Inwestycje zagraniczne i delokalizacja
miejsc pracy

Maciej Bukowski

2

Plan prezentacji

1) Wprowadzenie
2) Inwestycje w integrującym się świecie

• Czym są bezpośrednie inwestycje zagraniczne?
• BIZ na świecie

3) BIZ a europejski rynek pracy

• BIZ w Polsce i Europie Środkowej
• Oddziaływanie BIZ na gospodarkę kraju przyjmującego
• Wymiana handlowa a rynek pracy UE
• BIZ w Polsce

4) Determinanty BIZ

• Determinanty rozkłady terytorialnego BIZ w Polsce
• Polityki stosowane w celu zwiększenia wolumenu BIZ
• Ekonomiczne i geograficzne determinanty BIZ

5) Podsumowanie

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy
4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

3

Czym są bezpośrednie inwestycje

zagraniczne?

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy
4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

Podział BIZ wg motywów:

Charakteryzuje je:
• długoterminowa relacja między spółką-córką a przedsiębiorstwem ulokowanym w innym
kraju niż państwo pochodzenia inwestora,
• efektywne sprawowanie kontroli nad nowopowstałą lub przejętą firmą (przyjmuje się, że
BIZ wymagają posiadania przynajmniej 10% udziałów w spółce)

typ inwestycji

Inwestorzy

cel

przykłady

Inwestycja w
poszukiwaniu
zasobów

wszystkie KTN, często
pierwsza inwestycja

uzyskanie przewagi konkurencyjnej poprzez
dostęp do unikalnych zasobów

inwestycje koncernów naftowych
w Rosji, inwestycje KTN w fabryki
w Chinach

Inwestycja w
poszukiwaniu
rynku

przedsiębiorstwa -
eksporterzy

uzyskanie przewagi konkurencyjnej poprzez
lepsze dostosowanie produktów do
lokalnego rynku, uniknięcie ceł lub
ograniczeń kontyngentowych

przejmowanie polskich
producentów przez KTN po
transformacji np. w przemyśle
spożywczym

Inwestycja w
poszukiwaniu
efektywności

rozwinięte KTN
posiadające placówki w
wielu krajach

poprawa wykorzystania aktywów, arbitraż,
uzyskanie przewagi konkurencyjnej poprzez
lepsze wykorzystanie relacji cen czynników
produkcji

przenoszenie produkcji pomiędzy
filiami KTN w różnych krajach

Inwestycja w
poszukiwaniu
aktywów
strategicznych

zarówno rozwinięte
KTN, jak również
debiutujący inwestorzy

realizacja długoterminowych celów
strategicznych przedsiębiorstwa, poprawa
jego globalnej konkurencyjności

przejmowanie przez azjatyckie
KTN firm (lub części firm)
europejskich i amerykańskich,

4

Światowe BIZ

Światowe BIZ w cenach stałych (mld $ z 2005r.)

• W latach 1970-1980 światowy
przepływ BIZ kształtował się na
poziomie ok. 0,5% globalnego PKB;
• Od 1985 roku przepływy BIZ rosły, by
w roku 2000 sięgnąć 4,5% światowego
PKB i 20% wszystkich inwestycji;
• Recesja lat 2008-2009 wiązała się z
osłabieniem światowych przepływów
kapitałowych, które ciągle nie wróciły
na ścieżkę wzrostu;
• Pomimo rosnącej w ostatnich latach
roli Chin w przejmowaniu BIZ, wciąż
większość zasobu skupiona jest w
Europie Zachodniej i USA.

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy
4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

5

Ewolucja światowego rozkładu zasobu BIZ w latach 1980-2010 (w proc.)

Ewolucja światowego rozkładu BIZ

• Koniunktura gospodarcza ma dominujące znaczenie dla wolumenu jak i kierunku BIZ
• Wzrost BIZ w latach 1990. wynikał z rozwoju technik komputerowych, spadku kosztów
prowadzenia BIZ, czynników politycznych – liberalizacji handlu zagranicznego, wzrostu
poparcia dla BIZ m.in. w Azji i Europie Środkowej
• Od początku transformacji ustrojowej państw Europy Środkowej strumień inwestycji
zagranicznych szybko rósł.

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy
4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

6

BIZ amerykańskie i europejskie

• Wielkość inwestycji amerykańskich w porównaniu do europejskich w Chinach i Indiach
może świadczyć o bardziej globalnym zachowaniu koncernów amerykańskich

• Inwestycje w poszukiwaniu surowców (jak w Nigerii, RPA czy Rosji) dokonywane są przez
inwestorów z obu regionów i bliskość geograficzna bądź kulturowa ma mniejsze znaczenie

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy
4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

7

Zasób BIZ w Europie

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

8

BIZ w Polsce i Europie Środkowej

Napływ BIZ w relacji do PKB do Polski, krajów NMS10 ogółem i państw UE15

• W 2003r. gwałtowny wzrost wartości BIZ w relacji do PKB - związany z akcesją do UE;
• W kryzysie 2008-2009 spadek BIZ z 5,5 do 2,0% PKB choć Polska nie odnotowała
recesji;
• Przez ostatnie 20 lat napływ BIZ do Polski w relacji do PKB był niższy niż dla krajów
NMS ogółem.

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

9

Struktura BIZ w państwach NMS

Struktura sektorowa napływu BIZ w krajach UE15 i NMS10

Konwergencja struktury
sektorowej BIZ w NMS
względem UE15 zachodzi bardzo
powoli:

• dysproporcja znaczenia BIZ w
sektorze produkcyjnym i
usługowym;

• duży udział sektora
energetycznego w niektórych
latach w krajach NMS10 – efekt
prywatyzacji;

• spadek inwestycji w krajach
NMS10 na skutek kryzysu był
znacznie większy niż w UE15.

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

10

Oddziaływanie BIZ na gospodarkę

kraju przyjmującego

Korzyści z BIZ dla kraju przyjmującego:

• BIZ zwiększają zagregowany zasób kapitału w gospodarce

• wzrost produktywności pracy na poz. makroekonomicznym i sektorowym;

• BIZ przyczyniają się do integracji międzynarodowej kraju przyjmującego

• wywołują pozytywne efekty zewnętrzne bądź przyspieszają reformy
strukturalne, które nie byłyby możliwe do osiągnięcia przy wykorzystaniu
kapitału narodowego;

• BIZ są znacznie mniej wrażliwe na wahania koniunktury i zmiany sytuacji
politycznej niż inne źródła kapitału

• ich oddziaływanie jest bardziej trwałe i stabilne;

Podstawowy zarzut wobec BIZ – wzmacnianie stratyfikacji struktury społecznej i
pogłębianie rozwarstwienia dochodów.

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

11

Oddziaływanie BIZ na gospodarkę

kraju przyjmującego (II)

Kanały oddziaływania BIZ na gospodarkę kraju przeznaczenia inwestycji:

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

12

Wpływ BIZ na kraj docelowy

inwestycji

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

Kanał oddziaływania

Przedmiot

oddziaływania

Potencjalny wpływ

Warunki dodatkowe

Transfer know-how

Kooperanci

Wzrost produktywności
poddostawców.

Minimalny kapitał ludzki
przedsiębiorców .

Wpływ na mobilność
pracowników

Pracownicy

Wzrost ogólnego kapitału ludzkiego
pracowników, wykorzystywanego
później w innych firmach.

Tryb wejścia w inwestycję:
brownfield lub greenfield.

Szkolenia
pracowników

Pracownicy

Nabycie specyficznych
umiejętności, niedostępnych
dotychczas dla lokalnej ludności.

Odpowiedni początkowy
zasób kapitału ludzkiego,
nastawienie inwestora na
szkolenie pracowników.

Wpływ na strukturę
rynków

Rynki dóbr i usług

Intensyfikacja konkurencji
pomiędzy przedsiębiorcami.

Większy wpływ BIZ na
konkurencję obserwowany
jest w krajach o niższym
poziomie rozwoju.

Bezpośrednie
podniesienie
produktywności
przejmowanych firm

Prywatyzowane
przedsiębiorstwa

Lepsze wykorzystanie zasobów i
efektywniejsze zarządzanie
przejmowanymi
przedsiębiorstwami państwowymi.

Konkurencja w sektorze
działalności
przejmowanego
przedsiębiorstwa.

13

Wymiana handlowa a rynek pracy UE

Zmiana liczby miejsc pracy w następstwie zniesienia wymiany handlowej w krajach UE (%
początkowej wartości) - przy założeniu doskonałej substytucyjności dóbr zagranicznych i krajowych

• Bilans zmiany zatrudnienia po zamknięciu granic jest pochodną bilansu handlowego
danego kraju, ale powszechnie nastąpiłby spadek zatrudnienia w usługach rynkowych i
wzrost w rolnictwie – kosztem produktywności.

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

14

Wymiana handlowa a

produktywność pracy

• Aby zachować poziom i strukturę
konsumpcji w UE w sytuacji
autarkii, musiałoby pracować 2,5
miliona osób więcej niż dziś;
• Wszystkie kraje UE osiągają
korzyści z wymiany handlowej w
kategoriach produktywności pracy
- średnio 5,8% – a najwięcej
zyskują importerzy netto;
• Największe korzyści występują w
rolnictwie

i

przetwórstwie

przemysłowym, a także energetyce
i transporcie;
• Niewielkie w sektorach najmniej
umiędzynarodowionych

–

administracji,

edukacji

czy

ochronie zdrowia.

Zmiana produktywności pracy w Polsce po przejściu do autarkii

• Przykład Polski to potwierdza, a duży wpływ widoczny
jest też w handlu

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

15

Struktura sektorowa gospodarki Polski w
porównaniu z hipotetyczną autarkią w 2000 i 2005r.

• Gdyby nie istniał handel zagraniczny,
konwergencja

struktury

polskiej

gospodarki

do

krajów

wysoko

rozwiniętych byłaby znacznie wolniejsza

• Wymiana

z

zagranicą

przyspiesza

realokację zasobów siły roboczej z rolnictwa
do usług

• W 2005 roku skala tego zjawiska była
znacznie większa niż w 2000 r. – korzystny
wpływ handlu zagranicznego na strukturę
sektorową zatrudnienia nasilił się po
akcesji Polski do UE.

Wymiana handlowa a struktura

zatrudnienia

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

Handel europejski i struktura BIZ w

Europie Środkowej

Zasób BIZ w krajach NMS w poszczególnych sektorach w 2009 roku (w proc. PKB)

• BIZ w przemyśle koncentrowały się w Europie Centralnej w trójkącie Czechy-Słowacja-
Węgry, a także w Rumunii i w Polsce,
• Jest to konsekwencją ich eksportowej orientacji oraz logiki decyzji lokalizacyjnych,
preferujących regiony położone bliżej tzw. europejskiego jądra przemysłowego
obejmującego Bawarię, Austrię, Czechy, Słowację oraz część Polski i Węgier

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

17

Struktura BIZ w Polsce

Napływ (lewa oś) i zasób (prawa oś) BIZ do Polski (proc. PKB).

• Pierwsza dekada transformacji
to okres rosnącej integracji
Polski z krajami zachodniej
Europy -> zwiększania się
atrakcyjności inwestycyjnej;

• W tym okresie na świecie
panowała relatywnie dobra
koniunktura gospodarcza;

• Napływ BIZ konsekwentnie
rósł;

• W ostatniej dekadzie napływ a
także

zasób

BIZ

ulegały

znacznym

wahaniom

pod

wpływem

zaburzeń

makroekonomicznych

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

18

Rozkład BIZ w krajach NMS

Rozkład BIZ podregionach NMS10 (% BIZ w NMS10)

• Kluczowe

znaczenie

dla

inwestorów ma odległość od
gospodarczego jądra Europy;

• Pod względem wartości BIZ
wyróżniają się regiony położone
wokół

stolic

poszczególnych

krajów;

• Widoczna jest rola drożnych
kanałów

komunikacyjnych

(autostrad i dróg ekspresowych)
jako czynników wspomagających
lokalizację BIZ;

• W części przypadków widoczna
jest zależność BIZ od bliskości
portów

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

19

Zasób BIZ w podregionach w 2009 roku (w mln EUR)

• Pod względem wartości BIZ
obszar metropolitalny
Warszawy zdecydowanie się
wyróżnia;

• Skupiła się w nim też
większość napływu
BIZ w latach 2002-2009;

• Najszybszy wzrost BIZ w
2002-2009 wystąpił w
regionie łódzkim i śląskim;

• Najwięcej kapitału
zagranicznego ulokowano w
sąsiedztwie dużych miast.

BIZ w Polsce

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ a europejski rynek pracy

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

20

Determinanty rozkładu

terytorialnego BIZ w Polsce

Wartość zasobu BIZ w województwach, a
gęstość dróg utwardzonych na 100 km

2

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ w ujęciu lokalnym

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

• Największy wpływ na decyzje lokalizacyjne
przedsiębiorstw na poziomie województw ma
gęstość infrastruktury drogowej;
• Na poziomie województw żaden inny rodzaj
infrastruktury nie okazuje się istotny;
• Duża

waga

przywiązywana

jest

do

jednostkowych kosztów pracy i istnienia
specjalnych stref ekonomicznych;
• Lokalne rynki (dochód rozporządzalny, obecność
dużego miasta, liczba pracujących) mają dla
inwestorów niewielkie znaczenie – większość
produkcji

firm

z

kapitałem

zagranicznym

kierowana jest na eksport;
• Inwestorzy poszukują głównie produktywnych
pracowników, których płace są konkurencyjne;
• Wyższe bezrobocie wiąże się z niższym BIZ

21

Determinanty BIZ w Europie

Środkowo-Wschodniej

• Podstawową determinantą zasobu BIZ na poziomie podregionów jest
wartość PKB per capita - pozwala wyjaśnić 65% zróżnicowania zasobu BIZ na
osobę w podregionach Europy Środkowo – Wschodniej;
• Przyczyny tego to m.in. zasobniejszy rynek zbytu, efekty aglomeracji, ale
zależność przyczynowo-skutkowa zachodzi też w drugą stronę - BIZ wzmacniają
wzrost gospodarczy;
• Silna pozytywna zależność BIZ od wskaźnika zatrudnienia ale brak zależności
ze stopą bezrobocia – ilustracja restrukturyzacji regionów;
• Koszt pracy na jednostkę produktu ujemnie wpływa na BIZ;
• Instytucją, która w największym stopniu wyjaśnia zróżnicowanie BIZ
pomiędzy krajami jest wysokość podatku CIT;
• Podobny, choć znacznie mniejszy efekt, wywołuje VAT;
• Brak wpływu na zasób BIZ takich zmiennych, jak gęstość dróg, atrakcyjność
turystyczna, przestępczość, czy indeksy powiązane z infrastrukturą społeczną,
ale też indeksów łatwości prowadzenia działalności gospodarczej.

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ w ujęciu lokalnym

4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

22

Podsumowanie

• Zarówno na świecie, jak i w Polsce, w latach 1990. odnotowano znaczny wzrost
wolumenu bezpośrednich inwestycji zagranicznych;
• W Polsce ulokowano łącznie większy zasób kapitału niż w jakimkolwiek innym państwie
regionu, jednak, jeśli wziąć pod uwagę wielkość gospodarek, inne państwa NMS10 w
większym stopniu wykorzystały zainteresowanie inwestorów Europą Środkową;
• Najistotniejszym czynnikiem oddziałującym na wzrost BIZ jest ogólna obudowa
instytucjonalna i stabilność polityczna, a także zasób lokalnej infrastruktury;
• Zgodnie z analizą ekonometryczną, kluczowe znaczenie w decyzjach lokalizacyjnych
przedsiębiorstw w krajach NMS10 odgrywa wyjściowy poziom rozwoju gospodarczego
mierzony PKB per capita, co oznacza, że firmy dążą do skupiania się w już rozwiniętych
regionach;
• Ważne są charakterystyki rynku pracy tj. cena i podaż siły roboczej, a także wysokość
podatku CIT.

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ w ujęciu lokalnym
4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

23

Skuteczność poszczególnych narzędzi polityki na poziomie krajów (na podstawie przeglądu

literatury) i województw (na podstawie analiz ekonometrycznych)

Podsumowanie

1. Wprowadzenie

2. Inwestycje w integrującym się

świecie

3. BIZ w ujęciu lokalnym
4. Determinanty BIZ

5. Podsumowanie

Narzędzie polityki

Skuteczność narzędzia

-- wyniki badań

międzynarodowych

Wyniki na poziomie regionów

Bodźce fiskalne

Skuteczne

Bardzo skuteczne zarówno w wymiarze lokalnym (SSE powodują
zwiększenie zasobu inwestycji), jak też globalnym (zmiany CIT w
istotny sposób oddziałują na BIZ).

Rozwój
infrastruktury

Stosunkowo skuteczne,
ale podatne na
problem
przeinwestowania

Skuteczne w obszarze infrastruktury drogowej, średnio skuteczne
w innych przypadkach (choć występuje korelacja pomiędzy liczbą
SSE, wyposażonych w odpowiednio przygotowane tereny i
zasobem inwestycji, to ogólna gęstość sieci kanalizacyjnej i
wodociągowej nie wpływa na zasób BIZ). Największe znaczenie
mają duże projekty drogowe.

Liberalizacja
regulacji rynku
pracy

Skuteczne, przy czym
wyniki są nieliczne i
niejednoznaczne

Średnio skuteczne (działają pośrednio przez zwiększanie wskaźnika
aktywności zawodowej).

Poprawa ogólnej
stabilności
instytucjonalnej i
walka z korupcją.

Skuteczne, jedynie w
przypadku istotnej
poprawy

Brak możliwości badania na poziomie województw. Na poziomie
regionów Europy Środkowej nie zidentyfikowano istotnego
wpływu instytucji, co może jednak wynikać z względnego
podobieństwa wszystkich krajów w tym zakresie.

Dziękuję za uwagę

24

[e-mail]

www.ibs.org.pl