79

Elektronika Praktyczna 2/2007

K U R S

Odbiorniki radiowe retro

Regeneracja, uruchamianie i strojenie, część 19

Uruchamianie zasilacza i wzmacniacza małej

częstotliwości w odbiorniku lampowym

Uruchamianie odbiornika niedziałającego od kilkudziesięciu lat jest
o wiele trudniejsze niż jego naprawa, ponieważ podczas naprawy
poszukujemy jednego lub nawet kilku uszkodzonych elementów,
ale jednocześnie zakładamy, że wszystkie pozostałe podzespoły
odbiornika są w pełni sprawne.

Przystępując do uruchomienia

oczyszczonego już odbiornika nie

wiemy z jakich powodów znalazł

się on na strychu lub w piwni-

cy. Powodem mogło być poważne

uszkodzenie i brak części zamien-

nych lub wymiana starego sprzętu

na nowoczesny. Niezależnie jaki

powód zdecydował o losie odbior-

nika, musimy zachować szczególną

ostrożność. Należy bowiem pamię-

tać, że podczas kilkudziesięciolet-

niego nie używania odbiornika mo-

gły nastąpić znaczne zmiany para-

metrów w jego podzespołach i zbyt

pochopne włączenie do sieci zasi-

lania, na tak zwaną próbę, może

zakończyć się poważnym uszkodze-

niem.

Proces starzenia się dotyczy

głównie kondensatorów elektroli-

tycznych, wszelkich styków elek-

trycznych, rdzeni ferrytowych,

zmurszenia wszelkich izolacji na

przewodach itd. Aby uniknąć przy-

krych niespodzianek, należy ściśle

przestrzegać określonych procedur,

które zostały opisane w poprzed-

nich artykułach tego cyklu. Dotyczą

one odrębnej regeneracji niektórych

podzespołów (kondensatorów elek-

trolitycznych, potencjometrów itd.).

Lampowe odbiorniki radiowe

produkowane były w dwóch za-

sadniczych grupach. Do pierwszej

grupy zalicza się odbiorniki wy-

posażone w transformator sieciowy

z lampami żarzonymi w po-

łączeniu równoległym (lam-

py serii A, E, K). Do dru-

giej grupy należą odbiorniki

bez transformatora siecio-

wego i wyposażone w lampy

żarzone w połączeniu szere-

gowym (lampy serii C, U,

V). Procedury uruchamiania

odbiornika z pierwszej grupy

są zdaniem autora łatwiej-

sze i one zostaną najpierw

omówione.

Uruchamianie

zasilacza odbiornika

z transformatorem

sieciowym

Przed włączeniem trzeba się

upewnić za pomocą omomierza, że

stan izolacji przewodów dołączo-

nych do transformatora po stronie

uzwojenia pierwotnego i wtórnego

jest prawidłowy. Oporność każdej

z połówek uzwojenia anodowego

transformatora powinna wynosić

od 200 do 400 V.

Najtrudniejszym momentem jest

pierwsze włączenia odbiornika do

sieci zasilania. Istnieje bowiem

ryzyko przebicia izolacji lub wy-

stąpienia zwarcia w uzwojeniach

transformatora. Dlatego pierwsze

włączenie odbiornika należy prze-

prowadzić po wyjęciu wszystkich

lamp i po zamianie wartości no-

minalnej bezpiecznika w obwodzie

pierwotnym transformatora siecio-

wego na wartość 200…300 mA.

Jeżeli po włączeniu zasilania bez-

piecznik nie ulegnie przepaleniu,

należy odbiornik wyłączyć i do

obwodu pierwotnego transforma-

tora zamiast bezpiecznika włączyć

amperomierz na najwyższym zakre-

sie pomiarowym, a następnie stop-

niowo zmieniać zakresy przyrządu.

W obwodzie pierwotnym nieobcią-

żonego transformatora powinien

płynąć prąd jałowy o wartości nie

przekraczającej 100 mA. Należy ob-

serwować wskazania amperomierza

i jednocześnie przez dotyk kontro-

lować temperaturę rdzenia. Jeżeli

nie występują niepokojące zmiany

prądu jałowego należy przystąpić

do kontroli napięć na wtórnym

uzwojeniu transformatora i napięć

żarzenia na wszystkich podstaw-

kach lampowych.

W przypadku stwierdzenia wad

transformatora, należy go przewi-

nąć lub zastąpić innym o podob-

nych parametrach. Na bazarach

elektronicznych można nabyć róż-

ne transformatory, ale na ogół

sprzedający nie jest w stanie poin-

formować nas o wartości napięć na

poszczególnych wyprowadzeniach.

Identyfikację nieznanego transfor-

matora można przeprowadzić na-

stępująco. Najpierw należy ziden-

Tab. 4. Zależność liczby zwojów przypadających na jeden wolt napięcia od

przekroju środkowej kolumny rdzenia transformatora

S [cm

2

]

4

5

6

7

8

9

10

11

12

Liczba zwojów/wolt

11

9

7,7

6,4

5,7

5

4,5

4

3,6

Rys. 37.

Elektronika Praktyczna 2/2007

80

K U R S

tyfikować zewnętrzne uzwojenia

do żarzenia lamp. W przypadku

pojawienia się wątpliwości można

posłużyć się

tab. 4 pokazującą za-

leżność liczby zwojów na 1 V od

poprzecznego przekroju środkowej

kolumny rdzenia transformatora (S

[cm

2

]).

Po zidentyfikowaniu jednego

z uzwojeń żarzenia w nieznanym

transformatorze możemy do nie-

go dołączyć uzwojenie żarzenia ze

znanego, pomocniczego transforma-

tora zgodnie z

rys. 37 i zmierzyć

napięcia na wszystkich zaciskach.

Najpierw należy określić za pomo-

cą omomierza wszystkie pary prze-

wodów wyjściowych nieznanego

transformatora.

Przed wstawieniem do odbior-

nika lampy prostowniczej i włącze-

niem transformatora do sieci, na-

leży przygotować układ wstępnego

obciążenia i podłączyć go równo-

legle do zacisków na drugim kon-

densatorze filtra sieciowego. Cho-

dzi o uniknięcie występowania zbyt

dużej wartości napięcia zwrotnego

między anodą a katodą lampy pro-

stowniczej w momencie, gdy przez

lampę nie płynie prąd, tzn. kiedy

anoda w stosunku do katody ma

potencjał ujemny. Napięcie zwrot-

ne osiąga najwyższą wartość przy

maksymalnej wartości napięcia na

wtórnym uzwojeniu transformatora

i przy maksymalnej wartości napię-

cia na wejściowym kondensatorze

filtra. Ma to miejsce wówczas, gdy

zasilacz napięcia anodowego jest

nieobciążony. Przy zbyt wysokim

napięciu może dojść do uszkodzenia

lampy prostowniczej oraz przebicia

izolacji w uzwojeniu anodowym.

Po d s t a w o w y m o b c i ą ż e n i e m

w obwodzie napięcia anodowego

jest lampa głośnikowa. Prąd ano-

dowy dla najpopularniejszych ty-

pów lamp głośnikowych waha się

w granicach od 36 mA do 72 mA.

Jako wstępny prąd obciążenia moż-

na przyjąć wartość 60 mA, która

uwzględnia w przybliżeniu również

pobory prądu pozostałych lamp

odbiornika. Należy zbudować ob-

ciążalnik o wartości około 4 kV

i mocy 20 W, który może się skła-

dać z kilku połączonych ze sobą

rezystorów o odpowiedniej mocy.

Włączenie obciążalnika spowodu-

je przepływ prądu w obwodzie

złożonym z wtórnego uzwojenia

transformatora, lampy prostowni-

czej i dławika lub rezystora filtru,

zmniejszając napięcie zwrotne. Do-

piero wtedy wstawiamy lampę pro-

stowniczą (najczęściej jest to lampa

AZ1) i następnie można włączyć

zasilanie transformatora.

Obecność wysokiego napięcia

anodowego można wykorzystać do

sprawdzenia, czy dociera ono do

odpowiednich łączówek we wszyst-

kich podstawkach lampowych.

Można również sprawdzić stan

izolacji w kondensatorach sprzęga-

jących, poprzez pomiary napięcia

na opornikach upływowych siatek

sterujących woltomierzem elektro-

nicznym o dużej rezystancji wej-

ściowej lub bezpośrednio na kon-

densatorze po jego odlutowaniu

od opornika upływowego siatki.

Występowanie nawet niewielkie-

go napięcia dodatniego świadczy

o upływności kondensatora sprzęga-

jącego. Wadliwy kondensator nale-

ży bezwzględnie wymienić, ponie-

waż w wyniku przedostawania się

nawet niewielkiej wartości napięcia

anodowego na siatkę sterującą na-

stępnej lampy zmieni się jej punkt

pracy, co wpłynie w sposób istotny

na wartość prądu anodowego prze-

pływającego przez tę lampę. Zbyt

duży prąd anodowy może uszko-

dzić transformator głośnikowy i np.

cewkę wzbudzenia głośnika, która

ma dużą liczbę zwojów nawinię-

tych cienkim drutem.

Brak napięcia anodowego na łą-

czówce anody i siatki drugiej któ-

rejkolwiek z lamp świadczy o uszko-

dzeniu rezystorów w tych obwo-

dach. W ten sposób, przy okazji

uruchamiania zasilacza w odbior-

niku, można sprawdzić większość

obwodów odbiornika.

Uruchamianie wzmacniacza

mocy i wzmacniacza

napięciowego małej

częstotliwości

Uruchamianie wzmacniacza

mocy jest ryzykowne, ponieważ

lampy głośnikowe są bardzo wraż-

liwe na brak napięcia na anodzie.

Przed wstawieniem lampy głośni-

kowej do odbiornika należy się

upewnić, czy sprawne jest pierwot-

ne uzwojenie transformatora gło-

śnikowego oraz uzwojenie wtórne

i czy prawidłowo jest połączona ce-

weczka głośnika. Wstawianie lampy

do podstawki należy wykonywać

zawsze przy wyłączonym napię-

ciu zasilania i przy rozładowanych

kondensatorach elektrolitycznych.

Przy braku napięcia na anodzie

i siatce drugiej może szybko nastą-

pić przegrzanie katody i może to

spowodować tzw. zatrucie katody

prowadzące do utraty emisji przez

lampę.

Obecność napięcia anodowego

na zaciskach anody nie świadczy

o pełnej sprawności transformatora

głośnikowego. Ewentualne zwarcie

w uzwojeniu pierwotnym można

wykryć dołączając woltomierz do

jego zacisków. Przy zwarciu wol-

tomierz napięcia stałego wskaże

napięcie zerowe lub bardzo małe,

a przy braku zwarcia napięcie rzę-

du 10…20 V. Prawidłową pracę

stopnia mocy można stwierdzić po

doprowadzeniu z generatora sygna-

łu akustycznego o poziomie od 0,1

do 1,5 V dla kilku częstotliwości

w paśmie przenoszenia wzmacnia-

cza.

Następnie można przystąpić do

uruchamiania wzmacniacza napię-

ciowego. Jeżeli odbiornik jest wy-

posażony w jedną podwójną lampę

dla obu wzmacniaczy (np. ECL11,

ECL82), to cały wzmacniacz m.cz.

uruchamia się jednocześnie. Po

uruchomieniu całego wzmacniacza

m.cz. do zacisków wejściowych

można dołączyć adapter lub ma-

gnetofon i ocenić czy jakość jego

pracy jest zadawalająca. Adapter

wytwarza zwykle mniejsze napię-

cie małej częstotliwości niż stopień

detekcyjny w odbiorniku i dlatego

uzyskanie poprawnej jakości dźwię-

ku podczas odtwarzania płyty na

adapterze będzie wystarczającym

kryterium oceny poprawnej pracy

wzmacniacza małej częstotliwości.

Jest to szczególnie istotne, gdy sto-

sowane są w odbiorniku lampy za-

stępcze.

Podczas odtwarzania płyty na-

leży dokładnie sprawdzić działanie

regulatorów barwy tonu, jeżeli ta-

kie w odbiorniku występują. W od-

biornikach stosowano najczęściej

regulator tonów niskich i tonów

wysokich oraz regulatory z zasto-

sowaniem ujemnego sprzężenia

zwrotnego. We wszystkich tych

obwodach występują elementy RC.

W przypadku stwierdzenia niepo-

prawności w działaniu, należy do-

kładnie sprawdzić wartości tych

elementów. Szczególną uwagę na-

leży zwrócić na kondensatory, po-

nieważ ich parametry najczęściej

zmieniają się z upływem czasu.

Mieczysław Laskowski