08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

1

Zasady pracy

ze źródłami promieniowania

jonizującego

Jerzy Wojnarowicz

Świerk, 08.10.2009

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

2

Plan gry

1.

Zagrożenia przy pracach z promieniowaniem

•

Źródła zagrożeń

•

Rodzaje zagrożeń

2.

Zapobieganie zagrożeniom (zasady ochrony

radiologicznej)

•

Metody techniczne

•

Metody organizacyjne

3.

Postępowanie awaryjne

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

3

Definicje podstawowe

zagrożenie (narażenie potencjalne) –
narażenie, które może nastąpić, przy czym
prawdopodobieństwo jego wystąpienia i
wielkość mogą być zawczasu oszacowane

narażenie – proces, w którym organizm ludzki
podlega działaniu promieniowania jonizującego

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

4

Źródła zagrożenia

Źródło promieniowania jonizującego

-

urządzenie lub substancja emitująca

bądź zdolna emitować promieniowanie
jonizujące

(źródło promieniotwórcze, urządzenie zawierające takie
źródło, urządzenie wytwarzające promieniowanie
jonizujące lub urządzenie emitujące substancje
promieniotwórcze)

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

5

Rodzaje źródeł promieniowania

Źródła

promieniowania

właściwe

(użytkowe)

inne

izotopowe

(źródła

promieniotwórcze)

nieizotopowe

(akcelerator,

lampa

rentgenowska)

zamknięte

otwarte

urządzenia emitujące

promieniowanie

jako efekt uboczny

minerały zawierające

substancje

promieniotwórcze

odpady

promieniotwórcze

urządzenia

emitujące

promieniowanie

cząsteczkowe

urządzenia

emitujące

promieniowanie

elektromagnetyczne

pozostałości

po działalności

człowieka

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

6

Źródła izotopowe

(promieniotwórcze)

źródło promieniotwórcze

- substancja promieniotwórcza

przygotowana do wykorzystywania jej promieniowania jonizującego

zamknięte źródło promieniotwórcze

– źródło

promieniotwórcze o takiej budowie, która w warunkach określonych dla
jego stosowania uniemożliwia przedostanie się do środowiska zawartej
w nim substancji promieniotwórczej

otwarte źródło promieniotwórcze

– źródło

promieniotwórcze niebędące zamkniętym źródłem promieniotwórczym

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

7

Źródła nieizotopowe

akcelerator

– urządzenie wytwarzające

promieniowanie jonizujące w wyniku przyspieszania
cząstek naładowanych

przyspieszacz liniowy, betatron, cyklotron, generator neutronów

lampa rentgenowska

– urządzenie wytwarzające

promieniowanie X (promieniowanie rentgenowskie) w
wyniku gwałtownego hamowania cząstek naładowanych w
materiale anody (antykatody)

aparaty rentgenowskie: mammograf, fluoroskop, tomograf

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

8

Rodzaje zagrożeń

zagrożenie zewnętrzne –

źródło promieniowania

znajduje się poza organizmem – zagrożenie polami
promieniowania – ochrona osłonami (oraz odległością i
czasem narażenia)

zagrożenie wewnętrzne –

źródło znajduje się

wewnątrz organizmu – zagrożenie skażeniami – ochrona
barierami (szczelnością i czystością pracy)

Zagrożenie = zagrożenie zewnętrzne + zagrożenie wewnętrzne

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

9

Zagrożenie – pole promieniowania

Przestrzeń określona zbiorem wartości charakteryzujących
promieniowanie występujące w tej przestrzeni,
przyporządkowanym poszczególnym jej punktom dla
określonego czasu

Na potrzeby ochrony radiologicznej wielkością
charakteryzującą pole promieniowania jest MOC DAWKI
[mGy/h]

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

10

Zagrożenie – pole promieniowania

Zagrożenie może pochodzić od:

• promieniowania użytkowego

-

przebywanie w obszarze

wiązki promieniowania użytkowego (bardzo duża moc) niesie ryzyko

otrzymania wysokich dawek promieniowania

• promieniowania rozproszonego

-

promieniowanie

pierwotne padając na powierzchnię może ulegać rozproszeniu,

dlatego też zagrożenie może występować w pobliżu materiału

rozpraszającego

• promieniowania ubocznego

- promieniowania

przenikającego przez obudowę urządzenia

• promieniowania wzbudzonego

- aktywacja

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

11

Zagrożenie – skażenie

Niepożądana obecność substancji promieniotwórczej

[Bq/cm

2

, Bq/m

3

, mGy/h]

Podstawowe klasyfikacje:

– postać występowania (powierzchniowe i objętościowe)

– trwałość (związane i niezwiązane)

– miejsce występowania (środowisko pracy i osoby)

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

12

skażenie

Powstawanie – źródło otwarte – zawsze, źródło zamknięte

– rozszczelnienie

przyczyny: natura zjawiska, błędy ludzkie, niedopracowane technologie, awarie

Wykrywanie – pomiary skażeń (metody bezpośrednie i

pośrednie) odpowiednimi przyrządami

Usuwanie (dekontaminacja, odkażanie) skażeń:

– powierzchniowych – NIEZWIĄZANYCH – metody fizyczne,

chemiczne

– objętościowych – FILTRACJA

oraz OSOBISTYCH

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

13

Ochrona radiologiczna

zapobieganie narażeniu ludzi i skażeniu
środowiska, a w przypadku braku
możliwości zapobieżenia takim sytuacjom
- ograniczenie ich skutków do poziomu tak
niskiego, jak tylko jest to rozsądnie
osiągalne, przy uwzględnieniu czynników
ekonomicznych, społecznych i
zdrowotnych

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

14

Podstawowe zasady

• uzasadnienie
• optymalizacja
• ograniczenie narażenia

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

15

uzasadnienie

każda działalność związana z narażeniem

na promieniowanie jonizujące wymaga
uzasadnienia, w którym należy wykazać,
że korzyści jakie przynosi, przewyższają
jej skutki ujemne

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

16

uzasadnienie

• Art. 8. 1. Kierownik jednostki organizacyjnej przed podjęciem

działalności

związanej z wprowadzeniem nowych rodzajów

zastosowań promieniowania jonizującego

sporządza uzasadnienie,

które powinno wykazać, że spodziewane w wyniku wykonywania tej

działalności korzyści naukowe, ekonomiczne, społeczne i inne będą

większe niż możliwe, powodowane przez tę działalność, szkody dla

zdrowia człowieka i stanu środowiska.

• 2. W przypadku zaistnienia nowych istotnych okoliczności

dotyczących skutków wykonywanej działalności kierownik jednostki

organizacyjnej jest obowiązany dokonać weryfikacji uzasadnienia,

uwzględniając te same czynniki, których uwzględnienie jest

wymagane przy sporządzaniu uzasadnienia.

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

17

optymalizacja

narażenie spowodowane stosowaniem

źródła promieniowania musi być tak niskie,
jak jest to rozsądnie osiągalne,
uwzględniając czynniki ekonomiczne i
społeczne

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

18

optymalizacja

• Art. 9. 1. Kierownik jednostki organizacyjnej zapewnia wykonywanie

działalności zgodnie z zasadą optymalizacji, wymagającą, aby - przy
rozsądnym uwzględnieniu czynników ekonomicznych i społecznych
- liczba narażonych pracowników i osób z ogółu ludności była jak
najmniejsza, a otrzymywane przez nich dawki promieniowania
jonizującego były możliwie małe, z zastrzeżeniem art. 33c
(optymalizacja ochrony radiologicznej pacjenta)

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

19

ograniczenie narażenia

w normalnych warunkach dawka

indywidualna nie może być większa niż
dawka graniczna, co oznacza, że ryzyko
związane z narażeniem na
promieniowanie jonizujące jest na
poziomie akceptowalnym

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

20

ograniczenie narażenia

• Art. 9. 2. Kierownik jednostki organizacyjnej przeprowadza ocenę

narażenia pracowników, a jeżeli z analizy optymalizacyjnej wynika
taka konieczność, ustala dla nich dalsze ograniczenia narażenia,
tak, żeby otrzymane przez nich dawki promieniowania jonizującego
były nie wyższe niż ustalone dla nich limity użytkowe dawek

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

21

Dawki graniczne [mSv/a] dla osób

zatrudnionych w warunkach narażenia

na promieniowanie jonizujące

*) dawka ta może być w danym roku kalendarzowym przekroczona, pod warunkiem że w ciągu kolejnych pięciu lat kalendarzowych jej

sumaryczna wartość nie przekroczy pięciokrotnej wartości dawki granicznej.
Dla pracowników, przekroczenie w danym roku kalendarzowym nie może być większe niż 50 mSv

**) dawka dotyczy mającego urodzić się dziecka
Uwaga:

kobiety karmiące piersią nie mogą być zatrudnione w warunkach narażenia na skażenia

grupa

narażenia

dawka

skuteczna

(efektywna)

dawka równoważna

dla soczewek oczu

dawka równoważna

dla skóry

dawka równoważna

dla dłoni,

przedramion,

stóp i podudzi

pracownicy
[w tym praktykanci
i studenci
(uczniowie) w wieku
18 lat i powyżej]

20

*)

150

500

500

praktykanci
i studenci
(uczniowie) w wieku
od 16 do 18 lat

6

50

150

150

kobiety w ciąży

**)

,

praktykanci
i studenci
(uczniowie) w wieku
poniżej 16 lat

1

*)

15

50

-

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

22

Metody zmniejszania narażenia

Bezpieczeństwo pracy ze źródłami promieniowania

jonizującego wymaga przestrzegania

zasady

ograniczenia narażenia

przez skracanie czasu

narażenia, zwiększanie odległości od źródła

promieniowania jonizującego, ograniczanie pola tego

promieniowania i eliminowanie skażeń

promieniotwórczych, w szczególności przez:

1) stosowanie wyposażenia i sprzętu zgodnie z ich

przeznaczeniem oraz zaleceniami producenta;

2) stosowanie środków ochrony indywidualnej;
3) dopuszczanie do pracy na poszczególnych stanowiskach pracy

osób przeszkolonych i posiadających uprawnienia wymagane do

pracy na tych stanowiskach;

4) stałą kontrolę stosowanych procedur oraz bieżącą kontrolę i

konserwację eksploatowanych urządzeń.

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

23

ograniczenie narażenia

narażenie = f (natężenia promieniowania, czasu)

dawka = moc dawki

.

t

gdzie:

t

– czas narażenia

moc dawki = f (mocy źródła promieniowania, oddziaływania promieniowania z

ośrodkiem przez który ono przechodzi, odległości od źródła)

moc dawki = W

ź

/ (

k

.

l

2

)

gdzie:

W

ź

– parametr charakteryzujący „moc” źródła promieniowania

(ilość emitowanej energii). Zależy on od aktywności lub

natężenia prądu. Parametr ten w niektórych przypadkach

zwany jest wydajnością źródła

k

– krotność osłabienia - parametr charakteryzujący zdolność

ośrodka do pochłaniania promieniowania

l

– odległość od źródła

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

24

Miejsce pracy

Pracownia radiologiczna – pomieszczenie

lub zespół pomieszczeń odpowiednio
przystosowanych i wyposażonych do
prowadzenia prac z promieniowaniem

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

25

Miejsce pracy

Klasyfikacja pracowni

Pracownia radiologiczna

izotopowa

nieizotopowa

Źródeł zamkniętych

Źródeł otwartych

akceleratorowa

rentgenowska

Klasy I

Klasy II

Klasy III

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

26

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

27

Oznakowanie pracowni

NIEIZOTOPOWEJ

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

28

Oznakowanie pracowni

IZOTOPOWEJ

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

29

oznakowanie

specjalnych pomieszczeń pracowni izotopowych

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

30

Stopień osłabienia promieniowania jonizującego przez ściany
zewnętrzne i stropy, okna i drzwi pracowni winien zapobiegać
otrzymaniu przez osoby z ogółu ludności w ciągu kolejnych 12 miesięcy
dawki efektywnej przekraczającej:

– 0,1 mSv w przypadku pracowni zlokalizowanej w budynku

mieszkalnym albo w budynku zamieszkania zbiorowego

– 0,3 mSv w pozostałych przypadkach lokalizacji pracowni (dla

pracowni medycznych może być inaczej)

z uwzględnieniem czasu narażenia tych osób, rodzaju prowadzonych w
pracowni prac i rodzaju stosowanych osłon

Wymagania ochrony radiologicznej

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

31

Pracownie izotopowe lokalizuje się w pomieszczeniach
zabezpieczonych przed zalaniem wodą w budynkach zaliczanych co
najmniej do klasy D odporności pożarowej, przy czym pomieszczenia,
w których przechowywane są źródła i odpady, lokalizuje się w
budynkach zaliczonych co najmniej do klasy B odporności pożarowej

Wymagania pożarowe

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

32

• sprzęt dozymetryczny dostosowany do używanych źródeł

promieniowania jonizującego,

• stałe lub ruchome osłony przed promieniowaniem jonizującym,
• pojemniki do przechowywania źródeł oraz i odrębne do

przechowywania odpadów promieniotwórczych

• wentylację grawitacyjną, chyba że dla danego rodzaju lub klasy

pracowni jest wymagana wentylacja mechaniczna (i ew.
klimatyzacja)

• instalację wodną i kanalizacyjną (zwykłą i/lub specjalną)

dla pracowni medycznych może być inaczej

Wyposażenie pracowni - podstawowe

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

33

• środki ochrony indywidualnej przed skażeniami

promieniotwórczymi i napromieniowaniem

• akustyczne indywidualne sygnalizatory promieniowania

(jeżeli prowadzone prace mogą spowodować
przekroczenie limitu użytkowego dawki)

Wyposażenie pracowników

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

34

• w pomieszczeniu, w którym są przechowywane źródła

lub odpady promieniotwórcze, nie przechowuje się
substancji łatwopalnych, wybuchowych, żrących i
utleniających, a także gazów sprężonych

• w pracowniach ze źródłami otwartymi nie jest

dopuszczalne wykonywanie czynności, które mogłyby
ułatwić wprowadzenie substancji promieniotwórczych do
wnętrza organizmu, w szczególności spożywanie
posiłków i palenie tytoniu

zakazy

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

35

• powierzchnia pomieszczenia pracowni klasy Z, w którym są

prowadzone prace ze źródłami, nie może być mniejsza niż 10 m

2

• powierzchnia pomieszczenia do napromieniania w pracowni

akceleratorowej nie może być mniejsza niż 20 m

2

, chyba że w

zezwoleniu określono inaczej

• powierzchnia pomieszczenia pracowni rentgenowskiej, w którym

jest zainstalowany aparat rentgenowski o energii promieniowania

powyżej 300 keV, nie może być mniejsza niż 20 m

2

, (do 300 keV –

odpowiednio 10 m

2

), chyba że w zezwoleniu określono inaczej

• wielkość wolnej powierzchni w pomieszczeniach przeznaczonych do

prac ze źródłami promieniotwórczymi nie może być mniejsza niż 5

m

2

na jednego pracownika wykonującego pracę w pracowni

dla pracowni medycznych może być inaczej

Pracownie klasy Z – wymagania

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

36

• w zależności od aktywności stosowanych jednocześnie

izotopów promieniotwórczych i ich przynależności do

grupy izotopów, pracownie zalicza się do jednej z klas:

III, II lub I

• w zależności od rodzaju wykonywanych czynności z

substancjami promieniotwórczymi aktywność

stosowanych jednocześnie w pracowni izotopów może

być zwiększona lub zmniejszona bez zmiany klasy

pracowni, poprzez pomnożenie przez odpowiedni

współczynnik

• zamknięte źródła promieniotwórcze mogą być

stosowane w pracowniach izotopowych z otwartymi

źródłami promieniotwórczymi

Pracownie ze źródłami otwartymi -

klasyfikacja

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

37

grupa

izotopów

KLASA PRACOWNI

I

II

III

maksymalna aktywność (A

∑

) w MBq

stosowanych jednocześnie w pracowni

izotopów promieniotwórczych

1

1 000 < A

∑

1 < A

∑

≤ 1 000

A

∑

≤ 1

2

10 000 < A

∑

10 < A

∑

≤ 10000

A

∑

≤ 10

3

100 000 < A

∑

100 < A

∑

≤ 100000

A

∑

≤ 100

4

1 000 000 < A

∑

1 000 < A

∑

≤ 1 000 000 A

∑

≤ 1 000

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

38

A

∑(1)

= A

1

+ 0,1A

2

+ 0,01A

3

+ 0,001A

4

A

∑(2)

= 10A

1

+ A

2

+ 0,1A

3

+ 0,01A

4

A

∑(3)

= 100A

1

+ 10A

2

+ A

3

+ 0,1A

4

A

∑(4)

= 1000A

1

+ 100A

2

+ 10A

3

+ A

4

Aktywność przeliczeniowa

(wyłącznie na potrzeby określania klasy pracowni)

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

39

OKREŚLENIE CZYNNOŚCI

WSPÓŁCZYNNIK

magazynowanie, diagnostyka lekarska

100

bardzo proste czynności na mokro

10

normalne czynności chemiczne

1

skomplikowane czynności na mokro z
prawdopodobieństwem rozlania proste
czynności na sucho z możliwością pylenia

0,1

skomplikowane czynności na sucho z
możliwością pylenia

0,01

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

40

Grupa

izotopów

Izotop promieniotwórczy

1

60 izotopów:

Sm-146, … Po-210, …, Ra-226, …, Th-232, …, U-233, U-243, U-
235, …, U-238, …, Pu-238, Pu-239, …, Am-241, …, Cm-244, …,
Cf-252, …, Md-258

2

68 izotopów:

Be-10, …, Co-60, Ge-68, …, Sr-90, …, Ru-106, …, I-131, …, Eu-
152, Eu-154, …, Pu-241, …, Md-257

3

400 izotopów:

C-14, Na-22, Na-24, …, P-32, …, S-35, …, K-40, …, Sc-46, …,
Fe-55, Fe-59, …, Co-57, …, Ga-67, …, Se-75, …, Y-90, …, Mo-
90, …, I-123, I-124, I-125, …, Cs-137, …, Sm-135, …, Yb-169, …,
Lu-177, …, Ir-192, …, U-237, …, Pu-243, …, Es-251

4

200 izotopów:

H-3, Be-7, …, F-18, …, Cr-51, …, Ga-68, …, Tc-99m, …, In-
113m, …, Tl-201, …, U-239, …, Pu-235, …, Cm-249

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

41

PRACOWNIA KLASY III
• powierzchnia (przestrzeń) – jak dla pracowni klasy Z
• lokalizacja:

– obiekt nie będący budynkiem mieszkalnym ani budynkiem

zamieszkania zbiorowego, lub

– wyodrębniona, niemieszkalna część budynku mieszkalnego lub

budynku zamieszkania zbiorowego, z osobnym wejściem oraz
osobnymi drogami komunikacji wewnętrznej

• wykończenie – powierzchnie robocze, podłogi ściany i

instalacje wykonuje się w sposób uniemożliwiający
rozprzestrzenianie się skażeń oraz umożliwiający ich
usuwanie

Pracownie ze źródłami otwartymi -

wymagania

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

42

PRACOWNIA KLASY III cd.
• wyposażenie pracowni w urządzenia ochrony

środowiska pracy (wyciągi radiochemiczne, komory

ochronne), jeżeli jest to konieczne

• wentylacja – odrębny system wentylacyjny umożliwiający

co najmniej 3-krotną wymianę powietrza w ciągu godziny

• inne wymagania:

– Możliwości pomiarów w środowisku pracy
– Przechowywanie odpadów
– Filtracja powietrza
– Odkażanie odzieży roboczej
– Trasy komunikacyjne – wewnętrzne (z wyjątkiem magazynu źródeł lub

odpadów, jeżeli znajdują się poza pracownią)

Pracownie ze źródłami otwartymi -

wymagania

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

43

PRACOWNIA KLASY II
• wymagania takie, jak dla klasy III oraz:

• powierzchnia (przestrzeń) – nie mniejsza niż 15 m

2

(z

wyłączeniem śluzy sanitarno-dozymetrycznej i
magazynów odpowiednio źródeł i odpadów)

• wentylacja mechaniczna nawiewno-wyciągowa

gwarantująca odpowiednią gradację ciśnień oraz wyrzut
powietrza na wysokości co najmniej 1 m ponad kalenicę
budynku i budynków sąsiadujących

Pracownie ze źródłami otwartymi -

wymagania

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

44

PRACOWNIA KLASY II cd.
• przechowywanie źródeł i odpadów w wydzielonym

magazynie odpowiednio wentylowanym (6 wymian/h
podczas przebywania tam pracowników, włączenie
wentylacji – 10 min przed wejściem)

• oznakowanie środków ochrony indywidualnej oraz

odzieży i obuwia roboczego, zapobiegający
nieodpowiedniemu z nimi postępowaniu

• wejście i wyjście przez śluzę sanitarno-dozymetryczną

Pracownie ze źródłami otwartymi -

wymagania

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

45

PRACOWNIA KLASY I
• wymagania takie, jak dla klasy II (z wyjątkiem lokalizacji

– TYLKO W OBIEKCIE BUDOWLANYM, KTÓRY NIE
JEST BUDYNKIEM MIESZKALNYM ANI BUDYNKIEM
ZAMIESZKANIA ZBIOROWEGO) oraz:

• przechowywanie źródeł i odpadów ODDZIELNIE w

wydzielonych magazynach wentylowanych jak w
pracowni klasy II

Pracownie ze źródłami otwartymi -

wymagania

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

46

KTO może być zatrudniony w warunkach

narażenia na promieniowanie jonizujące?

• pełnoletni

osoba w wieku poniżej 18 lat może być zatrudniona w

warunkach narażenia jedynie w celu nauki lub
przyuczenia do zawodu. Istnieją ograniczenia w
poziomie narażenia takiej osoby zależne od wieku

„ochrona” kobiet

(kobieta w ciąży nie może być zatrudniona w warunkach

prowadzących do otrzymania przez mające urodzić się dziecko
dawki skutecznej przekraczającej wartość dawki granicznej dla
osób z ogółu ludności)

(kobieta karmiąca piersią nie może być zatrudniona w warunkach

narażenia na skażenia)

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

47

KTO może być zatrudniony w warunkach

narażenia na promieniowanie jonizujące?

• zdrowy

osoba po orzeczeniu braku przeciwwskazań do takiego

zatrudnienia wydanym przez lekarza posiadającego
odpowiednie kwalifikacje

(osoba po orzeczeniu lekarskim o braku

przeciwwskazań zdrowotnych do pracy na stanowisku
objętym uprawnieniem, o które ubiega się ta osoba)

Nadzór medyczny - badania odbywają się co najmniej raz w roku
dla kategorii A i co 3 lata dla kategorii B, a także w przypadku
stwierdzonego przekroczenia którejkolwiek z dawek granicznych

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

48

KTO może być zatrudniony w warunkach

narażenia na promieniowanie jonizujące?

• przeszkolony

osoba, która posiada odpowiednią do stanowiska pracy

znajomość przepisów z zakresu bezpieczeństwa
jądrowego i ochrony radiologicznej oraz niezbędne
umiejętności

(w przypadku stanowiska objętego uprawnieniem, o

które ubiega się osoba – również odpowiednie do
zajmowanego stanowiska uprawnienia nadane przez
Prezesa PAA)

szkolenia odbywają się nie rzadziej niż raz na 5 lat
(ćwiczenia awaryjne – raz na 2 lata)

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

49

Klasyfikacja miejsc pracy

w celu dostosowania działań i środków
ochrony radiologicznej pracowników do
wielkości i rodzajów zagrożeń, kierownik
jednostki organizacyjnej wprowadza
podział lokalizacji miejsc pracy na tereny
kontrolowane i tereny nadzorowane

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

50

Klasyfikacja miejsc pracy

teren kontrolowany

• teren o kontrolowanym dostępie, objęty specjalnymi przepisami

mającymi na celu ochronę przed promieniowaniem jonizującym lub
rozprzestrzenianiem się skażeń promieniotwórczych

• obszar, na którym istnieje możliwość otrzymania dawek określonych

dla pracowników kategorii A, istnieje możliwość rozprzestrzeniania
się skażeń promieniotwórczych lub mogą występować duże zmiany
mocy dawki promieniowania jonizującego

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

51

Klasyfikacja miejsc pracy

teren nadzorowany

• teren objęty specjalnym nadzorem, w celu ochrony przed

promieniowaniem jonizującym

• obszar, na którym istnieje możliwość otrzymania dawek określonych

dla pracowników kategorii B i który nie został zaliczony do terenu
kontrolowanego

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

52

Teren kontrolowany

• oznakowanie znakami i tablicami
• ograniczenie dostępu
• opracowanie instrukcji pracy
oraz w przypadku skażeń:

>

możliwość przebrania się,

>

możliwość zmierzenia skażeń,

>

możliwość usunięcia skażeń i
zabezpieczenia skażonych
przedmiotów

Teren nadzorowany

• oznakowanie znakami i ew.

tablicami

• rejestracja dostępu
• ew. opracowanie instrukcji

pracy

Wymagania

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

53

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

54

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

55

Teren kontrolowany

• pracownicy zatrudnieni na ww.

terenie,

• pacjenci poddawani zabiegom,
• za zgodą kierownika – inne

PRZESZKOLONE osoby
WYPOSAŻONE W
DAWKOMIERZE Z
BEZPOŚREDNIM ODCZYTEM,

• kontrolerzy

Teren nadzorowany

• pracownicy zatrudnieni na

ww. terenie,

• obcy po zarejestrowaniu,
• kontrolerzy

Dostęp

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

56

Granice

Teren kontrolowany

pole: 6 mSv/a

⇒

6000

µSv/2000 h = 3 µSv/h

skażenia > 0

Teren nadzorowany

pole:1 mSv/a

⇒

1000

µSv/2000 h = 0,5 µSv/h

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

57

Klasyfikacja pracowników

w celu dostosowania sposobu oceny

zagrożenia pracowników w jednostkach

organizacyjnych do jego spodziewanego

poziomu, w zależności od wielkości

zagrożenia, wprowadza się dwie kategorie

pracowników: kategorię A i kategorią B

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

58

Organizacja pracy

1.

postępowanie zgodnie z procedurami

-

technologia (technika) pracy

-

kontrola technologii

-

kontrola środowiska pracy (narażenia indywidualnego)

2.

porządek i czystość na stanowisku pracy

3.

dokumentacja

4.

zdrowy rozsądek poparty wiedzą

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

59

Zagrożenie awaryjne

1.

postępowanie zgodne z Zakładowym Planem

Postępowania Awaryjnego

2.

zachowanie spokoju

3.

priorytety działania

-

ratowanie życia

-

ratowanie zdrowia

-

ratowanie wartości materialnych

z ograniczeniem narażenia ratowników

08.10.2009

zasady pracy ze źródłami

promieniowania - wojnarowicz

60

Dokumentacja

•

zezwolenie

•

regulamin pracy

•

instrukcje pracy ze źródłami promieniowania

•

program zapewnienia jakości

•

zakładowy plan postępowania awaryjnego

•

dokumentacja techniczna źródeł promieniowania jonizującego (DTR, instrukcje

obsługi, świadectwa itp.)

•

instrukcje postępowania z odpadami promieniotwórczymi

•

instrukcje transportu wewnętrznego źródeł promieniowania

•

instrukcje obsługi i świadectwa wzorcowana sprzętu dozymetrycznego

•

ewidencje źródeł i odpadów promieniotwórczych oraz ewidencję materiałów

jądrowych

•

wykazy pracowników z podziałem na kategorie

•

rejestr wyników pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy

•

rejestr dawek indywidualnych

•

program szkolenia pracowników

•

świadectwa szkoleń

•

świadectwa lekarskie