EDUKACJA CHOREGO PO UDARZE MÓZGU

Wyst

ą

pienie powa

ż

nych, cz

ę

sto zagra

ż

aj

ą

cych

ż

yciu objawów udaru mózgu jest

niespodziewane zarówno dla chorego, jak i dla jego rodziny. Najcz

ęś

ciej wyst

ę

puje nagły

deficyt ruchowy — niedowład lub pora

ż

enie ko

ń

czyny.

U niektórych pacjentów dochodzi do zaburzenia kontaktu z otoczeniem (zaburzenia mowy,
rozumienia, pami

ę

ci) oraz utraty kontroli nad czynno

ś

ciami fizjologicznymi.

W polskim społecze

ń

stwie stopie

ń

edukacji medycznej jest niski, a wiedza dotycz

ą

ca

pocz

ą

tkowych objawów udaru oraz jego powikła

ń

— niewystarczaj

ą

ca.

Dlatego istnieje konieczno

ść

przekazania pacjentowi w pocz

ą

tkowym okresie hospitalizacji

podstawowych informacji na temat przyczyny i objawów udaru mózgu.
Nale

ż

y wyja

ś

ni

ć

ró

ż

nice mi

ę

dzy udarem niedokrwiennym (zawał mózgu) a udarem

krwotocznym („wylew”). Chorego i jego opiekunów powinno si

ę

poinformowa

ć

o

konsekwencjach udaru (ewentualnym zagro

ż

eniu

ż

ycia, trwałym kalectwie, degradacji

społeczno-zawodowej). Niezb

ę

dne jest tak

ż

e omówienie planowanych bada

ń

oraz działa

ń

terapeutycznych.
Znajomo

ść

czynników ryzyka udaru mózgu w społecze

ń

stwie jest mała, za

ś

konieczno

ść

ich leczenia cz

ę

sto si

ę

bagatelizuje.

Szczególnie wa

ż

nym zagadnieniem jest u

ś

wiadomienie pacjentowi i jego opiekunom

znaczenia nale

ż

ytej kontroli nadci

ś

nienia t

ę

tniczego, cukrzycy oraz innych

przewlekłych chorób sprzyjaj

ą

cych wyst

ą

pieniu udaru mózgu

.

Wskazane jest

przedstawienie mechanizmów prowadz

ą

cych do udaru, z uwzgl

ę

dnieniem istniej

ą

cych

wcze

ś

niej jednostek chorobowych, czynników

ś

rodowiskowych i stylu

ż

ycia .Niedostatek

zachowa

ń

prozdrowotnych w polskim

społecze

ń

stwie dotyczy równie

ż

pacjentów z udarem mózgu. Modyfikacja czynników

ryzyka, takich jak: styl

ż

ycia, nieprawidłowe zwyczaje

ż

ywieniowe, nadu

ż

ywanie tytoniu i

alkoholu lub brak regularnych bada

ń

zapobiegawczych,jest niezb

ę

dna w profilaktyce

wtórnej udaru.
Wskazania do stosownych zmian w tym zakresie nale

ż

y zawrze

ć

w programie edukacji

poudarowej — zarówno chorego, jak i jego rodziny, szczególnie w okresie po
pobycie w szpitalu. Obecnie pacjenci i ich bliscy nie maj

ą

wystarczaj

ą

cej wiedzy o

zasadach organizacji opieki i rehabilitacji poszpitalnej.

CELE EDUKACJI POUDAROWEJ

Edukacj

ę

chorego po udarze mózgu nale

ż

y dostosowa

ć

do jego stanu ogólnego i neurologicznego — do stopnia nasilenia deficytów ruchowych
oraz poznawczych.

Zakres tej edukacji powinien odpowiada

ć

poziomowi intelektualnemu

pacjenta i jego opiekunów, a tak

ż

e etapowi choroby. Zakres wiedzy przekazywanej osobom

z niewielkim ubytkiem neurologicznym mo

ż

e by

ć

szeroki, natomiast w przypadku chorych z

du

ż

ym stopniem niepełnosprawno

ś

ci poudarowej trzeba edukowa

ć

przede wszystkim

rodzin

ę

, opiekunów oraz lekarza podstawowej opieki zdrowotnej.

Pacjent w ostrej fazie udaru powinien uzyska

ć

podstawowe informacje o jego przyczynie,

przebiegu i powikłaniach.
W ramach opieki poszpitalnej najistotniejsza jest wiedza na temat kontroli czynników
ryzyka, sposobów piel

ę

gnacji i rehabilitacji chorego oraz zmiany stylu i warunków jego

ż

ycia.

Edukacja pacjenta u osób samodzielnych, bez nasilonych deficytów ruchowych, bez
zaburze

ń

afatycznych, objawów zespołu ot

ę

piennego obejmuje:

• wyja

ś

nienie przyczyny udaru, zapewnienie niezb

ę

dnych informacji na temat jego

przebiegu i powikła

ń

;

Edukacja chorego po udarze mózgu
• ukazanie konieczno

ś

ci i sposobu zmiany stylu

ż

ycia (promocja zachowa

ń

prozdrowotnych) oraz poprawy kontroli czynników ryzyka po udarze;
• zwi

ę

kszenie aktywnego udziału chorego w procesie leczniczym;

• planowan

ą

i dostosowan

ą

do mo

ż

liwo

ś

ci pacjenta rehabilitacj

ę

społeczno-zawodow

ą

.

Edukacja rodziny/opiekunów chorych z utrwalon

ą

niepełnosprawno

ś

ci

ą

poudarow

ą

,

zaburzeniami mowy,demencj

ą

obejmuje:

•

wyja

ś

nienie

zakresu

oraz

konsekwencji

trwałych

deficytów

neurologicznych

wyst

ę

puj

ą

cych u chorego;

• nauk

ę

czynno

ś

ci piel

ę

gnacyjnych i rehabilitacyjnych;

• instrukta

ż

w zakresie przygotowania zaplecza socjalnego (adaptacja mieszkania,

wyposa

ż

enia w sprz

ę

t rehabilitacyjny);

• podanie informacji o mo

ż

liwo

ś

ci uzyskania wsparcia (opieka społeczna, piel

ę

gniarki

ś

rodowiskowe, organizacje ko

ś

cielne, pomoc psychologiczna);

• ukazanie konieczno

ś

ci konsekwentnej rehabilitacji w warunkach domowych oraz

sposobów jej prowadzenia.

Edukacja lekarza rodzinnego i piel

ę

gniarki

ś

rodowiskowej pełni

ą

cych poszpitaln

ą

opiek

ę

nad chorym i jego rodzin

ą

obejmuje:

• u

ś

wiadomienie,

ż

e chory po udarze to pacjent specyficzny, wymagaj

ą

cy szczególnego

nadzoru neurologicznego i ogólnolekarskiego oraz

ś

cisłej kontroli czynników ryzyka;

• wskazanie,

ż

e niezb

ę

dne jest dostosowanie terapii do mo

ż

liwo

ś

ci i konkretnych potrzeb

pacjenta,

przekazanie

standardów

post

ę

powania

leczniczego

w

warunkach

ambulatoryjnych;
• promowanie fachowego nadzoru piel

ę

gnacyjnego w warunkach poszpitalnych (stała

opieka domowa).

KORZY

Ś

CI Z EDUKACJI

• Pogł

ę

bienie wiedzy chorych i ich rodzin dotycz

ą

cej czynników ryzyka udaru mózgu,

zrozumienie jego przyczyny oraz przebiegu i konsekwencji.
• Usprawnienie współpracy z lekarzem, zwi

ę

kszenie cz

ę

sto

ś

ci wizyt oraz lepsze

przestrzeganie zalece

ń

terapeutycznych przez pacjenta i jego rodzin

ę

.

• Poprawa kontroli modyfikowalnych czynników ryzyka i wi

ę

ksza skuteczno

ść

ich leczenia

(zmniejszenie liczby i dawek leków, wprowadzenie działa

ń

niefarmakologicznych).

• Promocja zachowa

ń

prozdrowotnych, zmiana niekorzystnego stylu

ż

ycia.

• Usprawnienie opieki domowej nad pacjentem oraz rehabilitacji poszpitalnej.


PROGRAM DZIAŁA

Ń

EDUKACYJNYCH

Metody przekazywania informacji:

• bezpo

ś

rednia rozmowa lekarza z pacjentem oraz jego rodzin

ą

(NAJISTOTNIEJSZA);

• publikacje informacyjne dla chorych po udarze mózgu i ich rodzin (prasa, broszury);
• programy szkoleniowe dla pacjentów i ich rodzin lub opiekunów (w Polsce prowadzone
tylko w kilku o

ś

rodkach); ogólne zało

ż

enia programów edukacyjnych:

— spotkania indywidualne lub w małych grupach;
— prezentacja materiałów dydaktycznych (przyst

ę

pnie

opracowanych);
— edukacja prowadzona przez odpowiednio przeszkolony, fachowy personel —
piel

ę

gniarki edukacyjne;

— proste i zrozumiałe informacje przekazywane z wykorzystaniem
materiałów dydaktycznych: plansz,
tabel, prezentacji audiowizualnych;
• prezentacja informacji edukacyjnych przez

ś

rodki masowego przekazu — programy

telewizyjne i radiowe, witryny internetowe;
• upowszechnianie krótkich haseł wyja

ś

niaj

ą

cych istot

ę

udaru mózgu, jego leczenia i

profilaktyki, takich jak: „atak mózgu”, „czas to mózg”.

Szczegółowe zadania i zakres edukacji

Nadci

ś

nienie t

ę

tnicze

• Konieczno

ść

stałej kontroli ci

ś

nienia t

ę

tniczego i konsekwentnej, długotrwałej terapii

hipotensyjnej.
• Nauka norm odpowiadaj

ą

cych kryteriom oceny skuteczno

ś

ci leczenia choroby

nadci

ś

nieniowej.

• Nauka wykonywania codziennych samodzielnych pomiarów
ci

ś

nienia t

ę

tniczego.

• Regularny zapis pomiarów ci

ś

nienia t

ę

tniczego (prowadzenie dzienniczka).

• Konieczno

ść

stałej kontroli (choroba „bez dolegliwo

ś

ci”).

• Umiej

ę

tno

ść

rozpoznania sytuacji wymagaj

ą

cej wizyty u lekarza w celu zmiany terapii

(wzrost i obni

ż

enie ci

ś

nienia!).

• Unikanie preparatów działaj

ą

cych gwałtownie (np.nifedipiny).

, Edukacja chorego po udarze mózgu

Terapia przeciwdepresyjna (usprawniaj

ą

ca rehabilitacj

ę

,poprawiaj

ą

ca stan ogólny i

neurologiczny oraz polepszaj

ą

ca komfort

ż

ycia chorego)

• U

ś

wiadomienie choremu/rodzinie,

ż

e depresja to powa

ż

ny

i cz

ę

sty problem osób z udarem, a leczenie jest

konieczne i nie jest niczym wstydliwym.




Palenie tytoniu
• U

ś

wiadomienie choremu i jego rodzinie,

ż

e konieczne jest całkowite zaniechanie palenia,

co przynosi nast

ę

puj

ą

ce

korzy

ś

ci:

— obni

ż

enie ryzyka udaru;

— poprawa skuteczno

ś

ci terapii hipotensyjnej;

— zwi

ę

kszenie odporno

ś

ci organizmu;

— spowolnienie post

ę

pu mia

ż

d

ż

ycy.

Alkohol
• Dopuszczalne spo

ż

ycie jedynie w małych ilo

ś

ciach (poni

ż

ej kilkunastu gramów na dob

ę

).

• Zakaz nadu

ż

ywania.

Wysiłek fizyczny
• Konieczno

ść

stałej, regularnej aktywno

ś

ci ruchowej

— nie tylko w ramach leczenia rehabilitacyjnego.
• Promowanie „korzystnego” wysiłku (

ć

wiczenia dynamiczne: bieganie, pływanie, jazda na

rowerze), eliminacja wysiłku statycznego (np.

ć

wiczenia siłowe).

• Pozytywne efekty stałej aktywno

ś

ci fizycznej, na przykład redukcja masy ciała, poprawa

kontroli ci

ś

nienia t

ę

tniczego i glikemii, polepszenie ogólnego samopoczucia.

• U osób z dodatkowymi obci

ąż

eniami, na przykład kardiologicznymi, niezb

ę

dny

indywidualny dobór

ć

wicze

ń

.

Przygotowanie mieszkania

• Likwidacja barier architektonicznych (ułatwienie choremu przemieszczania si

ę

): usuni

ę

cie

progów, poszerzenie otworów drzwiowych, budowa podjazdów
— ewentualnie instalacja windy (umo

ż

liwienie wychodzenia na zewn

ą

trz mieszkania).

• Dostosowanie pomieszcze

ń

sanitarnych: zało

ż

enie uchwytów przy

ś

ciennych, podpór i

barierek, dostosowanie sanitariatów i kabiny prysznicowej.
• Przygotowanie pokoju chorego: łó

ż

ka z mo

ż

liwo

ś

ci

ą

regulacji wezgłowia — ewentualnie z

materacem przeciwodle

ż

ynowym, zapewnienie dost

ę

pu z obu

Cukrzyca
• Szkodliwo

ść

nadmiernych waha

ń

glikemii, niedopuszczanie do hipoglikemii.

• Konieczno

ść

utrzymywania prawidłowych st

ęż

e

ń

glukozy we krwi.

• Wsparcie terapii odpowiedni

ą

diet

ą

oraz regularnym wysiłkiem fizycznym.

• Samodzielne pomiary glikemii z wykorzystaniem glukometru.


Dieta
• Dostosowanie (zmniejszenie) dziennej porcji kalorii do zapotrzebowania energetycznego.
• Uzupełnienie niedoborów — szczególnie białkowych
i witaminowych.
• Zmiana diety — rezygnacja z pokarmów zawieraj

ą

cych tłuszcze zwierz

ę

ce (tzn.

„nasycone”) i zast

ą

pienie ich tłuszczami pochodz

ą

cymi z ro

ś

lin lub ryb.

• Ograniczenie dobowego spo

ż

ycia soli, w tym —przedstawienie listy tak zwanych

pokarmów „bogatych w sól”.
• Zwi

ę

kszenie ilo

ś

ci spo

ż

ywanych

ś

wie

ż

ych warzyw i owoców (pokarmy „bogate w potas”) i

produktów pełnoziarnistych (bogatoresztkowych).
• Wł

ą

czenie pokarmów zawieraj

ą

cych witamin

ę

B6 i kwas foliowy

• U osób z zaburzeniami połykania — podawanie pokarmów półpłynnych, karmienie przez
sond

ę

.

Redukcja masy ciała (umo

ż

liwiaj

ą

ca optymaln

ą

rehabilitacj

ę

)

• Konieczno

ść

utrzymywania nale

ż

nej masy ciała (BMI

< 25 kg/m2, ew. wg zasady: wzrost – 100 = nale

ż

na

masa ciała).
• Metody zmniejszenia masy ciała u osób z nadwag

ą

lub

otyło

ś

ci

ą

(dieta, regularny wysiłek fizyczny, ewentualnie metody farmakologiczne).

Hiperlipidemia
• Konieczno

ść

utrzymywania prawidłowych parametrów lipidogramu.

• Wyja

ś

nienie udziału hiperlipidemii w powstawaniu mia

ż

d

ż

ycy i udaru mózgu.

• Przedstawienie terminów „zły” i „dobry” cholesterol.
• Przekazanie sposobów poprawy st

ęż

enia lipidów/diety, leczenie farmakologiczne.

• Omówienie roli tłuszczów zwierz

ę

cych i ro

ś

linnych w diecie.