WPROWADZENIE DO

FINANSÓW PUBLICZNYCH

Pojęcie finansów publicznych w nauce finansów

Finanse

publiczne

to

procesy

gromadzenia

i

wydatkowania publicznych zasobów pieniężnych

(środków publicznych) przez podmioty sektora
finansów publicznych.

Finanse publiczne to publiczne zasoby pieniężne,

operacje tymi zasobami (element ekonomiczny) i

normy prawne je regulujące (element prawny).

Zakres nauki finansów publicznych

 Klasyczna nauka o finansach publicznych (nauka

skarbowości) bada zjawiska i procesy związane z
tworzeniem funduszy publicznych.

 Nowoczesna nauka o finansach publicznych oprócz

tego wyjaśnia treść ekonomiczną i społeczną
funduszy

publicznych,

określa

związki

przyczynowo-skutkowe

między

gromadzeniem

środków

publicznych

a

procesami:

gospodarowania, społecznymi i politycznymi.

Zakres podmiotowy finansów publicznych

z ustawy o finansach publicznych



Finanse instytucji rządowych



Finanse instytucji samorządowych



Finanse ubezpieczeń społecznych -
obowiązkowych i powszechnych (FUS, KRUS)



Finanse ubezpieczeń zdrowotnych –
obowiązkowych i powszechnych (NFZ)

Zakres przedmiotowy finansów publicznych

z ustawy o finansach publicznych

Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem

środków publicznych oraz z ich rozdysponowaniem, a w

szczególności:

 gromadzenie dochodów i przychodów publicznych
 wydatkowanie środków publicznych (wydatki i rozchody)
 finansowanie

potrzeb

pożyczkowych

budżetu

państwa

(zapotrzebowanie niezbędne do sfinansowania: deficytu budżetu

państwa, deficytu budżetu środków europejskich, rozchodów

budżetu państwa)

 zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
 zarządzanie środkami publicznymi
 zarządzanie długiem publicznym
 rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej

Rodzaje środków publicznych

1.

dochody publiczne

2.

środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające
zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA)

3.

środki pochodzące z innych źródeł zagranicznych niepodlegających
zwrotowi

4.

przychody budżetu państwa, budżetów JST i innych jednostek
sektora finansów publicznych pochodzące: ze sprzedaży papierów
wartościowych, z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz
majątku JST, ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
z otrzymanych pożyczek i kredytów, z innych operacji finansowych

5.

przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z
prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł

Przeznaczenie środków publicznych

 wydatki publiczne
 rozchody publiczne, w tym rozchody budżetu państwa i budżetów

jednostek samorządu terytorialnego

Rozchody publiczne to:
 spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów
 wykup papierów wartościowych
 udzielone pożyczki
 płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem

finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

 inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem

publicznym i płynnością

Funkcje finansów publicznych

Funkcje finansów publicznych określił ekonomista ze

Stanów Zjednoczonych R. Musgrave



Funkcja redystrybucyjna – odzwierciedlenie w

dochodach publicznych



Funkcja alokacyjna – odzwierciedlenie w wydatkach

publicznych



Funkcja stabilizacyjna – odzwierciedlenie w dochodach

i wydatkach publicznych

Funkcja redystrybucyjna finansów publicznych

Funkcja redystrybucyjna polega na korygowaniu

podziału dochodu i majątku, jaki powstaje w
rezultacie

procesów

rynkowych

(podziału

pierwotnego).

Państwo (władza publiczna) jest zobowiązane do

pełnienia funkcji publicznych i pokrywania
wydatków związanych z alokowaniem dóbr
publicznych i społecznych.

Dobra publiczne



Dobra publiczne to dobra, które z przyczyn naturalnych
(cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub
całemu społeczeństwu (czyste dobra publiczne).



Każdy ma nieograniczony dostęp do dóbr publicznych
(dotyczy to jakości i ilości tych dóbr), np. powietrze, rzeki,
jeziora, bezpieczeństwo zewnętrzne, działalność służb
dyplomatycznych, obiekty wojskowe, budynki administracji
publicznej, drogi publiczne.



Dobra publiczne są chronione, powstają i są eksploatowane
przy wykorzystaniu funduszy publicznych.

Dobra społeczne



Dobra społeczne to takie dobra, które ze względów
fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek
doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne
polityki społecznej są dostarczane obywatelowi nawet wtedy,
kiedy on tego nie akceptuje, np. ochrona zdrowia, edukacja.



Dobra społeczne wytwarza się dzięki istnieniu urządzeń,
które są własnością publiczną i/lub, które zostały
sfinansowane z funduszy publicznych, np. budynki i
urządzenia szkół publicznych, obiekty szpitalne i sportowe.



Dobra społeczne mogą być finansowane w całości lub w
części z funduszy publicznych.

Funkcja alokacyjna finansów publicznych

Funkcja alokacyjna – polega na ukształtowaniu

dochodów i wydatków publicznych w sposób
optymalny dla wykorzystania potencjału gospodarki.
Finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w
gospodarce rynkowej.

W gospodarce rynkowej o alokacji zasobów czynników

produkcji decyduje mechanizm rynkowy, ale gdy
pojawią się zakłócenia jego funkcjonowania
konieczna jest interwencja państwa poprzez podatki,
dotacje, zasiłki.

Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych

Funkcja

stabilizacyjna

polega

na

zapewnieniu

niezakłóconego przebiegu procesów gospodarczych
przy: pełnym wykorzystaniu czynników produkcji,
zachowaniu

równowagi

bilansu

płatniczego,

ograniczeniu

lub

wyeliminowaniu

inflacji

i

zapewnieniu wzrostu gospodarczego.

Państwo w procesie stabilizowania gospodarki

wykorzystuje

instrumenty

polityki

finansowej

(polityki monetarnej i polityki fiskalnej).

Publiczna gospodarka finansowa

i jej zakres podmiotowy

Publiczna gospodarka finansowa to ogół czynności związanych z

gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych przez
podmioty sektora finansów publicznych (SFP).

Publiczną gospodarkę finansową można podzielić na:
 państwową gospodarkę finansową (na szczeblu centralnym),
 samorządową gospodarkę finansową (na szczeblu jednostek

samorządu terytorialnego),

 gospodarkę finansową innych podmiotów SFP.
Publiczna gospodarka finansowa dzieli się na gospodarkę budżetową

i pozabudżetową na szczeblu państwa (szczeblu centralnym) i
jednostek samorządu terytorialnego (szczeblu samorządowym).

Zakres przedmiotowy

publicznej gospodarki finansowej

Pojęcie publicznej gospodarki finansowej jest szersze od pojęcia

finansów publicznych, bo w jej zakres wchodzą również
czynności, które nie są finansami publicznymi.

Publiczna gospodarka finansowa obejmuje takie czynności jak:



planowanie finansowe (w tym budżetowe)



gromadzenie dochodów i przychodów publicznych



dokonywanie wydatków i rozchodów publicznych



przestrzeganie dyscypliny finansów publicznych rozumianej
jako zbiór zasad prawidłowego prowadzenia publicznej
gospodarki finansowej, w tym gospodarki budżetowej.

Polityka fiskalna

 Polityka fiskalna jest częścią polityki finansowej państwa i jest

powiązana z polityką gospodarczą i społeczną. Polityka ta składa się z
polityki fiskalnej (budżetowej) i polityki monetarnej (pieniężnej).

 Polityka fiskalna rozumiana jest jako dobór źródeł i metod

gromadzenia dochodów publicznych, jak też kierunków i sposobów
realizacji wydatków publicznych dla osiągania celów społecznych i
gospodarczych ustalonych przez właściwe organy publiczne -
państwowe i samorządowe.

 Politykę fiskalną można podzielić na redystrybucyjną, alokacyjną i

stabilizacyjną. Politykę fiskalną stabilizacyjną dzieli się na:
aktywną (dyskrecjonalną) – polityka rządu, pasywną opartą na
działaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury.

Polityka dyskrecjonalna



polega przede wszystkim na tym, że organy publiczne (w tym
głównie rząd) stosują wybrane instrumenty w celu
przeciwdziałania

cyklicznym

fluktuacjom

wzrostu

gospodarczego oraz ograniczenia bezrobocia i stabilizacji cen
(walka z inflacją), tak aby nie wykluczyć działania
mechanizmu rynkowego, a równocześnie zapewnić wzrost
gospodarczy



w tym celu stosowane są takie narzędzia, jak: zmiany stawek
podatkowych i konstrukcji podatków; zmiany w strukturze
wydatków publicznych (głównie wydatków inwestycyjnych);
korekta

deficytu

budżetowego; zarządzanie długiem

publicznym i ograniczenie jego poziomu.

Automatyczne stabilizatory koniunktury (ASK)

 zmiany w wydatkach i dochodach publicznych następujące bez

ciągłej kontroli i podejmowania decyzji przez rząd, a więc
automatycznie

następuje wygładzanie przebiegu cyklu

koniunkturalnego

 wśród dochodów publicznych funkcję ASK spełniają podatki

dochodowe progresywne, podatki pośrednie od wartości
sprzedaży; podatki te automatycznie reagują na zmiany sytuacji
gospodarczej

w

kierunku

wyzwalania

przeciwstawnych

impulsów wobec wahań popytu

 wśród wydatków publicznych funkcję ASK spełniają tylko

wydatki dla bezrobotnych (pozostałe wydatki są sztywne).

 ASK przeciwdziałają zakłóceniom równowagi gospodarczej, ale

też utrudniają jej przywrócenie, gdy się już pojawi. Stąd też
należy stosować instrumenty polityki dyskrecjonalnej.

Kodeks przejrzystości polityki fiskalnej –

deklaracja reguł; MFW - 1998 rok

1/2

1.

Sektor publiczny powinien być łatwo odróżniany od reszty
gospodarki a funkcje polityczne i zarządcze administracji
publicznej powinny być precyzyjnie określone.

2.

Powinny istnieć jasne prawne i administracyjne zasady
zarządzania w sektorze publicznym.

3.

Społeczeństwo powinno mieć zapewniony dostęp do pełnej
informacji o przeszłej, bieżącej, oraz planowanej działalności
fiskalnej państwa.

4.

Powinny zostać podjęte publiczne zobowiązania co do terminu
ukazywania się informacji fiskalnych.

5.

Dokumenty budżetowe powinny specyfikować cele polityki
fiskalnej, otoczenie makroekonomiczne, polityczną bazę budżetu,
oraz identyfikować główne zagrożenia fiskalne.

Kodeks przejrzystości polityki fiskalnej –

deklaracja reguł; MFW - 1998 rok 2/2

6.

Szacunki budżetowe powinny być usystematyzowane i
prezentowane w układzie, który ułatwia analizy i zapewnia
klarowność rachunków.

7.

Procedury realizacji i monitorowania zatwierdzonych
wydatków powinny być jasno sprecyzowane.

8.

Raporty fiskalne powinny być terminowe, porównywalne i
wiarygodne, a także wskazywać odchylenia od budżetu.

9.

Rzetelność informacji fiskalnej powinna podlegać publicznej
i niezależnej weryfikacji.

10.

Najważniejsza jest przejrzystość, rzetelność, klarowność,
dostępność

.