzywy Róg, Donieck, Komunarsk, Mariupol), aluminium, tytanu, magnezu (Zaporoże), rtęci
(Gorłowka) i cynku.

Największe zakłady przemysłu zbrojeniowego to fabryka czołgów w Charkowie oraz

zakłady Piwdenmasz w Dniepropietrowsku. Przemysł maszynowy: maszyny oraz urządzenia
górnicze i hutnicze produkowane są w Kramatorsku, Mariupolu i Gorłowce, maszyny
energetyczne – w Charkowie i Zaporożu, maszyny rolnicze – w Dniepropietrowsku i
Tarnopolu, obrabiarki – w Kijowie, Charkowie, Dniepropietrowsku, Odessie i Kramatorsku.
Rozwinięty jest również przemysł precyzyjny (Kijów, Lwów, Sumy, Charków i Iwano-
Frankowsk), elektrotechniczny (Chmielnicki – produkcja transformatorów) i elektroniczny
(Lwów i Symferopol – odbiorniki telewizyjne). Głównymi ośrodkami przemysłu
samochodowego są Zaporoże, Lwów i Krzemieńczuk, lotniczego – Kijów i Charków oraz
stoczniowego – Kercz, Mikołajów, Chersoń i Kijów.

Na Ukrainie Rozwinięty jest również przemysł chemiczny (głównie koksochemiczny,

nawozów mineralnych, petrochemiczny, tworzyw sztucznych, farb i farmaceutyczny) oraz
mineralny (cementowy, ceramiki budowlanej, wyrobów azbestowo – cementowych,
materiałów ogniotrwałych i szklarskich).

Najważniejsze gałęzie przemysłu spożywczego to przemysł cukrowniczy, mleczarski,

olejarski, mięsny, owocowo – warzywny, winiarski (Krym oraz obwody odeski i zakarpacki)
oraz tytoniowy (Lwów, Krzemieńczuk i Czerkasy).

Wśród gałęzi przemysłu lekkiego najlepiej rozwinięty jest przemysł włókienniczy

(bawełna –m Chersoń, Tarnopol, Donieck i Czerniowce; wełna – Czernihów, Ługańsk, i
Odessa; len – Żytomierz i Równe), dziewiarski i odzieżowy oraz obuwniczy (Kijów,
Charków, Lwów i Odessa).

Ponadto rozwinął się przemysł drzewny (głownie meblarski) i celulozowo –

papierniczy.

Największa koncentracja przemysłu występuje w Zagłębiu Donieckim.
Moc zainstalowana w ukraińskich elektrowniach wynosiła w 1994 r. 54,243 tys. MW.

Z 12 elektrowni cieplnych o mocy ponad 1 GW największe to: Zaporoska w m. Energodar i
Uglegorska w m. Świetłodarsk (po 3,6 GW). Najbardziej wydajną energetycznie rzeką jest
Dniepr, zbudowany kaskadą złożoną z 6 elektrowni wodnych (o łącznej mocy 3,8 GW) oraz
Elektrownia Tałszycka na Bugu Południowym (1,8 GW).

Elektrownie jądrowe produkują około 40% energii elektrycznej. Najbliżej granicy z

Polską (150 km) jest położona w m. Kuzniecowsk Równieńska Elektrownia Jądrowa, w
której pracują reaktory typu WWER-440

i WWER-1000 oraz Chmielnicka Elektrownia

WWER – reaktory wodno – ciśnieniowe o mocach 440 i 1000 MW.

Jądrowa w m. Nietyszyn (270 km) z reaktorami WWER-1000. Elektrownia jądrowa w
Czarnobylu, w której nadal pracują reaktory RBMK

, jest położona około 520 km od

wschodniej granicy Polski.

Elektrownie jądrowe Ukrainy

Nazwa reaktora

Typ reaktora

Moc (MW) brutto

Moc (MW) netto

Chmielnicki – 1
Chmielnicki – 2
Chmielnicki – 3
Chmielnicki – 4

WWER
WWER
WWER
WWER

1000
1000
1000
1000

953
953
953
953

Południowoukraińsk
– 1
Południowoukraińsk
– 2
Południowoukraińsk
– 3
Południowoukraińsk
– 4

WWER
WWER
WWER
WWER

1000
1000
1000
1000

953
953
953
953

Równe – 1
Równe – 2
Równe – 3
Równe – 4

WWER
WWER
WWER
WWER

402
416

1000
1000

361
384
953
953

Zaporoże – 1
Zaporoże – 2
Zaporoże – 3
Zaporoże – 4
Zaporoże – 5
Zaporoże – 6

WWER
WWER
WWER
WWER
WWER
WWER

1000
1000
1000
1000
1000
1000

953
953
953
953
953
953

Czarnobyl – 1

Czarnobyl – 1
Czarnobyl – 3

RBMK
RBMK
RBMK

1000
1000
1000

925
925
925

Razem

19818

18768

Żadna z elektrowni jądrowych na terenie Ukrainy nie została poddana kontroli

bezpieczeństwa według standardów światowych. Cztery reaktory atomowe zainstalowane w
elektrowniach w Czarnobylu i Równem są przestarzałe i nie spełniają wymogów stawianych
przez akty prawne. Stanowią one zatem potencjalne zagrożenie, w tym również dla Polski..

W 1994 r. ukraińskie elektrownie wyprodukowały 209 TWh energii elektrycznej

(4027 kWh na mieszkańca), co stanowiło 1,6% produkcji światowej. Od 1990 roku obserwuje
się stały spadek produkcji energii elektrycznej.

9.3. Rolnictwo

Ukraina ma na ogół bardzo dobre warunki naturalne dla rozwoju rolnictwa.

Wyjątkowo korzystne są warunki glebowe, gdyż 65% powierzchni kraju zajmują

RBMK – tory z moderatorem grafitowym, chłodzone wodą o mocy 1000 MW

W budowie. Są gotowe w 85-90%. Ze względu na trudności finansowe przewiduje się, że budowa potrwa co najmniej do 2000 r.

Dane z 1994 r.

Reaktor Czarnobyl – 4 został zniszczony w wyniku wybuchu w 1986 r.

czarnoziemy (na południe od linii Łuck – Kijów – Sarny). Nieco mniej korzystne są tu
warunki klimatyczne, zwłaszcza na południu Ukrainy, gdzie występuje deficyt wody. Użytki
rolne zajmują 41,9 mln ha (69,4% powierzchni kraju), w tym: grunty orne stanowią około
55%, łąki i pastwiska 12%, sady i winnice 2%. Lasy zajmują 10,4 mln ha, a pozostałe grunty i
wody – 8,2 mln ha.

Powierzchnia zasiewów i zbiory głównych roślin uprawnych w 1996 r.

Rośliny

upr

Powierzchnia

(tys. ha)

Zbiory

(tys. ton)

Udział w

produkcji

światowej (%)

Plony z 1 ha

(dt)

Kukurydza

1200

2500

0,4

20,8

Ziemniaki

1530

1600

5,6

105,0

Pszenica

5500

14000

2,4

25,5

Żyto

600

1000

4,1

16,7

Jęczmień

4600

6150

3,9

13,4

Owies

550

1100

3,5

20,0

Buraki cukrowe

1306

26000

9,9

199

Rzepak

0,1

8,5

Warzywa

6337

1,1

Owoce

2220

0,5

Na areał zbóż (ponad 13 mln ha) składają się: pszenica ozima (głównie uprawiana w

strefach stepowej i leśno – stepowej, kukurydza na ziarno (strefa stepowa), ryż (na ziemiach
nawadnianych w południowej części Ukrainy) oraz jęczmień i żyto (Polesie i podgórze
Karpat). W 1996 r. zbiory zbóż wynosiły 25 mln t (najniższe od ponad 20 lat).

Rośliny przemysłowe to przede wszystkim buraki cukrowe (uprawiane w strefie leśno

– stepowej) słonecznik (w strefie stepowej), len (na Polesiu i w zachodniej części Ukrainy),
chmiel (w północno – zachodniej części Ukrainy), konopie (wschodnie Polesie i środkowa
część Ukrainy), tytoń (Krym, Zakarpacie).

Ważną rośliną spożywczą i przemysłową są ziemniaki, uprawiane powszechnie,

oprócz południowej części kraju. Uprawy drzew owocowych oraz warzyw (zwłaszcza
dyniowatych) zlokalizowane są na Krymie i Zakarpaciu. Natomiast nad Morzem Czarnym –
winorośl.

Hodowla dostarcza 55% ogólnej wartości produkcji rolnej. Pogłowie bydła według

danych z 1996 r. wynosi 17,557 mln sztuk (mleczne hoduje się w strefach podmiejskich, typu
mięsno – mlecznego w strefie stepowej i w Karpatach), trzody chlewnej 13,144 mln szt.
(hodowla głównie w strefach podmiejskich) i owiec 3,2 mln (w strefie stepowej, w Karpatach
i na Polesiu).

Rodzaj produkcji

Wielkość produkcji

(tys. t)

Produkcja na 1

mieszkańca (kg)

Udział w produkcji

światowej (%)

Mięso z uboju (ogółem)

wołowe i cielęce

wieprzowe

drobiowe

2080
1037

995
216

40,8

1,0

Mleko

15704

307

3,4

Jaja kurze

496

9,7

1,1

Mąka

6600

Cukier

3900

1,4

Masło

312

4,5

Olej

803

Transport

Terytorium Ukrainy jest obszarem tranzytowym dla Federacji Rosyjskiej w jej

stosunkach gospodarczych z Czechami, Słowacją, Węgrami, Rumunią i Mołdawią. Sieć dróg
jest dobrze rozwinięta, a jej gęstość należy do największych w państwach WNP.

W systemie transportowym Ukrainy główną rolę odgrywają koleje

. Długość linii

kolejowych w 1996 r. wynosiła 23,350 tys. km, w tym 8,6 tys. km linii zelektryfikowanych,
co daje średnią gęstość 3,87 km/100km². Najlepiej rozwiniętą sieć ma Zagłębie Donieckie
(gęstość ponad 6 km/100km²) oraz obwody zachodnie.

Najważniejsze magistrale kolejowe to: Warszawa – Kijów – Moskwa, Kijów –

Odessa, Kijów – Lwów, Charków – Dniepropietrowsk – Chersoń, Krzywy Róg – Donbas –
Moskwa i Sewastopol – Charków – Moskwa.

Drogi samochodowe o nawierzchni utwardzonej mają długość 168,094 tys. km, w

tym1,767 tys. km autostrad. Średnia gęstość wynosi 27,8 km/100km². Główne magistrale
drogowe to: Moskwa – Charków – Symferopol, Kijów – Charków – Rostów nad Donem,
Odessa – Kijów – Sankt Petersburg i Kijów – Żytomierz – Lwów.

Na Ukrainie znajduje się ponad 700 lotnisk cywilnych. Główne porty lotnicze znajdują

się w Kijowie, Charkowie, Lwowie, Symferopolu, Doniecku, Zaporożu i Odessie.

Kijów jest ważnym węzłem powietrznym o znaczeniu międzynarodowym. W

cywilnym transporcie lotniczym wykorzystywane są 644 samoloty, w tym 255 odrzutowych,
typu Tu-154, Tu-134, Il-62, An-26 i Jak-40. Według danych z 1993 r. transportem lotniczym
wykonano 9,7 mln tonokilometrów i 636 mln pasażerokilometrów.

Lotniska cywilne

Długość pasa startowego

(m)

Liczba lotnisk

z pasem utwardzonym

z pasem nieutwardzonym

powyżej 3047

2438 – 3047

1524 – 2437

914 – 1523

poniżej 914

476

Razem

163

543

Łącznie

706

Żegluga śródlądowa – korzysta z około 5 tys. km dróg wodnych, w tym około 2 tys.

km na mniejszych rzekach (Styr, Horyń, Dniestr, Bug Południowy, Doniec i inne) o
ograniczonych możliwościach transportowych. Około 4 tys. km szlaków żeglownych
przystosowano do żeglugi całodobowej. Przeszło połowa taboru to barki samobieżne i statki

Przeciętny udój roczny od 1 krowy wynosił 2198 l.

Szerokość torów wynosi 1524 mm.

rzeczne o nośności 600, 1800, 200 ton. Większość przewozów przypada na Dniepr, Prypeć,
Desnę oraz dolny Dunaj. Dniepr jest żeglowny na długości ponad 2000 km. Dzięki
zbudowaniu kaskady zbiorników wodnych, przekształcił się on w głębokowodny szlak
żeglowny ze zmechanizowanymi portami w Kijowie, Dniepropietrowsku, Zaporożu i
Chersoniu.

Żegluga morska obejmuje znaczną część przewozów, szczególnie eksportowych. Do

najważniejszych portów pełnomorskich na terytorium Ukrainy należą: Bierdiańsk, Iljiczewsk,
Kercz, Chersoń, Mikołajów, Odessa, Sewastopol, Mariupol, Teodozja i Izmaił. Handlowa
flota morska składa się z 353 statków (o pojemności 1000 GT i więcej) o łącznej pojemności
3,26 mln GT i nośności 4,36 mln ton.

System przesyłania gazu na Ukrainie składa się z gazociągów o długości około 25 tys.

km, ponad 110 stacji kompresorowych, około 780 agregatów – pomp, 1200 stacji
rozdzielczych oraz 13 podziemnych zbiorników gazu. Zdolność przesyłowa tego systemu
wynosi około 230 mld m³ w ciągu roku. Gazociągi o średnicy 1420 mm i 1020-1220 mm
stanowią odpowiednio 17% i 25% ogólnej długości systemu. System daje możliwość
zaopatrzenia w gaz 70 tys. zakładów produkcyjnych oraz około 80% ogólnej ilości mieszkań
w miastach i na wsiach. Umożliwia on przesyłanie przez Ukrainę gazu do Węgier, Słowacji,
Polski, Czech, Jugosławii, Austrii, Niemiec, Francji, Włoch i Turcji w ilości około 100 mld
m³ w ciągu roku, co stanowi około 90% ogólnej ilości gazu eksportowanego przez WNP
(praktycznie z Rosji i Turkmenistanu).

Wielotorowość systemu Oraz zbiorniki podziemne powodują, że ukraiński system

transportu gazu jest stosunkowo pewny i stabilny. Szczególnie istotne znaczenie ma tu
kompleks podziemnych zbiorników gazu na Zakarpaciu, które stwarzają możliwość
kompensowania dostaw gazu dla jego odbiorców w Europie. Istnieją niewykorzystane
dotychczas możliwości rozszerzenia podziemnych zbiorników, które mogą być
wykorzystywane również jako zbiorniki rezerwowe dla innych państw europejskich. Są one
położone głównie na zachodzie i na południu kraju.

Przez terytorium Ukrainy z Federacji Rosyjskiej biegnie międzynarodowy magistralny

rurociąg naftowy – południowe odgałęzienie rurociągu naftowego Przyjaźń (680 km), którym
przesyłana jest ropa m.in. na Węgry i do Słowacji. Rafinerie ropy naftowej znajdują się w m.
Lisiczańsk, Chersoń, Krzemieńczuk, Odessa, Nadwornaja, Drohobycz i Lwów.

11. Znaczenie strategiczne Ukrainy

Specyficzne położenie Ukrainy w Europie Wschodniej oraz potencjał gospodarczo –

obronny czyni z niej państwo o dużym znaczeniu strategicznym. Terytorium Ukrainy
rozciąga się między Morzem Czarnym i Azowskim na południu a Polesiem na Północy. Na
zachodzie opiera się o Karpaty Wschodnie, na wschodzie zaś sięga przesmyku kaspijsko –
czarnomorskiego ( w rejonie tym występują bogate złoża ropy naftowej i gazu ziemnego). Ma
ono więc duże znaczenie strategiczne dla Rosji, gdyż oddziela ją od Morza Czarnego i państw
Europy Południowo – Wschodniej. Ponadto rosyjskie szlaki komunikacyjne znajdujące się na
przesmyku kaspijsko – czarnomorskim przechodzą w pobliżu terytorium Ukrainy i w
przypadku działań zbrojnych mogą być narażone na zniszczenie (zablokowanie).

Szczególnie ważną rolę odgrywa Półwysep Krymski, który wcina się głęboko w

Morze Czarne i umożliwia sprawowanie kontroli nad nim. Leży on naprzeciw cieśnin
Bosforu i Dardaneli – jedynego przejścia z Morza Czarnego na Morze Śródziemne. Ma to dla
Ukrainy duże znaczenie strategiczne i wpływa na prowadzenie oraz kształtowanie polityki
regionalnej wśród państw czarnomorskich.

Na wybrzeżu czarnomorskim znajdują się duże porty morskie - Odessa, Sewastopol,

Ilijczewsk, Mikołajów, Chersoń, Skadowsk, Czarnomorsk, Eupatoria, Jałta i Teodozja,

natomiast na wybrzeżu Morza Azowskiego – Kercz, Berdjańsk i Mariapol, przez które
przechodzi ponad połowa towarów rosyjskich przewożonych drogą morską. Mają wiec one
duże znaczenie nie tylko dla Ukrainy, ale i dla Rosji.

Ukraina dysponuje znacznym potencjałem gospodarczo – obronnym. Posiada wiele

surowców strategicznych (węgiel kamienny, ropę naftową, gaz ziemny, rudę żelaza, uranu i
manganu, siarkę, sól potasową), które stanowią dobrą podstawę dla rozwoju przemysłu
zbrojeniowego. Na jej terytorium znajduje się duży okręg przemysłowy o znaczeniu
strategicznym (Donieckie Zagłębie Węglowe).

Ukraina posiada bardzo dobrze rozwinięty przemysł zbrojeniowy i w każdej chwili

jest w stanie zintensyfikować wysiłki militaryzowania się.

Ponad 80% przemysłu Ukrainy jest związana z ekonomiką innych byłych republik

radzieckich. Znaczna część tego przemysłu to zakłady zbrojeniowe, obecnie w znacznej
mierze nieprzydatne lub wymagające kosztownej konwersji. Ukraina potrzebuje dużej ilości
ropy naftowej i gazu oraz paliwa jądrowego dla elektrowni atomowych.

Spośród 550 dużych zakładów przemysłowych, 97 instytutów badawczo –

produkcyjnych, 84 samodzielnych ośrodków doświadczalnych i 29 biur projektowych,
należących kiedyś do imperium radzieckiego, ponad 14% było rozmieszczonych na
terytorium dzisiejszej Ukrainy, i tak pozostały. W jej dzisiejszych granicach znalazło się
ponad 17% instytutów naukowo – badawczych i zakładów specjalizujących się w
projektowaniu i wytwarzaniu wojskowego sprzętu elektronicznego oraz około 13% zakładów
bezpośrednio produkujących uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Na czarnomorskim wybrzeżu
Ukrainy jest zlokalizowane 22% potencjału stoczniowego byłego ZSRR, a w tym druga co do
wielkości (po Sankt Petersburgu) stocznia w Nikołajewie. Ogółem na jej terytorium ponad
700 różnej wielkości zakładów, instytutów itp. zajmuje się działalnością na rzecz wojska.
Wśród nich znajdują się tak znaczące obiekty, jak zakłady wzbogacania uranu (w m.
Szewczenko i Żółte Wody) oraz zakłady chemiczne w Pawłogradzie i Gorłowce (Donbas).

Ukraina przystąpiła do realizacji programu konwersji przemysłu zbrojeniowego,

według którego tylko 20% mocy produkcyjnych istniejącego kompleksu ma pozostać
wyspecjalizowane w produkcji typowo wojskowej. Przyjęta infrastruktura przemysłu
zbrojeniowego zapewnia jednak Ukrainie pełne pokrycie zapotrzebowania na uzbrojenie i
sprzęt wojskowy dla własnych sił zbrojnych, a nawet pozwala na znaczący eksport.

Ukraina posiada również doskonałe warunki dla rozwoju rolnictwa (bardzo żyzne

gleby), dzięki czemu może stać się ważnym europejskim producentem artykułów
żywnościowych.

Uwzględniając bazę surowcową należy uznać Ukrainę za państwo, które w przyszłości

może odgrywać bardzo ważną rolę w Europie.

II. POLITYKA WOJSKOWA UKRAINY

1. Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Ukrainy

Koncepcja bezpieczeństwa narodowego Ukrainy, przyjęta 16.01.1997 roku przez Radę

Najwyższą (Parlament) zawiera ogólną wykładnię polityki bezpieczeństwa oraz określa
główne cele i przedsięwzięcia niezbędne do jej realizacji. Stanowi ona podstawę prawną
działalności organów władzy państwowej, instytucji o charakterze polityczno – wojskowym
oraz władz samorządowych w zakresie problematyki bezpieczeństwa narodowego.

Treść tego dokumentu zobowiązuje również Komisję ds. Obrony i Bezpieczeństwa

Narodowego przy Radzie Najwyższej Ukrainy oraz odpowiednie ministerstwa do
opracowania pakietu ustaw dotyczących bezpieczeństwa i obronności.

Podstawowym elementem polityki bezpieczeństwa Ukrainy jest umacnianie

ukraińskiej państwowości i ochrona interesów narodowych. Cel ten jest realizowany przez:

tworzenie społeczeństwa obywatelskiego oraz rozwój instytucji demokratycznych
służących ochronie praw i swobód obywatelskich;

umacnianie stabilności politycznej i socjalnej, zagwarantowanie praw narodu
ukraińskiego i mniejszości narodowych zamieszkujących terytorium Ukrainy;

obronę suwerenności państwowej, integralności terytorialnej i nienaruszalności
granic;

tworzenie samowystarczalnej i zorientowanej społecznie gospodarki rynkowej;

umacnianie i rozwój potencjału naukowo – technicznego;

ustanowienie równoprawnych i wzajemnie korzystnych stosunków ze wszystkimi
państwami, integracja ze społecznością europejską i światową.

Koncepcja określa czynniki zagrażające bezpieczeństwu państwa, do których

zaliczono:

ewentualne działanie państw sąsiednich mające na celu destabilizację sytuacji w
państwie, w tym z wykorzystaniem mniejszości narodowych, oraz próby przejęcia
władzy przez ugrupowania polityczne działające na Ukrainie, popierane przez
obce państwa;

surowcowe, finansowe i technologiczne uzależnienie gospodarki Ukrainy od
państw obcych;

rosnącą przestępczość, głównie zorganizowaną, oraz korupcję aparatu
państwowego i rozrastanie się „szarej strefy” w gospodarce;

możliwość użycia przeciwko Ukrainie broni jądrowej i innych rodzajów broni
masowego rażenia, spadek poziomu gotowości bojowej oraz upolitycznienie SZ i
struktur siłowych państwa;

koncentrację w pobliżu granic Ukrainy obcych formacji zbrojnych i uzbrojenia w
wielkościach naruszających ustanowioną równowagę sił oraz niestabilność sytuacji
polityczno – wojskowej i konflikty w państwach sąsiednich;

ekspansję informacyjną ze strony państw trzecich oraz niekontrolowany odpływ
informacji stanowiących tajemnicę państwową i wojskową.

Koncepcja wytycza również główne kierunki polityki bezpieczeństwa, uwzględniające

interesy narodowe i potencjalne zagrożenia. Obejmują one między innymi:

udział w istniejących i tworzonych systemach światowego i regionalnego
bezpieczeństwa;

rozwój systemu ochrony konstytucyjnych podstaw funkcjonowania państwa,
tworzenie niezbędnych warunków do efektywnej walki z korupcją i

przestępczością, szczególnie z jej zorganizowanymi formami, oraz
przeciwdziałanie przypadkom naruszania przepisów wynikających z ustaw i
innych aktów prawnych;

właściwe wykorzystanie środków budżetowych, przeciwdziałanie
niekontrolowanemu odpływowi zasobów materialnych, finansowych,
intelektualnych i informacyjnych państwa oraz walkę z nielegalną działalnością
gospodarczą;

tworzenie efektywnych mechanizmów pozwalających na wyprzedzające działania,
a także lokalizację i likwidację skutków potencjalnej agresji lub konfliktu
zbrojnego;

zapewnienie nienaruszalności granicy państwowej i integralności terytorialnej
Ukrainy oraz umacnianie demokratycznej kontroli nad SZ i formacjami
podporządkowanymi resortom siłowym;

eliminację negatywnych skutków ekspansji informacyjnej ze strony innych państw
oraz opracowanie systemu zdobywania, przechowywania, rozpowszechniania i
wykorzystywania ważnych dla społeczeństwa informacji, tworzenie i rozwijanie
infrastruktury informacyjnej państwa.

W celu ochrony interesów narodowych, m.in. w sferze politycznej, gospodarczej,

wojskowej i informacyjnej, koncepcja przewiduje utworzenie systemu bezpieczeństwa
narodowego Ukrainy, stanowiącego skoordynowany zbiór elementów organizacyjnych,
ludzkich i materiałowych, wzajemnie powiązanych i działających w ramach ukraińskiego
ustawodawstwa.

Przedsięwzięcia związane z tworzeniem systemu obejmują:
-

opracowanie podstaw prawnych związanych z jego funkcjonowaniem, określanie
struktury organizacyjnej oraz podział funkcji podmiotów organizacyjnych
wchodzących w jego skład;

kompleksowe zabezpieczenie działalności elementów struktury organizacyjnej
systemu oraz przygotowanie sił i środków systemu do ich użycia zgodnie z ich
przeznaczeniem.

Do podstawowych funkcji poszczególnych elementów systemu należy realizacja

przedsięwzięć w zakresie planowania, kierowania i współdziałania z międzynarodowymi
strukturami bezpieczeństwa, w tym:

opracowywanie strategii i planów przedsięwzięć z zakresu bezpieczeństwa
narodowego;

określanie interesów narodowych i ich priorytetów, wskazywanie zagrożeń i
czynników destabilizujących oraz analiza przyczyn i skutków ich powstawania;

organizowanie i bezpośrednie kierowanie działalnością elementów systemu oraz
ocena kosztów i rezultatów przedsięwzięć związanych z zapewnieniem
bezpieczeństwa narodowego;

wyprzedzanie i eliminowanie wpływu zagrożeń i czynników destabilizujących na
interesy narodowe;

lokalizowanie oraz likwidowanie konfliktów oraz ich skutków;

udział w istniejących oraz współtworzenie nowych systemów bezpieczeństwa;

uczestnictwo w pracach dwu – i wielostronnych struktur politycznych,
gospodarczych i wojskowych w celu uzgodnienia zasad regulujących wzajemne
stosunki oraz wspólnej realizacji przedsięwzięć w ramach międzynarodowych
systemów bezpieczeństwa.

Koncepcja określa również podstawowe kompetencje głównych organów władzy

ustawodawczej i wykonawczej w zakresie odpowiedzialności za bezpieczeństwo narodowe
oraz działanie systemu bezpieczeństwa narodowego. I tak:

Rada Najwyższa reguluje w formie ustaw działalność organów władzy
państwowej w zakresie bezpieczeństwa narodowego oraz sprawuje nad nimi
kontrolę;

Prezydent – jako głowa państwa – jest gwarantem suwerenności państwowej i
integralności terytorialnej Ukrainy oraz przestrzegania zasad konstytucji, praw i
swobód obywatelskich; jako zwierzchnik SZ i przewodniczący Rady
Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony strzeże niepodległości poprzez kierowanie
obronnością państwa;

Rada Bezpieczeństwa Narodowego i Obrony koordynuje i kontroluje
działalność organów władzy wykonawczej w sferze bezpieczeństwa narodowego i
obrony;

Gabinet Ministrów realizuje zadania związane z zabezpieczeniem gotowości
obronnej państwa, bezpieczeństwem narodowym Ukrainy oraz zapewnia
przestrzeganie porządku publicznego;

Sąd Konstytucyjny określa oficjalną interpretację ustaw i innych aktów prawnych
w sferze bezpieczeństwa narodowego;

Ministerstwa, organy władzy państwowej i samorządu lokalnego w granicach
swoich pełnomocnictw, wykorzystując środki budżetowe i pozabudżetowe,
zabezpieczają realizację ustaw, dekretów prezydenta, koncepcji i programów w
sferze bezpieczeństwa narodowego oraz zapewniają przygotowanie i utrzymanie w
gotowości sił i środków, decydują o ich użyciu i kierują ich działalnością;

Wojskowa Organizacja Państwowa

– zabezpiecza obronę Ukrainy, ochronę jej

suwerenności, integralności terytorialnej i nienaruszalności granic; przeciwdziała
wewnętrznym i zewnętrznym zagrożeniom o charakterze wojskowym, zwalcza
zorganizowaną przestępczość, zabezpiecza ochronę ludności w przypadku
katastrof, klęsk żywiołowych, niebezpiecznych konfliktów społecznych, epidemii
itp.

2. Założenia polityki wojskowej

Głównym założeniem polityki wojskowej Ukrainy jest jej niezależność, której

fundament stanowi konstytucyjny zapis o pozablokowym statusie państwa.

Głównym celem polityki wojskowej jest zagwarantowanie bezpieczeństwa

narodowego przed zewnętrznym zagrożeniem wojennym, zapobieganie wojnie, utrzymanie
pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

Po stosunkowo szybkim opracowaniu i uchwaleniu przez parlament podstawowych

dokumentów normatywnych regulujących założenia polityki wojskowej, takich jak doktryna
wojskowa i pakiet ustaw dotyczących obronności i sił zbrojnych, Ukraina wykonała swoje
zobowiązania, wynikające z traktatów międzynarodowych (START, CFE) oraz przystąpiła do
układu o nieproliferacji broni jądrowej, przełamując w ten sposób początkową izolację
państwa na arenie międzynarodowej. Następnym krokiem była decyzja o uczestnictwie w

Pojęcie użyte w tekście oryginału. Wojskową Organizację Państwa tworzą: siły zbrojne, Służba Bezpieczeństwa Ukrainy, Gwardia

Narodowa, Wojska Wewnętrzne, organy i pododdziały MSW, Wojska Ochrony Pogranicza, pododdziały wojskowe Ministerstwa ds.
Sytuacji Nadzwyczajnych i Ochrony Społeczeństwa przed Skutkami Awarii w Czarnobylu oraz Zarząd Ochrony Państwa i inne formacje
paramilitarne utworzone zgodnie z konstytucją.

programie Partnerstwo dla Pokoju

. Udział w przedsięwzięciach wojskowych realizowanych

w ramach tego programu otworzył Ukrainie drogę do dynamicznie rozwijającej się,
korzystnej współpracy wojskowej z państwami NATO, Europy Zachodniej i Środkowej.

W polityce wojskowej Ukrainy dominują obecnie następujące kierunki:

♦

Utrzymanie dwustronnych kontaktów wojskowych z krajami WNP i innymi
państwami;

♦

Zacieśnianie współpracy wojskowej w ramach programu Partnerstwo dla Pokoju;

♦

Przeciwstawianie się dyktatowi Rosji we Wspólnocie Niepodległych Państw.

Korzyści odnoszone z realizacji przyjętych kierunków polityki wojskowej oraz obawa

przed ograniczeniem suwerenności państwa, powodują brak zainteresowania ze strony
Ukrainy uczestnictwem w systemie zbiorowego bezpieczeństwa WNP (Układ Taszkencki).
Udział Ukrainy we współpracy wojskowej WNP ma charakter symboliczny i ogranicza się do
uczestniczenia w posiedzeniach Rady Ministrów Obrony WNP. W 1995 r. , Ukraina
przystąpiła również do Połączonego Systemu Obrony Powietrznej (PSOP) WNP, wydzielając
na jego potrzeby dwie stacje radiolokacyjne wczesnego ostrzegania, które stanowiły
integralną część systemu obrony powietrznej b. ZSRR i praktycznie nie nadawały się do
autonomicznego wykorzystania w systemie OP Ukrainy. Decyzja ta spotkała się z
powszechna krytyką

i ukraińskie kierownictwo zdecydowało się w marcu 1997 r. na

wydzierżawienie Rosji wspomnianych stacji, zawieszając praktycznie swój udział w systemie.

W obliczu dokonujących się istotnych zmian w sytuacji geopolitycznej i systemie

bezpieczeństwa na kontynencie europejskim, wynikających z procesu rozszerzania NATO,
Ukraina wprowadza poważne korekty do założeń swojej polityki wojskowej. Po
początkowych obawach o zepchnięcie do roli „strefy buforowej” lub „kordonu sanitarnego”
między NATO a Rosja, Ukraina zaczęła dostrzegać pewne pozytywne efekty tego procesu.
Uznaje m.in., że przybliżenie NATO do jej granic spowoduje wzrost zainteresowania ze
strony sojuszu i stworzy lepsze warunki do rozwoju korzystnej współpracy wojskowej.
Pozytywny stosunek Ukrainy do rozszerzenia NATO umocniło dodatkowo podpisanie karty o
szczególnym charakterze stosunków Ukraina – NATO.

Ewolucja ukraińskiego stanowiska wobec NATO znalazła odbicie w koncepcji

bezpieczeństwa narodowego, zaaprobowanej w styczniu 1997 r. przez prezydenta L. Kuczmę.
Dokument ten w obecnym kształcie zawiera sformułowanie mówiące o dopuszczalności
uczestnictwa Ukrainy w istniejących i tworzonych systemach bezpieczeństwa globalnego i
europejskiego, co umożliwia również rozpoczęcie postulowanych od dawna prac nad
nowelizacją doktryny wojskowej, dostosowanej do obecnych realiów polityczno –
wojskowych.

Duża aktywność Ukrainy w programie PdP, operacjach pokojowych ONZ oraz IFOR i

SFOR, stałe dystansowanie się od integracji wojskowej w ramach WNP, własne stanowisko
wobec rozszerzenia NATO na Wschód, jak również wypowiedzi czołowych ukraińskich
polityków

, sugerujące przyszły zamiar przystąpienia Ukrainy do NATO, świadczą o

umacnianiu się proeuropejskiego kierunku polityki wojskowej Ukrainy.

3. Doktryna wojskowa

Doktryna wojskowa jest częścią składową koncepcji bezpieczeństwa narodowego i

stanowi całokształt zatwierdzonych przez Radę Najwyższą Ukrainy fundamentalnych założeń

Ukraina przystąpiła do PdP jako pierwsze z państw b. ZSRR i jest najaktywniejszym uczestnikiem programu pod względem liczby

wspólnie przeprowadzonych ćwiczeń.

Decyzja o przystąpieniu Ukrainy do PSOP stała się podstawą do zarzutów wobec b. Ministra obrony W. Szmarowa o przekroczeniu

kompetencji i przyczyniła się do późniejszej dymisji.

Jako orientacyjny termin rozpoczęcia ubiegania się o członkostwo w NATO wymienia się rok 2010.

i zasad co do organizacji i zagwarantowania bezpieczeństwa obywatelom i państwu przy
pomocy środków politycznych, dyplomatycznych, ekonomicznych i wojskowych. Doktryna
wojskowa Ukrainy uwzględniając deklarowane cele polityczno-wojskowe ma charakter
obronny. Określa kierunki rozwoju SZ, opiera się na analizie sytuacji geopolitycznej w
świecie i długofalowym naukowym prognozowaniu jej rozwoju. Postanowienia doktryny są
obowiązujące dla organów państwowych, samorządowych oraz obywateli Ukrainy i są
podstawą do zespolenia ich działań w kierunku umocnienia bezpieczeństwa narodowego. W
oparciu o doktrynę wojenną opracowywane są koncepcje rozwoju poszczególnych rodzajów
sił zbrojnych, rodzajów wojsk i innych formacji oraz programy ich realizacji.

Strategicznym zadaniem Ukrainy jest ochrona suwerenności państwowej i

niezależności politycznej, integralności terytorialnej oraz nienaruszalności granic. Ukraina
stara się stać państwem zdolnym do odgrywania znaczącej roli w zagwarantowaniu
politycznej, ekonomicznej i militarnej stabilności w Europie i świecie.

Ogłaszając doktrynę wojenną o charakterze obronnym, Ukraina wychodzi z założenia,

że nie jest potencjalnym przeciwnikiem dla żadnego państwa. Swoje bezpieczeństwo traktuje
jako zdolność do obrony interesów narodowych w warunkach potencjalnego bądź
rzeczywistego zagrożenia wojennego.

a) ASPEKTY POLITYCZNO – WOJSKOWE:

Ukraina buduje swoje stosunki z innymi państwami na zasadach równoprawności,

wzajemnego poszanowania i korzyści, nieingerencji w wewnętrzne sprawy oraz w oparciu o
inne powszechnie uznane zasady i normy prawa międzynarodowego zapisane w Karcie
Organizacji Narodów Zjednoczonych, helsińskim Akcie końcowym i dokumentach
Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Ukraina realizuje politykę zagraniczną
i wojskową zgodnie z interesem narodowym, w tym:



nie wysuwa roszczeń terytorialnych wobec innych państw i nie uznaje tego
rodzaju roszczeń w stosunku do siebie;



ściśle przestrzega zasady nienaruszalności istniejących granic państwowych;



szanuje suwerenność i niezależność polityczną innych państw oraz uznaje ich
prawo do rozwiązywania wszelkich kwestii dotyczących bezpieczeństwa
narodowego zgodnie z ich interesami, bez stwarzania równocześnie zagrożenia
dla bezpieczeństwa innych państw;



dąży do rozwiązywania konfliktów międzynarodowych wyłącznie środkami
politycznymi, zgodnie z normami prawa międzynarodowego oraz drogą
zobowiązania się wszystkich państw do wzajemnej nieagresji;



buduje swoje stosunki z innymi państwami niezależnie od ich ustroju społeczno –
politycznego oraz orientacji polityczno – wojskowej uwzględniając wszelkie
kwestie bezpieczeństwa narodowego stron;



wyklucza użycie własnych sił zbrojnych do wykonywania zadań politycznych na
swoim terytorium;



występuje przeciwko rozmieszczaniu obcych wojsk na swoim terytorium, jak
również na terytorium innych państw bez ich zgody;



wyklucza możliwość jednostronnego i całkowitego rozbrojenia swojego państwa;



wspiera system światowego i ogólnoeuropejskiego bezpieczeństwa;



potwierdza bezatomowy status państwa Ukraińskiego;



przestrzega zakazu rozpowszechniania technologii produkcji broni jądrowej,
chemicznej i biologicznej;

Ukraina opowiada się za stworzeniem światowego i ogólnoeuropejskiego systemu

bezpieczeństwa i uważa uczestniczenie w nich za ważny element własnego bezpieczeństwa.
Pozostając poza blokami wojskowymi, popiera tworzenie niezawodnych mechanizmów
międzynarodowych oraz ogólnoeuropejskiej struktury bezpieczeństwa na szczeblu
dwustronnym, regionalnym i globalnym w celu pogłębienia zaufania, partnerstwa i otwartości
w działalności polityczno – wojskowej.

Ukraina głównymi przyczynami wojen i konfliktów upatruje w sprzecznościach

ekonomicznych, politycznych, terytorialnych, narodowościowo – etnicznych, religijnych lub
innych, które nie zawsze rozwiązywane są przez państwa bezkonfliktowo.

Za swojego potencjalnego przeciwnika Ukraina będzie uważać państwo, którego

konsekwentna polityka stwarza dla niej zagrożenie wojenne, prowadzi do ingerencji w
wewnętrzne sprawy oraz stanowi zamach na jej terytorialną integralność i interesy narodowe.

Ukraina ocenia wojnę jako narzędzie polityki narodowej, uznając zasadę

niestosowania siły ani groźby jej użycia i dąży do rozwiązywania wszelkich sporów
międzynarodowych i konfliktów wyłącznie metodami politycznymi.

Ukraina uczestniczy w redukcji wojsk i zbrojeń konwencjonalnych na podstawie

odpowiednich porozumień międzynarodowych, uwzględniając przy tym konieczność
zachowania własnej zdolności obronnej na odpowiednim poziomie. Szanuje prawo do
swobodnego wyboru systemu społeczno – politycznego przez inne państwa. Wyklucza
ingerencję wojskową w jej wewnętrzne sprawy.

Główne zadanie w ewentualnej wojnie ma polegać na odparciu agresji zbrojnej,

obronie suwerenności państwowej, niezależności politycznej, terytorialnej integralności oraz
doprowadzenia do jak najszybszego zaprzestania środkami politycznymi i dyplomatycznymi
działań wojennych.

Ukraina użyje swoich SZ wyłącznie w przypadku agresji zbrojnej przeciwko niej lub

zamachu na jej integralność terytorialną, nienaruszalność granic państwowych lub w celu
wypełnienia międzynarodowych zobowiązań.

Państwo i jego siły zbrojne, w razie wybuchu wojny, będą ściśle przestrzegać

zobowiązań wynikających z międzynarodowych porozumień w sprawie ochrony ofiar
konfliktów zbrojnych.

Ukraina uważa użycie broni jądrowej za niedopuszczalne, ponieważ skutki wojny

jądrowej byłyby katastrofalne dla całej ludzkości. W polityce zagranicznej aktywnie
występuje za powszechnym rozbrojeniem jądrowym. Ukraina nigdy nie usankcjonuje
zastosowania broni jądrowej i wyrzeka się stosowania w stosunkach międzynarodowych
groźby jej użycia.

b) ASPEKTY TECHNICZNO – WOJSKOWE:

Głównymi kierunkami i zadaniami zapewnienia bezpieczeństwa wojskowego są:

♦

w czasie pokoju – prognozowanie celu i charakteru potencjalnej wojny,
utrzymywanie własnych SZ zgodnie z przyjętymi na siebie międzynarodowymi
zobowiązaniami oraz potencjału wojennego na poziomie wystarczającym dla
powstrzymania agresji zbrojnej, zabezpieczenie nienaruszalności granic
państwowych w powietrzu, na lądzie i morzu, udaremnianie możliwych
prowokacji i zamachów na suwerenność kraju, utrzymanie stałej gotowości sił
zbrojnych do odparcia możliwej agresji ze strony jakiegokolwiek państwa
(koalicji państw) z przestrzeni powietrzno – kosmicznej, lądu lub morza;

♦

w czasie wojny – mobilizacja wszystkich zasobów materialnych i ludzkich kraju
w celu odparcia agresji zbrojnej, zadania klęski agresorowi, pozbawienia go
możliwości kontynuowania wojny i przerwania działań wojennych na warunkach

korzystnych dla Ukrainy. Bezpieczeństwo wojskowe Ukrainy jest osiągane
poprzez:


wspólne wysiłki dyplomatyczno – polityczne ukierunkowane na obniżenie
poziomu konfrontacji wojskowej;



tworzenie stref wolnych od broni masowego rażenia oraz regionalnych
systemów bezpieczeństwa;



aktywne akcje zbiorowe w celu rozwiązania pojawiających się konfliktów;



utrzymywanie wojsk regularnych i rezerw, które ze względu na swoją
liczebność, wyposażenie, wyszkolenie bojowe i stopień rozwinięcia
gwarantowałyby odparcie agresji;



mobilizacyjne i strategiczne rozwiniecie wszystkich rodzajów sił zbrojnych w
celu przystąpienia państwa do wojny;



zdolność prowadzenia działań wojennych na lądzie, morzu, w bliskim
kosmosie i powietrzu;



zapewnienie wysokiego poziomu dyscypliny i wyszkolenia stanu osobowego
do wykonywania zadań walki zbrojnej w każdych warunkach bojowych;



wyposażenie sił zbrojnych w najnowocześniejsze środki walki;



gotowość wydzielania kontyngentów wojskowych do składu wojsk ONZ,
zgodnie z decyzjami Rady Bezpieczeństwa, z zadaniem powstrzymania
agresywnych działań państwa lub grupy państw, a także utrzymania pokoju i
bezpieczeństwa w różnych regionach.

c) ASPEKTY EKONOMICZNO – WOJSKOWE:

Polityka ekonomiczno – wojskowa polega na utrzymaniu zdolności obronnej państwa

poprzez zapewnienie racjonalnych wydatków wojskowych.

Jednocześnie własny potencjał naukowo – techniczny i produkcyjny zorientowany jest

na rozwój współczesnych technologii oraz stworzenie na ich bazie systemów uzbrojenia,
które w ramach istniejących ograniczeń politycznych, ekonomicznych, międzynarodowo –
prawnych i innych dają możliwość skutecznego wykonywania zadań stojących przed SZ.
Główne zasady polityki ekonomiczno – wojskowej Ukrainy to:



zapewnienie maksymalnej efektywności produkcji wojskowej w warunkach
ograniczeń finansowych i zasobów materialnych;



ogłaszanie konkursów na projekty nowych systemów uzbrojenia i ich produkcję;
wykorzystanie kontraktów do wykonania zamówień MO;



zastosowanie w systemach uzbrojenia najnowocześniejszych technologii i
niezbędnego poziomu unifikacji ich elementów;



bezpieczna pod względem ekologicznym i korzystna pod względem
ekonomicznym utylizacja systemów uzbrojenia i sprzętu podlegającego
likwidacji;



racjonalna konwersja produkcji wojskowej.

Priorytet nadaje się technologiom podwójnego (wojskowego i cywilnego)

przeznaczenia i najnowocześniejszym (konkurencyjnym) technologiom, w których Ukraina
osiągnęła, bądź może osiągnąć poziom światowy. Priorytetowo traktuje się uzbrojenie i sprzęt
zwiększający siłę ognia i mobilność wojsk oraz systemy uzbrojenia konkurencyjne na rynku
światowym.

Wyposażenie sił zbrojnych w nowoczesne systemy uzbrojenia i sprzęt może być

realizowane poprzez: własną produkcję, koprodukcję oraz zakupy za granicą.

W pierwszej kolejności finansowane są programy zabezpieczenia materialnego i

socjalnego stanu osobowego sił zbrojnych.

W odniesieniu do sił zbrojnych doktryna zakłada utrzymywanie potencjału

wojskowego na poziomie wystarczalności obronnej, a przygotowanie SZ do obrony państwa
ma być podporządkowane następującym zasadom:



dyslokacja sił zbrojnych na terytorium Ukrainy oraz ich gotowość bojowa
powinny zapewnić skuteczną obronę granic lądowych i morskich na wszystkich
kierunkach, jak również zagwarantować obronę powietrzno – kosmiczną
najważniejszym ośrodkom administracyjnym i przemysłowym;



niezależnie od utrzymywania wszystkich rodzajów sił zbrojnych, rodzajów wojsk
i wojsk specjalnych na równomiernym poziomie, priorytetowe znaczenie
powinien mieć rozwój sił i środków rozpoznania, obrony powietrzno –
kosmicznej, walki radioelektronicznej, wojsk rakietowych, lotnictwa, jednostek
powietrznoszturmowych oraz nowych generacji uzbrojenia, w tym broni
precyzyjnego rażenia;



wyposażenie SZ w jednolite, zautomatyzowane systemy dowodzenia i łączności
oraz utworzenie na terytorium Ukrainy jednolitego systemu informacyjnego dla
wszystkich rodzajów sił zbrojnych i rodzajów wojsk;



proces szkolenia operacyjno – taktycznego i mobilizacyjnego sił zbrojnych
powinien obejmować przygotowanie ich do prowadzenia wszystkich rodzajów
działań bojowych, co z kolei powinno umożliwiać dokonanie wyboru sposobów i
form tych działań odpowiednio do zaistniałej sytuacji.

Dyskusje nad doktryną, prowadzone od 1994 r., akcentują potrzebę jej nowelizacji,

m.in. dokonania zmiany zapisu wykluczającego uczestnictwo Ukrainy w blokach
wojskowych

, co pozwoli dostosować ją do zmieniającej się sytuacji polityczno – wojskowej

w Europie.

Bezpieczeństwo kraju

W sferze wewnętrznej zasadniczym problemem dla Ukrainy jest stworzenie

niezależnego systemu ekonomiczno-finansowego oraz silnej armii. Natomiast w sferze
zewnętrznej – transformacja z państwa wschodnioeuropejskiego w środkowoeuropejskie. W
związku z tym Ukraina dokonuje gruntownych zmian w sferze politycznej, kulturowej i
ekonomicznej oraz reformuje armię.

Ukraina deklaruje status państwa pozablokowego oraz neutralność. Znalazło to swój

wyraz w „Deklaracji o suwerenności państwowej”. W zgodzie z koncepcją neutralności,
Ukraina, będąc członkiem WNP, wyraźnie dystansuje się od wojskowych struktur w ramach
Wspólnoty, zdominowanej przez Rosję. Nieuregulowany do dzisiaj status Półwyspu
Krymskiego, granic ukraińsko-rosyjskich, spór dotyczący podziału Floty Czarnomorskiej,
rosyjska presja ekonomiczna – wszystko to sprawia, iż Ukraina czuje się zagrożona ze strony
wielkiego sąsiada i skłania ją to do szukania dodatkowych zabezpieczeń i gwarancji
bezpieczeństwa. W tej sytuacji Ukraina występuje z różnymi inicjatywami oraz angażuje się
w szereg przedsięwzięć dla bezpieczeństwa regionalnego poza obrębem Wspólnoty.

Opinie takie formułują zarówno zwolennicy integracji z systemem bezpieczeństwa zbiorowego WNP (parlamentarne ugrupowania

lewicowe), jak i NATO (środowiska narodowo – demokratyczne). Zdaniem jednych i drugich, obecna współpraca w ograniczonym zakresie
z obydwoma blokami nie daje Ukrainie gwarancji bezpieczeństwa, jakie posiadają członkowie tych organizacji, w przypadku agresji z
zewnątrz.. Badania opinii publicznej wykazują, że liczba zwolenników neutralności Ukrainy znacznie się zmniejszyła i nie jest już
dominująca, a odsetek zwolenników przystąpienia do NATO stale rośnie i zbliża się do 40%.

Przejawia się to m.in.:



we wspieraniu koncepcji regionalnych systemów bezpieczeństwa i wysuwaniu
własnych inicjatyw o takim charakterze;



w udziale w OBWE oraz instytucjach stowarzyszonych przy zachodnich
strukturach bezpieczeństwa (Północnoatlantycka Rada Współpracy, Partnerstwo
dla Pokoju);



w zapobieganiu o zachodnie gwarancje bezpieczeństwa.

Inicjatywa dotycząca bezpieczeństwa regionalnego, znana pod nazwą „Planu

Krawczuka” została wysunięta przez Ukrainę już w maju 1993 r. Koncepcja bezpieczeństwa
obejmowała swoim zasięgiem państwa regionu Europy Środkowo-Wschodniej, ale bez Rosji.
Stanowisko strony ukraińskiej prezydent Krawczuk tłumaczył tym, iż Ukraina „nie ma złych
zamiarów, niepokoi się jedynie o swoje bezpieczeństwo”. Autorzy omawianej inicjatywy
przede wszystkim optowali za wspólną deklaracją ewentualnych państw członkowskich
„strefy bezpieczeństwa”, w której zgodziłyby się działać zgodnie z zasadami OBWE i Karty
ONZ oraz wyrzekałyby się stosowania siły lub groźby jej użycia.

Obecnie Ukraina jest postrzegana jako rodzaj strategicznego łącznika między

państwami Europy Środkowej, nastawionymi na szybką integrację z Zachodem, a Rosją,
dążącą do odbudowy strefy wpływów w zachodniej części dawnego imperium. Ukraina ma
uzasadnione powody do troski o swe bezpieczeństwo i tworzy sieci dwustronnych powiązań,
umacniających jej suwerenność oraz określających jej miejsce w europejskich strukturach
bezpieczeństwa.

Ukraina bardzo aktywnie działa na forum OBWE, wiążąc z tą instytucją nadzieje na

budowanie ogólnoeuropejskiej architektury bezpieczeństwa. Szczególnie na forum OBWE,
opowiada się za budowaniem partnerskich stosunków międzypaństwowych na obszarze
postsowieckim, za angażowaniem państw zachodnich do rozwiązywania konfliktów w tym
regionie. Również bardzo aktywnie działa w Północnoatlantyckiej Radzie Współpracy.

W 1994 r. Ukraina podpisała „Dokument ramowy”, tym samym, deklarując wolę

uczestnictwa w Partnerstwie dla Pokoju i przedstawiła swój „indywidualny program
partnerstwa”. Akt ten oznacza, iż Ukraina oficjalnie zaakceptowała kryteria, jakie NATO
wyznaczyło krajom partnerskim (przejrzystość planowania obronnego i budżetu na obronę,
demokratyczna kontrola nad SZ, udział w misjach pokojowych) oraz zasady, na jakich ma się
odbywać współpraca wojskowa (szkolenia i ćwiczenia), a także polityczna (konsultacje na
wypadek zagrożenia bezpieczeństwa kraju).

Wydzielone kontyngenty z SZ Ukrainy, pomimo trudności finansowych, biorą

aktywny udział w operacjach pokojowych, zwłaszcza w regionach, gdzie ma ona swoje
interesy narodowe. Wynika z tego konieczność tworzenia w ramach SZ pododdziałów, które
będą w każdej chwili gotowe do wzięcia udziału w operacjach pokojowych i humanitarnych
ONZ.

Problem broni jądrowej

Na początku 1992 r. na Ukrainie znajdowało się: około 1300 głowic jądrowych na 176

rakietach strategicznych typu SS-19 i SS-24, około 600 rakiet na bombowcach strategicznych
oraz 2,5 tys. sztuk taktycznej broni jądrowej, którą Rosja potajemnie wywiozła jeszcze w tym
samym roku.

Z początkiem 1993 r. Amerykanie, Rosjanie i Ukraińcy rozpoczęli trudne negocjacje

w sprawie broni jądrowej, bezpieczeństwa Ukrainy oraz stosunków ukraińsko-rosyjskich.
Najtrudniejszymi do rozwiązania były problemy rekompensaty finansowej i gwarancji

bezpieczeństwa dla Ukrainy, ponieważ Stany Zjednoczone, jak i Rosja odnosiły się
niechętnie do udzielania rozszerzonych gwarancji.

W lipcu 1993 r. Rada Najwyższa podjęła uchwałę, że broń jądrowa znajdująca się na

terytorium Ukrainy stanowi jej własność, a w listopadzie 1993 r. parlament warunkowo
ratyfikował układ START-I. Ratyfikacja miała wejść w życie pod warunkiem, że Ukraina
otrzyma gwarancje, że żadne państwo „nie skieruje przeciwko niej broni konwencjonalnej i
atomowej oraz nie będzie zagrażać jej integralności terytorialnej”. Rokowania trójstronne
zakończyły się podpisaniem przez prezydentów porozumienia amerykańsko-rosyjsko-
ukraińskiego, uzupełnionego aneksem. W porozumieniu tym ustalono m.in., iż:

♦

Ukraina przekaże Rosji wszystkie (176) międzykontynentalne rakiety balistyczne
SS-19 i SS-24 oraz ponad 1500 głowic nuklearnych. Głowice zostaną zniszczone,
a odzyskany z nich uran zostanie przetworzony na paliwo dla elektrowni
jądrowych. Amerykanie zażądali, aby proces wzbogacania uranu odbywał się pod
kontrolą niezależnych inspektorów. Część przetworzonego uranu powróci na
Ukrainę jako paliwo dla elektrowni jądrowych, za które Rosji zapłacą
Amerykanie;

♦

Ukraina otrzyma od USA 175 mln dolarów na demontaż BJ (wartość
rekompensaty i koszty demontażu eksperci ukraińscy wycenili na 2,8 mld
dolarów), 330 mln dolarów pomocy gospodarczej oraz paliwo jądrowe. Ze strony
rosyjskiej, w ramach rekompensaty dla Ukrainy przewidziano m.in. anulowanie
części zadłużenia z tytułu importu rosyjskiej ropy naftowej i gazu;

♦

Ukraina otrzyma gwarancje bezpieczeństwa od Rosji, Wielkiej Brytanii i Stanów
Zjednoczonych, gdy zostanie państwem nieatomowym. Nie wykraczają one jednak
poza standardowe gwarancje oferowane przez Radę Bezpieczeństwa ONZ oraz
wynikające z postanowień OBWE i układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej
(NPT).

Na początku lutego 1994 r. parlament ratyfikował układ START-I, ale wstrzymał się z

debatą o ratyfikacji układu NPT.

W przypadku, gdyby Ukraina zrezygnowała z realizacji porozumienia trójstronnego

nastąpiłaby jej izolacja na arenie międzynarodowej. Wówczas szanse uzyskania pomocy
przez Ukrainę od międzynarodowych instytucji finansowych zmalałyby do zera. Jednak
Ukraina zdawała sobie sprawę z tego jak wielkie są koszty utrzymywania tak potężnego
arsenału jądrowego, który był olbrzymim ciężarem dla gospodarki kraju – zrujnowanej i
pozbawionej wsparcia z zagranicy.

Porozumienie amerykańsko-rosyjsko-ukraińskie ma duże znaczenie dla

bezpieczeństwa nuklearnego w skali globalnej, ponieważ przyczynia się do zmniejszenia
liczby państw dysponujących BJ. Ustępstwo Ukrainy eliminuje ważną przeszkodę hamująca
proces rozbrojenia jądrowego Rosji i Stanów Zjednoczonych, wynikający z układów START-
I i START-II, na mocy których światowe arsenały rakiet jądrowych powinny ulec
zmniejszeniu o dwie trzecie.

Porozumienie trójstronne jest bardzo korzystne dla Polski ponieważ przyczynia się do

zmniejszenia zagrożenia jądrowego w Europie Środkowo-Wschodniej oraz działa jako
czynnik odstraszający w stosunku do imperialnych ambicji Rosji, pozwalając przypuszczać,
że ewentualne zagrożenie ze Wschodu może zostać powstrzymane na granicy z Ukrainą.

W czerwcu 1996 r. prezydent ogłosił na forum parlamentu, iż Ukraina (dopiero co

jeszcze trzecia potęga atomowa świata) stała się krajem bezatomowym, po czym wezwał
wszystkie narody by również pozbyły się broni atomowej ze swojego terytorium.

Na mocy podpisanej w Kijowie poprawki do umowy amerykańsko – ukraińskiej w

sprawie pomocy USA na rozbrojenie i konwersję kompleksu wojskowo – przemysłowego
Ukrainy, przedłużono termin obowiązywania ww. umowy do 27.06.2001 r. Zgodnie z
poprawką, Ukraina ma otrzymać dodatkowe fundusze, które zostaną przeznaczone na
zakończenie programu likwidacji rakiet nośnych SS-19 i SS-24 i ich stanowisk startowych
oraz 40 samolotów bombowych Tu-160 i Tu-95 (wraz z będącymi na ich uzbrojeniu
rakietowymi pociskami manewrującymi).

6. Budżet Ministerstwa Obrony Ukrainy na 1999 r.

W listopadzie 1998 roku Gabinet Ministrów Ukrainy przesłał do Rady Najwyższej

projekt budżetu na 1999 r., w którym dochody zaplanowano w wysokości 32,7 mld UAH
(1USD = 4.03 UAH), a wydatki na poziomie 33,4 mld UAH. Deficyt budżetowy miał
wynieść 0,6% PKB. Projekt budżetu Ukrainy na 1999 r. przewidywał radykalne zmniejszenie
wydatków na obronę narodową. Planowano na nią kwotę w wysokości ok. 1,678 mld UAH tj.
ok. 441 mln USD (w budżecie na 1998 r. wydatki na obronę były planowane na podobnym
poziomie; uwzględniając jednak inflację, budżet SZ na 1999 r. wg projektu był realnie
mniejszy o około 20%). Zgodnie z projektem, na utrzymanie SZ planowano wydać aż 85%
całego budżetu (tj. 1,420 mld UAH), a ponadto na budownictwo wojskowe – 25 mln,
mobilizacyjne przygotowanie gospodarki narodowej – 9 mln, naukowo-koordynacyjne
centrum adaptacji wojskowych zwalnianych do rezerwy – 450 tys., utrzymanie generalnej
inspekcji wojskowej przy prezydencie – 570 tys., przygotowanie poborowych na potrzeby SZ
i innych formacji wojskowych w strukturach Towarzystwa Wspierania Obrony Ukrainy – 10
mln, na likwidację uzbrojenia strategicznego – 3,95 mln UAH.

Dodatkowo MO Ukrainy miało otrzymać 32 mln 850 tys. UAH na działalność

wywiadu wojskowego.

Przyjęta w styczniu 1999 r.,przez Radę Najwyższą Ukrainy, ustawa budżetowa na

1999 rok, zakłada dochody państwa na poziomie 23,895 mld UAH

(5,9 mld USD),

natomiast wydatki w wysokości 25,135 mld UAH (6,3 mld USD). Deficyt stanowiący 1%
PKB, w myśl założeń rządowych, ma być sfinansowany ze źródeł zewnętrznych (630 mln
UAH pożyczki z MFW) oraz wewnętrznych (610 mln UAH pożyczki krajowe).

Na wydatki obronne zaplanowano kwotę 2,4 mld UAH (685 mln USD), czyli 2,04%

PKB. W porównaniu z wydatkami w roku ubiegłym, w którym na ten cel przeznaczono
2,11% PKB, oznacza to spadek o około 300 mln USD. Ministerstwo Obrony, które zabiegało
o wydzielenie z budżetu państwa 2,6 mld UAH jako niezbędnego minimum, otrzyma
zaledwie 1,71 mld UAH, co stanowi 1,45% PKB.

Sukcesywne ograniczenia w wydawaniu publicznych nie dotyczy wyłącznie SZ, lecz

znajduje odzwierciedlenie w budżetach pozostałych resortów siłowych, które wspólnie z MO
stanowią system bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego państwa. Na finansowanie
pozostałych struktur wojskowych, takich jak Gwardia Narodowa, Wojska Ochrony
Pogranicza oraz jednostek podległych Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, zamierza się
przeznaczyć około 200 mln USD, czyli o ponad 90 mln USD mniej niż w 1998 roku.

Zasadniczą część wydatków wojskowych bo aż 80% przeznaczy się na utrzymanie sił

zbrojnych –ponad 400 mln USD, z których 2/3 przypada na płace dla żołnierzy i
pracowników wojska. Przy zakładanym przez rząd ukraiński poziomie inflacji (12%) oraz
przewidywanym spadku wartości hrywny, realne nakłady na ten cel obniżą się o około 30%.

1 USD = 3,47 UAH (11.01.1999 r.)

Zmniejszone będą wydatki na zakup uzbrojenia i sprzętu wojskowego, co wpłynie na

starzenie się techniki wojskowej. Przeznaczenie 20 mln USD na modernizację sił zbrojnych i
20 mln USD na prace badawczo – rozwojowe oraz 19 mln USD na finansowanie
przedsięwzięć związanych z likwidacją broni strategicznej jest uzależnione od uzyskania
dochodu ze sprzedaży nadwyżki uzbrojenia i sprzętu wojskowego.

Struktura wydatków MO Ukrainy w latach 1996 - 99

Specyfikacja wydatków

Wydatki w latach (ceny bieżące)

1996 r.

1997 r.

1998 r.

1999 r.

mln USD

Utrzymanie sił zbrojnych

642,85

78,53

658,60 82,83

487,47 71,61

405,75

83,03

Zakupy dla wojska

98,90

12,08

104,83 13,18

24,87

3,66

20,00

4,09

Prace badawczo - rozwojowe

16,48

2,01

16,12

2,03

12,10

1,78

20,00

4,09

Inne wydatki

131,59 19,33

33,13

6,78

Razem wydatki wojskowe

758,23

92,62

779,55 98,04

656,03 96,38

478,88

97,99

Inwestycje budowlane

60,43

7,38

9,67

1,22

16,60

2,44

7,14

1,46

Mobilizacyjne przygotowanie
gałęzi przemysłu

5,92

0,74

8,07

1,18

2,63

0,55

Razem wydatki MO Ukrainy

818,66

100,0

795,14 100,0

680,70 100,0

488,65

100,0

Szacunki prowadzone w cenach bieżących, wykazują sukcesywny spadek wydatków

obronnych Ukrainy w przeliczeniu na jednego obywatela. W 1996 r. przeznaczono 23,01
USD, w 1997 – 22,34 USD, w 1998 – 19,26 USD, w 1999 r. planuje się wydać zaledwie
13,58 USD.

Wydatki obronne Ukrainy w latach 1996 - 1999

Specyfikacja wydatków

Wydatki w latach w mln dolarów (ceny bieżące)

1996

1997

1998

1999

Utrzymanie sił zbrojnych

642,85

658,60

487,47

405,75

Inne wydatki

131,59

33,13

Razem wydatki bieżące

642,85

658,60

621,06

438,88

Zakupy dla wojska

98,90

104,83

24,87

20,00

Prace badawczo - rozwojowe

16,48

16,12

12,10

20,00

Razem wydatki zbrojeniowe

115,38

120,95

36,97

40,00

RAZEM WYDATKI WOJSKOWE

758,23

779,55

656,03

478,88

Inwestycje budowlane

60,43

9,67

16,60

7,14

Mobilizacyjne przygotowanie gałęzi przemysłu

5,92

8,07

2,63

RAZEM WYDATKI MO UKRAINY

818,66

795,14

680,70

488,65

Inne

Wojska Wewnętrzne MSW

40,44

35,10

22,28

Służba Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU)

116,12

89,94

62,38

Gwardia Narodowa

34,94

26,59

18,58

Główny Zarząd Łączności Rządowej SBU

39,67

31,33

19,71

Inne organy ochrony państwa

10,75

34,97

25,28

RAZEM

269,23

241,92

217,83

148,23

Wojska Ochrony Pogranicza

82,42

90,86

73,88

49,05

RAZEM WYDATKI OBRONNE

1170,31

1127,92

972,41

685,93

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO

45054,95

49462,36

45953,56

33571,42

WYDATKI OBRONNE JAKO % PKB

2,59

2,28

2,11

2,04

Wydatki obronne w USD na 1 obywatela

23,01

22,34

19,26

13,58

Zmniejszenie budżetu SZ będzie miało przede wszystkim negatywne skutki dla

procesu szkolenia wojsk, możliwości udziału jednostek w ćwiczeniach w ramach PdP, w tym
również w ramach polsko – ukraińskiego batalionu oraz dla utrzymania zakładanego poziomu
gotowości bojowej wojsk. Wpłynie też negatywnie na ukraiński przemysł zbrojeniowy, który

Wydatki wojskowe związane z przychodami z tytułu sprzedaży mienia i świadczonych usług, przeznaczone na utylizację broni

strategicznej oraz finansowanie wywiadu wojskowego.

Wydatki wojskowe związane z przychodami z tytułu sprzedaży mienia i świadczonych usług, przeznaczone na utylizację broni

strategicznej oraz finansowanie wywiadu wojskowego.

nie będzie mógł liczyć na zamówienia ze strony rodzimych SZ. Stawia też pod znakiem
zapytania przeprowadzenie podstawowych reform, które miałyby doprowadzić do
zredukowania liczebności SZ do poziomu 310 tys. żołnierzy i 90 tys. pracowników
cywilnych.

Przenoszone z roku na rok zadłużenie MO, może spowodować utratę płynności

finansowej. Wyjściem z tej sytuacji może być wypłacenie prawie 1 mld UAH z tytułu
zadłużenia za świadczone na rzecz wojska usługi i około 0,5 mld UAH zaległości płacowych,
a więc niemal równowartość przewidywanych na 1999 r. wydatków ministerstwa.

Przyznane w ustawie budżetowej na 1999 r. środki na wydatki wojskowe, nie dają

gwarancji ich realizacji, a ze względu na inflację i sztuczne utrzymywanie wysokiego kursu
hrywny w stosunku do dolara, pozwalają jedynie na bieżące funkcjonowanie sił zbrojnych.

System obronny

Już we wczesnej fazie formowania państwa parlament ukraiński ustanowił silne

mechanizmy kontrolne nad siłami zbrojnymi: prezydent jako naczelny dowódca, Rada
Obrony złożona z wysokich przedstawicieli rządu i wojska, minister obrony wraz ze swoim
resortem i Sztabem Generalnym.

Określone napięcia w sferze polityki bezpieczeństwa powodują pewne problemy

konfliktowe: podporządkowanie Floty Czarnomorskiej oraz przynależność Krymu. Problem
Floty jest sztuczny, natomiast problem Krymu jest mocno związany ze sprawą społeczności
krymsko-tatarskiej. Nietolerancyjna polityka Federacji Rosyjskiej wobec problemu
krymskiego może doprowadzić do zamiany Krymu w czarnomorski Cypr, a zagrożenie Rosji
dezintegracją nasili się. Rozwiązanie problemu krymskiego komplikuje jego demografia.
Region ten jest zdominowany przez Rosjan, których jest tu 1,6 mln, drugie miejsce zajmują
Ukraińcy (600 tys.) i Tatarzy muzułmańscy (około 200 tys.), domagający się powstania
autonomicznego państwa tatarskiego wewnątrz Ukrainy.

Istotne dla Ukrainy są również stosunki z państwami zachodnimi, w tym także z

Polską. W październiku 1990 r, Ukraina podpisała z Polską deklarację o zasadach i
podstawowych kierunkach rozwoju wzajemnych stosunków.

Decyzja o utworzeniu narodowych sił zbrojnych Ukrainy została podjęta przez Radę

Najwyższą Ukrainy 22 października 1991 r. Powołano wówczas Państwowy Komitet ds.
Obrony i Bezpieczeństwa Ukrainy oraz Ministerstwo Obrony.

System obronny Ukrainy tworzą dwa zasadnicze komponenty:
a. wojska operacyjne (siły lądowe, siły obrony powietrznej i siły morskie);
b. siły obrony narodowej (Gwardia Narodowa, Wojska Ochrony Pogranicza, obrona

cywilna, Służba Bezpieczeństwa i wojska wewnętrzne).

Przewidywano, że wojska operacyjne zostaną sformowane w ciągu czterech lat, a

rozpoczęcie tego procesu nastąpiło po referendum 1 grudnia 1991 r. W różnorodnych
wypowiedziach przywódcy państwa i rządu deklarowali, iż siły zbrojne będą liczyć od 150 do
420 tys. żołnierzy. Formowanie sił zbrojnych rozpoczęto na początku 1992 r., obejmowało
cztery etapy:



w pierwszym etapie (od 1992 do 1993 r.) stworzono mechanizmy kierowania SZ,
włącznie z opracowaniem najbardziej niezbędnych dokumentów legislacyjnych;



w drugim etapie (od 1993 do 1994 r.) opracowano szczegółowe plany operacyjno-
strategiczne wykorzystania SZ;



w trzecim etapie (1995 r.) wypracowano nowy system mobilizacyjnego
rozwinięcia wojsk i przygotowania rezerw;



czwarty etap (od 1996 do 2000 r.) został przeznaczony na dokończenie zmian
strukturalnych oraz osiągnięcie docelowych stanów liczebności wojsk.

Nieco wcześniej, rozpoczęto tworzenie Gwardii Narodowej, która miała pierwotnie

liczyć około 100 tys. ludzi (obecnie pełni w niej służbę 23 tys. żołnierzy). Natomiast
najwcześniej na Ukrainie zaczęły funkcjonować Wojska Ochrony Pogranicza.

Przedstawione fakty pozwalały przypuszczać, że zarówno w dziedzinie koncepcji

obronnych, jak i liczebnością swoich SZ Ukraina zaczęła dopasowywać się do standardów
europejskich.

Ukraina miała własny pomysł na utworzenie SZ poprzez zawłaszczenie sprzętu i

uzbrojenia b. Armii Radzieckiej. Pomimo licznych sprzeciwów władz Związku Radzieckiego
oraz niedopuszczania w różnorodny sposób do samowolnego i niekontrolowanego
przejmowania przez Ukrainę jednostek b. Armii Radzieckiej, które mogły jedynie proces ten
opóźnić, bądź spowodować niewielką tylko zmianę tak liczby, jak i proporcji części
składowych przyszłych SZ Ukrainy, przejęcie oddziałów i pododdziałów oraz sprzętu
wojskowego stało się faktem.

Zasoby sprzętu wojskowego i uzbrojenia przejętego po b. Armii Radzieckiej dawały

możliwość Ukrainie posiadania nie tylko 450-tysięcznej, ale nawet milionowej armii. Było
tam bowiem około 6 tys. czołgów (w większości T-72 i T-64), prawie 8 tys. BWO, ponad 6,5
tys. różnych systemów artyleryjskich kalibru powyżej 100 mm i około 3 tys. samolotów i
śmigłowców różnych typów (największe zgrupowanie wojsk lotniczych w Europie). Jedynym
czynnikiem powstrzymującym przed tworzeniem tak dużej armii mogły być tylko – zresztą
jak we wszystkich postradzieckich republikach – względy natury ekonomicznej. W
rzeczywistości i Rosja, i Ukraina stały wręcz przed problemem, jak zredukować posiadane
armie, nie miały zaś żadnych kłopotów z tym, w co je uzbroić.

Zgodnie z Traktatem o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie CFE-1 i

uzupełnieniami zawartymi w umowie z Taszkientu, które podzieliły limity przewidziane
Układem CFE-1 dla b. ZSRR między poszczególne państwa powstające po jego rozpadzie
oraz z ustaleniami, co do liczby żołnierzy, przyjętymi w lipcu 1992 r. w Helsinkach – CFE-1a
(Akt Zamykający Rokowania w sprawie Stanu Osobowego Konwencjonalnych Sił Zbrojnych
w Europie), Ukrainie przypadło:

♦

w pięciu podstawowych kategoriach, ofensywnych systemów uzbrojenia
konwencjonalnego:
-

czołgów

- 4080;

BWO

- 5050;

artylerii kalibru powyżej 100 mm

- 4040;

samolotów bojowych

- 1090;

śmigłowców uderzeniowych

- 330;

♦

stan osobowy

- 450 000 żołnierzy.

Zgodnie z ustaleniami traktatowymi, w ciągu 40 miesięcy od daty podpisania

porozumienia, Ukraina zobowiązała się do zniszczenia olbrzymiej ilości nadwyżek uzbrojenia
w czterech podstawowych kategoriach (czołgi, BWO, samoloty bojowe i artylerię kalibru
powyżej 100 mm). Jeśli chodzi natomiast o śmigłowce uderzeniowe to Ukraina posiada ich
znacznie mniej aniżeli przewidują ustalenia traktatowe.

W końcu 1995 r. rząd Ukrainy poinformował, iż planuje zmniejszenie stanu

osobowego swej armii z około 470 tys. do poziomu 350 tys. w ciągu trzech lat tak, by w 2000
roku osiągnąć stan 250 tys. żołnierzy. Planuje się również skrócenie służby wojskowej z 24
do 18 miesięcy. Nadal jednak ukraińska armia będzie drugą (po Rosji) pod względem
liczebności w Europie.

Zmniejszenie stanu liczebnego wojska będzie związane z modernizacją uzbrojenia i

usprawnienia systemu mobilizacyjnego. Tendencje te są w Europie bardzo powszechne.

W 1995 r., przy prezydencie Ukrainy, utworzono Generalną Inspekcję Wojskową

(GIW). GIW rozpoczęła działalność pod koniec sierpnia 1995 r. Jej działalność polega na
kontroli tzw. resortów siłowych, w tym Ministerstwa Obrony, MSW, WOP i jednostek OC.
Kontroli podlega przede wszystkim przestrzeganie prawodawstwa Ukrainy, gospodarka
materiałowa i finansowa oraz wykonywanie zadań mobilizacyjnych w instytucjach cywilnych
i jednostkach resortów MO oraz MSW.

Działalność GIW zapewnia prezydentowi bezpośrednią kontrolę i wpływ na decyzje

podejmowane w tych resortach, przez co umacnia się jego pozycja w systemie władzy na
Ukrainie.

W lipcu 1995 r. prezydent powołał Główną Inspekcję Ministerstwa Obrony (GIMO),

której celem działania jest kontrolowanie przebiegu restrukturyzacji sił zbrojnych, ich
gotowości bojowej, szkolenia operacyjno-taktycznego i stanu moralno-psychologicznego.
Szefem inspekcji jest główny inspektor MO, którego wyznacza prezydent. Podlega on
bezpośrednio ministrowi obrony.

Utworzenie inspekcji w strukturze MO jest elementem procesu zmian organizacyjnych

w naczelnych władzach SZ. Zakładają one rozdzielenie obowiązków i ścisłe określenie
zakresu kompetencji oraz odpowiedzialności Ministerstwa Obrony i Sztabu Generalnego.
GIMO, w ramach formowania cywilnej struktury MO, jest organem sprawującym
bezpośrednią kontrolę nad siłami zbrojnymi i nadrzędnym w stosunku do Sztabu Generalnego
SZ Ukrainy.

Ukraina podpisała 14 września 1995 roku w Brukseli indywidualny program

współpracy w ramach „Partnerstwa dla Pokoju”. Przewiduje on konsultacje na różnych
szczeblach, wspólne ćwiczenia wojskowe, pomoc w szkoleniu kadr, wymianę doświadczeń w
zakresie operacji pokojowych oraz pomoc w rozwoju demokratycznej kontroli nad
ukraińskimi siłami zbrojnymi. Do udziału w realizacji tego programu strona ukraińska
wydzieliła specjalną grupę operacyjną, w skład której weszły dwa bataliony zmechanizowane
przeznaczone do wykonywania zadań w misjach pokojowych, batalion desantowy, eskadra
samolotów transportowych IŁ-76, eskadra śmigłowców Mi-8, dwa okręty oraz samodzielna
brygada obrony cywilnej. Ukraina zobowiązała się również udostępnić dwa poligony do
wspólnych ćwiczeń.

Podpisanie indywidualnego programu współpracy jest podsumowaniem

dotychczasowej aktywności Ukrainy na arenie międzynarodowej. W sensie politycznym krok
ten ma na celu zbliżenie państwa ze strukturami europejskimi. Z kolei w aspekcie militarnym
jest to sposób na poszukiwanie gwarancji bezpieczeństwa wobec imperialnych ambicji Rosji
oraz zabezpieczenie się przed rolą „bufora”, w przypadku wejścia do NATO państw Europy
Środkowej.

Wzmożona aktywność Ukrainy w ramach operacji pokojowych ONZ oraz programu

„Partnerstwa dla Pokoju” służy kreowaniu pozytywnego wizerunku Ukrainy na arenie
międzynarodowej jako państwa demokratycznego i niezależnego.

Ukraina konsekwentnie dąży do intensyfikacji kontaktów, w tym wojskowych, z

państwami Europy Zachodniej, Stanami Zjednoczonymi i Kanadą, podkreślając w ten sposób
swą niezależność polityczną od Rosji. Kierunek ten służy również realizacji strategicznego
celu – zbliżenia Ukrainy ze strukturami europejskimi oraz budowie własnej pozycji jako
regionalnego mocarstwa.

Ukraina nie zamierza wstępować do żadnych bloków polityczno-wojskowych.

Ogłosiła ona status państwa pozablokowego. Współpraca wojskowa Ukrainy z innymi
państwami będzie oparta na umowach bilateralnych. Dotychczas podpisała takie umowy z 30
państwami.

W obecnej strukturze dowódcy rodzajów SZ podlegają bezpośrednio ministrowi

obrony, a ponadto dowódca SL jest jednocześnie zastępcą ministra. Po reorganizacji
Ministerstwa Obrony i Sztabu Generalnego nastąpiło ograniczenie liczby stanowisk
wojskowych w Ministerstwie Obrony, z 2000 do 600. Minister obrony ma dwóch zastępców
– ds. polityki wojskowej i ds. uzbrojenia.

W skład Ministerstwa Obrony wchodzi wiele zarządów głównych: wywiadu

wojskowego, uzbrojenia, zaopatrywania, zarządzania i kontroli, administracji, służby
prasowej, kadr, służby zdrowia, finansowo-ekonomiczny, szkolnictwa wojskowego oraz
budownictwa i zakwaterowania oraz inspektoraty: bezpieczeństwa lotów i kontrolno-
rewizyjny. Na czele zarządów stoją osoby wojskowe.

Szef Sztabu Generalnego jest pierwszym zastępcą ministra obrony. Podlegają mu

zarządy sztabu: operacyjnego, reform i rozwoju sił zbrojnych, kontrwywiadu wojskowego,
mobilizacyjny, łączności, rozpoznania, obrony przeciwchemicznej i przeciwbiologicznej,
inżynieryjny, topograficzny, WRE, kontroli, zaopatrzenia, służby finansowej i spraw
zagranicznych. W jego składzie występują również: centralne stanowisko dowodzenia, dwa
wydziały szyfrów oraz jednostki zabezpieczające funkcjonowanie sztabu.

To zróżnicowanie składu obydwu instytucji wynika z podziału kompetencji,

wykonywanych zadań i podległości.

8. Współpraca Ukraina - NATO

W lipcu 1998 roku minęła pierwsza rocznica podpisania „Karty o szczególnym

partnerstwie między Sojuszem Północnoatlantyckim a Ukrainą”. Dokument ten potwierdza
poparcie sojuszu dla niepodległości, suwerenności i integralności terytorialnej Ukrainy oraz
popiera jej status jako państwa bez broni jądrowej. Przewiduje stworzenie mechanizmu
konsultacji na wypadek kryzysu, kiedykolwiek Ukraina dostrzeże bezpośrednie zagrożenie
swej integralności terytorialnej, politycznej niezależności czy bezpieczeństwa. Ponadto
Sojusz zadeklarował, że udzieli pomocy Ukrainie w:

•

reformowaniu jej sił zbrojnych i wprowadzeniu cywilnej kontroli nad armią,
planowaniu obronnym i wydatków na obronę narodową, formułowaniu koncepcji
strategii obronnej i polityki bezpieczeństwa narodowego;

•

określaniu ekonomicznych aspektów bezpieczeństwa, konwersji przemysłu
obronnego, badaniach kosmicznych, ochronie środowiska i bezpieczeństwie
nuklearnym;

•

rozwoju współpracy wojskowej i zapewnieniu interoperacyjności;

•

koordynacji ruchu powietrznego.

Zmiana na stanowisku ministra spraw zagranicznych Ukrainy spowodowała znaczne

ożywienie współpracy Ukrainy z NATO. Borys Tarasiuk po raz pierwszy oficjalnie
opowiedział się za wejściem Ukrainy do NATO. Aktywna polityka zagraniczna Ukrainy
spowodowała możliwość otwarcia stałej misji wojskowej sojuszu w Kijowie.

Ukraina dąży do zacieśnienia współpracy z NATO w sferze wymiany informacji

dotyczących bezpieczeństwa europejskiego, oraz również w kwestii współpracy wojskowo –
technicznej i wspólnej realizacji projektów w tej sferze, jak np.: standaryzacja typów
uzbrojenia. Sojusz z kolei rozpatruje możliwość wspólnych działań z SZ Ukrainy, m.in. w
sferze zautomatyzowanych systemów łączności i dowodzenia wojskami.

Ukraina, widząc brak możliwości współpracy w ramach Wspólnoty Niepodległych

Państw (WNP) i pogarszającą się sytuację w Federacji Rosyjskiej (FR), swojej szansy
upatruje w zbliżeniu ze strukturami europejskimi. Narastający kryzys finansowy w kraju
powoduje, że odbywające się w ramach programu PdP ćwiczenia wojskowe są praktycznie

jedyną możliwością szkolenia wojsk. Również wynajmowanie ukraińskich poligonów na
potrzeby PdP jest spowodowane głównie trudnościami w ich utrzymaniu.

W listopadzie 1998 r. prezydent Ukrainy podpisał „Państwowy program współpracy

Ukrainy z NATO do 2001 roku”. Program został opracowany na podstawie obowiązującego
na Ukrainie ustawodawstwa, koncepcji bezpieczeństwa narodowego, kierunków polityki
zagranicznej oraz doktryny wojskowej i ukierunkowany na zabezpieczenie pełnej realizacji
postanowień zawartych w „Karcie o specjalnym partnerstwie między Ukrainą a NATO”,
podpisanej w lipcu 1997 roku.

Program określa główne kierunki współpracy z Sojuszem Północnoatlantyckim w

sferze politycznej i wojskowo – technicznej, a także w zakresie wspólnego planowania
działań w sytuacjach nadzwyczajnych, przeciwdziałaniu rozprzestrzenianiu technologii
jądrowych, w walce z terroryzmem, przestępczością zorganizowaną, nielegalnym handlem
narkotykami oraz w sferach standaryzacji, technologii informacyjnych, ochrony środowiska
naturalnego i wykorzystania przestrzeni kosmicznej.

III. SIŁY ZBROJNE UKRAINY

1. Ogólne zadania sił zbrojnych oraz zasady ich tworzenia

Podstawowym zadaniem SZ jest obrona niepodległości, terytorialnej integralności i

nienaruszalności granic. Tworzenie ich odbywa się zgodnie z ustawodawstwem państwowym
i ratyfikowanymi przez Ukrainę międzynarodowymi traktatami i umowami wojskowymi..
Główne zasady organizacji i szkolenia sił zbrojnych Ukrainy to:



prowadzenie operacyjno – taktycznego, mobilizacyjnego, bojowego i
psychologicznego przygotowania stanu osobowego z uwzględnieniem praw
walki zbrojnej oraz zasad sztuki wojennej;



uzupełnienie stanu osobowego odbywa się poprzez pobór obywateli na podstawie
powszechnego obowiązku służby wojskowej i przyjmowania obywateli do
służby kontraktowej ze stopniowym przechodzeniem na armie zawodową;



wojskowo – patriotyczne wychowanie młodzieży przedpoborowej, poborowej i
stanu osobowego na tradycjach narodowo – historycznych;



rozwiązywanie kompleksu spraw związanych z ochroną socjalną wojskowych;



pełne odpartyjnienie (zakaz uczestniczenia w działalności organizacji
politycznych).

W skład sił zbrojnych Ukrainy wchodzą siły lądowe, powietrzne i morskie oraz inne

formacje wojskowe niezbędne do zapewnienia zdolności obronnej państwa przewidziane
obowiązującym ustawodawstwem. Jakościowymi wskaźnikami sprawności SZ Ukrainy są:
zdolność, skuteczność i odporność bojowa, mobilność, operatywność, żywotność, gotowość
mobilizacyjna do wykonywania zadania bojowego.

Przygotowanie sił zbrojnych do obrony przed agresją
Gotowość bojową i dyslokację SZ na terytorium Ukrainy określa konieczność

organizacji skutecznej obrony granic lądowych oraz morskich na wszystkich kierunkach,
zagwarantowania obrony powietrzno – kosmicznej najważniejszych ośrodków
administracyjnych, przemysłowych i obiektów newralgicznych.

Przy utrzymywaniu rodzajów sił zbrojnych na równomiernym poziomie, priorytetowe

znaczenie nadaje się rozwojowi broni precyzyjnej o zwiększonej sile rażenia, siłom i środkom
rozpoznania, obrony powietrzno – kosmicznej, WRE, wojskom rakietowym, lotnictwu,
jednostkom powietrznoszturmowym oraz nowym typom okrętów nawodnych i podwodnych.

Siły zbrojne są wyposażone w jednolite zautomatyzowane systemy dowodzenia i

łączności. Na terytorium Ukrainy tworzy się jednolity system informacyjny dla wszystkich
rodzajów SZ. W procesie szkolenia operacyjno – taktycznego, mobilizacyjnego i bojowego
siły zbrojne przygotowują się do prowadzenia wszystkich rodzajów działań bojowych. Przy
tym, przygotowanie to powinno zabezpieczać im możliwość wyboru efektywnych sposobów
oraz form prowadzenia działań wojennych, odpowiednio do powstałej sytuacji, przejęcia
inicjatywy nad przeciwnikiem i utrzymania jej. System szkolenia i wychowania kadr w SZ
jest częścią składową ogólnopaństwowego systemu oświaty i zapewnia przygotowanie
specjalistów wojskowych w czasie pokoju i wojny.

W czasie wojny z siłami zbrojnymi będą współdziałały wojska ochrony pogranicza,

Gwardia Narodowa, Służba Bezpieczeństwa i Wojska Ochrony Wewnętrznej Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych oraz formacje Obrony Cywilnej Ukrainy.

Przygotowanie państwa i ludności do obrony

Przygotowanie państwa do obrony polega na stworzeniu w czasie pokoju trwałego

systemu kierowania państwem i SZ, odpowiednich mocy produkcyjnych, rezerw
mobilizacyjnych, jak również na wcześniejszym przygotowaniu gospodarki narodowej do
zabezpieczenia potrzeb ludności, sił zbrojnych i innych formacji.

System przygotowania gospodarki narodowej jest dostosowany do systemu

mobilizacyjnego rozwinięcia wojsk i obrony cywilnej w celu zwiększenia jej odporności oraz
rozwinięcia masowej produkcji zbrojeniowej. Przygotowanie gospodarki narodowej do
procesu zabezpieczenia materiałowego wojsk osiąga się poprzez:



tworzenie rezerw mobilizacyjnych uzbrojenia, sprzętu wojskowego i innych
zasobów materiałowych, w tym w rejonach ześrodkowania (wykonywania
zadania bojowego) wojsk;



tworzenie infrastruktury państwa dla efektywnej realizacji zadań przez wojska;



wcześniejsze przygotowanie transportu do przerzutu jednostek w rejony zbrojnej
agresji;



doskonalenie systemu zabezpieczenia wojsk w środki materiałowe.

Właściwy poziom wyszkolenia wojskowego obywateli podlegających służbie

wojskowej, osiąga się poprzez opanowanie obsługi posiadanych przez siły zbrojne środków
walki i rażenia.

2. Władze naczelne

Zwierzchnikiem sil zbrojnych (SZ) Ukrainy jest prezydent, który odpowiada za

całokształt zagadnień związanych z obronnością państwa, w tym za gotowość bojową SZ.

W związku z powyższym prezydent:


przedstawia Radzie Najwyższej do zatwierdzenia projekty doktryny wojskowej,
koncepcji rozwoju sił zbrojnych i państwowego programu rozwoju techniki
wojskowej , a także propozycje w sprawach struktury SZ oraz wydatków
budżetowych na obronę i finansowanie rozwojowych programów uzbrojenia;



proponuje Radzie Najwyższej kandydatów na stanowisko ministra obrony;



koordynuje działalność organów państwowych w dziedzinie obronności;



prowadzi rokowania i podpisuje międzynarodowe umowy o współpracy
wojskowej;



zatwierdza plany mobilizacyjne oraz strategiczne plany użycia sił zbrojnych;



ogłasza: powszechną lub częściową mobilizację, stan wojny w przypadku agresji
zbrojnej, stan wojenny w wydzielonych rejonach, wprowadza w życie i odwołuje
akty prawne dotyczące czasu wojny;



wyznacza na stanowiska i odwołuje wyższych dowódców oraz dokonuje
mianowań w korpusie generałów;



podejmuje decyzje o poborze i zwolnieniu do rezerwy żołnierzy służby
zasadniczej, o mobilizacji na czas wojny oraz o demobilizacji;



ustanawia pełnomocnictwa, organizację i tryb działania organów kierownictwa
wojskowego.

Dekretem prezydenta nr 888/97 z dnia 21.08.1997 r. dokonano podziału kompetencji

Ministerstwa Obrony (MO) i Sztabu Generalnego (Szt. Gen.). Zgodnie z tym dekretem MO
jest centralnym organem władzy wykonawczej, który wprowadza w życie politykę państwa w
sferze obronności i rozwoju SZ, kieruje nimi i nadzoruje ich gotowość mobilizacyjną i
bojową.

Ministerstwo obrony Ukrainy

Do głównych zadań

Ministerstwa Obrony Ukrainy

należą:



realizowanie polityki państwa w zakresie obrony i rozwoju SZ;



ocena sytuacji wojskowo – politycznej i określanie stopnia zagrożenia wojennego;



bezpośrednie kierowanie SZ, utrzymywanie ich w stałej gotowości bojowej i
mobilizacyjnej;



wyposażanie SZ w uzbrojenie i technikę wojskową, szkolenie kadr, rozwój
szkolnictwa wojskowego i nauki, wzmacnianie dyscypliny i czuwanie nad
przestrzeganiem postanowień regulaminów oraz kształtowanie świadomości
żołnierzy;



realizacja przedsięwzięć z zakresu zapewnienia warunków socjalno – bytowych
żołnierzy zawodowych, członków ich rodzin oraz pracowników cywilnych
wojska;



tworzenie warunków dla cywilnej i społecznej kontroli nad SZ.

Ponadto Ministerstwo Obrony ma prawo:


powoływać specjalistów z innych ministerstw, organów centralnych władzy
wykonawczej, przedsiębiorstw i zakładów (za zgodą szefów tych instytucji) w celu
rozpatrzenia zagadnień leżących w jego kompetencji;



reprezentować Gabinet Ministrów (za jego zgodą) w międzynarodowych
organizacjach oraz podczas podpisywania międzynarodowych porozumień;



otrzymywać (w ustalonym porządku) z centralnych i terenowych organów władzy
wykonawczej informacje, dokumenty i materiały niezbędne do realizacji
spoczywających na nim zadań;



zwoływać w ustalonym trybie narady z udziałem przedstawicieli organów władzy
wykonawczej w zakresie należącym do jego kompetencji.

Ministerstwem kieruje minister, którego powołuje i odwołuje prezydent.

Sztab Generalny

Sztab Generalny SZ jest podporządkowany ministrowi obrony oraz pełni rolę

naczelnego organu wojskowego, w zakresie planowania obronności państwa i operacyjnego
dowodzenia SZ oraz innymi strukturami militarnymi. W czasie wojny jest roboczym organem
dowódcy SZ (prezydenta Ukrainy).

Na czele Sztabu Generalnego stoi szef sztabu, który jest jednocześnie pierwszym

zastępcą ministra obrony. Szefa Sztabu Generalnego mianuje i odwołuje prezydent.

Do głównych zadań

Sztabu Generalnego

należą:



planowanie strategiczne w zakresie użycia SZ oraz innych struktur militarnych,
koordynacja ich operacyjnego i mobilizacyjnego szkolenia;



organizacja i kontrola przedsięwzięć skierowanych na utrzymanie wojsk i sił w
stałej gotowości bojowej i mobilizacyjnej, powoływanie kadr oraz wyposażanie w
uzbrojenie i sprzęt wojskowy;



zabezpieczenie funkcjonowania systemu zarządzania SZ, ich współdziałania z
ministerstwami, organami władzy wykonawczej i strukturami militarnymi;



organizacja i realizacja szkolenia operacyjnego organów kierowania SZ i innymi
strukturami militarnymi.

Sztab Generalny ma również prawo:


korzystać z pomocy specjalistów MO Ukrainy, innych centralnych organów
władzy wykonawczej, zakładów, organizacji i przedsiębiorstw w zakresie
rozwiązywania problemów leżących w ich kompetencjach;



otrzymywać w ustalonym trybie z centralnych i terenowych organów władzy
wykonawczej dokumenty i materiały niezbędne do wykonywania stojących przed
nim zadań;



zwoływać w ustalonym porządku narady z udziałem przedstawicieli władzy
wykonawczej, w zakresie leżącym w jego kompetencjach.

3. Organizacja sił zbrojnych i program ich rozwoju

W okresie dwóch lat w ramach poszukiwań optymalnych struktur SZ, w tym

dostosowywania ich wielkości do możliwości ekonomicznych, pojawiły się różne koncepcje
restrukturyzacji ukraińskich SZ, a zwłaszcza sił lądowych – od koncepcji utworzenia
trzeciego okręgu wojskowego i utrzymania okręgowej struktury SZ, poprzez likwidację
dwóch okręgów wojskowych (Przykarpackiego i Odeskiego) i utworzenie na bazie korpusów
armijnych 5-7 dowództw operacyjno – terytorialnych.

Ostatecznie koncepcja restrukturyzacji SZ opracowana pod kierownictwem ministra

obrony gen. płk Kuźmuka w postaci „Państwowego programu tworzenia i rozwoju SZ
Ukrainy do 2005 r.”, została zatwierdzona 15.01.1997 r. przez prezydenta Ukrainy L.
Kuczmę. Program został opracowany z uwzględnieniem rozwoju sytuacji międzynarodowej i
ekonomicznej, narodowego potencjału naukowo – technicznego oraz produkcyjnego.
Reforma ma przebiegać w trzech etapach, ze skupieniem głównego wysiłku na dwóch
pierwszych.

I etap (1997 – 1998 r.)
Do głównych przedsięwzięć zaliczono:


określenie i zatwierdzenie struktury organizacyjnej i liczebności sił zbrojnych,
przewiduje się redukcję liczby jednostek, a także obiektów zabezpieczenia
logistycznego oraz racjonalizację struktury dowodzenia poszczególnych szczebli
odpowiednio do zadań i zakresu odpowiedzialności;



wypracowanie jednolitego systemu zabezpieczenia logistycznego dla wszystkich
rodzajów sił zbrojnych;



reorganizację systemu szkolnictwa wojskowego odpowiednio do potrzeb sił
zbrojnych, w tym szczególnie optymalizację jego struktury administracyjnej;



rozwój budownictwa mieszkaniowego dla kadry zawodowej;

II etap (1999– 2000 r.)
Zakłada kontynuację wprowadzania reformowanej w I etapie struktury sił zbrojnych

oraz wypracowanie i wdrażanie nowej doktryny szkoleniowej odpowiadającej wymaganiom
koncepcji bezpieczeństwa narodowego.

III etap (2001– 2005 r.)
Obejmuje wprowadzenie do sił zbrojnych nowoczesnych systemów uzbrojenia i

wyposażenia oraz szkolenie sił zbrojnych zgodnie z założeniami taktycznego jego
wykorzystania.

Program rozwoju sił zbrojnych główna uwagę skupia na siłach lądowych. Część

przedsięwzięć związanych z jego restrukturyzacją została już wprowadzona w życie, poprzez
przekształcenie okręgów wojskowych w dowództwa operacyjne liczące ogółem pięć
korpusów armijnych. W składzie bojowym korpusów armijnych zachowano zarówno
szczebel dywizji, jak i brygad. Nie można jednak wykluczyć, że szczebel dywizji będzie
utrzymany w okresie przejściowym i istniejące obecnie dywizje, w związku z planami

redukcji liczebności sił zbrojnych, zostaną zreorganizowane w brygady w ramach kolejnych
etapów restrukturyzacji.

W siłach powietrznych oraz obrony powietrznej dokonano istotnych zmian jeszcze

przed oficjalnym zatwierdzeniem programu i nie wydaje się, aby w przyszłości planowano
wprowadzenie dalszych korekt ich struktury organizacyjnej. Koncepcja połączenia obu RSZ
została prawdopodobnie ostatecznie odrzucona. W wyniku przeprowadzonych zmian siły
powietrzne przejęły z sił obrony powietrznej całość lotnictwa myśliwskiego, a także jednostki
lotnictwa morskiego. W skład sił OP włączono natomiast jednostki rakiet przeciwlotniczych
sił lądowych.

W siłach morskich pierwszoplanowym zadaniem jest włączenie przejętego w wyniku

podziału majątku Floty Czarnomorskiej (okręty, samoloty, śmigłowce, uzbrojenie jednostek
brzegowych), następnie określenie docelowej struktury i roli floty narodowej w systemie
obronnym państwa.

W skład sił zbrojnych Ukrainy wchodzą:

♦

siły lądowe;

♦

siły powietrzne;

♦

siły morskie.

Stan osobowy SZ na 01.01.1998 r. wynosił ok. 335 tys. żołnierzy, w tym w

instytucjach centralnych MO ok. 26300, siłach lądowych ok. 171250, siłach powietrznych ok.
71450, siłach obrony powietrznej ok. 48200 oraz w siłach morskich ok. 17800 (w tym 3130 w
jednostkach brzegowych).

Program rozwoju sił zbrojnych

W końcu czerwca 1996 r. Ukraina przyjęła nową ustawę zasadniczą. Konstytucja

nadaje głowie państwa bardzo szerokie uprawnienia. Według niej prezydent jest
zwierzchnikiem władzy wykonawczej, mianuje i odwołuje premiera wpływając w ten sposób
na formowanie rządu. Może rozwiązywać parlament. Prezydent jako głowa państwa jest
zwierzchnikiem sił zbrojnych. W konstytucji określono również niepodległościowe symbole;
są nimi Tryzub, flaga niebiesko-żołta i hymn państwowy „Jeszcze nie umarła Ukraina”.

Nowa sytuacja geopolityczna na świecie i w Europie wywołała zmianę w stosunkach

międzynarodowych oraz w rozwoju systemu bezpieczeństwa zbiorowego, jak również
narodowego. Przed Ukrainą stanął problem wyboru strategii bezpieczeństwa militarnego,
traktowanego jako część składową bezpieczeństwa narodowego. Jest przy tym oczywiste, że
budowa SZ nie może być wewnętrzną sprawą wojskowych, lecz odbywać się musi na
szczeblu państwowym. Zagrożenia bezpieczeństwa narodowego Ukrainy stały się obecnie
zupełnie inne i odpowiednio do tego musi ona reformować własne siły zbrojne.

Rozszerzenie NATO na Wschód może doprowadzić do sytuacji, że Ukraina – dotrzymując swojego

statusu pozablokowego – stanie się państwem buforowym, gdzie będą krzyżować się wpływy Zachodu i
Wschodu, ze szkodą dla niej samej. Ta specyficzna sytuacja geostrategiczna ma konkretny wpływ na plany
obrony państwa, struktury organizacyjne, dyslokację, formy i sposoby użycia SZ.

Przez długi czas problem bezpieczeństwa Ukrainy rozumiany był jako sprawa czysto

wojskowa i zewnętrznopolityczna. W obecnej sytuacji samo zetknięcie się narodowych
interesów gospodarczych, staje się źródłem zagrożeń militarnych. Brak równomierności
rozwoju kompleksu wojskowo-przemysłowego i sił zbrojnych państwa wyklucza możliwość
pełnego ich zabezpieczenia w nowoczesne uzbrojenie i technikę wojskową własnej produkcji.
Komplikuje to w poważny sposób proces budowy SZ.

Ukraina jako państwo niezależne ogłosiła, że obrona kraju jest sprawą całego narodu,

a w związku z tym budowa SZ staje się najważniejszym problemem państwowym. Złożoność

budowy SZ Ukrainy wyznaczana jest stanem wojsk w jakim się one znajdują. Redukcja
ilościowa, przebudowa struktury organizacyjnej, brak nowoczesnego uzbrojenia i techniki
wojskowej, chroniczny niedostatek środków finansowych – oto główne trudności armii, które
doprowadziły do pogorszenia warunków socjalnych oraz przygotowania bojowego i
operacyjnego SZ. Aktualny system dowodzenia nie odpowiada zadaniom operacyjnym, a
stopień zabezpieczenia socjalno-prawnego wojskowych i członków ich rodzin znajduje się na
bardzo niskim poziomie. W rezultacie tego, prestiż służby wojskowej spadł do niebywale
niskiego poziomu.

Specyfika budowy SZ pozwala na sformułowanie problemów krótko- i

długookresowych, określenie metodologii ich rozwiązywania, które mogą być wykorzystane
w trakcie opracowywania programu budowy i rozwoju SZ państwa. Proces budowy SZ musi
być starannie przemyślany i odpowiadać aktualnej oraz perspektywicznej sytuacji w jakiej
znajduje się i będzie znajdować Ukraina.

Doświadczenie wskazuje, że najlepszą koncepcję i program budowy oraz rozwoju sił

zbrojnych może opracować tylko niezależny organ, utworzony przez prezydenta Ukrainy
spośród specjalistów różnych ministerstw i instytucji, w tym MO i Sztabu Generalnego. W
styczniu 1996 r. Rada Bezpieczeństwa Narodowego zatwierdziła „Program reformowania i
rozwoju sił zbrojnych”. Budowę SZ można realizować jedynie w ramach i w powiązaniu z
ogólnym programem budowy państwa. W programie określono kierunki restrukturyzacji SZ
na najbliższe 15 lat. Podstawą jego opracowania stała się ocena, iż w obecnej i
perspektywicznej sytuacji politycznej w Europie prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu
globalnego jest minimalne, a potencjalnym zagrożeniem dla Ukrainy mogą być głównie
regionalne konflikty zbrojne. Do podstawowych kierunków budowy państwa i sił zbrojnych
należą:



budowa i rozwój SZ na zasadach, zatwierdzonego przez prezydenta programu
budowy i rozwoju SZ;



zabezpieczenie ekonomiczne i finansowe potrzeb państwa w zakresie
wojskowości;



wykorzystanie osiągnięć naukowych i nowoczesnych technologii w zakresie
obronności;



przygotowanie moralno-psychologiczne ludności i wychowanie patriotyczno-
obronne młodzieży.

Aktualny, ograniczony budżet wojskowy nie pozwala na stworzenie bazy dla

radykalnych reform w armii. W tej sytuacji główny wysiłek skierowany jest na zachowanie
posiadanego stanu kadry oficerskiej, uzbrojenia i techniki wojskowej, systemu dowodzenia
oraz szkolnictwa wojskowego.

Uwzględniając bogate doświadczenia z dotychczasowej budowy armii, określono

szereg podstawowych kierunków dalszego rozwoju sił zbrojnych. Do podstawowych należą:



opracowanie i udoskonalenie bazy normatywno-prawnej w dziedzinie obronności
w celu jasnego określenia podstaw prawnych dla działalności organów władzy
państwowej w zakresie obronności kraju;



określenie optymalnej struktury organizacyjnej i liczebności armii biorąc pod
uwagę sytuację polityczno-militarną oraz możliwości ekonomiczne państwa;



określenie składu organizacyjnego wojsk operacyjnych i wewnętrznych;
uwzględniając bezatomowy status Ukrainy dając priorytet siłom lądowym – jako
podstawa SZ państwa;



opracowanie zasad użycia SZ, biorąc pod uwagę realne zagrożenia, jakie mogą
wyniknąć dla Ukrainy na poszczególnych kierunkach;



utworzenie sprawnego systemu dowodzenia na szczeblu strategicznym i
operacyjnym;



wyposażenie jednostek bojowych w nowoczesne uzbrojenie i technikę wojskową,
najpierw poprzez modernizację posiadanego sprzętu, a następnie – produkcji w
oparciu o własną bazę przemysłową, a także zakupu niektórych wzorów i
technologii za granicą;



określenie zasad uzupełniania SZ, organizacji odbywania służby wojskowej,
szkolenia i przygotowywania kadr oficerskich, dostosowania szkolnictwa
wojskowego do potrzeb sił zbrojnych;



utworzenie, a następnie utrzymanie na odpowiednim poziomie, rezerw i zapasów
mobilizacyjnych;



utrzymanie w gotowości bojowej wojsk na poziomie odpowiadającym realizacji
postawionych zadań. Zapewnienie stałej gotowości bojowej ZT i oddziałom
przeznaczonym do obrony granicy państwowej. Zabezpieczenie operacyjnego
rozwinięcia wojsk na zagrożonych kierunkach;



organizacja wychowania patriotyczno-obronnego młodzieży w celu podniesienia
prestiżu służby wojskowej;



zabezpieczenie socjalno-prawne kadry (żołnierzy) i ich rodzin.

Program uwzględnia ponadto postanowienia doktryny wojennej w kwestii

perspektywicznego funkcjonowania SZ, dotyczące:



rozgraniczenia zakresu odpowiedzialności między wojskami operacyjnymi i
wewnętrznymi, w tym Gwardii Narodowej;



równomiernego pokrycia obszaru państwa jednostkami MSW, GN oraz WOP i ich
zintegrowania w ramach jednego dowództwa;



racjonalizacji funkcjonowania struktur organizacyjnych SZ, ujednolicenia
systemów dowodzenia i łączności oraz utworzenia wspólnego systemu
informacyjnego dla wszystkich rodzajów SZ.

Program przewiduje przeprowadzenie restrukturyzacji SZ w trzech etapach:
1) Przyjęcie nowych i nowelizacja istniejących aktów normatywnych i

ustawodawczych dotyczących sił zbrojnych i obronności oraz przejście na nowy
system dowodzenia szczebla operacyjno-strategicznego oparty na dowództwach
operacyjno-terytorialnych (DOT).

2) Opracowanie i wdrożenie nowych zasad systemu szkolenia, uzupełnienia i

zabezpieczenia materiałowo-technicznego wojsk oraz nowych zasad
organizacyjno-kadrowych.

3) Stopniowe przezbrajanie wojsk w nowoczesne uzbrojenie i sprzęt oraz

zakończenie transformacji ZT na nową strukturę organizacyjną (korpus-brygada).
Nowa struktura organizacyjna będzie odpowiadać współczesnym wymogom i nie
będzie komplikowała dowodzenia. Podstawową siłą uderzeniową będą brygady
pancerne i zmechanizowane w składzie czterech-pięciu batalionów każda,
uzbrojone w nowoczesną technikę bojową. W rzeczywistości, restrukturyzacja
będzie polegać głownie na likwidacji obecnych dwóch okręgów wojskowych
(odeskiego i przykarpackiego) i utworzeniu z istniejących korpusów armijnych,
pięciu-siedmiu dowództw operacyjno-terytorialnych.

Zgodnie z tą koncepcją, DOT (nie występuje w armiach innych państw) ma być

terytorialnym zgrupowaniem operacyjnym obejmującym swym obszarem kilka województw

(kilkadziesiąt tys. km

), w skład którego będą wchodzić jednostki SL zorganizowane w

korpusy i brygady oraz jednostki Gwardii Narodowej, wojsk MSW i WOP objęte wspólnym
systemem dowodzenia, łączności, zabezpieczenia logistycznego oraz mobilizacyjnego.
Dowództwa operacyjno-terytorialne mają być podporządkowane dowódcy SL, który będzie
uzgadniał z dowódcami pozostałych rodzajów SZ (powietrznych i morskich) zasady
współdziałania wojsk na obszarze odpowiedzialności danego DOT.

W skład poszczególnych DOT mogą wchodzić:


jednostki KA (dwie-trzy dywizje ogólnowojskowe, BROT, BRPlot, BLSL,
pappanc, pułk artylerii rakietowej i pułk artylerii polowej);



dywizja Gwardii Narodowej;



brygada śmigłowców GN;



jeden-dwa pułki MSW;



dwie-trzy brygady WOP.

Proponowany nowy podział wojskowo-administracyjny SZ pozwoli, w ocenie

twórców programu, na równomierną dyslokację sił zbrojnych na całym terytorium Ukrainy, a
jednocześnie na utworzenie silnych zgrupowań operacyjnych o dużej mobilności i
samodzielności działania.

Działalność jednostek DOT będzie finansowana z budżetu Ministerstwa Obrony oraz

terenowych organów administracji państwowej.

Ukrainie potrzebna jest armia niewielka liczebnie, ale mobilna i nowocześnie

uzbrojona. Biorąc pod uwagę dotychczasowe doświadczenia w reformowaniu sił zbrojnych
oraz trwający ostry kryzys ekonomiczny, można założyć, że proces realizacji programu
będzie długotrwały. Dlatego też w najbliższych latach utrzymanie SZ Ukrainy w stanie,
niezbędnym do obrony kraju, będzie odbywać się poprze wskaźniki ilościowe, a nie zmiany
jakościowe armii.

4. Wojska operacyjne
4.1.Siły lądowe

Siły lądowe (SL) są zorganizowane w trzy dowództwa operacyjne i jednostki

centralnego podporządkowania (JCP) dowódcy sił Lądowych.

Do sił lądowych należą:
1. Zachodnie Dowództwo Operacyjne w składzie:

♦

korpusy armijne (13, 38 KA);

♦

dywizja artylerii (26 DA);

♦

brygada wojsk specjalnego przeznaczenia (8 BWSpP);

♦

brygada powietrzno – szturmowa (6 BPSz);

♦

brygada lotnictwa sił lądowych (7 BLSL);

♦

brygada rakiet operacyjno – taktycznych (199 BROT);

♦

związki taktyczne oraz oddziały wsparcia i zabezpieczenia bojowego;

♦

Instytut Wojskowy przy Uniwersytecie „Politechnika Lwowska”.

2. Południowe Dowództwo Operacyjne w składzie:

♦

korpusy armijne (6, 32 KA);

♦

dywizja zmechanizowana (28 DZ)

♦

dywizja powietrzno – szturmowa (1DPSz);

♦

dywizja artylerii (55 DA);

♦

brygada wojsk specjalnego przeznaczenia (10 BWSpP);

♦

brygada powietrzno – szturmowa (40 BPSz);

♦

brygada lotnictwa sił lądowych (2 i 6 BLSL);

♦

brygada rakiet operacyjno – taktycznych (159 BROT);

♦

związki taktyczne oraz oddziały wsparcia i zabezpieczenia bojowego;

♦

108 Ośrodek Szkolenia Sił Pokojowych;

♦

Odeski Instytut Wojsk Lądowych.

3. Północne Dowództwo Operacyjne w składzie:

♦

korpus armijny (8 KA);

♦

dywizje zmechanizowane (25 i 72 DZ)

♦

169 Ośrodek Szkolenia – ekwiwalentny dywizji pancernej;

♦

brygada pancerna (1 BPanc);

♦

brygada rakiet operacyjno – taktycznych (123 BROT);

♦

pułk artylerii rakietowej (961 par);

♦

pułk artylerii przeciwpancernej (976 pappanc);

♦

pułk rozpoznania artyleryjskiego (761 pra);

♦

oddziały i pododdziały wsparcia i zabezpieczenia bojowego;

Ponadto dowódcy SL podlegają bezpośrednio:


brygada powietrzno – szturmowa (95 BPSz);



brygady rakiet operacyjno – taktycznych (107, 459 BROT);



szkolna brygada artylerii (281 BA szk);



Kijowski Instytut Wojsk Lądowych;



Charkowski Instytut Wojsk Pancernych im. „Rady Najwyższej Ukrainy”;



Wojskowy Instytut Artylerii przy państwowym Uniwersytecie w Sumach.

W bezpośrednim podporządkowaniu MO znajdują się:


związki taktyczne i oddziały wsparcia oraz zabezpieczenia bojowego;



Akademia SZ Ukrainy;



Kijowski Wojskowy Instytut Dowodzenia i Łączności z filią w Połtawie;



Ośrodki szkolenia (90, 865, 1500 Osz).

W uzbrojeniu SL (na dzień 01.01.1998 r.) znajdowało się m.in.:

♦

3770 czołgów, w tym: 265 T-80, 1240 T-72, 2122 T-64 i 143 T-55;

♦

4436 BWO, w tym: 2356 BWP, 106 BWD, 443 BWR, 1531 TO;

♦

3486 środków artyleryjskich kalibru powyżej 100 mm, w tym 583
wieloprowadnicowych wyrzutni rakietowych, 1285 dział samobieżnych, 1110
ciągnionych i 508 moździerzy;

♦

432 śmigłowce, w tym 224 uderzeniowe, 162 wsparcia bojowego i 46
transportowych.

4.2.Siły powietrzne oraz siły obrony powietrznej

Siły powietrzne (SP) zorganizowane są w dwa korpusy lotnicze w składzie brygad i

samodzielnych pułków lotniczych, a siły obrony powietrznej (SOP) w trzy korpusy obrony
powietrznej (OP), posiadające w swoim składzie wojska rakietowe OP (brygady i pułki) i
wojska radiotechniczne (brygady).

W skład SP wchodzą:


korpusy lotnicze (5, 14 KL);



dywizja lotnictwa bombowego (13 DLB);



dywizja lotnictwa transportowego (7 DLTr);



brygada lotnictwa specjalnego przeznaczenia (15BLSpP).

Ponadto w bezpośrednim podporządkowaniu dowódcy SP znajdują się:

♦

pułk lotnictwa transportowego (1 pltr);

♦

mieszany pułk lotniczy (456 mpl);

♦

pułki łączności (3, 101 pł);

♦

ośrodek szkolenia (33 Osz);

♦

Kijowski Instytut Sił Powietrznych;

♦

Charkowski Instytut Sił Powietrznych.

W uzbrojeniu SP (na dzień 01.01.1998 r.) znajdowały się:

•

1742 samoloty, w tym: 27 MiG-21, 153 MiG-23, 225 Mig-29, 35 Su-15, 60 Su-17,
245 Su-24, 73 Su-25, 66 Su-27, 82 Tu-22, 458 L-39, 174 IŁ-76, 100 IŁ-78/An-12
oraz 19 samolotów Tu-160 i 25 Tu-95, z czego 10 Tu-160 i 15 Tu-95
przeznaczonych do sprzedaży;

•

374 śmigłowce, w tym 54 Mi-24, 10 Mi-26, 181 Mi-8, 22 Mi-6, 107 Mi-2;

•

2 BTR-70.

Do składu SOP należą:

•

28 Korpus Obrony Powietrznej w składzie:
-

cztery brygady rakiet OP (BROP);

dwie brygady rakiet przeciwlotniczych (BRPlot);

dwie brygady radiotechniczne (BRt);

cztery pułki rakiet OP (prOP);

•

49 Korpus Obrony Powietrznej w składzie:
-

siedem brygad rakiet OP (BROP);

dwie brygady rakiet przeciwlotniczych (BRPlot);

dwie brygady radiotechniczne (BRt);

trzy pułki rakiet OP (prOP);

•

60 Korpus Obrony Powietrznej w składzie:
-

cztery brygady rakiet OP (BROP);

dwie brygady rakiet przeciwlotniczych (BRPlot);

dwie brygady radiotechniczne (BRt);

pięć pułków rakiet OP (prOP);

•

eskadra lotnictwa transportowego (223 eltr);

•

Charkowski Uniwersytet Wojskowy.

W uzbrojeniu SOP (na dzień 01.01.1998 r.) znajdowały się: 44 zestawy rakiet OP, w

tym 11 S-75 WOŁCHOW (SA-2), 8 S-125 NEWA (SA-3), 15 S-200 VEGA (SA-5), 10 S-
300PMU (SA-10) oraz 3 śmigłowce Mi-8.

4.3.Siły morskie

Reforma organizacji sił morskich (SM) Ukrainy przebiega najwolniej, pomimo iż do

formowania narodowych SM przystąpiono na mocy dekretu prezydenta wydanego
09.04.1992 roku. Ich struktura jest budowana od podstaw.

Po zakończeniu w 1997 roku podziału byłej Floty Czarnomorskiej ZSRR strukturę SM

Ukrainy stanowią:



siły okrętowe

zorganizowane w dwa rejony morskie:

•

Południowy

z dowództwem w Sewastopolu (bazy morskie w Sewastopolu,

Fieodosji, Kerczu, Bałakławie);

•

Wschodni

z dowództwem w Odessie (bazy morskie w Odessie, Nikołajewie,

Oczakowie, Izmaile).



lotnictwo morskie

przeznaczone do zabezpieczenia działań bojowych floty;



wojska brzegowe

, w skład których wchodzą jednostki obrony wybrzeża, piechoty

morskiej i zabezpieczenia.

W wyniku podpisania i praktycznej realizacji porozumienia dotyczącego podziału FCz

pomiędzy Ukrainę i Rosję, stan uzbrojenia SM na 01.01.1998 rok wynosił:

132 okręty różnych klas, w tym 1 okręt podwodny, 5 fregat, 2 korwety, 11 okrętów
patrolowych, 5 okrętów wojny minowej, 6 okrętów desantowych, 42 okręty
pomocnicze i około 60 okrętów do prac portowych;

158 samolotów i śmigłowców, w tym: 32 Tu-22, 11 Tu-16, 23 Su-17, 11 Be-12, 13
samolotów transportowych i 68 śmigłowców różnych typów;

146 czołgów T-64;

324 bojowe wozy opancerzone, w tym: 153 BWP-2, 1 BWP-1, 95 BTR-80, 70
BTR-70 i 5 BTR-60;

152 środki artyleryjskie kalibru powyżej 100 mm.

Wojska brzegowe, podobnie jak siły okrętowe, są organizowane od podstaw. W

trakcie formowania jest brygada piechoty morskiej, dotychczas w składzie jednego batalionu
desantowo – szturmowego, posiadającego w uzbrojeniu 67 transporterów opancerzonych.
Wszystkie 146 czołgów i 257 bojowych wozów opancerzonych SM Ukrainy są składowane w
magazynach.

5. Siły obrony narodowej
5.1.Gwardia Narodowa

Ukraina należy do prekursorów w kwestii formowania oddziałów Gwardii Narodowej

wśród państw byłego bloku sowieckiego. Gwardia Narodowa (GN) Ukrainy została
utworzona na podstawie ustawy „O Gwardii Narodowej Ukrainy”, podpisanej przez
prezydenta L.Krawczuka i zatwierdzonej przez Radę Najwyższą Ukrainy 4.11.1991 roku.
.Pierwsze jednostki GN zostały zaprzysiężone 5 stycznia 1992 r. i cztery dni później
rozpoczęły szkolenie.

Początkowo GN podlegała przewodniczącemu Rady Najwyższej. Jednak dekretem

prezydenta Ukrainy, 6.12.1995 roku GN została podporządkowana najwyższemu
głównodowodzącemu SZ, tj. prezydentowi.

W opinii członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, prezydent jako zwierzchnik

sił zbrojnych i osoba konstytucyjnie odpowiedzialna za bezpieczeństwo państwa nie mógł w
pełni wykonywać swych obowiązków, nie mając bezpośredniego wpływu na tak ważny
element w systemie bezpieczeństwa państwowego, jakim jest bez wątpienia Gwardia

Narodowa. Takie rozwiązanie przyczynia się do budowy silnego systemu władzy
prezydenckiej na Ukrainie.

Do podstawowych zadań Gwardii Narodowej należy:

•

obrona i utrzymywanie konstytucyjnego porządku prawnego i jedności
terytorialnej kraju;

•

udział w utrzymywaniu reżimu sytuacji nadzwyczajnej zgodnie z istniejącym
ustawodawstwem;

•

uczestniczenie w działaniach bojowych związanych z odpieraniem agresji z
zewnątrz;

•

udzielanie pomocy WOP w przeciwdziałaniu naruszeniom granicy państwowej;

•

ochrona placówek dyplomatycznych i konsularnych państw obcych na terytorium
Ukrainy;

•

ochrona ważnych obiektów państwowych oraz udział w ochronie porządku
publicznego;

•

udział w ceremoniach związanych z wizytami oficjalnych osobistości
przybywających z zagranicy oraz w uroczystościach z okazji świąt państwowych;

•

wspomaganie Wojsk Ochrony Pogranicza oraz OC w likwidacji skutków awarii,
katastrof i klęsk żywiołowych.

Do służby w GN są przyjmowani jedynie obywatele Ukrainy (mężczyźni i na niektóre

stanowiska kobiety), szeregowcy i podoficerowie w wieku od 18 do 27 lat oraz chorążowie i
podoficerowie do 30 lat. Osoby te muszą posiadać wykształcenie średnie i odpowiednie
warunki psychofizyczne.

Gwardia Narodowa posiada własne szkoły wojskowe i ośrodki szkolenia. Szkolenie

oficerów i specjalistów dla potrzeb GN jest również prowadzone w uczelniach wojskowych
podległych Ministerstwu Obrony oraz za granicą.

Liczebność Ukraińskiej Gwardii Narodowej na dzień 1.01.1998 r. wynosiła około 32

tys. żołnierzy. W maju 1998 r. prezydent L.Kuczma zatwierdził nową strukturę
organizacyjno-etatową GN, która określa stan liczebny jednostek na 26,6 tys. żołnierzy.

W jej uzbrojeniu, oprócz broni osobistej żołnierzy, znajdują się m.in. 473 TO (BTR-

60,-70,-80) oraz ponad 10 śmigłowców Mi-24.

Głównym organem operacyjnego dowodzenia wojskami GN jest sztab w składzie:

•

Zarząd Operacyjny;

•

Zarząd Organizacyjno – Mobilizacyjny;

•

Zarząd Szkolenia Bojowego;

•

Zarząd ds. Wykorzystania Sił i Środków;

•

Zarząd Uzbrojenia i Techniki Wojskowej;

•

Zarząd Łączności i Automatyzacji;

•

Zarząd Lotnictwa;

•

Zarząd Budownictwa i Zakwaterowania;

•

Zarząd Planowo-Finansowy;

•

Zarząd Kadr i Ukompletowania;

•

Zarząd Zabezpieczenia Materiałowo-Technicznego;

•

Zarząd Ochrony Socjalno-Prawnej;

•

Służba Kontaktów Zagranicznych.

Ponadto występuje wydział służby prasowej.

W skład bojowy GN Ukrainy wchodzą:

•

cztery dowództwa regionów:


Dowództwo Zachodnie z siedzibą we Lwowie;



Dowództwo Centralne z siedzibą w Kijowie;



Dowództwo Południowe



Dowództwo Wschodnie z siedzibą w Charkowie.

•

cztery dywizje dyslokowane w Doniecku, Czugujewie, we Lwowie i w
Symferopolu;

•

cztery samodzielne brygady, w tym: brygada śmigłowców w m. Aleksandria,
brygada ochrony ambasad i konsulatów w Kijowie, brygada w Kijowie i w
Odessie;

•

samodzielny pułk czołgów w Pawłogrodzie;

•

samodzielny pułk łączności w Kijowie;

•

samodzielne bataliony;

•

szkolnictwo GN.

Ponadto w bezpośrednim podporządkowaniu dowódcy GN znajdują się:

•

batalion specjalnego przeznaczenia;

Batalion specjalny może być użyty w razie potrzeby do wsparcia wojsk wewnętrznych MSW. Nie

wykluczone, że będzie on współdziałać z oddziałami milicji specjalnego przeznaczenia „Berkut”, w wypadku
potrzeby tłumienia rozruchów wewnętrznych i działań antyrządowych. „Berkut” określana jest jako
spadkobierczyni sowieckich jednostek OMON-u.

Gwardia Narodowa Ukrainy dysponuje wyszkolonymi i uzbrojonymi jednostkami

wojskowymi, które w każdej chwili mogą zostać wykorzystane podczas niepokojów
wewnętrznych w państwie, jak również podczas zagrożeń z zewnątrz. W odróżnieniu od
jednostek SZ Ukrainy, we wszystkich pododdziałach GN (kompania – batalion)
przeprowadzono w 1998 r. coroczne ćwiczenia taktyczne (30% ze strzelaniem bojowym).

Zaplanowana wymiana starych środków dowodzenia na nowoczesne, produkcji

zachodniej, ma zapewnić zwiększenie poziomu gotowości bojowej i dyspozycyjności Gwardii
Narodowej.

W planach rozwoju GN przewiduje się wyposażenie jej jednostek w broń pancerną i lotnictwo

transportowe oraz zwiększenie stanu liczebnego o 4 tys. żołnierzy. Pozwoliłoby to na utworzenie kilku
dodatkowych pododdziałów specjalnego przeznaczenia. Zwiększenie stanu liczebnego i dozbrojenie GN wynika
z potrzeb utworzenia silnej formacji, która przyczyni się do poprawy stanu bezpieczeństwa wewnętrznego kraju.

5.2.Wojska Ochrony Pogranicza

Na Ukrainie najwcześniej zaczęły funkcjonować Wojska Ochrony Pogranicza. Po

rozpadzie Związku Radzieckiego samodzielna już Republika Ukrainy stanęła przed zadaniem
ochrony swoich granic, zarówno wewnętrznych (między dawnymi republikami), jak i
zewnętrznych (będących granicami b. ZSRR). Alternatywą utworzenia narodowych Wojsk
Ochrony Pogranicza w państwach WNP stała się rosyjska propozycja wspólnej ochrony
granic. Zakładała ona, iż zewnętrzne granice poszczególnych państw Wspólnoty będą uznane
jednocześnie jako granice rosyjskie i ochraniane przez wielonarodowe jednostki WOP
Wspólnoty Niepodległych Państw. Zaletą takiego rozwiązania miało być obniżenie nakładów
finansowych zarówno przez Rosję, jak i przez inne państwa WNP mogące w ten sposób
zredukować o połowę liczebność własnych Wojsk Ochrony Pogranicza.

Do końca 1992 r. projekt ten nie został zrealizowany, głównie z powodu odmowy

udziału niektórych państw Wspólnoty (w tym Ukrainy) w wielostronnej współpracy
wojskowej oraz potraktowania przez członków WNP ochrony własnych granic jako wyrazu
suwerenności państwowej. Zresztą Ukraina (również Mołdawia i Turkmenistan) nie posiada

swoich sił zbrojnych w strukturach wojskowych Wspólnoty. Ukraina kategorycznie odmówiła
nie tylko tworzenia WOP WNP, ale nawet podporządkowania części narodowych Wojsk
Ochrony Pogranicza wspólnemu dowództwu w Moskwie. W rezultacie, w 1993 r. Rosja
została zmuszona do zmiany planów wspólnej ochrony granicy Wspólnoty i reorientacji
współdziałania służb granicznych w kierunku współpracy dwustronnej.

W 1995 roku Rosjanie wysunęli propozycję utworzenia wspólnej ochrony granicy i

obrony przestrzeni powietrznej WNP. Propozycja ta została przyjęta tylko przez Białoruś i
Kazachstan. Ukraina zdecydowanie odrzuciła tę propozycję, zresztą jak i inne wcześniejsze
związki z Moskwą. Tak więc Ukraina posiada pełną samodzielność w ochronie granic i
odmawia współpracy z Federalną Służbą Graniczną Rosji w tej dziedzinie.

Obecnie Wojska Ochrony Pogranicza Ukrainy liczą około 43 tys. żołnierzy. Mają one

do ochrony granicę państwową liczącą ponad 4 600 km, w tym: z Polską – 526 km, Słowacją
– 90 km, Węgrami – 103 km, Rumunią – 531 km (169 km na południu i 362 km na
zachodzie) Mołdawią – 939 km, Rosją – 1576 km i Białorusią – 891 km. Granica morska ma
długość 2782 km.

5.3 Obrona Cywilna

Obrona cywilna Ukrainy jest dobrze zorganizowana, wyposażona w stosunkowo

nowoczesny sprzęt techniczny oraz dysponuje dobrze wyszkolonymi profesjonalnymi
kadrami. W jej tworzeniu uwzględniono doświadczenia wynikające z następstw awarii
elektrowni jądrowej w Czarnobylu oraz aktualnego zagrożenia ze strony przemysłu

Obronę cywilną Ukrainy stanowi system organów zarządzania oraz sił i środków

przeznaczonych do ochrony ludności przed następstwami różnych zagrożeń o charakterze
technologicznym, ekologicznym, przyrodniczym i militarnym. Na system ten składają się:

•

organy administracji państwowej wszystkich szczebli, związane z
bezpieczeństwem i ochroną ludności, ostrzeganiem i alarmowaniem;

•

organy bezpośrednio kierujące procesem ochrony ludności, wchodzące w skład
centralnych i terenowych ośrodków administracji państwowej, przedsiębiorstw,
urzędów oraz różnych organizacji;

•

siły i środki przeznaczone do wykonywania zadań obrony cywilnej;

•

fundusze środków finansowych, medycznych oraz materiałowo-technicznych
przewidziane do wykorzystania w sytuacjach nadzwyczajnych;

•

system sił i środków łączności oraz informowania.

Na szczeblu centralnym ogólne kierownictwo nad OC sprawuje premier,

wykorzystując w tym celu Ministerstwo ds. Sytuacji Nadzwyczajnych i Ochrony
Społeczeństwa Przed Skutkami Awarii w Czarnobylu.

Bezpośrednie kierownictwo i odpowiedzialność za realizację zadań OC sprawują

sztaby obrony cywilnej różnych szczebli administracji państwowej, specjalne wydziały
ministerstw oraz etatowi pracownicy OC poszczególnych przedsiębiorstw, którym przypisane
są zadania ochrony ludności i udzielania pomocy w sytuacjach nadzwyczajnych.

Za realizację całokształtu zadań obrony cywilnej odpowiada Sztab OC Ukrainy.

Sprawuje on bezpośrednie kierownictwo nad całością sił i środków będących w dyspozycji tej
formacji. Na czele Sztabu OC stoi szef, mianowany przez premiera. Szefem Sztabu OC jest
żołnierz zawodowy w stopniu generała. Szef sztabu posiada pełnomocnictwa przewidziane
ustawą „O powszechnym obowiązku obrony i służbie wojskowej”.

Na terenie Ukrainy znajduje się m.in. 15 funkcjonujących bloków energetycznych w 5 elektrowniach atomowych, 1776 zakładów

przemysłowych, które mają wysoki stopień zagrożenia chemicznego, 1022 km rurociągów amoniaku, 13 tys. km gazociągów i rurociągów
do przetaczania surowców oraz składy i magazyny środków chemicznych.

Na czele obwodów występują terenowe sztaby OC, którymi kierują wyznaczeni

żołnierze zawodowi. Na niższych szczeblach organów administracji państwowej,
przedsiębiorstw, urzędów i organizacji, funkcję szefów obrony cywilnej sprawują dyrektorzy
oraz kierownicy (osoby cywilne).

Do głównych zadań OC należy:

•

organizowanie i prowadzenie akcji ratunkowych oraz innych niezbędnych prac w
rejonach zniszczeń w celu zmniejszenia szkód i strat oraz likwidacji skutków:
awarii, katastrof ekologicznych i przemysłowych, eksplozji, pożarów i klęsk
żywiołowych, w tym głównie:
-

skażeń substancjami radioaktywnymi i chemicznymi,

eksplozji materiałów wybuchowych i amunicji,

zatopień powstałych w wyniku powodzi oraz awarii obiektów
hydrotechnicznych,

pożarów na dużych obszarach;

•

powiadamianie ludności oraz ciągłe jej informowanie o zagrożeniu i rozwoju
wydarzeń;

•

udzielanie pierwszej pomocy medycznej w sytuacjach nadzwyczajnych;

•

ochrona ludności przed następstwami awarii, katastrof, pożarów, klęsk
żywiołowych oraz zastosowanych środków rażenia;

•

stworzenia warunków do przetrwania podczas awarii, katastrof, klęsk
żywiołowych oraz w czasie wojny;

•

przygotowanie i doskonalenie kadr obrony cywilnej, organów kierowania oraz
szkolenia ludności w zakresie wykorzystywania środków ochrony i postępowania
w sytuacjach nadzwyczajnych;

•

utworzenie ośrodków analizowania i prognozowania, powiadamiania, łączności,
obserwacji i kontroli skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych
oraz utrzymywanie ich w stałej gotowości do działania w sytuacjach kryzysowych.

W skład sił OC wchodzą:



wojska obrony cywilnej;



formacje specjalistyczne;



formacje paramilitarne.

Wojska Obrony Cywilnej
Struktura ogólna wojsk OC obejmuje:
-

Główny Zarząd Wojsk Obrony Cywilnej;

wojska reagowania operacyjnego w składzie: 4 brygad, 4 pułków i 5 batalionów;

jednostki zabezpieczenia.

Stan etatowy OC wynosi 10218 osób, w tym 9550 żołnierzy.
Każdej jednostce reagowania operacyjnego podporządkowano rejon

odpowiedzialności

obejmujący

z reguły 2 obwody (województwa), w wyniku czego wykonanie przez nie zadań możliwe jest
kosztem manewru pododdziałów z jednej strefy odpowiedzialności do drugiej.

W celu realizacji zadań, które w pełni zabezpieczałyby natychmiastowe reagowanie na

sytuacje nadzwyczajne, jednostki OC Ukrainy powinny funkcjonować w każdym
województwie – razem 25 jednostek.

Ilość i stan liczebny oddziałów oraz pododdziałów tych wojsk zależy od potrzeb i

specyfiki danego regionu gdzie stacjonują (np. w bliskim sąsiedztwie Polski, w Drohobyczu,
stacjonuje brygada OC, która swoim zasięgiem działania obejmuje osiem obwodów
położonych w zachodniej części kraju. W warunkach pokojowych liczy ona ok. 500 osób, na
wypadek wojny będzie rozwinięta do stanu 1000 żołnierzy. W miejscowości Stryj (w
obwodzie lwowskim) stacjonuje specjalny oddział do likwidacji skutków awarii rurociągów
paliwowych.

W jednostkach OC służą żołnierze z poboru jak również kontraktowi. Żołnierze OC w

kwestii zaopatrzenia finansowego oraz innych rodzajów świadczeń traktowani są na ogólnych
zasadach żołnierzy sił zbrojnych.

Formacje specjalistyczne obrony cywilnej
Przeznaczone są do wykonywania prac specyficznych związanych z zagrożeniami

biologicznymi, chemicznymi, wynikłymi z użycia środków promieniotwórczych, dużymi
zniszczeniami wskutek trzęsienia ziemi oraz sytuacjami powstałymi w wyniku awarii w
zakładach wydobycia ropy naftowej i gazu. Formacje te są podporządkowane Sztabowi OC
Ukrainy. Do tych formacji powoływani są fachowcy, mający bogate doświadczenie w
wykonywaniu prac niezbędnych w sytuacjach nadzwyczajnych. Zawierają oni kilkuletnie
kontrakty.

Formacje paramilitarne OC
Powoływane są na okres wojny w obwodach, powiatach, miastach, rejonach, a także w

przedsiębiorstwach, które kontynuują działalność w okresie wojny. Do tych formacji
powoływani są obywatele Ukrainy zdolni do pracy, z wyjątkiem tych, którzy posiadają
przydziały mobilizacyjne oraz kobiet mających dzieci w wieku do 8 lat, kobiet z wyższym lub
średnim wykształceniem medycznym mających dzieci w wieku do 3 lat.

Organy kierowania OC państwa, obwodów, powiatów, miast, rejonów,

przedsiębiorstw i innych są utrzymywane z budżetu państwa oraz budżetów terenowych, a
także ze środków finansowych przeznaczonych na utrzymanie ministerstw.

W przyszłości, po przystąpieniu do Międzynarodowej Organizacji Obrony Cywilnej i

zreformowaniu systemu sił ratowniczych kraju, Ukraina będzie zobowiązana do udziału w
akcjach niesienia pomocy prowadzonych przez państwa europejskie. W wyniku
restrukturyzacji sił OC planuje się utworzenie mobilnego oddziału lotniczego, który będzie
mógł szybko przemieszczać się z miejsca na miejsce i udzielać pomocy nie tylko na obszarze
Ukrainy i w regionach przygranicznych, ale również – na wniosek kompetentnych organów
ONZ bądź innych państw – wszędzie tam, gdzie będzie ona potrzebna.

5.4.Służba Bezpieczeństwa Ukrainy (SBU)

Na podstawie ustawy Rady Najwyższej Ukrainy z 25 marca 1992 r. powstała

Narodowa Służba Bezpieczeństwa, która podlega prezydentowi. Podlega ona tylko w
niewielkim stopniu kontroli cywilnej. Bezpośredni nadzór i kontrolę nad jej działalnością
sprawuje Komitet Rady Najwyższej Ukrainy ds. bezpieczeństwa narodowego i obrony. W
celu zwiększenia cywilnego nadzoru nad działalnością SBU i wzmocnienia nad nią kontroli
prezydent Ukrainy podpisał w październiku 1998 roku dekret, w myśl którego nadzór nad
SBU sprawował będzie organ i osoby (tworzące zespół) powołane bądź wyznaczone przez
prezydenta z jego pełnomocnikiem na czele oraz prokurator generalny i osoby przez niego
wyznaczone w zakresie przestrzegania prawa przez funkcjonariuszy SBU.

Do zadań i obowiązków zespołu należy zapoznawanie się i analiza wszystkich

rozporządzeń i instrukcji, wydawanych przez kierownictwo SBU, dotyczących wywiadu i

kontrwywiadu. Dokumenty te zostaną wprowadzone w życie dopiero po uzyskaniu zgody
pełnomocnika prezydenta.

Do podstawowych zadań SBU należą:
-

ochrona bezpieczeństwa państwa, jego suwerenności i integralności terytorialnej,

ochrona ładu i porządku konstytucyjnego,

zabezpieczenie potencjału ekonomicznego, naukowo-technicznego i obronnego
państwa

ochrona ustawowych interesów państwa i praw obywateli przed wywiadowczo –
wywrotową działalnością (penetracją) obcych służb specjalnych, zamachami
wrogich organizacji i ugrupowań terrorystycznych,

zapobieganie, ujawnianie, wykrywanie i powstrzymywanie działalności
skierowanej przeciwko pokojowi i bezpieczeństwu obywateli,

zwalczanie terroryzmu i innej działalności zagrażającej bezpieczeństwu
międzynarodowemu,

zwalczanie korupcji i zorganizowanej przestępczości w strukturach kierowniczych
organów państwowych,

zapobieganie innym działaniom przeciwko prawu, stanowiącym bezpośrednie
zagrożenie dla żywotnych interesów państwa i jego bezpieczeństwa.

SBU wspiera również wojska ochrony pogranicza Ukrainy w ochronie granicy

państwowej.

Działalność SBU prowadzona jest zgodnie z zasadą przestrzegania praw i wolności

człowieka, praworządności i odpowiedzialności przed narodem Ukrainy. W działalności
operacyjno – służbowej SBU przestrzega zasad połączenia jednoosobowego kierownictwa i
kolegialności oraz jawności i konspiracji.

Struktura organizacyjna SBU
Służbą Bezpieczeństwa Ukrainy kieruje Centralny Zarząd SBU, w skład którego

wchodzi szef SBU i jego czterej zastępcy oraz szefowie Głównych Zarządów. Szefowi SBU
bezpośrednio podlega Oddział Bezpieczeństwa Wewnętrznego.

W skład SBU wchodzą:

•

Centralny Zarząd SBU

, który odpowiada za stan bezpieczeństwa państwowego,

koordynuje i kontroluje działalność innych organów SBU, opracowuje zasady
działania, nakazy, rozporządzenia, instrukcje, daje wskazówki do realizacji zadań
oraz przedstawia prezydentowi propozycje odnośnie wydawania aktów
dotyczących ochrony tajemnicy państwowej;

•

Główny Zarząd Wywiadowczy

;

•

Główny Zarząd Kontrwywiadowczy

;

•

Główny Zarząd Kontrwywiadu Wojskowego

, którego organy zajmują się

zabezpieczeniem kontrwywiadowczym sił zbrojnych, Wojsk Ochrony Pogranicza,
Gwardii Narodowej i innych formacji wojskowych;

•

Główny Zarząd do Walki z Korupcją i Przestępczością Zorganizowaną

;

•

Główny Zarząd Ochrony Porządku Konstytucyjnego

;

•

Zarząd Analityczno – Informacyjny

;

•

Zarząd Techniki Operacyjnej

;

•

Zarząd Śledczy

;

•

Zarząd Dokumentacji Operacyjnej i Ewidencji

;

•

organa regionalne SBU

, które w swojej działalności operacyjno – służbowej są

niezależne od organów administracji miejscowej i samorządu lokalnego, władz
regionalnych, partii i ruchów społecznych;

•

Służba Bezpieczeństwa Autonomicznej Republiki Krym

;

•

formacje wojskowe

;

•

instytucje naukowo – doświadczalne, szkoły SBU

Prawa SBU
Funkcjonariusze SBU w swojej działalności służbowej mają prawo:
-

domagać się od obywateli i urzędników państwowych zaprzestania działalności
niezgodnej z prawem, utrudniającej realizację pełnomocnictw SBU; kontrolować
dokumenty, a także rewidować osoby i ich rzeczy oraz środki transportu, jeśli
istnieje zagrożenie ucieczki podejrzanego lub też zniszczenia lub ukrycia
dowodów rzeczowych działalności przestępczej;

wykorzystywać środki transportowe należące do osób fizycznych i prawnych (z
wyjątkiem środków transportowych dyplomatycznych, konsularnych i innych
przedstawicielstw obcych państw oraz środków specjalnego przeznaczenia) celem
przejazdu do miejsca zdarzenia, udaremnienia przestępstwa, śledzenia i
zatrzymania podejrzanych o popełnienie przestępstwa, dostarczenia do zakładów
leczniczych osób, które wymagają natychmiastowej pomocy medycznej (za zajęte
środki transportu ma być wypłacany zwrot kosztów);

przekazywać organom kierownictwa państwowego propozycje dotyczące
bezpieczeństwa narodowego Ukrainy, w tym także w kwestiach wstrzymania prac
objętych tajemnicą państwową, prowadzonych z naruszeniem prawa;

otrzymywać, na pisemne zapytanie kierownika odpowiedniego organu SBU, dane
osobowe obywateli niezbędne do pracy, a także wykorzystywać w tym celu
dokumentację służbową i dokumenty sprawozdawcze;

śledzić osoby podejrzane o popełnienie przestępstwa, wchodzić do pomieszczeń
mieszkalnych, służbowych, produkcyjnych i kontrolować je, z powiadomieniem
prokuratora w ciągu 24 godzin;

prowadzić jawne i niejawne przedsięwzięcia na zasadach określonych ustawą „O
działaniach operacyjno – śledczych”;

wchodzić na teren i do pomieszczeń służbowych różnych przedsiębiorstw,
jednostek organizacyjnych i innych instytucji na zasadach ustalonych z ich
administracją, a także do jednostek wojskowych;

posiadać stałe miejsca odosobnienia do przetrzymywania osób aresztowanych i
zatrzymanych przez organy SBU;

współpracować z obywatelami Ukrainy i innymi osobami, z zachowaniem
warunków dobrowolności i tajności tych stosunków;

kierować funkcjonariuszy SBU do pracy w różnych instytucjach, celem
wykonywania konkretnych zadań w interesie wywiadu, kontrwywiadu, walki z
korupcją i przestępczością zorganizowaną;

wykorzystywać, na zasadach omowy, pomieszczenia służbowe przedsiębiorstw
państwowych, a także osób prywatnych na okres wykonywania zadań w interesie
państwowym;

nabywania poza kolejnością biletów na wszelkie rodzaje środków transportu
niezależnie od ilości wolnych miejsc oraz zameldowania się w hotelach, po
przedstawieniu poświadczenia podróży służbowej;

w interesie wywiadu, kontrwywiadu i działalności operacyjno – śledczej tworzyć
systemy informacyjne i prowadzić ewidencję operacyjną w wymiarze i na
zasadach określonych zadaniami nałożonymi na SBU;

moralnie i materialnie zachęcać pracowników SBU i inne osoby do działań na
rzecz zapewnienia bezpieczeństwa państwowego; przedstawiać ich na określonych
zasadach do nagród państwowych;

w czasie wykonywania obowiązków służbowych, do bezpłatnego przejazdu
wszystkimi rodzajami transportu (poza taksówkami);

przechowywać, nosić i używać broni oraz specjalnych środków na podstawie i na
zasadach przewidzianych w ustawodawstwie Ukrainy.

Obowiązki funkcjonariuszy SBU
Funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa Ukrainy mają obowiązek:
-

prowadzić działalność wywiadowczą i informacyjno – analityczną w interesie
efektywnego prowadzenia przez organy władzy państwowej i kierownictwa
Ukrainy działalności wewnętrznej i zagranicznej, rozwiązywania problemów
obrony, budownictwa społeczno – ekonomicznego, procesu naukowo –
technicznego, ekologii i innych problemów związanych z bezpieczeństwem
narodowym;

zapewnić zabezpieczenie kontrwywiadowcze przedstawicielstw dyplomatycznych,
konsularnych i innych instytucji państwowych, a także ochronę interesów
państwowych w sferze polityki zagranicznej i handlu zagranicznego,
bezpieczeństwa obywateli Ukrainy za granicą;

wykrywać, przeciwdziałać, ujawniać przestępstwa, w sprawie których śledztwa
przekazuje się na podstawie ustawodawstwa do kompetencji SBU;

prowadzić, zgodnie z ustawodawstwem, działania profilaktyczne odnośnie
naruszania prawa w sferze bezpieczeństwa państwowego;

prowadzić działania kontrwywiadowcze w celu zapobiegania, wykrycia,
przeciwdziałania i ujawnienia dowolnych form działalności wywiadowczo –
wywrotowej przeciwko Ukrainie;

pomagać Wojskom Ochrony Pogranicza w ochronie granicy państwowej;

zapewniać ochronę suwerenności państwowej, ładu konstytucyjnego i jedności
terytorialnej Ukrainy;

udzielać przy użyciu posiadanych sił i środków wszelkiej pomocy organom
ochrony porządku prawnego w walce z przestępczością;

realizować zabezpieczenie kontrwywiadowcze przemysłu obronnego, sił
zbrojnych, innych formacji wojskowych, energetyki, transportu, łączności, a także
ważnych obiektów gałęzi gospodarki;

brać udział w opracowywaniu przedsięwzięć i rozwiązywaniu problemów
dotyczących wjazdu na Ukrainę, pobytu i wyjazdu cudzoziemców i osób bez
obywatelstwa oraz zasad dotyczących pobierania cła;

brać udział w opracowywaniu i realizacji przedsięwzięć związanych z ochroną
tajemnicy państwowej, pomagać – na zasadach przewidzianych ustawodawstwem
– przedsiębiorstwom w zachowaniu tajemnicy handlowej, ujawnienie której może
przynieść szkodę interesom narodowym;

zabezpieczać w łączność tajną i szyfrową organy władzy państwowej i osoby na
ważnych stanowiskach państwowych, zgodnie z listą, którą ustala Gabinet
Ministrów Ukrainy;

prowadzić badania naukowe i stosować ich rezultaty w praktycznej działalności
SBU;

wykonywać na polecenie Rady Najwyższej lub prezydenta inne zadania, dotyczące
zapewnienia bezpieczeństwa państwa.

Szkoleniem oraz przygotowywaniem kadr do pracy w aparacie SBU zajmuje się

Instytut Szkolenia Kadr Służby Bezpieczeństwa oraz Ukraińska Akademia Spraw
Wewnętrznych. Funkcjonariuszy SBU szkoli się również w ośrodkach szkolenia służb
specjalnych rozmieszczonych w różnych miejscowościach Ukrainy.

5.5.Wojska Wewnętrzne

Prezydent Ukrainy, pośrednio przez ministra spraw wewnętrznych, sprawuje

zwierzchnictwo także nad wojskami wewnętrznymi.

Wojska wewnętrzne liczące ok. 6 tys. żołnierzy podlegają dowódcy wojsk

wewnętrznych, którym jest minister spraw wewnętrznych. Składają się one z:

•

trzech brygad konwojowych (strażniczych) przeznaczonych do pełnienia straży w
obozach i do konwojowania jeńców (więźniów);

•

dwóch batalionów wojsk wewnętrznych, które przewidziane są do wzmocnienia
oddziałów specjalnych „Berkut” w wypadku zamieszek (zaburzeń) wewnętrznych
(bataliony tego rodzaju mogą być wydzielane z Gwardii Narodowe;

•

dwóch jednostek specjalnych przeznaczonych do ochrony kompleksów przemysłu
obronnego;

•

batalionów specjalnych, których zadaniem jest ochrona i obrona różnego rodzaju
instalacji oraz obiektów jądrowych.

W wypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa oraz wojny ilość tych jednostek

będzie odpowiednio zwiększona.

Ministrowi spraw wewnętrznych podlegają, oprócz wojsk wewnętrznych, służba

(urząd) ochrony państwa, oddziały milicji specjalnego przeznaczenia „Berkut” (liczą ok. 5
tys. funkcjonariuszy), milicja i państwowa inspekcja samochodowa.

Służba (urząd) ochrony państwa jest instytucją skupiającą funkcjonariuszy w 750

placówkach. W jej skład wchodzą pododdziały specjalne „Tytan”. Oprócz zagadnień
zapewnienia bezpieczeństwa wewnętrznego, działalność tej służby polega na ochronie
budynków rządowych i mniej ważnych osobistości politycznych.

Struktury sił wewnętrznych Ukrainy są w stanie zapewnić temu państwu wewnętrzny

porządek i bezpieczeństwo.

6. Szkolnictwo wojskowe

Od 1994 r. procesem szkolenia kadr dla SZ kieruje w sposób scentralizowany Główny

Zarząd Szkolnictwa Wojskowego MO Ukrainy. Jednak ze względu na specyfikę zadań,
niektóre uczelnie (Akademia Sił Zbrojnych Ukrainy, Charkowski Instytut Sił Powietrznych,
Ukraińska Wojskowa Akademia Medyczna) są podporządkowane organizacyjnie dowódcom
poszczególnych RSZ lub odpowiednim zarządom MO i Sztabu Generalnego. W zakresie
działalności naukowo – dydaktycznej wyżej wymienione placówki podlegają Głównemu
Zarządowi Szkolnictwa Wojskowego przy MO Ukrainy.

Obecnie w Ukrainie funkcjonują:



Akademia Wojskowa Sił Zbrojnych Ukrainy

;



Charkowski Uniwersytet Wojskowy

, który kształci oficerów dla wojsk

lądowych, wojsk obrony powietrznej, wojsk rakietowych i artylerii oraz wojsk
chemicznych w specjalnościach:
-

systemy rakietowe;

systemy radioelektroniczne;

zautomatyzowane systemy dowodzenia.



Kijowski Wojskowy Instytut Dowodzenia i Łączności z filią w Połtawie

, który

kształci oficerów łączności dla wszystkich rodzajów SZ w specjalnościach:
-

radiotechniczne środki systemów dowodzenia;

środki łączności wielokanałowej i automatycznej;

środki łączności radiowej i telewizyjnej;

zautomatyzowane środki łączności i dowodzenia;

dowódca pododdziału wojsk łączności.



Kijowski Instytut Sił Powietrznych

, który kształci oficerów dla sił powietrznych

w specjalnościach:
-

obsługa samolotów i śmigłowców oraz silników lotniczych;

osprzęt lotniczy;

osprzęt radioelektroniczny;

informatyczne zabezpieczenie zautomatyzowanych systemów dowodzenia;

techniczne zabezpieczenie lotów.



Kijowski Instytut Wojsk Lądowych

, który kształci oficerów dla sił lądowych w

specjalnościach:
-

służba czołgowa;

służba samochodowa;

rozpoznanie wojskowe.



Charkowski Instytut Sił Powietrznych

, który kształci oficerów dla sił

powietrznych w specjalnościach:
-

automatyczne systemy dowodzenia i środki kierowania ruchem powietrznym;

pilot samolotów wojskowych;

pilot śmigłowców wojskowych;

nawigator.



Odeski Instytut Wojsk Lądowych

, który kształci oficerów dla sił lądowych,

wojsk powietrznodesantowych, wojsk rakietowych i artylerii oraz jednostek
tyłowych w specjalnościach:
-

dowódca pododdziału wojsk zmechanizowanych;

uzbrojenie artyleryjsko – rakietowe;

gospodarka wojskowa.



Sewastopolski Instytut Marynarki Wojennej

, który kształci oficerów dla potrzeb

sił morskich w specjalnościach:
-

dowodzenie okrętami;

systemy i maszyny elektryczne;

sprzęt łączności i środki radioelektroniczne okrętów;

prace poszukiwawczo – ratownicze i podwodne.



Charkowski Instytut Wojsk Pancernych

, który kształci dowódców pododdziałów

wojsk pancernych;



Ukraińska Wojskowa Akademia Medyczna

, która kształci oficerów dla

wszystkich rodzajów SZ Ukrainy we wszystkich specjalnościach medycznych.

Oprócz tego szkolenie oficerów na potrzeby SZ jest prowadzone przy uczelniach

cywilnych :

Wojskowy Instytut Artylerii przy Państwowym Uniwersytecie w Sumach

, który

kształci dowódców pododdziałów dla wojsk rakietowych i artylerii;

Instytut Wojsk Inżynieryjnych przy Podolskiej Państwowej Akademii Rolniczo-

Technicznej w Kamieńcu Podolskim, który kształci dowódców pododdziałów dla
wojsk inżynieryjnych.

Kształcenie oficerów w specjalnościach, na które jest małe zapotrzebowanie,
prowadzą wydziały i katedry przy uczelniach cywilnych:



Instytut Wojskowy (Wydział Szkolenia Wojskowego) Kijowskiego Uniwersytetu

im. T. Szewczenki, który kształci oficerów dla wszystkich rodzajów SZ Ukrainy w
specjalnościach:
-

Kartografia

Finanse i ekonomia wojskowa

Prawo

Filologie obce.



Instytut Wojskowy (Wydział Szkolenia Wojskowego) Uniwersytetu „Politechnika

Lwowska”, który kształci oficerów dla wszystkich rodzajów SZ Ukrainy w
specjalnościach:
-

Topografia wojskowa

Służba samochodowa

Filologie obce

Wychowanie fizyczne

Prawo.



Wydział szkolenia Wojskowego Międzynarodowego Uniwersytetu Lotnictwa

Cywilnego w Kijowie, który kształci oficerów dla sił powietrznych w
specjalnościach:
-

Obsługa samolotów i śmigłowców

Budowa i eksploatacja lotnisk

Organizacja transportu lotniczego

Zabezpieczenie MPS

Organizacja zabezpieczenia lotów.



Trzy inne katedry

(Wydział Budownictwa Wojskowego przy Charkowskim

Uniwersytecie Budownictwa i Architektury, Wydział Radioelektroniki Wojskowej
przy Żytomierskim Instytucie Inżynieryjno – Technologicznym, Instytut
Medycyny Wojskowej przy Ukraińskiej Akademii Medycznej).

Nauka w Akademii Sił Zbrojnych i szkołach wojskowych odbywa się w 3 etapach:

podstawowe szkolenie teoretyczne (30% zajęć programowych);

podstawowe szkolenie praktyczne (40% zajęć programowych);

szkolenie praktyczne na docelowym stanowisku (30% zajęć programowych).

Przy rekrutacji na wyższe uczelnie wojskowe obowiązują następujące limity
wiekowe:

dla młodzieży cywilnej: 17-21 lat (dla poborowych) oraz 18-23 lata dla osób
podlegających obowiązkowi wojskowemu, które nie odbyły przeszkolenia
wojskowego;

dla kandydatów spośród:
-

żołnierzy (marynarzy) oraz żołnierzy służby kontraktowej – 18-23 lat;

chorążych (chorążych marynarki) – do 25 lat.

W strukturze szkolnictwa wojskowego działają również szkoły chorążych i

podoficerskie oraz ośrodki szkolenia rodzajów wojsk. Ponadto istnieje 8 liceów wojskowych
w Kijowie, Lwowie, Czernihowie, Ługańsku, Krzywym Rogu i Chersoniu, Wojskowe
Liceum Prawnicze w Sumach oraz liceum w Doniecku z intensywnym programem
wychowania fizycznego.

7. Służba wojskowa

Zgodnie z obowiązującą ustawą, powszechnemu obowiązkowi służby wojskowej

podlegają mężczyźni, obywatele Ukrainy, w wieku od 17 do 50 roku życia. Żołnierze
posiadający stopnie oficerów młodszych służą do 55 roku życia, oficerowie starsi do 60, a
generałowie do 65 roku życia. Obowiązkowi służby wojskowej mogą podlegać również
kobiety między 19 a 45 rokiem życia, legitymujące się wykształceniem przydatnym w
wojsku.

Przewiduje się następujące rodzaje służby wojskowej:

zasadnicza;

kontraktowa we wszystkich korpusach osobowych, także w ramach
wojskowej służby kobiet.

Do zasadniczej służby wojskowej, która trwa 18 miesięcy, a dla osób z wyższym

wykształceniem 12 miesięcy są powoływani mężczyźni w wieku 18-27 lat.

Obywatele należący do kościołów i związków wyznaniowych, funkcjonujących

zgodnie z obowiązującym prawem, których zasady wiary nie dopuszczają posługiwania się
bronią, mogą odbywać służbę zastępczą w instytucjach państwowych lub organizacjach
społecznych. Czas trwania służby zastępczej jest dwukrotnie dłuższy od obowiązującego w
zasadniczej służbie wojskowej.

8. Organizacje paramilitarne na Ukrainie

Na Ukrainie funkcjonują formacje paramilitarne wywodzące się ze struktur

organizacyjnych partii politycznych, pomimo że Artykuł 37 Konstytucji tego kraju zabrania
partiom i organizacjom społecznym posiadania oddziałów paramilitarnych, tworzenia
zorganizowanych struktur politycznych w armii, w przedsiębiorstwach państwowych, w
cywilnych uczelniach oraz innych instytucjach i organizacjach społecznych.

Najliczniejsza organizacja prawicowa – „Ukraińskie Zgromadzenie Narodowe”

(UNA) – utworzyła „Ukraińską Samoobronę Narodową” (UNSO) – stanowiącą jej
militarny komponent. Członkowie UNSO zdobywali doświadczenie bojowe w trakcie walk
poza granicami Ukrainy (w Czeczenii, Naddniestrzu, Abchazji) oraz na terenie kraju – np.
podczas blokady linii kolejowej na Krymie (1994 r.), próby szturmu Kijowsko-Peczorskiej
Ławry (kompleks cerkiewno-klasztorny pod jurysdykcją patriarchatu moskiewskiego), walk z
pododdziałami milicji „Berkut” w czasie uroczystości pogrzebowych patriarchy Ukraińskiej
Cerkwi Prawosławnej w lipcu 1996 r. oraz uczestnicząc w innych akcjach, przede wszystkim
w zachodniej części kraju.

Działalność UNSO kierowana jest głównie przeciw mniejszości rosyjskiej oraz

rumuńskiej zamieszkującej północne rejony Bukowiny (w obwodzie Czerniowice), a także

przeciw grupom separatystów w rejonie zakarpackim. Jednym z głównych ośrodków UNSO
jest obóz położony pod Użgorodem, stolicą Zakarpacia, którego celem jest przejęcie kontroli
nad lokalnymi ruchami separatystycznymi.

Pododdziały organizacji, których liczebność ocenia się na około 3500 osób

, znajdują

się w prawie połowie województw Ukrainy i dysponują znacznymi zapasami broni.

Ugrupowanie skrajnie nacjonalistyczne „Niepodległość Państwowa Ukrainy” (DSU)

utworzyło tzw. „Wartę DSU”. Zgodnie ze swoim programem oraz poglądami jej członków –
DSU nawołuje do czystek etnicznych i usunięcia z Ukrainy Rosjan i Żydów.

W 1993 r. Społeczno-Narodowa Partia Ukrainy utworzyła na terenach zachodnich

komitety „Ratowania Państwa i Narodu”, których członkowie sprowokowali m.in.
rozruchy we Lwowie.

Paramilitarne bojówki działają również pod przykryciem różnego rodzaju agencji

ochrony liderów partii, zjazdów, sztandarów, mityngów, demonstracji itp. Przykładem tego są
„Drużyny Robocze” Ogólnoukraińskiego Związku Robotników. Do powyższych agencji
wciąga się młodych, sprawnych fizycznie ludzi, którzy następnie są szkoleni przez wysoko
wykwalifikowanych specjalistów.

Do partii, które ukrywają w swoich strukturach paramilitarne bojówki należą również

Komunistyczna Partia Ukrainy (KPU) i Socjalistyczna Partia Ukrainy (SPU). Zachęcają one
do współpracy byłych specjalistów Służby Bezpieczeństwa Ukrainy i Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych, którzy otrzymują etaty w strukturach tych partii lub stanowiska pomocnika
deputowanego. Pracownicy ci zajmują się całodzienną ochroną biur partyjnych oraz
utrzymują łączność z organami ochrony porządku. Podczas masowych akcji, partie
wykorzystują poprzez swoje rekomendacje, większe grupy specjalistów, w tym także
zatrudnionych w organach ochrony porządku.

Wśród przedstawicieli struktur siłowych aktywna pracę propagandową prowadzi tzw.

„Związek Oficerów Radzieckich”. Jest to ultra lewicowa organizacja, której celem jest
odtworzenie ZSRR, Armii Radzieckiej oraz Rad Deputowanych Ludowych i Wojskowych.
Ośrodki tej organizacji znajdują się w miejscach dyslokacji dużych garnizonów na południu i
na wschodzie Ukrainy oraz na Krymie.

Skrajnie prawicową partią, starającą się przyciągnąć do współpracy wojskowych jest

„Organizacja Nacjonalistów Ukraińskich”. Działania werbunkowe nacjonalistów widoczne
są szczególnie wśród słuchaczy uczelni wojskowych. Oprócz tego pod ich wpływem znajduje
się związek zawodowy „Jedność wojskowa”, który w swoich hasłach wzywa do
przeciwstawienia się „antysocjalnej polityce reżimu prezydenta .Kuczmy”.

Istniejące na Ukrainie partie polityczne współpracują także z prawnie

funkcjonującymi organizacjami o charakterze wojskowo-sportowym.

Kongres Ukraińskich Nacjonalistów współpracuje i sprzyja rozwojowi

paramilitarnej Patriotycznej Społeczno-Obronnej Organizacji im. Stepana Bandery
„Tryzub”, której oddziały prowadzą działalność w zachodniej oraz w niektórych
województwach wschodniej Ukrainy. Ponadto Kongres Ukraińskich Nacjonalistów, Ludowy
Ruch Ukrainy i Partia Republikańsko-Chrześcijańska utrzymują ścisłe kontakty z narodowo-
patriotyczną organizacją społeczną „Kozactwo Ukraińskie” (KU), która zgodnie ze swoim
statutem, jest międzynarodową, niezależną organizacją nacjonalistyczno-patriotyczną i
sportowo-wojskową Ukrainy i diaspory. Zrzesza ona Kozaków, potomków Kozaków
niezależnie od stopnia pokrewieństwa i miejsca zamieszkania lub czasowego przebywania na

W związku z zapowiedziami aresztowania swych przywódców, UNA zagroziła podjęciem akcji terrorystycznych przeciwko osobom

urzędowym i członkom Służby Bezpieczeństwa Ukrainy oraz wszczęciem akcji terrorystycznych

i anarchizujących.

Uwzględniając

fakt, że wielu członków tej organizacji posiada doświadczenia bojowe, groźby powyższe oceniano na Ukrainie jako

poważne.

terenie kraju oraz obywateli Ukrainy i Ukraińców mieszkających poza jego granicami”.
Powyższe zrzeszenie „Kozaków ukraińskich” jest jedyną tego typu organizacją społeczną,
która działa na zasadach określonych w ukraińskim prawodawstwie i nie jest strukturalnie
powiązana z żadną partią czy organizacją polityczną, ma swoje proporce, emblematy i
odznaki, a także własne stroje, tytuły, ordery itp.

Do podstawowych zadań KU należy działalność na rzecz:
- odrodzenia i rozwoju, zwyczajów narodu ukraińskiego, działalności gospodarskiej

kozactwa, odtworzenia tradycyjnych struktur organizacji siczy kozackich, okręgów i osad,
jako ośrodków kultywowania i rozwoju tradycyjnych kozackich form samorządności (w
granicach ukraińskiego prawa):

- przygotowania młodzieży do służby wojskowej, szkolenia wojskowego Kozaków

ukraińskich oraz wspierania rozbudowy sił zbrojnych Ukrainy i inny formacji militarnych;

- zabezpieczenia wymiany kulturalnej i ścisłej współpracy w ramach diaspory

kozackiej;

- patriotycznego wychowania nowego pokolenia w duchu ukraińskiego kozackiego

bohaterstwa, narodowego interesu Ukrainy, oddania narodowi ukraińskiemu;

- odrodzenia ukraińskich kozackich cerkwi i klasztorów oraz ochrony kurhanów i

kozackich mogił;

- aktywnego dążenia do ujawnienia, osądzenia i skazywani osób, które zawłaszczyły

kozacki majątek ;

- ochrony środowiska naturalnego, rozwoju efektywnych energooszczędnych i

ekologicznych form wydobycia i wykorzystania źródeł energii;

- stworzenia naukowo-technicznego i organizacyjno-metodycznego potencjału w

różnych sferach i kierunkach działalności KU;

- opracowywania, finansowania, realizacji i koordynacji z organami władzy,

państwowych projektów i programów odpowiadających interesom KU;

- rozwoju turystyki i sportu (w tym przedsięwzięć o charakterze wojskowym):
- ochrony prawnych interesów KU i jego członków w ramach organów państwowych i

organizacji społecznych;

- zapewnienia bezpieczeństwa KU i jego członkom.
Spośród wielu kierunków i form działalności KU, duże znaczenie ma pomoc SZ

Ukrainy w zakresie ukompletowania niektórych pododdziałów ochotnikami z tej organizacji,
współpracy z organami państwowymi, wojskowymi i zrzeszeniami zajmującymi się
wojskowo-patriotycznym wychowaniem, w tym przygotowaniem młodzieży do służby
wojskowej. Ważnym celem działalności KU jest dążenie do przygotowania, wspólnie z
dowództwami jednostek wojskowych, przedsięwzięć o charakterze kulturalno-oświatowym,
nauka historii wojska ukraińskiego i ukraińskich tradycji wojskowych.

KU, jako organizacja społeczna, składa się z Okręgów Towarzystw Kozackich, które

razem z ukraińską diasporą kozacką tworzą zrzeszenie jednolite i spójne.

Wyższym organem kierowniczym KU jest Wielka Rada KU, która jest zwoływana raz

na rok. W okresie między obradami Wielkiej Rady kierownictwo sprawuje Rada Atamanów
(zbiera się nie rzadziej niż raz na cztery miesiące), w skład której wchodzą: Hetman
Kozactwa Ukraińskiego (szef Rady Atamanów), Naczelny Ataman (pierwszy zastępca
Hetmana), Generalny Naczelnik KU (Atamanów Krajowych, Naczelnik Kancelarii Głównej),
Atamani Ośrodków i Towarzystw Buńczukowych (generalny naczelnik bez stanowiska z
prawem głosu doradczego).

Inną organizacją paramilitarną działającą legalnie na Ukrainie jest Towarzystwo

Wspierania Obrony Ukrainy (OSOU). Działalność swoją opiera ono na wzorach i
strukturze Ochotniczego Towarzystwa Wspierania Armii, Lotnictwa i Floty (DOSAAF) b,.
ZSRR. OSOU jest społeczną organizacją niepaństwową, nad którą ogólny nadzór sprawuje

Ministerstwo Oświaty

. Ze względu na paramilitarny charakter OSOU, wchodzący w skład

systemu edukacji na rzecz obronności państwa – jej zakres działania, strukturę, metody i
formy działania oraz źródła finansowania, określa specjalna ustawa.

9. Potencjał demograficzny w czasie mobilizacji i wojny

Ukrainę zamieszkuje ok. 52 mln mieszkańców, a tego 74% to Ukraińcy, 22% Rosjanie

oraz niewielki procent stanowią Polacy, Żydzi i inne narodowości. Gęstość zaludnienia
wynosi prawie 86 osób na kilometr kwadratowy. Od 1990 roku na Ukrainie notuje się spadek
rocznego tempa przyrostu ludności. W ostatnich latach osiągnął on wartość ujemną, przez co
kraj ten znalazł się w niekorzystnych prognozach demograficznych.

Znaczny wpływ na pogorszenie się sytuacji demograficznej wywarła katastrofa w

Czarnobylu, która naruszyła dotychczasowy cykl demograficzny.

Z prognoz demograficznych wynika, iż w przypadku utrzymania się malejącej

tendencji przyrostu naturalnego ludność tego kraju w 2000 roku zmniejszy się o 1,5 mln osób.
Niekorzystne zmiany w sytuacji demograficznej państwa będą wywierały wpływ na
wysokość potencjału wojenno – ekonomicznego Ukrainy, w tym zwłaszcza na potencjał
wojennej siły roboczej.

Potencjał mobilizacyjny Ukrainy wyznaczają zasoby, wynikające ze struktury wieku i

płci oraz ludności zawodowo czynnej, które można przeznaczyć dla sił zbrojnych i do
produkcji wojennej. W warunkach gospodarki wojennej, a więc totalnego wysiłku całego
społeczeństwa, przyjmuje się, że za takie granice wieku można uznać: 15-65 lat dla mężczyzn
i 15-60 lat dla kobiet. Stanowią oni: mężczyźni – 17,8 mln, kobiety – 16,5 mln. Razem: 34,3
mln, czyli ok. 66,2% ludności kraju.

Na potrzeby mobilizacji, zasadnicze znaczenie ma grupa mężczyzn w wieku od 18 do

49 lat, w tym: mężczyźni w wieku poborowym 18-29 lat – 4,5 mln; mężczyźni w wieku
pełnej sprawności fizycznej 30-49 lat – 6,6 mln; razem 11,1 mln.

Przyjmując, iż w okresie mobilizacji zasoby siły roboczej mogą być wykorzystane w

wyższym stopniu (mężczyźni ok. 95% i kobiety do 60%), to wówczas zasoby siły roboczej
powinny wzrosnąć do 24,8 mln, w tym 15,1 mln mężczyzn i 9,7 mln kobiet.

Gdyby zatrudnienie zostało utrzymane na poziomie okresu pokojowego (ok. 24,2 mln

osób), to realne możliwości przesunięcia siły roboczej z sektora cywilnego do SZ objęłoby
ok. 600 tys. osób. Dodając do tej liczby 476 tys. żołnierzy, a także ponad 3 mln bezrobotnych,
w tym także około 140 tys. oficjalnie zarejestrowanych (zaliczanych również do osób
czynnych zawodowo), Ukraina mogłaby powołać pod broń około 4,1 mln żołnierzy.

Pod koniec 1994 roku Ukraina posiadała ok. 1 mln przeszkolonych rezerwistów i

pracowników cywilnych zatrudnionych w wojsku. Uwzględniając stan liczebny ukraińskich
SZ (476 tys. żołnierzy) daje to liczbę około 1,5 mln żołnierzy w początkowym okresie
mobilizacji.

Ukompletowanie stanów osobowych w jednostkach wojskowych wynosi obecnie

około 80%. Spośród żołnierzy zasadniczej służby wojskowej 3% posiada wyższe
wykształcenie, co zaspokaja w pełni potrzeby SZ. Z powodu braku środków finansowych nie
dokonuje się uzupełnień stanu osobowego żołnierzami służby kontraktowej.

Obecnie w SZ Ukrainy struktura narodowościowa i wiek żołnierzy przedstawia się

następująco: prawie 60% kadry zawodowej stanowią Ukraińcy, a 37% Rosjanie, przekrój
wieku żołnierzy jest następujący: do 25 lat – 18%, 26-30 lat – 25,1%, 31-40 lat – 22,1%, 41-
45 lat – 19,6%, powyżej 46 lat – 11%.

Konsekwentnie prowadzona od powstania SZ państwa polityka ich „ukrainizacji”

przyniosła efekty w postaci odwrócenia niekorzystnych proporcji w strukturze

Do niedawna OSOU było nadzorowane przez Ministerstwo Obrony, jednak ze względu na nie wywiązywanie się przez resort z
należności za szkolenie specjalistów, dalszą opiekę powierzono Ministerstwu Oświaty.

narodowościowej. Polityka ta obejmuje takie elementy, jak: repatriacja żołnierzy
zawodowych narodowości ukraińskiej, którzy po rozpadzie SZ ZSSR znaleźli się na
terytorium innych państw WNP, nakłanianie żołnierzy innych narodowości pełniących służbę
w armii Ukrainy do przyjmowania obywatelstwa ukraińskiego. Całkowite wyeliminowanie
żołnierzy innych narodowości jest niemożliwe ze względu na braki kadrowe (szczególnie
młodszej kadry dowódczej pochodzenia ukraińskiego) oraz znaczną liczbę etnicznych Rosjan
zamieszkujących Ukrainę i pełniących służbę wojskową w armii tego kraju. W grę wchodzą
również obowiązujące porozumienia dotyczące służby wojskowej, ochrony socjalnej i
zabezpieczenia emerytalnego żołnierzy zawodowych podpisane przez państwa członkowskie
WNP.

Document Outline

SPIS TREŚCI
I. WIADOMOŚCI OGÓLNE........................................................................ 4
- II. POLITYKA WOJSKOWA UKRAINY ................................................. 22
III. SIŁY ZBROJNE UKRAINY
- I. WIADOMOŚCI OGÓLNE
4. Gleby
- Wartości wybranych elementów klimatu Ukrainy
Bezpieczeństwo kraju
Problem broni jądrowej
- Wydatki obronne Ukrainy w latach 1996 - 1999
System obronny
III. SIŁY ZBROJNE UKRAINY
Program rozwoju sił zbrojnych
- Do składu SOP należą:

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:

więcej podobnych podstron

charakterystykaukrainy1995 id 1 Nieznany

Document Outline