1

SUROWCE NATURALNE STOSOWANE W PIELĘGNACJI SKÓRY DOJRZAŁEJ

Starzenie się organizmu - zespół zmian postępujących w czasie, proces nieunikniony, fizjologiczny,
biologiczny, psychiczny.

Starzenie skóry polega na: zaniku żywej, rozrodczej warstwy naskórka; zmniejszeniu liczby podziałów
międzykomórkowych

naskórek chropowaty, szorstki; degradacji włókien kolagenowych i sprężystych

skóry właściwej

regres tkanki tłuszczowej

powstawanie zmarszczek; utlenianiu lipidów substancji

międzykomórkowej (kwasy, tłuszcze, ceramidy)

zakłócenie wytwarzania NMF (naturalny czynnik

nawilżający) suchość i silne złuszczanie naskórka.

Istota zmian starzeniowych (zmiany w obrazie histologicznym naskórka i skóry właściwej): zmniejszenie
biologicznej aktywności komórek organizmu; spowolnienie procesów regeneracji; zmniejszenie odporności i
odpowiedzi na stres środowiskowy; zmniejszenie właściwości adaptacyjnych organizmu, będących pod kontrolą
czynników genetycznych.

Każdy proces starzenia się skóry wiąże się ze zmianami właściwości: fizycznych, morfologicznych
i fizjologicznych poszczególnych jej warstw. Wewnątrzpochodne starzenie się skóry charakteryzują głównie
procesy zanikowe i zwiotczeniowe.

Rodzaje starzenia się skóry: 1) starzenie wewnątrzpochodne (mechanizmy wrodzone):

wiek (s. chronologiczne = chronostarzenie), początek od 25-30 r. ż. – niezauważalny; indywidualny charakter i
przebieg zmian; [TEORIE: genowa, Hayflicka, zaburzeń białkowych, błonowa (membranowa),
mitochondrialna]; s. hormonalne (menopauzalne),

2) starzenie zewnątrzpochodne (fotostarzenie): nadmierna ekspozycja na promieniowanie UV (fotostarzenie);
dym papierosowy („skóra palacza”); starzenie mimiczne (miostarzenie).

Starzenie skóry - zmiany w obrębie NASKÓRKA:

- zmniejszenie aktywności podziału komórek warstwy podstawnej → spłaszczenie i ułożenie horyzontalne
komórek

- atrofia warstwy kolczystej i ziarnistej → cieńszy naskórek

- spłaszczenie granicy skóra-naskórek

- zmniejszenie ilości proliferujących sopli naskórkowych i adhezji

międzykomórkowej

→

zmniejszenie

powierzchni kontaktu naskórek - skóra właściwa → zmniejszenie i ograniczenie wymiany metabolicznej
oraz substancji odżywczych między tymi warstwami.

Starzenie skóry - zmiany w obrębie SKÓRY WŁAŚCIWEJ:

- zmniejszenie aktywności i syntezy fibroblastów → okrągłe, o cechach komórek będących w stanie spoczynku,
maleje liczba pęcherzyków sekrecyjnych w ich cytoplazmie → zmniejszenie liczby i właściwości włókien
kolagenu → maleje liczba włókien elastycznych → wzrasta ich sztywność i nieregularność,

- zróżnicowanie grubości ścian naczyń krwionośnych,

- redukcja liczby lub deficyt niektórych komórek okołonaczyniowych,

- zmniejszenie łożyska naczyniowego, zwł. łożyska pętli naczyniowych docierających do brodawek skórnych.

Przyczyny suchości skóry w okresie starzenia się:

- zmniejszenie wydzielania łoju i potu (o 50% u kobiet; o 20% u mężczyzn), zanik gruczołów łojowych
→ zmniejszenie skórnej bariery ochronnej i/lub redukcji płaszcza ochronnego naskórka → zaburzenia składu
lipidów naskórka.

- warstwa rogowa: 7 typów ceramidów (1, 2, 3, 4, 5, 6I, 6II) = sfingolipidy;

2

Ceramid 1= ↓ kw. linolowy → ↓ spoistości cementu i ↑ TEWL;

Ceramid 3, estry sterolowe, triglicerydy - ↓ stęż.;

Ceramid 2, 4, wolne kw. tłuszczowe, cholesterol - ↑ stęż. → ↑ liczby warstw warstwy rogowej
→ hiperkeratoza.

- niska wilgotność środowiska → ↑ proliferacji naskórka → uszkodzenie bariery → reakcja zapalna
→ ↓ proliferacji i różnicowania się kom. naskórka → ↓ ceramidy.

O przesuszeniu skóry decyduje nie tyle brak lipidów, co deficyt wody i receptorów, które ją wiążą.

Menopauza u kobiet (zaburzenia hormonalne + brak pobudzania receptorów estrogenowych w obrębie skóry
twarzy). Brak pobudzenia fibroblastów → ↓ stęż. glikozaminoglikanów (gł. kw. hialuronowy) → zahamowanie
produkcji kolagenu, kw. hialuronowego, ↓ syntezy, różnicowania i regeneracji keratynocytów
→ ↓ lipidów → skład płaszcza ochronnego naskórka.

Zaburzenia melanogenezy:

- nieregularne rozmieszczenie melanocytów (kom. barwnikowych), zdolnych do grupowania się

plamy

barwnikowe

- zmniejszenie aktywności i gęstości melanocytów bladość skóry i odbarwienia

- zmniejszenie liczby melanocytów

zmniejszenie właściwości ochronnych organizmu wobec UV

zewnątrzpochodne uszkodzenia struktur DNA

zwiększenie zapadalności na nowotwory skóry.

Starzenie zewnątrzpochodne = s. świetlne = fotostarzenie:

Promieniowanie UV + długotrwała ekspozycja → zmiany w skórze właściwej i naskórku (photoaging).

Przyczyny zmian w skórze właściwej:

- bezpośrednie: UVA oraz niezatrzymane w naskórku UVB,

- pośrednie: przez uwalniane w naskórku cytokiny (TNFa, interleukina 1, TGFb).

Promieniowanie nadfioletowe UVA (315-400 nm) i UVB (280-315 nm) nasila wszystkie procesy
fizjologicznego starzenia się skóry.

UVA – większa długość fali, mniejsza energia → penetruje aż poza skórę właściwą do tkanki podskórnej;

Efekty starzenia nie są widoczne w krótszym czasie sumowania się dawek.

Starzenie świetlne przyspiesza naturalne procesy starzenia + uszkodzenia różne od powstających w
chronologicznym procesie starzenia → zawsze rogowacenie słoneczne (microkeratosis actinica), zaburzenie
równowagi rogowacenie/ złuszczanie.

- zatarcie granicy skórno – naskórkowej,

- przerost warstwy rogowej – promieniowanie pobudza podziały komórkowe,

- zanik warstw żywych naskórka (kolczystej i ziarnistej).

Następuje przewaga procesów przerostowych → skóra nadmiernie zrogowaciała, sucha.

3

W wyniku fotostarzenia dochodzi do: hiper- i hipopigmentacji – liczne przebarwienia i odbarwienia; elastozy - ↑
ekspresji genów odpowiedzialnych za syntezę

elastyny i proteoglikanu (włókna zmieniają strukturę,

tworzą bezpostaciową masę); zwiększenia ekspresji metaloproteinaz – degradacja włókien kolagenowych w
skórze; zmiany właściwości naczyń krwionośnych – pogrubienie ścian, spadek liczby naczyń, zmiany w
ukrwieniu.

Fotostarzenie obejmuje: wolne rodniki generowane przez UV: aktywacja metaloproteinaz oraz uszkodzenia i
mutacje DNA; uszkodzenia DNA – kumulacja; osłabienie mechanizmów obronnych skóry – immunosupresja.

Najważniejsze roślinne składniki kosmetyków stosowane w pielęgnacji skóry dojrzałej i starzejącej się:

Frakcje protein: pszenicy (Pszenica zwyczajna - Triticum vulgare), owsa (Owies zwyczajny - Avena sativa),
ryżu (Ryż siewny - Oryza sativa), migdałów (Migdałowiec pospolity – Amygdalus communis)

Przeciwstarzeniowa rola protein: podstawowy budulec komórek żywych (powtarzające się sekwencje
aminokwasów). Ich wartość kosmetyczna zależy od: pochodzenia, budowy, zawartości poszczególnych
aminokwasów. W kosmetyce wykorzystuje się hydrolizaty protein – izolowane z materiału roślinnego w
postaci wolnej od węglowodanów. Właściwości: zdolność błonotwórcza, zdolność zatrzymywania wilgoci,
oddziaływanie na teksturę tkanki. Działanie hydrolizatów białka pszenicznego: wspomagają utrzymanie gładkiej
tekstury skóry, utrzymują właściwy poziom nawilżenia skóry, działają odżywczo, napinają skórę (przez kilka
godzin). Aplikacja: kosmetyki liftingujące. Działanie ekstraktu glikolowego z ryżu siewnego: kojące, odżywcze,
nawilżające, zmiękczające, anti-age, ochronne (również przed UV), neutralizujące wolne rodniki, zwiększające
żywotność włókien kolagenowych (wzrasta elastyczność skóry), przywracające skórze napięcie i jędrność.
Aplikacja: kosmetyki do cery dojrzałej (stęż. 2-5 %), kosmetyki ochronne, w tym chroniące przed szkodliwym
działaniem czynników zewnętrznych (3-5 %).

Polisacharydy - stosuje się standardowo w kosmetologii, jako substancje zagęszczające, stabilizujące i
koemulgatory.

- galaktomannan = guma Guar; otrzymywany z bielma nasion drzewa Cyamopsis tetragonolobus (Leguminosae
- strączkowe) uprawianego w Indiach.

- β-glucan (= poli-β-(1→3)-glukopiranoza), immunostymulator, izolowany ze ściany komórkowej drożdży
piekarskich Saccharomyces cerevisiae; stabilny, dobrze tolerowany, łatwy w formulacji kosmetycznej. β-glucan
jako składnik biologicznie czynny: zwiększa odporność skóry na stres oksydacyjny, wywołany przez
promieniowanie UVA; chroni skórę przed szkodliwymi czynnikami środowiska → stymuluje jej naturalne
mechanizmy obronne (przyspiesza gojenie podrażnień i mikrourazów skóry). β-glucan przywraca funkcje skóry
jako bariery ochronnej, ponieważ: zmniejsza TEWL, zachowuje naturalny płaszcz lipidowy (poprawia naturalny
stopień nawilżenia skóry, zwiększa elastyczność i napięcie skóry, redukuje zmarszczki płytkie i spłyca głębokie
– pobudzenie syntezy kolagenu), reaguje na detergenty.

Aplikacja kosmetyczna: produkty ochrony słonecznej i po opalaniu; kremy i lotiony codziennego stosowania,
kremy i lotiony zawierające AHA.

Ekstrakty roślinne z liści: Herbata zielona i biała (Thea sinensis) – wysoka zawartość polifenole, flawonoidów
→ dział. p/zapalne, antyoksydacyjne; Aloes zwyczajny (Aloe vera); z ziela: Wąkrota azjatycka (Centella
asiatica) – glikozyd kwasu azjatykowego stymuluje fibroblasty do syntezy kolagenu i elastyny - wygładzenie
zmarszczek, wzrost gęstości i elastyczności skóry, zapobieganie rozstępom, wykazuje silne działanie
antybakteryjne, przeciwobrzękowe, przeciwzapalne, leczące rany, stymulujące ziarninowanie i bliznowacenia.
Pozostałe triterpenowe składniki działają przeciwobrzękowo oraz pobudzają syntezę kwasu hialuronowego -
wzrost nawilżenia i napięcia skóry; z owoców: Pomidora zwyczajnego (Lycopersicon esculentum) – likopen; z
nasion: Ostropest plamisty (Sylibum marianum) – sylimaryna (kompleks flawonolignanowy) - dział.
antyoksydacyjne, p/ zapalne, ułatwiające regenerację uszkodzonej skóry (po peelingach i oparzeniach
słonecznych); Winorośl właściwa (Vitis vinifera) – związki polifenolowe; Soja uprawna (Glycine max = Soya
max) – genisteina - dział. antyoksydacyjne; z korzeni: Żeń-szeń prawdziwy (Panax ginseng) – ginsenozydy –
dział. antyoksydacyjne, poprawiające ukrwienie skóry, rewitalizujące; Marchew siewna (Daucus carota) –
karotenoidy – częściej w suplementacji doustnej – dział. antyoksydacyjne, korygujące koloryt skóry.

4

Cytokininy – naturalne substancje białkowe, pochodne zasad purynowych, występują w intensywnie
wzrastających komórkach roślin i mikroorganizmów; skupiają się w tkance twórczej stożków wzrostu pędów,
korzeniach, kalusie, młodych, intensywnie rosnących owocach i nasionach. Cytokininy roślinne w kosmetyce:
zeatyna, dihydrozeatyna, N-6-benzylaminopuryna (BAP), N-6-furfuryloaminopuryna (FAP) = kinetyna, 5-
ureidohydantoina = alantoina. Biorą udział w licznych procesach zachodzących w skórze: regulacja wzrostu
komórek, reakcje immunologiczne, regeneracja naskórka i struktur skóry właściwej, procesy naprawcze po
ekspozycji promieni UV. Jedyna ich wada w kosmetykach – niska stabilność. Trwają prace nad kosmetykami
zawierającymi naturalne, autologiczne cytokiny, pozyskane od osób stosujących dany kosmetyk. Działanie tak
pozyskanych i aktywowanych cytokin jest krótkotrwałe (zaledwie kilka dni) → intensywna kuracja
odmładzająca.

Kinetyna - stymuluje podziały komórkowe oraz mechanizmy naprawcze DNA, ułatwia usuwanie szkód
wywołanych działaniem wolnych rodników, wpływa na syntezę białek – bezpośrednie wiązanie z receptorami
komórkowymi. Znaczenie kosmetyczne: akumulowana przez ludzkie fibroblasty, zapobiega nadmiernym
zmianom, wynikającym z ich starzenia się . Likwiduje uszkodzenia skóry, wywołane nadmierną ekspozycją na
UV, poprawia gęstość utkania włókien kolagenowych i elastyny. Efekt zależy od czasu jej stosowania.

Alantoina: pochodna mocznika – powstaje w komórkach roślinnych i zwierzęcych, w efekcie przemian
metabolicznych zasad purynowych, bierze udział w biosyntezie z aminokwasów glicyny/ argininy, wykazuje
cytokoninopodobną aktywność metaboliczną,

Fitohormony - aktywność estrogenopodobną (powinowactwo do ludzkich receptorów estrogenowych ER- α i
ER-β) wykazują liczne substancje pochodzenia naturalnego, wytwarzane przez rośliny; 3 klasy związków:
izoflawony, kumestany, lignany.

Fitoestrogeny – działanie na skórę: podobne do naturalnych estrogenów. Izolowane m.in. z nasion soi (Glycine
max) - zw. czynne: izoflawonoidy (genisteina i daidzeina) oraz z korzenia lilii (Clintonia borealis) – pobudzają
produkcję włókien strukturalnych (kolagenu, elastyny) i ujędrniają skórę. W badaniach in vitro wykazano efekt
pogrubienia skóry przy stosowaniu zewn. genisteiny. W kosmetologii wykorzystywane są gł. ze względu na
swoje pozareceptorowe działanie antyutleniające, zmniejszają aktywność metaloproteinaz, rozkładających
włókna kolagenowe. Aglikony są aktywne przy aplikacji miejscowej na skórę!! Izoflawonoidy są ponadto
często stosowane w suplementacji diety u kobiet w okresie menopauzalnym (HTZ = hormonalna terapia
zastępcza). Niektóre badania (kobiety rasy żółtej) potwierdzają ich działanie przeciw nowotworom
hormonozależnym.

Źródła fitoestrogenów: rośliny strączkowe (soja, groch, soczewica), ziarna (jęczmień, pszenica, żyto, ryż, len,
owies, proso), owoce (jabłka, gruszki, winogrona, daktyle, wiśnie, granaty), przyprawy (anyż, czosnek, kminek,
koper, pietruszka), rośliny pastewne (lucerna, koniczyna).

Izoflawony: genisteina, daidzeina, biochanina A, formononetyna.

Źródło: warzywa strączkowe, produkty sojowe (fasola, kasza, mąka i mleko sojowe, soczewica,
fasola szparagowa, tofu, bób, fasola lima, groch włoski); zboża i in. (kiełki pszenicy, jęczmień, ryż,
otręby, owies, żyto, chmiel).

Kumestany: kumestrol, miroestrol

Źródło: kiełki (Alfalfa, soi); uprawy pastewne (Koniczyna czerwona – Trifolium pratense: bogata
również w izoflawony: genisteina, daidzeina, biochanina A, formononetyna)

Lignany: sekoizolarycyrezynol, matairezynol

Źródło: warzywa, owoce (o. pestkowe: wiśnie, gruszki, jabłka), nasiona (siemię lniane z Lnu
zwyczajnego - Linum usitatissimum, nasiona słonecznika - Helianthus annuus), marchew, koper włoski,
cebula, czosnek, oleje roślinne (w tym oliwa z oliwki europejskiej - Oleum europaeum)

AHA i BHA = α- i β- hydroksykwasy, np. kw. glikolowy (=kw. hydroksyoctowy), cytrynowy, winowy,
szczawiowy czy kw. salicylowy – złuszczają i wybielają skórę dojrzałą. Działają na wierzchnią warstwę
naskórka i pobudzają odnowę jego komórek. Ponadto wygładzają powierzchnię skóry i drobne powierzchniowe

5

zmarszczki oraz zmarszczki strukturalne. Wybielają również niektóre plamy przebarwieniowe będące, zaraz po
zmarszczkach, najbardziej dokuczliwym objawem starzenia się skóry. Nieliczne AHA pobudzają odnowę
glikozaminoglikanów skóry, co niektórzy badacze tłumaczą jako działanie nawilżające i wygładzające na skórę.