WPROWADZENIE DO  

FINANSÓW PUBLICZNYCH 

Pojęcie finansów publicznych w nauce finansów 

Finanse 

publiczne 

to 

procesy 

gromadzenia 

i 

wydatkowania  publicznych  zasobów  pieniężnych 

(środków  publicznych)  przez  podmioty  sektora 
finansów publicznych.  

 

Finanse  publiczne  to  publiczne  zasoby  pieniężne, 

operacje  tymi  zasobami  (element  ekonomiczny)    i 

normy prawne je regulujące (element prawny). 

Zakres nauki finansów publicznych 

 Klasyczna  nauka  o  finansach  publicznych  (nauka 

skarbowości)  bada  zjawiska  i  procesy  związane  z 
tworzeniem funduszy publicznych. 

 Nowoczesna nauka o finansach publicznych oprócz 

tego  wyjaśnia  treść  ekonomiczną  i  społeczną 
funduszy 

publicznych, 

określa 

związki 

przyczynowo-skutkowe 

między 

gromadzeniem 

środków 

publicznych 

a 

procesami: 

gospodarowania, społecznymi i politycznymi. 

Zakres podmiotowy finansów publicznych  

z ustawy o finansach publicznych 



Finanse instytucji rządowych 



Finanse instytucji samorządowych 



Finanse ubezpieczeń społecznych - 
obowiązkowych i powszechnych  (FUS, KRUS) 



Finanse ubezpieczeń zdrowotnych – 
obowiązkowych i powszechnych (NFZ) 

Zakres przedmiotowy finansów publicznych 

z ustawy o finansach publicznych 

Finanse  publiczne  obejmują  procesy  związane  z  gromadzeniem 

środków  publicznych  oraz  z  ich  rozdysponowaniem,  a  w 

szczególności: 

 gromadzenie dochodów i przychodów publicznych 
 wydatkowanie środków publicznych (wydatki i rozchody) 
 finansowanie 

potrzeb 

pożyczkowych 

budżetu 

państwa 

(zapotrzebowanie  niezbędne  do  sfinansowania:  deficytu  budżetu 

państwa,  deficytu  budżetu  środków  europejskich,  rozchodów 

budżetu państwa) 

 zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne 
 zarządzanie środkami publicznymi 
 zarządzanie długiem publicznym 
 rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej 

Rodzaje środków publicznych 

1.

dochody publiczne 

2.

środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające 
zwrotowi  środki  z  pomocy  udzielonej  przez  państwa  członkowskie 
Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) 

3.

środki  pochodzące  z  innych  źródeł  zagranicznych  niepodlegających 
zwrotowi 

4.

przychody  budżetu  państwa,  budżetów  JST  i  innych  jednostek 
sektora  finansów  publicznych  pochodzące:  ze  sprzedaży  papierów 
wartościowych,  z  prywatyzacji  majątku  Skarbu  Państwa  oraz 
majątku JST, ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych, 
z otrzymanych pożyczek i kredytów, z innych operacji finansowych 

5.

przychody  jednostek  sektora  finansów  publicznych  pochodzące  z 
prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł 

Przeznaczenie środków publicznych 

 wydatki publiczne 
 rozchody  publiczne,  w  tym  rozchody  budżetu  państwa  i  budżetów 

jednostek samorządu terytorialnego 

Rozchody publiczne to: 
 spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów 
 wykup papierów wartościowych 
 udzielone pożyczki 
 płatności  wynikające  z  odrębnych  ustaw,  których  źródłem 

finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa 

 inne  operacje  finansowe  związane  z  zarządzaniem  długiem 

publicznym i płynnością                                       

Funkcje finansów publicznych 

Funkcje finansów publicznych określił ekonomista ze 

Stanów Zjednoczonych R. Musgrave 



Funkcja redystrybucyjna – odzwierciedlenie w 

dochodach publicznych 



Funkcja alokacyjna – odzwierciedlenie w wydatkach 

publicznych 



Funkcja stabilizacyjna – odzwierciedlenie w dochodach 

i wydatkach publicznych 

Funkcja redystrybucyjna finansów publicznych 

Funkcja  redystrybucyjna  polega  na  korygowaniu 

podziału  dochodu  i  majątku,  jaki  powstaje  w 
rezultacie 

procesów 

rynkowych 

(podziału 

pierwotnego). 

Państwo  (władza  publiczna)  jest  zobowiązane  do 

pełnienia  funkcji  publicznych  i  pokrywania 
wydatków  związanych  z  alokowaniem  dóbr 
publicznych i społecznych.  

Dobra publiczne 



Dobra  publiczne  to  dobra,  które  z  przyczyn  naturalnych 
(cechy  fizyczne)  mogą  służyć  zbiorowości  lokalnej  lub 
całemu społeczeństwu (czyste dobra publiczne). 



Każdy  ma  nieograniczony  dostęp  do  dóbr  publicznych 
(dotyczy  to  jakości  i  ilości  tych  dóbr),  np.  powietrze,  rzeki, 
jeziora,  bezpieczeństwo  zewnętrzne,  działalność  służb 
dyplomatycznych, obiekty wojskowe, budynki administracji 
publicznej, drogi publiczne. 



Dobra  publiczne  są  chronione,  powstają  i  są  eksploatowane 
przy wykorzystaniu funduszy publicznych. 

Dobra społeczne 



Dobra  społeczne  to  takie  dobra,  które  ze  względów 
fizycznych  mogą  być  dobrami  prywatnymi,  ale  na  skutek 
doktryny  społecznej  i  prowadzonej  przez  władze  publiczne 
polityki społecznej są dostarczane obywatelowi nawet wtedy, 
kiedy on tego nie akceptuje, np. ochrona zdrowia, edukacja. 



Dobra  społeczne  wytwarza  się  dzięki  istnieniu  urządzeń, 
które  są  własnością  publiczną    i/lub,  które  zostały 
sfinansowane  z  funduszy  publicznych,  np.  budynki  i 
urządzenia szkół publicznych, obiekty szpitalne i sportowe. 



Dobra  społeczne  mogą  być  finansowane  w  całości  lub  w 
części z funduszy publicznych. 

Funkcja alokacyjna finansów publicznych 

Funkcja  alokacyjna  –  polega  na  ukształtowaniu 

dochodów  i  wydatków  publicznych  w  sposób 
optymalny dla wykorzystania potencjału gospodarki. 
Finanse publiczne są narzędziem alokacji zasobów w 
gospodarce rynkowej. 

W gospodarce rynkowej o alokacji zasobów czynników 

produkcji  decyduje  mechanizm  rynkowy,  ale  gdy 
pojawią  się  zakłócenia  jego  funkcjonowania 
konieczna jest interwencja państwa poprzez podatki, 
dotacje, zasiłki. 

Funkcja stabilizacyjna finansów publicznych 

Funkcja 

stabilizacyjna 

polega 

na 

zapewnieniu 

niezakłóconego  przebiegu  procesów  gospodarczych 
przy:  pełnym  wykorzystaniu  czynników  produkcji, 
zachowaniu 

równowagi 

bilansu 

płatniczego, 

ograniczeniu 

lub 

wyeliminowaniu 

inflacji 

i 

zapewnieniu wzrostu gospodarczego.  

Państwo  w  procesie  stabilizowania  gospodarki 

wykorzystuje 

instrumenty 

polityki 

finansowej 

(polityki monetarnej i polityki fiskalnej). 

Publiczna gospodarka finansowa  

i jej zakres podmiotowy 

Publiczna  gospodarka  finansowa  to  ogół  czynności  związanych  z 

gromadzeniem  i  wydatkowaniem  środków  publicznych  przez 
podmioty sektora finansów publicznych (SFP). 

Publiczną gospodarkę finansową można podzielić na: 
 państwową gospodarkę finansową (na szczeblu centralnym), 
 samorządową  gospodarkę  finansową  (na  szczeblu  jednostek  

samorządu terytorialnego), 

 gospodarkę finansową innych podmiotów SFP.  
Publiczna gospodarka finansowa dzieli się na gospodarkę budżetową 

i  pozabudżetową  na  szczeblu  państwa  (szczeblu  centralnym)  i 
jednostek samorządu terytorialnego (szczeblu samorządowym). 

Zakres przedmiotowy  

publicznej gospodarki finansowej 

Pojęcie  publicznej  gospodarki  finansowej  jest  szersze  od  pojęcia 

finansów  publicznych,  bo  w  jej  zakres  wchodzą  również 
czynności, które nie są finansami publicznymi. 

Publiczna gospodarka finansowa obejmuje takie czynności jak: 



planowanie finansowe (w tym budżetowe) 



gromadzenie dochodów i przychodów publicznych 



dokonywanie wydatków i rozchodów publicznych 



przestrzeganie  dyscypliny  finansów  publicznych  rozumianej 
jako  zbiór  zasad  prawidłowego  prowadzenia  publicznej 
gospodarki finansowej, w tym gospodarki budżetowej. 

Polityka fiskalna 

 Polityka  fiskalna  jest  częścią  polityki  finansowej  państwa  i  jest 

powiązana z polityką gospodarczą i społeczną. Polityka ta składa się z 
polityki fiskalnej (budżetowej) i polityki monetarnej (pieniężnej). 

 Polityka  fiskalna  rozumiana  jest  jako  dobór  źródeł  i  metod 

gromadzenia dochodów publicznych, jak też kierunków i sposobów 
realizacji wydatków publicznych dla osiągania celów społecznych i 
gospodarczych  ustalonych  przez  właściwe  organy  publiczne  - 
państwowe i samorządowe. 

 Politykę fiskalną można podzielić na redystrybucyjną, alokacyjną i 

stabilizacyjną.  Politykę  fiskalną  stabilizacyjną  dzieli  się  na: 
aktywną  (dyskrecjonalną)  –  polityka  rządu,  pasywną  opartą  na 
działaniu automatycznych stabilizatorów koniunktury. 

Polityka dyskrecjonalna 



polega przede wszystkim na tym, że organy publiczne (w tym 
głównie  rząd)  stosują  wybrane  instrumenty  w  celu 
przeciwdziałania 

cyklicznym 

fluktuacjom 

wzrostu 

gospodarczego oraz ograniczenia bezrobocia i stabilizacji cen 
(walka  z  inflacją),  tak  aby  nie  wykluczyć  działania 
mechanizmu  rynkowego,  a  równocześnie  zapewnić  wzrost 
gospodarczy  



w tym celu stosowane są takie narzędzia, jak: zmiany stawek 
podatkowych  i  konstrukcji  podatków;  zmiany  w  strukturze 
wydatków publicznych (głównie wydatków inwestycyjnych); 
korekta 

deficytu 

budżetowego;  zarządzanie  długiem 

publicznym i ograniczenie jego poziomu. 

Automatyczne stabilizatory koniunktury (ASK) 

 zmiany w wydatkach i dochodach publicznych następujące bez 

ciągłej  kontroli  i  podejmowania  decyzji  przez  rząd,  a  więc 
automatycznie 

następuje  wygładzanie  przebiegu  cyklu 

koniunkturalnego 

 wśród  dochodów  publicznych  funkcję  ASK  spełniają  podatki 

dochodowe  progresywne,  podatki  pośrednie  od  wartości 
sprzedaży; podatki te automatycznie reagują na zmiany sytuacji 
gospodarczej 

w 

kierunku 

wyzwalania 

przeciwstawnych 

impulsów wobec wahań popytu 

 wśród  wydatków  publicznych  funkcję  ASK  spełniają  tylko 

wydatki dla bezrobotnych (pozostałe wydatki są sztywne).  

 ASK przeciwdziałają zakłóceniom równowagi gospodarczej, ale 

też  utrudniają  jej  przywrócenie,  gdy  się  już  pojawi.  Stąd  też 
należy stosować instrumenty polityki dyskrecjonalnej. 

Kodeks przejrzystości polityki fiskalnej – 

deklaracja reguł; MFW - 1998 rok              

1/2 

1.

Sektor  publiczny  powinien  być  łatwo  odróżniany  od  reszty 
gospodarki  a  funkcje  polityczne  i  zarządcze  administracji 
publicznej powinny być precyzyjnie określone. 

2.

Powinny  istnieć  jasne  prawne  i  administracyjne  zasady 
zarządzania w sektorze publicznym. 

3.

Społeczeństwo  powinno  mieć  zapewniony  dostęp  do  pełnej 
informacji  o  przeszłej,  bieżącej,  oraz  planowanej  działalności 
fiskalnej państwa. 

4.

Powinny  zostać  podjęte  publiczne  zobowiązania  co  do  terminu 
ukazywania się informacji fiskalnych. 

5.

Dokumenty  budżetowe  powinny  specyfikować  cele  polityki 
fiskalnej,  otoczenie  makroekonomiczne,  polityczną  bazę  budżetu, 
oraz identyfikować główne zagrożenia fiskalne. 

Kodeks przejrzystości polityki fiskalnej – 

deklaracja reguł; MFW - 1998 rok              2/2 

6.

Szacunki  budżetowe  powinny  być  usystematyzowane  i 
prezentowane  w  układzie,  który  ułatwia  analizy  i  zapewnia 
klarowność rachunków. 

7.

Procedury  realizacji  i  monitorowania  zatwierdzonych 
wydatków powinny być jasno sprecyzowane. 

8.

Raporty  fiskalne  powinny  być  terminowe,  porównywalne  i 
wiarygodne, a także wskazywać odchylenia od budżetu. 

9.

Rzetelność informacji fiskalnej powinna podlegać publicznej 
i niezależnej weryfikacji. 

10.

Najważniejsza  jest  przejrzystość,  rzetelność,  klarowność, 
dostępność

.