Oświadczenie woli
Oświadczenie woli to każde zachowanie się osoby będące uzewnętrznieniem zamiaru tej
osoby wywołania określonych skutków prawnych(ustanowienia, zmiany lub zniesienia
stosunku prawnego). Wola osoby składającej oświadczenie musi być ujawniona w sposób
dostateczny.
Prawo dopuszcza złożenie oświadczenia woli w sposób dorozumiany jednak oświadczenie to
nie może nasuwać wątpliwości co do jego znaczenia. W wielu wypadkach prawo wymaga,
aby oświadczenie dotyczące danej czynności prawnej było złożone w szczególnej formie, np.
forma aktu notarialnego dla nabycia własności nieruchomości.
W polskim prawie rozróżniamy dwie nieważności złożenia oświadczenia woli:
- bezwzględnie nieważne - oświadczenie woli złożone przez osobę, która nie ma zdolności do
czynności prawnych, znajduje się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie
decyzji i wyrażenie woli, albo złożyła je jedynie dla stworzenia pozoru.
- względnie nieważne - oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu, groźby bezprawnej,
wyzysku lub zniekształcone przez osobę trzecią. Oświadczenie takie ma moc prawną dopóki
osoba składająca nie uchyli się od skutków prawnych tego oświadczenia woli.
Wola osoby, która dokonuje czynności prawnej, może być wyrażona przez każde zachowanie,
ale uzewnętrznione w sposób dostateczny.
Wobec tego samo pomyślenie, przekonanie, czyli zachowanie tego w sobie, nie jest
wyrażeniem woli.
Oświadczenie woli można też złożyć w postaci elektronicznej. Kiedy dochodzi do złożenia
oświadczenia woli? Wtedy gdy dotarło do osoby, której ma być złożone, w taki sposób, że
mogła zapoznać się z jego treścią. Przykładem może być oświadczenie o przyjęciu oferty.
Jeśli chodzi o formę elektroniczną, to jest ono złożone w chwili, gdy wprowadzono je do
środka komunikacji elektronicznej w taki sposób, żeby osoba, do której jest skierowane,
mogła zapoznać się z jego treścią.
Przykładem może być każda umowa. Może to być pożyczenie koleżance książki na 5 dni,
odstąpienie komuś na kilka godzin roweru, kupno auta.
Czasami oświadczenie woli jest tak złożone, że nie bardzo można je zrozumieć na pierwszy
rzut oka, nie wiadomo, o co chodzi. Wtedy oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak
wymagają tego zasady współżycia społecznego ze względu na okoliczności, w których
zostało złożone, oraz przyjęte zwyczaje.
Aby zachowanie mogło zostać uznane za oświadczenie woli, musi spełnić następujące
warunki:
1. musi być zrozumiałe przynajmniej na tyle, by można było ustalić jego sens,
2. musi dotyczyć spraw normowanych przez prawo,
3. musi być złożone na serio (nie może być np. złożone dla żartu),
4. nie może być spowodowane przymusem fizycznym.
Oświadczenie woli jest niezbędnym elementem każdej czynności prawnej, w związku z czym
od jego niewadliwości zależy, czy dana czynność prawna będzie czynnością ważną i prawnie
skuteczną.
Wady oświadczenia woli
Wady oświadczenia woli są, ujęte w art. 82-88 kodeksu cywilnego. Wyróżniamy cztery wady
oświadczenia woli:
1. Brak świadomości lub swobody
2. Pozorność czynności prawnej
3. Błąd
4. Groźba
Brak świadomości lub swobody
Brak świadomości jest wadą związaną z pozostawaniem w stanie psychicznym, który
całkowicie uniemożliwia świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Stan ten
może być wywołany rozmaitymi przyczynami, z których najczęściej wymienia się chorobę
psychiczną, niedorozwój umysłowy lub inne, nawet przemijające zaburzenia psychiczne (np.
wskutek nadużycia alkoholu lub innych używek, wysokiej gorączki, zaawansowanych zmian
miażdżycowych itp.). Wyłączenie świadomego powzięcia decyzji i wyrażenia woli może
mieć miejsce bez całkowitej utraty świadomości - wystarczy znaczne nasilenie przyczyny.
Nie jest natomiast konieczne, aby znajdująca się w takim stanie osoba była
ubezwłasnowolniona.
Brak swobody, ma on miejsce, gdy proces decyzyjny i uzewnętrznienie woli zostają
zakłócone przez czynniki powodujące niezdolność wyboru miedzy taką lub inną decyzją, przy
czym chodzi o czynniki znajdujące się wewnątrz osoby składającej oświadczenie woli. W
wielu przypadkach przeprowadzenie granicy między brakiem świadomości a brakiem
swobody jest bardzo trudne ze względu na to, iż przyczyny je wywołujące mogą być podobne
lub nawet te same (np. w wypadku niektórych chorób psychicznych).
Oświadczenie woli dotknięte wadą braku świadomości lub swobody przy podejmowaniu lub
wyrażaniu decyzji jest z mocy prawa nieważne, co oznacza, iż czynność prawna nie wywołuje
zamierzonych skutków prawnych. Sąd z urzędu uwzględnia tą sankcję, nawet jeśli żadna ze
stron sporu się na nią nie powoła.
Pozorność czynności prawnej
Z wadą tą mamy do czynienia, gdy strony składają sobie oświadczenia woli dla pozoru, czyli
bez zamiaru wywołania skutków prawnych (pozorność zwykła) lub z zamiarem wywołania
skutku innego, niżby to miało wynikać z treści pozornej czynności prawnej (pozorność
kwalifikowana).
Warunkiem zaistnienia tej wady jest świadomość niezgodności dokonanej czynności z wolą
osoby składającej oświadczenie oraz ujawnienie tego wobec adresata, akceptującego taki stan
rzeczy. Łączy się to zazwyczaj z chęcią wprowadzenia innych osób lub organów w błąd.
Przykładem pozorności zwykłej jest fikcyjna umowa sprzedaży nieruchomości, którą strony
zawierają przed notariuszem, miedzy sobą umawiając się, że nie wywoła ona żadnych
skutków prawnych. Umowa taka, w zamierzeniu stron, ma służyć np. ukryciu majątku
sprzedającego przed wierzycielami.
Z kolei o pozorności kwalifikowanej będziemy mówić, gdy np. pod umową sprzedaży
nieruchomości strony ukryją darowiznę nieruchomości, aby w przyszłości nie trzeba było
uwzględniać tej darowizny przy dziale spadku.
Czynność prawna pozorna jest zawsze z mocy prawa nieważna (podobnie jak czynność