W wiek XIX Rosja wkraczaa z uksztatowan•, chocia• jeszcze nieliczn•, elit• intelektualn•, •wiadom•
zwi•zków z europejsk• kultur•, nauk•, sztuka, a nawet mod•.

Tymczasem jednak uwag• wadzy i spoecze•stwa przykuwaa walka z pogromc• Europy, a zarazem
emisariuszem francuskiej my•li rewolucyjnej - Napoleonem. W trzeciej antyfrancuskiej koalicji Rosja
wspódziaaa z Angli•, Austri• i Szwecj•. Po przegranej przez armi• rosyjsko - austriack• bitwie pod
Sawkowem (Austerlitz 1805) i krótkotrwaych pertraktacjach ze zwyci•zc• car Aleksander I przy•czy
si• do nast•pnej koalicji (1806), do której prócz Anglii i Szwecji weszy tak•e Prusy. Napoleon i tym
razem odniós zwyci•stwo. W 1807r. w Tyl•y Aleksander I musia wyrazi• zgod• na utworzenie
Ksi•stwa Warszawskiego (z cz••ci ziem polskich zaboru pruskiego), zobowi•za si• do uczestnictwa w
blokadzie Anglii i uzna tytu cesarski przeciwnika. By to cios dla imperialnej polityki rosyjskiej,
którego nie rekompensoway zdobycze terytorialne uzyskane na Szwecji (Finlandia, 1809) i turcji. Na
mocy postanowie• pokoju bukareszte•skiego (1812) Rosja zaj•a Besarabi• i cz••• tureckich posiado•ci
w Gruzji, któr• wcze•niej przy•czono do imperium.

Kaukaz by jednak dla Rosji zawsze terenem peryferyjnym, chocia• wymaga utrzymywania tam silnych
garnizonów i nieustannego ponoszenia ofiar. Tymczasem imperium carów raz wkroczywszy do Europy
nie zamierzao traci• uzyskanej mo•liwo•ci wspódecydowania o jej losie. Powolne, lecz konsekwentne
posuwanie si• w g•b Bakanów dowodzio ch•ci przej•cia przeze• penej kontroli nad Morzem Czarnym.
Stara koncepcja, nadaj•ca Moskwie tytu TrzeciegoRzym, od•ya teraz w przededniu napoleo•skiej
wyprawy na Rosj• na kontynencie europejskim pozostay ju• tylko dwie licz•ce si• pot•gi. Wcze•niej czy
pó•niej musiay stan•• do walki ze sob•. Nie byo w niej miejsca ani na kompromis, ani te• na

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (1 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

rozwi•zania poowiczne lub tymczasowe.

Obydwie strony starannie przygotoway si• do czekaj•cego je starcia. W czerwcu 1812 r. 440 tysi•czna
Wielka Armia - Francuzi i ich sojusznicy - przekroczya Niemen i przez Litw• ruszya w kierunku
Moskwy. Rosjanie wycofywali si• nie podejmuj•c walki. Dopiero w bezposrednim s•siedztwie Moskwy,
pod Borodino, ówczesny gównodowodz•cy siami rosyjskimi, Michai Kutuzow, wyda Napoleonowi
waln• bitw•. Wzi•o w niej udzia po okoo 120 tys. •onierzy z ka•dej strony, a zgin•o •cznie przeszo
100 tys. Moskwa zostaa ewakuowana, a wkrótce po jej zaj•ciu przez nieprzyjaciela - podpalona przez
samych Rosjan. Armia Napoleona nie bya w stanie dopa•• i pokona• przeciwnika, nie bya
przygotowana do zimowej kampanii i nie potrafia ubezpieczy• rozciagni•tych linii zaopatrzeniowych i
odwrotu. Cesarz musia nakaza• odwrót. Przeksztaci si• on w pogrom wojsk napoleo•skich. Wczesna i
surowa zima dopenia dziea zniszczenia. Po raz drugi - po kampanii ukrai•skiej Karola XII - Rosja
potrafia wykorzysta• strategicznie czynnik przestrzeni. Nie po raz ostatni.

Ka•dy kolejny rok umacnia pozycj• Rosji na kontynencie. W 1813 r. Napoleon zosta pokonany w
"bitwie narodów" pod Lipskiem. Wkrótce w Niemieckim K•cie ( u zbiegu Renu i Mozeli), na pomniku,
gdzie w poprzednim roku zapisano z pych• wymarsz Wielkiej Armii, stosown• inskrypcj• móg
uwieczni• teraz swoj• obecno•• rosyjski gubernator wojskowy. W 1814 r. armia rosyjska wraz z
sojusznikami wkroczya do Pary•a. W wyniku uchwa kongresu wiede•skiego (1815) imperium carów
powi•kszyo si• o znaczn• cz••• Ksi•stwa Warszawskiego, które – jako Królestwo Polskie, z carem jako
monarch• - otrzymao konstytucj•, wasny sejm, finanse i wojsko. Rosja zawara z Austri• i Prusami tzw.

•wi•te Przymierze

i staa si• najpot••niejszym pa•stwem kontynentalnym, chocia• zr•czna dyplomacja

zachodnioeuropejska skutecznie przeciwdziaaa imperialnym poczynaniom carów.

Znaczenie, charakter i rozpad •wi•tego Przymierza.

•wi•te Przymierze, pomimo swej mistycznej formy stworzonej dla potrzeb Aleksandra I - inicjatora
zachowania pokoju tym wa•nie sposobem krucjat, byo instytucj• nader stabiln• i o sporym znaczeniu,
cho• przez wspóczesnych sobie uwa•ane byo za ciemn• si• •andarma Europy.
Swoje znaczenie uzyskao gównie dlatego, i• stanowiy je trzy mocarstwa wschodnie. Podpisao si• te•
pod tym dokumentem wiele innych pa•stw, ale fakt, •e Wielka Brytania i Papie• nie podpisali
przes•dza, •e nie miao ono znaczenia ogólnoeuropejskiego. Istotne byo jedynie w strefie wpywów
tych trzech mocarstw. Nie podpisa równie• Sutan, gdy• by uznawany za heretyka, co go zdecydowanie
wykluczao, ale o•wiadczono mu, •e nie ma to przymierze charakteru antytureckiego i rzeczywi•cie nie
miao.
•wi•te Przymierze miao za zadanie, poprzez militarne •rodki (nawet), broni• zasady legitymizmu i
restauracji (czyli tak na prawd• interesów mocarstwowych), ustalonych na Kongresie Wiede•skim, dla
zachowania pokoju, którego re•yserem widzia si• Aleksander I. Zatem •.P. broni• miao status quo.
Dopóki w Austrii u wadzy sta Metternich ów organizm istnia. Tak umiej•tnie wpywa na poczynania
Rosji , Prus i W. Brytanii, •e trwao. Wykorzystywa je do zabezpieczenia wewn•trznej stabilizacji
Austrii i wi•zania Prus i Rosji z Habsburgami, przy wspólnych celach czego efektem bya integralno••

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (2 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

mi•dzynarodowa i pozycja mocarstwowa sabn•cej ju• Austrii.

Austria trwaa w •wi•tym Przymierzu, gdy• Rosja moga zapewni• trwao•• Cesarstwa - wewn•trznie
niescalonego, ró•norodnego i penego antagonizmów, o licznych ruchach liberalnych i
nacjonalistycznych – •wi•te Przymierze mogo przeciwko temu wyst•pi•(i wyst•pio vide 1848 – W•gry).
Obecno•• w •wi•tym Przymierzu to wzgl•dy spokój ze strony Prus i Rosji i pewno•• o ksztat
terytorialny. Rozpad nast•pi gdy w czasie wojny krymskiej Austria musiaa wybra•:

●

popiera• Rosj• i zgodzi• si• na jej pobyt w ksi•stwach Naddunajskich (pozycja wyj•ciowa na
dalsza ekspansj• na Bakanach)

●

czy postawi• jej ultimatum i w ten sposób obrazi• Rosjan i rozpocz•• antagonizm i walk• o
wpywy na Bakanach.

Wybraa to drugie. Rosja przegraa wojn•, ale w koach dworskich uwa•ano, •e to przez austriackie
zachowanie, u•ywano nawet sowa „zdrada”. Wobec czego o sojuszu nie mogo by• ju• mowy. Austria
stracia tak•e niezachwiany prym w Zwi•zku Niemieckim. Od teraz Prusy mogy swobodnie prowadzi•
polityk• w tym kierunku (bo nie byy zwi•zane •wi•tym Przymierzem). Natomiast dla Rosji rozpocz• sie
okres gdy pozostawiona bya sama sobie. Co niedugo miao si• zmieni•, Francja bowiem równie•
zacz•a czu• si• niepewnie na kontynencie. Przymierze to byo silnym blokiem polityczno - militarnym,
o cakiem spójnych intresach, ale po jego rozpadzie nast•pia pustka, która przez du•szy czas nie bya
zapeniona.

Imperializm rosyjski

Kolonizacja rosyjska, to kolonizacja pa•stwa, które kierowao si• przede wszystkim wzgl•dami
politycznymi, a potem dopiero ekonomicznymi. Ju• pod koniec XVIIIw. do Rosji nale•aa caa Syberia
a• po Ocean Spokojny wraz z Kamczatk• i Alask• (Sprzedana w 1867 roku). •wiadoma rosyjska
ekspansja pa•stwowa sza w czterech kierunkach:

1. Azja •rodkowa
2. Kaukaz
3. Syberia
4. Pacyfik a z nim Wadywostok i Port Arthur .

1. Azja •rodkowa

Azj• •rodkow• zamieszkiway ludy koczownicze (Kazachowie) oraz osiade (Uzbecy i
Tad•ykowie) zale•ne od trzech pa•stw feudalnych: Chiwy, Kokandy i Buchary. Ustawiczne
walki plemienne i rodowe ora wojny mi•dzy tymi pa•stwami sprawiy, i• terytoria te musiay sta•
si• przedmiotem agresji ze strony Rosji, Chin i Wielkiej Brytanii. Najbardziej zainteresowana
tymi terenami bya jednak Rosja, zarówno pod wzgl•dem ekonomicznym jak i politycznym.
Eksportowaa tutaj swoje wyroby przemysowe (sukno, wyroby baweniane ), a tak•e rolnicze

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (3 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

(tyto•). Sprowadzaa gównie bawen•. Jednak ze wzgl•dów handlowych zacz•li si• Azj• •r. od
1830 r. interesowa• równie• Anglicy , przeto Rosjanie aby ich uprzedzi• zacz•li ekspansj• zbrojn•
i stopniowo w pierwszej poowie XIX wieku opanowali ziemie zamieszkae przez Kazachów
tworz•c tu natychmiast liczne osiedla zamieszkae przez Kozaków i chopów rosyjskich. Podj•li
tak•e par• wypraw wojskowych przeciwko Kokandzie.
Blisko•• Indii powodowaa wzmo•one zainteresowanie si• tymi terenami Brytyjczyków.
Zagarni•cie przez rosjan Azji •rodkowej byoby dla interesów angielskich niekorzystne. Stref•
buforow• pozostaway zatem: Afganistan i Persja (gdzie wpywy obu mocarstw zostay okre•lone
dokadnie dopiero w 1907 r. gdy budowano polityk• wspólnych interesów - wtedy Afganistan
pozostawa pod wpywami brytyjskimi, a pn. Persja rosyjskimi, jednak•e w XIX w. obszar ten
by ci•gle ko•ci• niezgody. )

2. Kaukaz

Ekspansja na Kaukaz zacz•a si• ju• w ko•cu XVIII wieku podczas wojen z Turcj•. Wówczas
granica posiado•ci rosyjskich przebiegaa wzdu• rzek Kubania i górnego Tereku. Od 1801 r.
zacz• si• systematyczny podbój Kaukazu. Rosja chce zabezpieczy• swoje zdobycze przed
zakusami Turcji i Persji, zach•canych przez Anglików. Wykorzystuj•c niezgod• ludów
kaukaskich , posuguj•c si• cz•sto terrorem lub przekupstwem, ale przewa•nie dzi•ki walce
prowadzonej w ci••kich warunkach górskich, rz•d carski stopniowo opanowa Kaukaz ju• przed
1830 r. Turcja musiaa si• z tym pogodzi• w Adrianopolskim traktacie z 1829r. Niezale•nie od
surowych rz•dów wojskowych, górale kaukascy stale organizowali powstania zbrojne. Przyczyn•
bya stale zagro•ona to•samo•• religijna (muzuma•ska). Dopiero w 1864 r. ostatecznie zamano
ruch powsta•czy na Kaukazie. Zaprowadzono wsz•dzie surowe rz•dy wojskowe, wysiedlaj•c przy
tym na Syberi• steki tysi•cy górali kaukaskich sprowadzaj•c na ich miejsce chopów rosyjskich.
(Teraz zarówno w Kazachstanie jak i w niepodlegych i autonomicznych pa•stwach kaukaskich
ludno•• rosyjska jest dyskryminowana, jest to odwet za lata wcze•niejsze ).

3. Daleki Wschód - Syberia.

Cele:
budowa szlaków komunikacyjnych, interesy ekonomiczne (gównie futra i skóry), interesy
imperialne - Rosja d••y do zdobycia coraz wi•kszego terytorium, chce dowie•• tanim kosztem -
swojej siy (Obszar ten w ogóle praktycznie nie by zamieszkay, za wyj•tkiem nielicznych osad -
wysp , a mimo to zaj•cie go podkre•lao mocarstwowo•• Rosji). Zamieszkae tereny tylko przez
koczowników, nie byy nikomu potrzebne tote• zachodnie pa•stwa nie przeciwstawiay si•.

4. Daleki Wschód - Pacyfik

Wa•ne punkty strategiczne.
Dlaczego:

❍

handel z krajami Azji Pd. - Wsch. (Chiny, Japonia).

❍

W Japonii jedyny otwarty na •wiat port Nagasaki

❍

Chiny jako obszar wpywów handlowych - zatem intratne umowy handlowe

Poza tym port Kanton w Chinach gdzie kraje eksportoway opium z Indii, Afganistanu i Turcji.

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (4 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Kontrol• nad tym handlem miaa Anglia i Francj•. Z Chin importowano jedwab, porcelan•,
herbat•, kauczuk. Dostarczay tak•e taniej siy roboczej. Te dwa porty to te• punkty strategiczne
militarnie siedziba floty Pacyfiku. A tak•e posiadanie ich umozliwiao kontrolowa• Mand•uri•.,
która wa•na bya dla Rosji ze wzgl•dów strategicznych, bo:

❍

blisko Japonii

❍

dzi•ki niej porty Port Arthur i Wadywostok byy bezpo•rednio po•czone z Rosj•

❍

bya krajem bogatym.

Rosjanie gwarantowali sw• pozycj• poprzez:

●

zawieranie korzystnych umów ekonomicznych

●

wykorzystuj•c spory plemienne

●

przesiedlanie chopów rosyjskich na zdobyte tereny by zmienic skad etniczny (atwiej
podporzadkowac rdzennych Rosjan, z drugiej strony zasiedlano Syberi• tymi którzy buntowali si•
lub mogliby si• buntowa•.)

Przezwyci••enie sprzeczno•ci interesów pomi•dzy Francj•, Angli• i Rosj•
przed powstaniem Trójporozumienia

Sojusz francusko – rosyjski

Zawi•zanie si• Trójprzymierza wzmogo we Francji poczucie izolacji i zagro•enia zewn•trznego.
Ekspansja w Azji i w Afryce w nieuchronny sposób nasilaa tak•e konflikty z Wielk• Brytani•, a to z
kolei zwi•kszao osamotnienie Francji w Europie. W tej sytuacji najwa•niejsz• spraw• dla Francji stao
si• pilne pozyskanie strategicznego sojusznika. Od czasu zjednoczenia Niemiec najbardziej naturalnym
sprzymierze•cem wydawaa si• Rosja. Sprawy nie uatwiaa odmienno•• ustrojowa - Francja bya
przecie• republika•ska, za• w Rosji panowaa autokratyczna i represyjna monarchia. Stopniowo jednak
narastay czynniki prowadz•ce do porozumienia francusko - rosyjskiego. Jednym z nich bya
komplementarno•• interesów gospodarczo finansowych. Dla realizacji swych planów gospodarczych
Aleksander III potrzebowa kapitaów, które bez trudu znalaz we Francji.

Wst•pn• umow• o wspódziaaniu polityczno - wojskowym obu pa•stw zawarto jeszcze w sierpniu
1891r. Ogólna formua sojuszu wynikaa ze stanowiska Rosji, która nie chciaa jeszcze zbyt konkretnych
zobowi•za•, zwaszcza militarnych. Ukad wst•pny z Rosj• nie dawa wprawdzie Francji wi•kszego
wzmocnienia bezpiecze•stwa, ale by pierwszym krokiem w kierunku przeamania jej izolacji w
stosunkach europejskich.

Konwencja wojskowa (z 17 sierpnia 1892r.) zostaa ostatecznie przyj•ta w styczniu 1894r. „Je•eli

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (5 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Francja zostanie zaatakowana przez Niemcy lub przez Wochy przy poparciu Niemiec, Rosja u•yje
wszystkich b•d•cych w jej rozporz•dzeniu si do zaatakowania Niemiec”. Wspódziaanie wojskowe
miao by• tak•e uruchomione w przypadku samej mobilizacji Trójprzymierza. Dalsze art. mówiy o
wspópracy sztabów generalnych, o niezawieraniu odr•bnego pokoju i utrzymaniu konwencji w
tajemnicy, która miaa obowi•zywa• dopóty, „dopóki istnie• b•dzie Trójprzymierze”. Zawarcie
konwencji franc. - ros. zapocz•tkowao proces zasadniczych przewarto•ciowa• w stos.
mi•dzynarodowych w Europie.

Porozumienie francusko – angielskie

Realia przeomu wieków zmuszay Francj• i Angli• do przemy•lenia swojej strategii mi•dzynarodowej.
Przyczyn• zwrotu, który si• wówczas dokona, byy ró•norodne, prowadziy jednak w tym samym
kierunku, a mianowicie do stopniowego agodzenia sprzeczno•ci. Pierwszym powodem zmiany byo
fiasko flirtu brytyjsko - niemieckiego. Ju• ukad •ródziemnomorski z 1887 r. wymy•lony przez
Bismarcka, mia wci•gn•• Angli• do sfery polityki niemieckiej. Pó•niej cz••• polityków brytyjskich
•ywia nadziej• i• wyra•ne ju• konflikty kolonialne z Niemcami uda si• wyciszy• przez zawarcie
porozumienia o podziale wpywów w Azji i Afryce.

Rzecznikiem porzucenia tradycji „wspaniaego odosobnienia” (splendid isolation) by minister do spraw
kolonii Joshep Chamberlain.

W Anglii uwa•nie obserwowano wzrost pot•gi morskiej Niemiec i zmiany w globalnym ukadzie si. Dla
strategów brytyjskich stao si• jasne, i• przeciwnikiem najbardziej zagra•aj•cym jej interesom s• Niemcy.
W tej sytuacji zacz•to postrzega• Francj• jako potencjalnego sojusznika.

We Francji tak•e dojrzewaa my•l o konieczno•ci poprawy stosunków z Angli•. S•dzono bowiem, i•
sojusz z Rosj•, aczkolwiek cenny, nie jest dostatecznym gwarantem bezpiecze•stwa wobec Niemiec.
Aktywno•• Rosji na Dalekim Wschodzie osabiaa jej udzia w sprawach europejskich, a wi•c i
mo•liwo•• realnego zaanga•owania si• po stronie Francji, gdyby wybucha wojna z Niemcami. Zbli•enie
z Angli• uznawano za konieczne nie tylko ze wzgl•du na ukad si w Europie, ale i uwarunkowania
francuskiej polityki kolonialnej. Niepowodzenia Francji w Afryce Wschodniej czyniy ekspansj• w
Afryce Pónocnej jeszcze wa•niejsz•. Tu jednak sytuacja bya wielce niekorzystna dla obu mocarstw.
Francja przeszkadzaa Anglikom w Egipcie, a Wielka Brytania sprzeciwiaa si• dominacji francuskiej w
Maroku. Ponadto, widz•c rosn•c• pot•g• Niemiec na kontynencie europejskim Francja nie moga sobie
pozwoli• na zadra•nienia z Brytyjczykami. Ust•puj•c Wielkiej Brytanii pod Faszod•, Francuzi otworzyli
drog• do porozumienia z je•li nie odwiecznym wrogiem to na pewno rywalem.

Wybuch wojny rosyjsko – japo•skiej jeszcze bardziej zwi•kszy zainteresowanie Francji
przyspieszeniem porozumienia z Angli•. Udao si• je osi•gn•• 8 kwietnia 1904r. co stworzyo podstaw•
do prawdziwego franc. bryt. entente cordiale (serdeczne porozumienie). Dotyczyo ono uzgodnienia
interesów kolonialnych obu pa•stw.

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (6 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Porozumienie rosyjsko – brytyjskie

Skuteczno•• entente cordiale osabiay ze stosunki brytyjsko – rosyjskie. We Francji zdawano sobie
spraw•, i• flota brytyjska nie obroni w razie potrzeby Pary•a, a na Rosj• nie bardzo mo•na byo liczy•
gdy• zaanga•owaa swoje na Dalekim Wschodzie. Dla Francji nadzwyczaj wi•c niewygodne stao si•
skócenie jej dawniejszego sojusznika. Rosji z nowym sprzymierze•cem – Angli•. Pojawio si• jednak
niebezpiecze•stwo, •e Niemcy zechc• wykorzystywa• sytuacje do zniweczenia zarówno entente cordiale
jak i przymierza franc. – ros. Prób• tak• rzeczywi•cie podj•y, interweniuj•c w sprawie Maroka.

Najbardziej zaniepokojona ekspansj• Rosji w Azji •rodkowej i przesuwaniem si• jej granic na poudnie
bya Anglia. Podbicie przez Rosjan w latach 70. XIX wieku Buchary, Chiwy i Kokandu uwa•ano za
potencjalne zagro•enie Indii. Podobnie niekorzystny dla strategii brytyjskiej by nacisk rosyjski na
Afganistan i Persj•. Inny, stay obszar konfliktów ros. – bryt. stanowia Turcja. W ko•cu XIX wieku
dosza jeszcze konfrontacja obu pa•stw na Dalekim Wschodzie. Dominacja Rosji w Mand•urii, aktywne
zainteresowanie Kore• i umacnianie swej pozycji nad Oceanem Spokojnym wywoay sprzeciw
brytyjski. Na ograniczeniu obecno•ci rosyjskiej na Dalekim Wschodzie zale•ao tak•e Japonii.

Po zawarciu entente cordiale aktywne zabiegi o popraw• stosunków ros. - bryt. podj•a Francja,
uatwiaj•c Londynowi i Petersburgowi nawi•zywanie kontaktów. Przeom nast•pi jednak dopiero po
zako•czeniu wojny rosyjsko - japo•skiej. Kl•ska Rosji zachwiaa jej pozycj• na Dalekim Wschodzie i
uspokoia Brytyjczyków, przekonuj•c ich, •e ten kraj nie dysponuje w istocie wielkimi siami i nie
nale•y si• go obawia•, natomiast w Europie Rosja bya wci•• wielkim mocarstwem. Co wykorzystywaa
Anglia w konflikcie z Niemcami. Niech•• Wielkiej Brytanii do zbytniej aktywno•ci Rosji na Bakanach
zblada wobec zagro•enia, które na pocz. XX w. pojawio si• na terenie Turcji. Bya nim ekspansja
niemiecka wi•••ca si• z budow• linii kolejowej Bagdad - Berlin.

Równie• Rosja inaczej teraz oceniaa mo•liwo•ci zbli•enia z Wielk• Brytani•. W tym•e 1906r.
zrujnowany skarb rosyjski wsparty zosta po•yczkami francuskimi, po czym car poleci aby wszcz••
starania o podobn• transakcj• z bankami londy•skimi.

Od poowy 1906r. trway przygotowania do porozumienia rosyjsko - angielskiego: podpisano je
31.08.1907 roku. Ukad dotyczy wy•cznie uzgodnienia interesów w Persji, Afganistanie i Tybecie.
Znaczenie jego byo jednak o wiele szersze gdy• poo•y podwaliny generalne wspódziaanie polityczne
a z czasem i wojskowe. Najistotniejsz• cz••• traktatu stanowio porozumienie, w którym oba mocarstwa
dokonay podziau wpywów w Persji. Do sfery wpywów rosyjskich zaliczono najbogatsz• pónocn•
cz••• tego kraju, Straty poniesione przez Angli• w Persji miay wyrównane cz••ciowo na innych
obszarach. Przede wszystkim Rosja o•wiadczya, •e uznaje Afganistan za obszar znajduj•cy si• poza
stref• jej wpywów i zobowi•zuje si• we wszystkich swych stosunkach z Afganistanem u•ywa•
po•rednictwa rz•du J.K.M. Natomiast Anglia stwierdzia, •e „nie ma zamiaru zmienia• statusu
politycznego Afganistanu”, a wi•c przeksztaca• go w koloni•.

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (7 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Decyzje w sprawie Afganistanu byy wi•c korzystne dla Wielkiej Brytanii, mimo to wskazywano
pó•niej, •e gdyby Rosja chciaa jednak zaj•• Afganistan, to po umocnieniu si• w Persji zadanie miaa
znacznie atwiejsze. Porozumienie dotycz•ce Tybetu gosio, •e Wielka Brytania jest szczególnie
zainteresowana sytuacj• tego obszaru. Oba pa•stwa Anglia i Rosja, uzgodniy, •e b•d• si•
powstrzymywa• si• od prób podporz•dkowania Tybetu, z tym •e Wielka Brytania miaa zachowa• swoje
uprawnienia wynikaj•ce z wcze•niejszych ukadów z Chinami

Porozumienia brytyjsko – rosyjskie najwi•ksze wra•enie wywaro na Niemczech, gdzie uznano je za
przejaw polityki okr••ania ich pier•cieniem wrogich mocarstw. Wpyn•o to na pog•bienie si• ró•nic
mi•dzy dwoma ksztatuj•cymi si• blokami w Europie.

Pocz•tek wieku XX. Wojna rosyjsko - japo•ska.

W wiek XX Rosja wchodzia jako jedyne mocarstwo, w którym wadza bya niczym nieograniczona,
wolno•ci jednostek zredukowane byy do zera, nawet ziemia•stwo nie mogo liczy• na cakowit•
swobod•. Panowao bowiem samodzier•awie, czyli car by jedynym i niepodzielnym wadc• Rosji,
któremu lud winien by bezwzgl•dne poddanie.

Anarchiczna bya nie tylko struktura wadzy, tak•e stosunki spoeczne. Mimo ze szlachta nie cieszya si•
wielk• niezale•no•ci•, to dalej istniaa przepa•• mi•dzy ni• a ni•szymi warstwami. Szlachta dalej bya
stanem uprzywilejowanym, miaa atwiejszy dost•p do urz•dów cywilnych jak i wojskowych,
zdecydowanie atwiej zosta• byo oficerem szlachcicowi, a ich dzieci miay wi•ksz• mo•liwo•• zdobycia
wyksztacenia.
W wyniku takiego ukadu nastrój spoeczny by niedobry, cho• lud szanowa cara i tradycj•, by
prawosawny i swojej religii by wierny, ale ••da od wadzy chocia• minimum zrozumienia,
zainteresowania, by ta poprawia jego los.
Wybuchay bunty. Wyst•powali uciskani chopi, fatalnie traktowani robotnicy (ich sytuacja bya gorsza
ni• w Europie zachodniej), do tumienia zamieszek u•ywano ogromnej ilo•ci wojska, padao wielu
zabitych. Nawet w•ród szlachty dominoway nastroje niezadowolenia, która domagaa si• reform
administracji i wydzielenia wadz legislacyjnych. Jednak car by nieugi•ty, a raczej nie pojmowa
sytuacji, ogl•da •wiat tylko zza murów wasnego paacu, czytaj•c sprawozdania potwierdzaj•ce
suszno•• jego rz•dów. Pad ofiar• wasnej cenzury. Bo przeciw wadzy pisa• nie byo wolno, nawet
uczy• si• nale•ao zgodnie z lini• pa•stwow• - szkoy ju• dawno poddane byy nadzorowi policyjnemu.
Specjalni komisarze sprawdzali prawomy•lno•• uczniów i nauczycieli. Dodatkowo gospodarka bya w
kiepskim stanie, inwestycje byy niewystarczaj•ce, kraj by zacofany i to mocno. W zasadzie tylko
Kongresówka miaa potencja przemysowy.
Car tumi bunty si•, jednak wiedzia, •e lepiej zjednoczy• lud we wspólnej sprawie, tote• potrzebna mu
bya "maa zwyci•ska wojna". Prosty mechanizm, przy kopotach wewn•trznych, nale•y stworzy• sobie
"kopoty zewn•trzne" i nimi zaprz•tn•• umysy spoecze•stwa.

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (8 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Rosja w tym okresie chciaa zaznaczy• swoj• obecno•• w Chinach i na Oceanie Spokojnym. Budowaa
w tym czasie mand•ursk• odnog• linii transsyberyjskiej, snua plany o podporz•dkowaniu Korei. Ale w
tym czasie równie• Japonia zainteresowana bya umocnieniem swojej pozycji na kontynencie
azjatyckim, a Wielka Brytania i Stany Zjednoczone, niech•tnie patrzyy na wzrost znaczenia Rosji na
tych szeroko•ciach geograficznych.
Tokio w 1903r. wysun•o propozycj• podziau wpywów na tych terenach. Moskwa odrzucia, ufaj•c w
swoj• si•, zwaszcza w przewag• na morzu.
Obie strony chciay wojny, która by rozstrzygn•a kwestie sporne. Rosjanie jednak poprzestawali na
pewno•ci siebie, uznaj•c, •e Japonia - may kraj - nie mo•e wygra•. Tymczasem wa•nie ten may kraj
bardzo dobrze si• do wojny przygotowa, jego przemys by ju• wstanie budowa• du•e okr•ty wojenne,
chocia• wiele z nich zamawiane byo w stoczniach angielskich i ameryka•skich, armia l•dowa szkolona
bya przez niemieckich instruktorów i wypróbowana bya ju• w kampanii chi•skiej. Równie• dyplomacja
japo•ska zbieraa owoce pracy. Anglicy zapewnili sw• neutralno•• w razie wojny z Rosj•, a w razie
gdyby i Francja (lub inny sojusznik Rosji) walczy• chciaa z Japoni•, Brytyjczycy zobligowali si•
przyst•pi• do wojny po stronie Japonii. Do tego waszyngto•ska polityka bya na jej korzy••.

8 lutego flota japo•ska zaatakowaa bez wypowiedzenia wojny Port Artur (nie ostatni raz w historii
wykorzystaa zaskoczenie), zadaj•c Rosjanom dotkliwe straty. Tymczasem port we Wadywostoku by
zamarzni•ty i wi•zi znaczn• cz••• floty rosyjskiej.
Japo•czycy wyl•dowali w Korei, zajmuj•c j•. Rozpocz•li kampani• w Mand•urii a pa•dzierniku 1904
zadali kl•sk• Rosjanom na rzek• Sha-ho. W styczniu 1905r. upad Port Artur. Zaopatrzenie rosyjskie
byo w opakanym stanie, do miejsc walk prowadzia tylko jedna linia kolejowa. Odlego•• siedmiu
tysi•cy kilometrów bya znacz•ca, potrzebne •rodki dochodziy opó•nione, poza tym byy
niewystarczaj•ce. Rosja wdaa si• w wojn• na któr• nie byo jej sta•.
Szans• na zwyci•stwo stratedzy rosyjscy widzieli jeszcze w przerzuceniu Floty Batyckiej na Pacyfik.
Ale Brytyjczycy odmówili przepuszczenia okr•tów przez Kana Sueski i ów rajd wydu•y si• o kilka
miesi•cy, gdy• nale•ao opyn•• Afryk•. I caa ta flota zostaa rozbita, praktycznie unicestwiona, w bitwie
pod Cuszim• 27 maja 1905r. Japo•czycy stracili kilka statków, natomiast Rosjanie tylko kilka uratowali
- schroniy si• we Wadywostoku, b•d• zostay internowane w portach chi•skich. Ci••ko ranny zosta
rosyjski dowodz•cy admira Zenobiusz Ro•estwie•ski.

Rosja prze•ya ci••ki szok, otó• okazao si• •e jest imperium ale chorym, •le rz•dzonym, nie potrafi•cym
wygra• wojny peryferyjnej. Uaktywniy si• z ca• si• spoeczne problemy, wojna na olbrzymi• skale
nadszarpn•a i tak sab• kondycj• gospodarki. Królestwo Polskie tracio wschodnie rynki zbytu, to na
Azj• dalek• sza jego produkcja, a i odbiorcy rosyjscy nie bardzo mogli sobie pozwoli• na normalne
zakupy. Przegrana uszykowaa grunt pod rewolucj•.
Obie strony konfliktu byy wyczerpane wojn•. Japonia wykorzystaa ju• praktycznie cay zapas
mobilizacyjny, sprz•towy i finansowy. Rosjanie mieli wprawdzie mo•liwo•• powoanie wi•kszej liczby
wojska, ale nastroje spoeczne byy cakowicie nieprzychylne takim decyzjom i w ogóle dalszemu
prowadzeniu wojny. Dlatego te• obie strony zgodziy si• na rozmowy pokojowe, przy po•rednictwie
Stanów Zjednoczonych.

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (9 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Waszyngton pilnie obserwowa wydarzenia tej wojny. Po licznych zwyci•stwach Japo•czyków,
wysun•a si• mo•liwo•• opanowania przez nich Mand•urii, która wedug prezydenta Roosevelta powinna
pozosta• przy Chinach. Widz•c rosn•c• przewag• Japonii postanowi nawi•za• bezpo•rednie kontakty z
obiema stronami w celu skonienia ich do podj•cia rozmów pokojowych. Tu• przed konferencj• odbyo
si• tajne porozumienie ameryka•sko - japo•skie z 29 lipca 1905 r. Zapewniao ono Japonii specjalne
prawa w Korei. Wydawao si• wi•c, •e delegacja japo•ska narzuci stronie rosyjskiej swoje warunki.
Jednak niezupenie. Roosevelt wielokrotnie musia wykorzystywa• swój autorytet by od•egna• stron•
japo•sk• od wygórowanych ••da•. W ko•cu - 5 wrze•nia podpisano pokój gdzie Rosjanie zgodzili si• na:
dominacj• Japonii w Korei, przej•cie pd. cz••ci wyspy Sachalin, a tak•e pówyspu Liaotung. By to
osobisty sukces Roosevelta, otrzyma za to pokojow• Nagrod• Nobla (1906).

Oblicze totalitaryzmu na przykadzie okresu stalinowskiego w Rosji
Radzieckiej

W lutym 1917 roku nikt nie przypuszcza, •e wa•nie rozpoczynaj•ca si• rewolucja rozpocznie proces,
który przeksztaci Rosj• carsk• w pa•stwo totalitarne. Spodziewano si• raczej demokracji i wolno•ci, lecz
w zamian rodzia si• brutalna rzeczywisto••.
Zdobycze lutowe nie uspokoiy coraz bardziej zm•czonego wojn• narodu. Wykorzystali to bolszewicy
rozpoczynaj•c rewolucj• nazwan• pó•nej pa•dziernikow•. Nie oznaczao to przej•cia od razu wadzy w
caym kraju, utrzymywali tylko gówne o•rodki miejskie. Rozpocz• si• okres wojny domowej, który
trwa z ca• dramaturgi• do 1920, a w niektórych guberniach nawet do 1922 roku. Bolszewicy
wykorzystali fakt, •e obóz im przeciwny nie istnia jako osobne ugrupowanie, lecz przeciwnie, siy go
buduj•ce byy skócone i niezdolne do wspódziaania. Wojn• t• charakteryzowa chaos, co dawao
panuj•cej przemocy i gwatom jeszcze okrutniejsze oblicze. Temu bezadnemu terrorowi bolszewicy
nadali wkrótce uzasadnienie polityczne jak i nowatorskie ramy organizacyjne. System wadzy rozpocz•
nowy okres.
Istot• „wadzy sowieckiej” by •cisy zwi•zek aparatu partyjnego i pa•stwowego, przy czym ten pierwszy
mia znaczenie dominuj•ce. Wkrótce zlikwidowano niezale•n• pras•, a wszelka dziaalno•• polityczna
nie kontrolowana przez parti• zostaa zakazana, skoro ograniczano, a pó•niej uniemo•liwiono wyra•anie
ró•nic zda• tak•e w onie samej partii (chocia•by przypadek marszaka Wasilija Blüchera
zamordowanego w 1938r.). Termin "centralizm demokratyczny" pocz• oznacza• po prostu dyktatur•
w•skiej grupy kierowniczej komunistów - a z czasem ju• tylko samego Stalina. Ogromnego znaczenia
miay nabra• te• inne, •ci•le zwi•zane z parti• instytucje wadzy: armia i policja polityczna.
Zorganizowany na pocz•tku jako Komisja do Walki z Kontrrewolucj• i Sabota•em (Czeka) aparat
pa•stwowego terroru sta• si• mia ostoj• wadzy i symbolem nadchodz•cej epoki.
Pocz•tkowo wadz• dzier•y Lenin, który jednak do•• szybko (1924) zmar. Zostawi jednak po sobie
uksztatowany aparat partyjny i wygaszone ogniska oporu. Jego nast•pc• zosta Stalin. Osi•gni•cie
wadzy po •mierci swego poprzednika, zostao mu umo•liwione dzi•ki stanowisku sekretarza
generalnego partii komunistycznej. Wiadomo, •e Lenin pragn•, aby nast•pc• by Lew Trocki. Faktem
jednak jest, •e Lenin w swym politycznym testamencie stwierdzi, i• Stalin jest nazbyt bezwzgl•dny i
nale•y go usun•• ze stanowiska sekretarza generalnego. Stalin by jednak czowiekiem przebiegym i

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (10 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

wkrótce po •mierci poprzednika udao mu si• uniewa•ni• testament. W tym celu sprzymierzy si• z
Lwem Kamieniewem i Grigorijem Zinowiewem, którzy byli dwoma wpywowymi czonkami Biura
Politycznego. Utworzyli oni rodzaj triumwiratu i wspólnym wysikiem pokonali oni Trockeigo i jego
stronników. Stalin, susznie nazwany geniuszem wewn•trzpartyjnych rozgrywek, wiedzia, •e tylko
wyeliminowanie wszelkich zagro•e• umo•liwi mu uzyskanie penej dyktatury. Wyst•pi przeciwko
Zinowiewowi oraz Kamieniewowi i zdoa ich wyeliminowa•. Zwyci••ywszy w walce o wadz• z
„opozycj• z lewa” tzn.: z Trockim, Kamieniewem, Zinowiewem oraz z ich zwolennikami Stalin przej•
cz••• ich podstawowych koncepcji politycznych, a nast•pnie wyst•pi przeciw przywódcom prawego
skrzyda partii komunistycznej - przeciw swoim byym sojusznikom i szybko ich pokona. Na pocz•tku
lat trzydziestych by ju• samowadnym dyktatorem Zwi•zku Radzieckiego.
Cech• charakterystyczn• nast•pnych paru lat stay si• morderstwa dokonywane na przywódcach partii
komunistycznych z czasów rewolucji 1917 roku i z okresu wadzy Lenina. Wszystkie te zbrodnie
zostay wykonane z polecenia Stalina. Podczas rozpraw s•dowych, które urz•dzone byy na pokaz, wielu
z nich przyznao si• do winy. (Zazwyczaj w wyniku tortur, które trway dopóki oskar•ony nie przyzna
si• do winy, a dodatkowo oskar•a swoich "wspópracowników", którzy byli mu "wskazywani" przez
przeprowadzaj•cego przesuchanie NKWDzist•.) W 1938 roku G. Jagoda, czowiek, który kierowa
czystkami, sam zosta postawiony przed s•dem pod zarzutem zdrady. Jagoda przyzna si• do winy i
oczywi•cie zosta stracony. Jego nast•pca - Nikoaj Je•ow - równie• pad ofiar• czystki (Pozbywanie si•
przez Wodza przywódców bezpieki, miao na celu niedopuszczenie by stali si• oni silniejsi ni• ON).
Dziaania te z drugiej poowy lat trzydziestych obj•y ca• parti• komunistyczn• i radzieckie siy zbrojne.
Nie byy one wymierzone przeciw kontrrewolucjonistom, poniewa• znaczna ich cz••• zgin•a w okresie
wadzy Lenina, ale przeciwko partii. „Stalin osi•gn• znacznie wi•ksze sukcesy w prze•ladowaniu
komunistów ni• carska policja” – pisze w swej ksi••ce pt.: „100 postaci, które miay wpyw na dzieje
ludzko•ci” Michael Hart. W wyniku czystek zgin•o ponad dwie trzecie czonków Komitetu
Centralnego, który zosta wybrany w 1934 roku. Wynika z tego, •e Stalin likwidowa wszystkich, dzi•ki
którym mogy powsta• w kraju jakiekolwiek niezale•ne siy.
Cay system dziaa bez zarzutu. W przeciwie•stwie do autorytarnych pa•stw gdzie od spoecze•stwa
oczekuje si• jedynie biernej akceptacji, w pa•stwie totalnym, spoecze•stwo musiao by• aktywne i
manifestowa• swoje poparcie. W caej tej tragedii sowieckiej byo czterech aktorów. Stalin, partia, tajna
policja i spoecze•stwo. Tajna policja bya wykonawc• okrutnych zbrodni zaplanowanych przez Wodza,
a partia kierowaa spoecze•stwem, chocia• tak naprawd•, czynia jedynie to, co sobie za•yczy
towarzysz Stalin. Okres lat 30 to czas, gdy "ludzie radzieccy" •yli w ci•gym alarmie wojennym, gdy•
propaganda gosia o zmierzaj•cym ataku zachodnich pa•stw bur•uazyjnych. Ten strach podsycany by z
dwóch powodów: by podtrzymywa• spoecze•stwo czynne (zaaferowane wojn• nie przygl•dao si• za
mocno wasnym podwórkom), a tak•e by posiada• uzasadnienie dla istnienia tylu wrogów ludu, gdy•
aresztowania potrzeboway jaki• powodów, chocia•by tak nieprawdopodobnych. Znamienne zatem byo
zamkni•cie granic, tak szczelnie by ludzie rzeczywi•cie wierzyli ze •yje im si• cakiem dostatnio, •e na
zewn•trz szykuj• si• do wojny, gdy• informacje o •wiecie byy tak przefiltrowane przez cenzur•, •e
oddaway tylko blady cie• rzeczywisto•ci.
Wszechobecno•• "wroga" (w postaci "agenta imperializmu") tak samo jak i ideologizacja caego •ycia
zbiorowego, kult jednostki - monopolistyczne organizacje, to zjawiska wyst•puj•ce "obowi•zkowo" w
systemie totalitarnym.

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (11 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Spo ecze•stwo

Dociskaj•c •rub•, nale•y uwa•a• by nie za mocno, bo mo•e co• p•kn••. Tak samo z narodem, gdy za
bardzo jest przygniatany, gdy ucisk wadzy jest zbyt mocny pojawiaj• si• bunty. Mo•na to uzna• za
zasad•, ale nie w Rosji Radzieckiej. Tam nie znalazo to odzwierciedlenia.
Mo•na sobie zada• pytanie, dlaczego spoecze•stwo nie przeciwstawio si• takiej sytuacji, która przecie•
stawiaa je w roli ofiary. Jednak bli•sza analiza stosunków spoecznych ówczesnych czasów pokazuje, •e
nie mo•liwy by jakikolwiek zorganizowany sprzeciw (aczkolwiek zdarzay si• wyj•tki, lecz na zbyt
ma• skal• i zdecydowanie niezbyt cz•sto).

1. Najwa•niejszy chyba w tym okresie, by wszechobecny strach, gdy• widmo branki widniao nad

czowiekiem na ka•dym kroku, niezale•nie od jego stanowiska, wieku czy zaanga•owania
politycznego. Wystarczyo jedno nieopatrzne sowo, jeden gest, a mo•na byo na cae •ycie
pogr••y• siebie i ca• rodzin•.

2. Poczucie ubezwasnowolnienia. Przymus. Przywi•zanie czowieka do jego miejsca zamieszkania,

do zakadu pracy. Nie sposób pozby• si• mieszkania, wyjecha• i kupi• nowego bez specjalnych
zezwole•, a kto rozs•dny manifestowaby swoje niezadowolenie w miejscu gdzie by
zameldowany.

3. Skryto••. Nieufno••. Nikomu o niczym nie mo•na byo powiedzie•, zamiast otwarto•ci w

spoecze•stwie wytworzya si• bariera, czowiek drugiemu nie móg si• zwierzy•, gdy• albo
tamten móg donie•• na niego, albo po prostu nie chcia •y• z taka wiedz•, wychodz•c z zao•enia,
ze lepiej nie wiedzie•.

4. Donosicielstwo, które rozprzestrzenio si• do niewiarygodnych rozmiarów. Przecie• nie sposób

postawi• koo ka•dego obywatela tajniaka z bezpieki, tote• mo•na sprawi• by spoecze•stwo
pilnowao si• samo. Zatem na ka•dym spotkaniu, w domu, w sklepie, na przyj•ciu, w zakadzie
pracy, siedzia szpicel, albo istniao przekonanie, •e ju• tu siedzi. Dodatkowo taki donosiciel,
który zdecydowa si• wspópracowa•, by za utrzymaniem istniej•cych porz•dków.

5. Kamstwo jako sposób bycia. Ci ludzie przecie• mieli swój rozum, nie uwierzyli przecie•, •e cay

geniusz •wiata skupi si• nagle w jednej gowie Wodza. Ale nikt nie wymaga od nich szczero•ci,
nie trzeba byo mówi• co si• my•li, ale na milczenie te• nikt im nie pozwala. Musz• zabiera•
gos, czyli musz• kama• - chwali• system i to, co widz• na co dzie• - dodatkowo ••da si• od nich
burzy oklasków. Po prostu jak okiem si•gn•• spoecze•stwo nie tyle, •e nie pokazuje
niezadowolenia, ono wr•cz upojone jest tym, co si• dzieje, jest szcz••liwe. "Skoro mamy
oczyszcza• zakady od kontrrewolucyjnego plugastwa to z rado•ci• przywitajmy czekistów,
którzy nas wspomog• w tym trudnym zadaniu, mimo i• jak•e jest prawdopodobne, •e to wa•nie
MY oka•emy si• jutro tymi zdrajcami. Ale co tam, bijemy brawo, bo spróbuj no nie klaska•".

Jednocze•nie wielkie masy spoeczne uwa•ay to wszystko za dobre, ca• ideologi• za najlepsz•, ale
wa•ciwie dlatego, ze znay rzeczywisto•• tylko z takiego punktu widzenia

Bezpiecze•stwo.

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (12 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Tajna policja bya zdecydowanie gównym filarem systemu, co jest chyba obowi•zkowo zauwa•alne we
wszelkich ustrojach o charakterze niedemokratycznym. Istotne dla owej policji i jej funkcjonowania by
nie tylko strach spoeczny przed ni•, przed jej formacjami, konkretnymi lud•mi, ale równie• g•boki
szacunek i powa•anie wobec "b•kitnych pagonów". Oczywi•cie propaganda skrz•tnie kreowaa taki
obraz oficera su•b bezpiecze•stwa, jako tego który swoj• piersi• chroni masy ludowe przed szpiegami i
wrogami socjalizmu.
Aparat ów by znacznie rozbudowany, obejmowa generalicj•, oficerów •ledczych, wszelkich
naczelników obozów i wi•zie•, tzw. "zborniaków" czyli obozów przej•ciowych, ca• reszt• podoficerów i
•onierzy oddelegowanych do tej su•by. Oczywi•cie uznanie spoeczne nie byo tak istotne dla czekisty
jak fakt uprzywilejowania go przez pa•stwo. Miao to swoje odzwierciedlenie w wielkich galach, na
których czuli si• najwa•niejsi, we wszelkich ulgach typu komunikacyjnej, zaopatrzeniowej itp. Okres
pracy by zdecydowanie skrócony, pensje nale•ay do najwy•szych w pa•stwie (za koem polarnym
dodatkowo drugie tyle), emerytura w wieku lat 50, znacznie przekraczaj•ca sw• warto•ci• emerytury
zwykych wojskowych. Nic wi•c dziwnego, •e byli oni zainteresowani utrzymaniem systemu, a wszelkie
przejawy oskar•enia istniej•cej sytuacji, zwaszcza przez nich, byo ostro t•pione. agry.
Typowe dla totalitaryzmu byy obozy pracy, jednak•e w ZSRR ich sie• zostaa rozbudowana do
olbrzymich rozmiarów. Praktycznie koo ka•dego wi•kszego miasta, przy ka•dym zag•biu mineraów,
tam gdzie mo•na byo prowadzi• wyr•b lasu istniay agry ze swoimi podobozami. Pocz•tkowo
traktowane jako miejsca poprawy socjalnej - resocjalizacja poprzez prac• - stay si• wkrótce, zamysem
samego Stalina, wydajnym i wa•nym elementem gospodarki kraju. Tote• podstaw• systemu, byo
uzupenianie a nawet powi•kszanie liczebno•ci wi••niów "Archipelagu GUAG" - jak nazwa rzecz
Aleksander So•enicyn.
Obozy byy oficjalnie miejscem osadzania "wrogów ludu", "szkodników", "niebezpiecznego elementu",
"wrogów socjalizmu" itp. W praktyce w wi•kszo•ci byli tam niewinni ludzie, którzy po prostu zostali
aresztowani, bo lokalne NKWD musiao wykona• plan.
Ale i przeciwników ustroju mo•na byo spotka• w obozach. Stalin ju• pod koniec lat dwudziestych
sformuowa teori•, •e im bli•ej socjalizmu, tym wi•cej wrogów, ze walka klasowa stale si• zaostrza, co
byo raczej jedynie teoretycznym uzasadnieniem aresztowa•.

S•dy

S•downictwo istniao jako fasada, wa•ciwie trudno wskaza• chocia•by jeden proces potwierdzaj•cy w
Rosji ówczesnej niezawiso•• s•dów. "Niesamowitym" osi•gni•ciem nauki prawa sowieckiego byo
uznanie, •e samo postawienie w stan oskar•enia oznacza ju• win•. Bo przecie• uczciwych obywateli si•
nie oskar•a (nieomylno•• systemu). Jednak•e gro "zamkni•tych" nie miao procesu, jedynie podsuni•to
im do podpisania wyrok i tyle. Nie wiadomo byo za co i cz•sto na ile jest si• skazanym, obywatel
traktowany by przedmiotowo.
Komunizm by straszny przez swoje zakamanie, mordowa i nazywa to wyzwoleniem lub twierdzi, •e
w ogóle nie morduje. St•d wzi•y si• ci•ge dyskusje o "wypaczeniach" i przej•ciowych b•dach tego
systemu.

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (13 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

***

I tak skonstruowany system, je•eli cao•ciowo przemy•lany to pokazuj•cy geniusz Stalina, podupad
dopiero po •mierci dyktatora w marcu 1953 roku. Dzisiaj w samej Rosji tylko okoo 30% spoecze•stwa
uwa•a Stalina za zbrodniarza, a zdecydowana wi•kszo•• widzi w nim jedynie bohatera "wojny
ojczy•nianej", a histori• ZSRR z czasów jego panowania wol• w wydaniu propagandowym, nie
przyjmuj•c do wiadomo•ci tego co byo naprawd•.
Kliniczn• obud• pokaza ZSRR po wojnie oskar•aj•c zbrodnie hitleryzmu, maj•c jednocze•nie u siebie
w pa•stwie sytuacj• podobn• i na wi•ksz• skal•. Ale jako zwyci•zca nie musia si• rozlicza• z wasnych
grzechów.
Cz•sto pokazuj•c dobr• wol• wadz radzieckich do ujawnienia prawdy, wskazuje si• na referat Nikity
Chruszczowa "Kult jednostki". Skierowany on jednak by przeciwko Stalinowi i jego zbrodniom, ale
system by pochwalony, a wasne dziaania z tego okresu jakby nie zauwa•one (przypadek?).
Do dzisiaj wiedza na ten temat jest przytumiona. Podczas gdy ka•dy zna nazwy takie jak: Dachau,
Auschwitz - Birkenau, Treblinka, "Noc dugich no•y", to nie wiele jeszcze spoecze•stwu mówi•
Koyma, Workuta, Wyspy Soowieckie, ubianka. Stalinizm by jedn• z najwi•kszych tyranii czasów
nowo•ytnych, kl•sk• my•li wolno•ciowej i optymistycznej, a jednocze•nie zbrodni• •wietnie
zakamuflowan•, co ma swoje odbicie w •wiadomo•ci dzisiejszego spoecze•stwa.
I chocia• nie powinno si• budowa• nowych relacji mi•dzynarodowych i wewn•trzpa•stwowych na bazie
wzajemnych krzywd i wypominaniu, to nie wolno równie• zapomnie•.

Bibliografia:

1. Stephane Courtois i inni, Czarna ksi•ga komunizmu. Zbrodnie, terror, prze•ladowania, Warszawa:

Prószy•ski i S-ka, 1999

2. Anna Radziwi, Wojciech Roszkowski, Historia 1871 - 1945, PWN, Warszawa 1994
3. Bogusaw Woosza•ski, Tajna wojna Stalina, Wyd. Colori sp. z o.o. Warszawa 1999
4. Historia Europy pod red. Antoniego M•czaka, Zakad Narodowy Imienia Ossoli•skich -

Wydawnictwo, Wrocaw 1997

5. Aleksander So•enicyn, Archipelag GU ag, Porozumienie Wydawców, Warszawa 2000
6. Wiktor Suworow, Lodo amacz, Wyd. Adamski i Bieli•ski, Warszawa 1996

Polityka zagraniczna ZSRR przed II wojn• •wiatow•

ZSRR

prowadzi dwupi•trow• polityk• zagraniczn• ju• od 1919 roku. 1. Polityka prowadzona w oparciu

o tradycyjne sposoby ( na szczeblu oficjalnym ) 2. Równocze•nie polityce bolszewiccy wprowadzili III
mi•dzynarodówk• - Komintern (1919 - 1943)

W oparciu o to drugie pi•tro polityki istniaa mi•dzynarodowa struktura partii komunistycznych. Ta

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (14 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

mi•dzynarodówka bya wynikiem decyzji 36 delegatów partii komunistycznych z zachodu. Oczywi•cie
powy•sze zdanie nale•ao by napisa• w cudzysowie. Otó• 32 z tych delegatów mieszkao na stae w
Moskwie, wi•c nigdzie nie musieli przyje•d•a• na zjazd. Przyjechao rzeczywi•cie 4 delegatów: dwóch z
Norwegii i ze Szwecji a dwóch z Niemiec. Owi mieszka•cy Moskwy tak na prawd• reprezentowali
siebie, a fakt •e byli obcokrajowcami usprawiedliwia my•lenie i• s• oddelegowani z zachodu.
Skandynawowie mieli reprezentowa• Szwedzk• i Norwesk• parti• komunistyczn•, tylko •e takie partie
nie istniay. Co do delegatów niemieckich, jednym z nich by Hugo Eberstein - reprezentowa parti•
Ró•y Luksemburg, przyjechali i powiedzieli •e si• nie zgadzaj•.

Czyli rzeczywistym celem byo wykonanie odgórnych nakazów WKP(b). Na czele sta Zinowiew. Aby
partia komunistyczna moga przyst•pi• do Kominternu musiaa speni• 21 warunków przyj•cia. Mi•dzy
innymi partia musiaa przesta• by• partia a sta• si• sekcj• Mi•dzynarodówki, gównym celem do którego
trzeba si• byo zobowi•za• to obalenie legalnego rz•du w swoim kraju. Zadeklarowa• musiay wspieranie
interesów Zwi•zku Radzieckiego. Walka ze swoimi rz•dami to budowa pozaprawnych organizacji we
wasnym pa•stwie. Miao to na celu przygotowanie kadr rewolucyjnych, by te w odpowiednich
warunkach mogy wznieci• rewolucj• komunistyczn•, gdy• wpywy polityczne partii komunistycznych
na zachodzie byy znikome.

ZSRR wobec Niemiec.

Od 1922 po rok 38 kontakty z Niemcami s• kluczow• osi• polityki zagranicznej w stosunkach z Europ•.
1922 Rappallo koo Genui, byli tam wszyscy Rosjanie i Niemcy te• , ale oni byli poza systemem
Wersalskim (Liga Narodów).

Intencj• brytyjsk• byo by Niemcy mieli zno•ne sposoby spaty a dla Rosji by ta moga spaci•
zobowi•zania Rosji Carskiej. Nic z tego nie wyszo, a przy okazji oba pa•stwa si• porozumiay w
ukadzie w Rapallo - ukad dwustronny regulowa wszelkie zobowi•zania Rosji wobec Niemiec a
Niemcy nie ro•cili odszkodowa• za wojn•. Podpisay cay szereg umów gospodarczych i tajny ukad
wojskowy. Byy zagro•eniem dla adu paryskiego.

W 1923 stosunki radziecko - niemieckie byy doskonae (gosp. polit.) A jak zatem zachowywa si•
Komintern - gównie w Moskwie ludzie produkowali ulotki, pras• propagandow•, szykowali pomoc dla
proletariatu niemieckiego by ten obali legalny rz•d (W 1923 roku zaj•cie zag•bia Ruhry). Powszechny
bierny opór przeciwko Francji i Belgii, wobec tego komuni•ci uwa•ali ten okres za najlepszy do
rewolucji (b•d !)

Polityka wobec Wielkiej Brytanii.

ZSRR i Wielka Brytania szukaj• sposobu porozumienia si• by handlowa• przy zao•eniu •e nie b•dzie
oficjalnego porozumienia - zbli•enia. ZSRR potrzebowa nowoczesnych technologii, przemysu,
•ywno•ci (!), Wielka Brytania ch•tnie to sprzeda, a jak Rosja b•dzie syta i bogata to obali bolszewizm.

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (15 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Skoro obie strony chc• to maj• miejsce kontakty, jak w •yciu. I za pomoc• pa•stw trzecich rozwijaj• si•
kontakty gospodarcze. Tymczasem Zinowiew nie pró•nuje, nawouje do robotników Afganistanu, Persji
i Turcji do walki z imperialistami brytyjskimi i klas• bur•uazji. W 1924 r. w Anglii do wadzy dochodzi
Partia Pracy. Wydaje si• •e musi si• ociepli• w stosunkach z ZSRR. I rzeczywi•cie nast•puje nawi•zanie
oficjalnych stosunków z ZSRR. W tym roku szereg pa•stw zaczyna rozmawia• ze Zwi•zkiem
Radzieckim (m.in. Francja, Belgia). Ale nie Stany Zjednoczone.

W czasie rz•dów Partii Pracy w Anglii nast•puje kryzys gospodarczy, górnicy strajkuj•, nast•puj• ••dania
natury socjalnej. Na to reaguje oczywi•cie Mi•dzynarodówka i Zinowiew wysya list otwarty do
robotników brytyjskich. Przedmiotem tego listu jest dyrektywa Zinowiewa nawouj•ca komunistów
brytyjskich do obalenia rz•du socjaldemokratycznego. I w 1926 znowu przygotowane ulotki, znów
organizowana pomoc dla robotników. Reakcj• na list Zinowiewa nie byy jedynie noty protestacyjne,
lecz zerwanie stosunków dyplomatycznych - 1927 rok. Od tego czasu a Rosji alarm wojenny, bo
powstanie koalicja imperialistów zachodnich, która zaatakuje - to su•yo Stalinowi do umocnienia
pozycji i usprawiedliwiania ostrzejszych •rodków.

Ukad w Rapallo mia wymiar praktyczny gospodarczy wojskowy i w oparciu o niego Niemcy mogy
szkoli• kadry w Rosji a Rosja moga oczekiwa• poprawienia swojego poziomu technicznego. Od 1923
zakady Junkersa mogy otworzy• w filii pod Moskw• fabryk• samolotów. W Lipiecku (pod Moskw•)
powsta o•rodek dla szkolenia pilotów niemieckich. Chemicy rosyjscy i niemieccy wspólnie pracowali
nad broni• toksyczn•. Krupp rozpocz• monta• i budow• przemysu ci••kiego w Azji •rodkowej -
artyleria. W 1927r. kadra techniczna niemiecka to okoo 2 tys. ludzi i Stalin uwa•a, •e to ju• wystarczy.
Do teh pory wspópraca z Niemcami, to teraz czas by z USA. W 1927 formalnie ZSRR wspópracuje z
24 firmami niemieckimi i 14 z Ameryki. Na koniec roku ukad jest inny 15 firm niemieckich i 40
ameryka•skich. Czyli ograniczenie, ale nie zerwanie stosunków z Niemcami. Prawie wszystkie firmy
radzieckie miay wspólne pole z firmami amerykanskimi czy zachodnimi (szkolenie, wymiana
informacji, technologii) Ograniczenie wspópracy z Niemcami na rzecz USA.

Armand Hammer – mody lekarz od 1921 roku w Moskwie przywióz lekarstwa. Jego ojciec by
czowiekiem zakadaj•cym parti• komunistyczn• w USA i on sfotografowa si• z Leninem. Przez takie
znajomo•ci, w ci•gu nocy Lenin zaatwi mu koncesj• na produkcje azbestu - monopol na Rosj•. Prawo
do tego by zyski realizowa• w dewizach. W ci•gu roku zarobi milion dolarów, wobec czego móg
zainwestowa• sobie w dziea sztuki, zoto, bi•uteri• w ZSRR. Od roku 1930 na stae mieszka w
Moskwie, w willi. Otrzyma te• druga koncesj• od Stalina, na produkcj• oówków i piór. Nie byle jaki
monopol, zwa•ywszy na panuj•c• w Rosji akcj• walki z analfabetyzmem. Czyli byo to kolejne nieze
•ródo dochodów.

W ten sposób pozycja Hammera bya na tyle silna, •e w praktyce jego willa bya nieoficjalnym
przedstawicielstwem gospodarczym USA w ZSRR. Jego akcje wzrosy po 1929, a koniec takiej roli by
w 1933, gdy nawi•zano oficjalne stosunki Moskwa - Waszyngton. Hammer pomóg Fordowi przy
zaatwieniu dostaw ci••arówek a pó•niej przy zbudowaniu fabryki w ZSRR. Ze wspópracy tej
korzystay równie• firmy produkuj•ce bro• takie jak: Maxim i Colt - cekaemy oraz Renault produkuj•cy

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (16 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

czogi.

Wielki Kryzys i jego wpyw na polityk• ZSRR.

Ten Kryzys generuje okre•lone nastawienie mi•dzynarodowego spoecze•stwa proradziecko, bo na
zachodzie post•puje pauperyzacja spoecze•stwa, a w Rosji: opieka zdrowotna, szkolnictwo, brak
kolejek po chleb, elektryczno•• wsz•dzie. Oczywi•cie zachód widzi tylko obrazy a nie zna jako•ci tego.
Spoecze•stwo radzieckie jest odsoni•te od zachodu kurtyn• i KGB (NKWD), cenzura, zakaz wyjazdu
na zachód, selektywne pokazywanie kraju go•ciom z zachodu, propaganda - ksztatuj• faszywy obraz
•wiata. Co pozwala widzie• pozytywne efekty dziaalno•ci bolszewików. Nie wida• na zachodzie godu
na Ukrainie - mimo i• zmaro 6 mln ludzi (!).

Bernard Show powiedzia (by wtedy w ZSRR): "nigdy nie jadem tak dobrze jak w Zwi•zku
Radzieckim" - typowy wizerunek Rosji.Sztucznie stworzono wizj• raju rosyjskiego . Nawet Biuro
Podró•y w USA namawiao do wycieczek do kraju Rad.

Od 1928 Komintern (z inicjatywy Stalina) decyduje si• na zwrot, bo nast•pia stabilizacja (nie znano
przyszo•ci, •e za rok b•dzie kryzys), a zatem widmo rewolucji bolszewickiej odeszo. Partie
socjaldemokratyczne, które byy przeciwne komunistycznym, nazywane s• teraz socjalfaszysowskie.
Tymczasem nazizm - ruch nacjonalistyczny by w Rosji dobrze postrzegany, nie przez tre•ci jakie
popiera, ale przez skutki jakie swoja obecno•ci• móg wywoa•. Nazizm poprzez podwa•anie systemu
wersalskiego, musia walczy•, wprowadzi• "zawieruch•", co mogliby komuni•ci wykorzysta• od
zrobienia rewolucji. Komuni•ci niemieccy tymczasem walcz• i z nazistami i z socjaldemokratami.

Polityka Stalina wobec Niemiec tego okresu to: 1. nienawi•• do SPD 2. uznanie nazistowskiej siy 3.
obawa aby komuni•ci niemieccy nie doszli do wadzy, aby nie doszli sami do wadzy, gdy• mogliby
wymkn•• si• spod kontroli bolszewizmu. Wolno im byo przej•• wadze ale z pomoc• radzieck•, z
nadania Moskwy. Te wszystkie d••enia stalinowskie, o nadawaniu wadzy komunistom zachodnim, o
niemieckim burzeniu systemu i wykorzystaniu tego celów rewolucyjnych zi•ciy si• mo•e nie w formie
jak• przewidywaby Stalin, ale wa•nie II wojna •wiatowa, bya tym co pozwolio ZSRR na rozszerzenie
wpywów. W latach 30 – tych wydarzenia szy ku wojnie mi•dzy mocarstwami. Remilitaryzacja
Nadrenii i inne wydarzenie niemieckie. Wosi w Abisynii, Japonia w Mand•urii, Franco w Hiszpanii,
Anschluß Austrii, Sudety, plebiscyt w zag. Saary, polityka appeasement'u To ZSRR sobie przeczeka i
przy•czy si• do wygrywaj•cych, by czerpa• korzy•ci.

Stosunki Republiki Weimarskiej a pó•niej Hitlerowskich Niemiec i ZSRR

Wrogo•• do Polski bya gównym powodem, dla którego cz••• prawicy niemieckiej wypowiadaa si• za
porozumieniem ze Zwi•zkiem Radzieckim. Mimo braku formalnego uznania rz•du radzieckiego przez
mocarstwa zachodnie zaproszono go, podobnie jak Niemcy, do udziau w mi•dzynarodowej konferencji

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (17 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

gospodarczej, która odbya si• w Genui w dniach 10 kwietnia – 19 maja 1922r. Ku zaskoczeniu
mocarstw zachodnich niemiecki minister spraw zagranicznych Walter Rathenau i radziecki komisarz
spraw zagranicznych Gieorgij Cziczerin podpisali 16 kwietnia 1922r. w pobliskim Rapallo ukad o
anulowaniu roszcze• radzieckich do niemieckich odszkodowa• wojennych oraz roszcze• niemieckich do
odszkodowania za dobra uspoecznione w ZSRR, o normalizacji stosunków dyplomatycznych i
rozszerzeniu wzajemnego handlu. Poprzednio ju• 19 kwietnia 1920r. Niemcy i Rosja Radziecka (Nazwa
Zwi•zek Socjalistycznych Republik Radzieckich pojawi a si• dopiero w 1922r.) zawary ukad w sprawie
repatriacji je•ców wojennych i ustanowiy swoich penomocników wzajemnie w obu stolicach. Dnia 6
maja 1921r. Niemcy i Rosja Radziecka zawary ukad handlowy.

Umowa w Rapallo otworzya nowy okres wielopaszczyznowej wspópracy mi•dzy ZSRR a Republik•
Weimarsk•. Jako pierwszy niemiecki ambasador uda si• do Moskwy Urlich von Brockdorff Rantzau.
Ju• wkrótce rozpocz• on oparte na wzajemnym zaufaniu, wszechstronne pertraktacje z komisarzem
spraw zagranicznych Cziczerinem. Ustalono rozbudow• wymiany gospodarczej i handlowej, która miaa
rozszerzy• si• niebawem tak•e w •cis• wspóprac• w dziedzinie wojskowo•ci.

Wzajemne zbli•enie podyktowane byo interesem obu stron. Lenin nie ukrywa, •e Rosj• Radzieck• •czy
wspólna niech•• do traktatu wersalskiego. Swoich niemieckich rozmówców przekonywa, •e jedyn• dla
nich drog• ocalenia przed Entent• jest sojusz z Moskw•. Dla Niemców omini•cie twardych warunków
traktatu wersalskiego: demilitaryzacja Nadrenii i zniesienie powszechnej su•by wojskowej; mo•liwe
byo tylko przy •cisym sojuszu z ZSRR. Tak•e problem pozytywnego rozwi•zania w przyszo•ci
niemieckiej granicy wschodniej, zwaszcza z Polsk•, widziano w Berlinie jedynie we wspódziaaniu z
Moskw•. Przyczynio si• to do podpisania 29 lipca 1922r. tajnej umowy o radziecko – niemieckiej
wspópracy wojskowej. Niemcy pozbawione, wynikiem ustale• wersalskich, mo•liwo•ci posiadania
ci••kiego sprz•tu wojskowego, licznej armii, lotnictwa, praktycznie skazane byy na wojskowe
upo•ledzenie. Znalazy zatem sobie partnera, takiego jak one odseparowanego od elity europejskiej, u
którego mogy prowadzi• badania naukowe pod kontem militarnym, szkoli• oficerów z u•yciem broni
pancernej, uczy• fachu pilotów wojskowych etc.

Nast•poway wprawdzie równie• okresy znacznego ozi•bienia wzajemnych stosunków mi•dzy innymi z
powodu roli Moskwy w przygotowaniu komunistycznej rebelii w Niemczech w 1923r. oraz aresztowa•
w ZSRR niemieckich specjalistów podejrzanych o sabota•, to jednak konflikty te nie miay wpywu na
osabienie wspópracy wojskowej. Wr•cz przeciwnie 24 kwietnia 1926r. w Berlinie podpisany zosta
niemiecko - radziecki ukad o przyja•ni i neutralno•ci. Dobrej wspópracy nie zakócio te• przyst•pienie
Niemiec do Ligi Narodów we wrze•niu 1926r.

Przerwanie •cisego wspódziaania w dziedzinie wojskowej nast•pio dopiero w roku 1933 z winy
Hitlera, który wyda rozkaz likwidacji wszystkich niemieckich powi•za• wojskowych z Rosj•. Stalin nie
zamierza jednak zrywa• tajnego zwi•zku berli•sko - moskiewskiego i w nast•pnych latach czyni
wszystko co mo•liwe by pozyska• niemieckiego dyktatora.

Hitler, który planowa rewizj• wschodnich granic Niemiec kosztem Polski i Czechosowacji

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (18 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

potrzebowa, je•li nie poparcia to przynajmniej przyzwolenia pa•stw zachodnich. Zatem nie chcia si•
nara•a• na podejrzenia o wspóprac• ze Stalinem. Nadal trway jednak, cho• ograniczone, kontakty
handlowe, a w kwietniu 1935 roku doszo do zawarcia ukadu kredytowego, zgodnie z którym w ci•gu
najbli•szych 2 lat ZSRR mia otrzyma• z Berlina kredyt w wysoko•ci 200 mln marek. Pewne oznaki
ocieplenia wzajemnych stosunków pojawiy si• na przeomie 1938 i 1939 roku a wi•c po przy•czeniu
Austrii i ukadzie monachijskim, sankcjonuj•cym niemieckie roszczenia w stosunku do Czechosowacji.
Hitler nie musia ju• dba• o zachodni• opini•.

Z Polsk• móg rozprawi• si• sam, ale dla pewno•ci wola uo•y• si• ze Stalinem w tej kwestii. (Inn•
spraw• jest •e agresja na RP nie bya wpisana w program Hitlera, decyzja o tym zapada dopiero w 1939,
lecz nie jest zadaniem tego tekstu rozliczanie tej kwestii. ) Ukad Ribbentrop – Mootow, pi•knie
przypiecz•towa 20 lat wspópracy obu krajów. Fakt, •e obie strony zdaway sobie spraw• z
iluzoryczno•ci przyja•ni, to jednak na ów moment byo to scementowanie dwóch europejskich pot•g.

Zwi•zek Radziecki po II wojnie •wiatowej

Zwi•zek Radziecki wyszed z II wojny •wiatowej jako supermocarstwo. Pomimo ogromnych strat
(szacuje si• ze nawet 27 mln ludzi) zdoa wielkim kosztem zbudowa• armi• i pokona• Niemców.
W jej [wojny] rezultacie Zwi•zek Radziecki opanowa ca• niemal Europ• •rodkowo - Wschodni•,
stwarzaj•c sobie przy pomocy rz•dów komunistycznych podstawy trwaej kontroli. Znaczn• cze••
terytoriów gdzie dotara Armia Czerwona ZSRR przy•czy do swoich ziem, reszta pozostaa w strefie
dominacji rosyjskiej. Poza zdobyczami terytorialnymi w Polsce, Moskwa zachowaa odebrane w 1940
Rumunii Besarabi• i Bukowin•, inkorporowane wówczas pa•stwa batyckie, a tak•e przej•a od
Czechosowacji Ru• Zakarpack•. Na dalekim Wschodzie, kosztem Japonii, ZSRR zdoby cz••• wysp
Kurylskich.
Zwi•zek Radziecki zdoby tak wiele pomimo braku pocz•tkowo broni j•drowej, a która to posiadali
amerykanie, którzy jednak nie dostrzegali ekspansywno•ci w polityce Stalina i na ni• przystali. Jednak
wkrótce powsta konflikt, który z czasem si• zaostrzy. Wypadkow• tego sporu zwanego "zimn• wojn•"
byo powstanie dwóch pa•stw niemieckich, z których NRD pozostao w orbicie wpywów sowieckich.
Wasn• bro• nuklearn• ZSRR skonstruowa w 1949 roku (prawdopodobnie wykradaj•c projekty
ameryka•skiej bomby).

W ci•gu kilku lat po wojnie obszar ZSRR i jego pa•stw satelickich zosta hermetycznie zamkni•ty, a
ideologi• komunizmu wdra•ano bezkompromisowo. Nast•pi okres tzw. kultu jednostki. Stalin sta si•
bogiem i wybawc•, m•dro•ci• •wiata i jedynym susznym wadca. Wielu ludzi w to wierzyo, pozostali
boj•c si• utraty •ycia, oficjalnie te• tak my•leli. Wszechobecny aparat terroru utrzymywa spoecze•stwo
radzieckie w strachu i posusze•stwie. Strach nie obcy by nawet na najwy•szych szczeblach wadzy,
gdy• Stalin, co pewien okres przeprowadza tzw. "czystki". Nast•pio apogeum rozwoju sieci obozów -
guagów od GUag (Gawnoje Uprawljenije agieriej - Gówny Zarz•d obozów). Do obozów szli
praktycznie wszyscy, nie wina bya gównym powodem aresztowania, a potrzeba wykonania planu
przez jednostk• NKWD (pó•niej KGB), którego szefem by awrientij Beria. Dekretem Stalina do

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (19 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

obozów trafiali nawet rosyjscy je•cy wojenni, którzy prze•yli niemieckie stalagi. Aresztowani byli za
rzekom• zdrad• ojczyzny.
O obozach wiedzieli wszyscy, ale si• o nich nie mówio, nie pasowao to do wizji kraju szcz••liwego,
któr• kreowaa propaganda. Tuszowaa ona tak•e fakt, ze kraj by po ogromnych zniszczeniach i
gospodarka radziecka bya na wyczerpaniu, a kolektywizacja wsi jeszcze pogarszaa jej stan.

Dopiero •mierci Stalina w marcu 1953 roku pozwolia spoecze•stwu jak i partii odetchn••. Stanowisko I
Sekretarza KC KPZR (Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Zwi•zku Radzieckiego) zacz•
piastowa• Nikita Chruszczow, który oficjalnie pot•pi kult jednostki (wybór ten przypaci •yciem
Beria). Jednak o powa•niejszych zmianach ustrojowych czy w polityce zagranicznej nie mogo by•
mowy, gdy• ci•gle istniao silne lobby stalinowców •wiadomych swoich przywilejów.
Podkre•laj•c swoj• mocarstwow• pozycj• w 1957 roku ZSRR wysun• si• na prowadzenie w podboju
kosmosu, wystrzeliwuj•c na orbit• okooziemsk• sztucznego satelit• - sputnika.
Polityka zagraniczna Chruszczowa charakteryzowaa si• licznymi konfliktami, nawet zbrojnymi. W
1958, miaa miejsce interwencja zbrojna na W•grzech. Od 1958 rozej•cie si• dróg ZSRR i Chin
Ludowych, które wcze•niej otrzymay od Rosjan bro• j•drow•. Ten gest Chruszczowa by mocno
krytykowany i osabi jego pozycj•. W 1959 roku poparcie komunistycznej Kuby i próba zainstalowania
tam broni j•drowej (1961) wywoao g•boki kryzys rosyjsko – ameryka•ski. Zako•czy si• on pomy•lnie
dla amerykanów.
16 pa•dziernika 1964 roku z powodu pora•ki w kryzysie kuba•skim, bezowocnej polityki gospodarczej
oraz przez nazbyt ekstrawaganckie zachowanie Nikita Chruszczow ust•pi ze stanowiska.

Nowym szefem KPZR zosta Leonid Bre•niew a premierem Kosygin. Wraz z ich nadej•ciem zako•czyy
si• pewne swobody kulturalne znamionuj•ce epok• poprzedni•. Partia odesza ju• na dobre od nurtu
liberalnego pozostaj•c przy zasadach i•cie konserwatywnych. Umocniono wadze, mi•dzy innymi
poprzez mianowanie szefem KGB Jurija Andropowa.
Okres Bre•niewa charakteryzowa marazm gospodarczy i pauperyzacja spoecze•stwa, gdy•
kierownictwo partii wolao import zbó• ni• dekolektywizacj•, która bya synonimem rosyjskiego
socjalizmu. Do ko•ca ZSRR nie osi•gn• samowystarczalno•ci w produkcji •ywno•ci. Poza tym na
zbrojenia wydawano olbrzymi• cze•• bud•etu, co musiao przes•dzi• o zastojach w innych sektorach
przemysu. W okresie Bre•niewa armia radziecka staa u szczytu swej pot•gi, natomiast w ubogim
spoecze•stwie rozwijay si• patologie. Bre•niewski "okres zastoju" by wynikiem starczego
konserwatyzmu ekipy rz•dz•cej.
Przykadem likwidowania ruchów liberalnych bya interwencja wojsk ukadu warszawskiego w
Czechosowacji w 1968 roku zainicjowanej przez Bre•niewa. W 1979 ZSRR wci•gn• si• w konflikt w
Afganistanie. Przez nikogo nie zapraszany chcia podtrzyma• przy wadzy komunistyczny rz•d. Jednak
napotka silny opór muzuma•skich Talibów, wspieranych przez amerykanów. Co spowodowao powrót
do "zimnej wojny" o zaostrzonym obliczu. Tymczasem mi•dzynarodowa sytuacja ZSRR nie bya
najlepsza. Nast•pia poprawa stosunków japo•sko – chi•sko – ameryka•skich, w Polsce nast•powa
widoczny kryzys wadzy socjalistycznej.
A system radziecki potrzebowa zmian, ale stare kierownictwo byo bezradne. W 1982 zmar Bre•niew,
a jego stanowisko zaj• Juri Andropow, wieloletni szef KGB. Nie udao mu si• jednak przeama• oporu

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (20 of 21)2005-07-07 18:50:12

Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

rz•dz•cej nomenklatury.
Tymczasem rz•dz•cy USA Ronald Regan, roz•cza okres zintensyfikowanego "wy•cigu zbroje•", aby w
ten sposób wyczerpa• ZSRR. Aby sprosta• ameryka•skiej armii, Armia Czerwona musiaa rozpocz••
szeroko zakrojon• modernizacj•, a to wymagao zwi•kszenia produktywno•ci caej gospodarki, ale to
byo blokowane przez ideologi•. Dodatkowo Regan zaproponowa tzw. "gwiezdne wojny" czyli
wprowadzenie na orbit• rakiet balistycznych, na co Rosja ju• w ogóle nie moga sobie pozwoli•.
W 1985 roku po •mierci Czernienki, sekretarzem Generalnym KC KPZR zosta Michai Gorbaczow,
który wprowadzi pierestrojk• (przebudowa) i gasnost' (jawno••). Jednak projekty reform byy
spó•nione w stosunku do pogarszaj•cej si• sytuacji ekonomicznej. Jednocze•nie pierestrojka wpyn•a na
rozmywanie si• podstaw systemowych ustroju ZSRR.
(Wykorzysta y to pa•stwa bloku socjalistycznego na zmian• swojej orientacji ideologicznej).

W 1990 roku rozkad imperium radzieckiego si•gn• terytorium samego ZSRR. Kraje batyckie zacz•y
ogasza• niepodlego••. W czerwcu 1991 wybory na prezydenta Federacji Rosyjskiej wygra Bory
Jelcyn, umacniaj•c w ten sposób siy demokratyczne w Rosji i popychaj•c do dalszych zmian i
liberalizacji. 1 lipca 1991 roku ostatecznie rozwi•zano Ukad Warszawski. Spoisto•• ZSRR zostaa
powa•nie naruszona poprzez deklaracje suwerenno•ci Biaorusi i Ukrainy. 21 grudnia 1991 ogoszono
powoanie Wspólnoty Niepodlegych Pa•stw, a rozwi•zanie ZSRR ogoszono wraz z odej•ciem
Gorbaczowa 25 grudnia 1991 roku. Na odej•cie Michaia Gorbaczowa musia mie• decyduj•cy wpyw
Pucz Janajewa, który chcia utrzyma• skostniae struktury wadzy. Formalnie ZSRR przesta istnie• 31
grudnia 1991, a jego miejsce zaj•a Federacja Rosyjska.

Mo•na powiedzie•, •e ZSRR zbankrutowa.

Do tekstu wykorzystano materia y z ksi••ki Wojciecha Roszkowskiego i Anny Radziwi „Historia 1939 –
1956” oraz „Historia 1956 – 1997”

file:////D|/ARCHIWUM/Dzia•‚ og•lnohistoryczny/Rosja, Ukraina i kraje b_ ZSRR - Historia Rosji.htm (21 of 21)2005-07-07 18:50:12

Document Outline

Local Disk
- Rosja, Ukraina i kraje b. ZSRR / Historia Rosji

Historia Rosji w kontekście stosunków międzynarodowych

Document Outline