303

Polski Przegląd Medycyny Lotniczej nr 3 tom 15, lipiec-wrzesień 2009 rok

Jarosław ZARZYCKI

KRAJOWY SYSTEM RATOWNICZO-GAŚNICZY

I PAŃSTWOWA STRAŻ POŻARNA*

NATIONAL RESCUE-EXTINGUISHING SYSTEM AND THE

STATE FIRE SERVICE

Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Warszawa
Wydział Inżynierii Bezpieczeństwa Pożarowego

The Main School of Fire Service, Warsaw
Faculty of Fire Safety Engineering

STRESZCZENIE:

Państwowa Straż Pożarna (PSP) jest służbą ratowniczą.

Głównym zadaniem PSP jest ochrona życia, zdrowia, mienia i środowiska.
PSP jest zawodową, umundurowaną i wyposażoną w specjalistyczny sprzęt
formacją wchodzącą w skład Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego
(KSRG), przeznaczoną do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i inny-
mi miejscowymi zagrożeniami. Dziedzinami ratowniczymi KSRG i PSP są:
gaszenie pożarów, ratownictwo techniczne, ratownictwo chemiczne, ratow-
nictwo ekologiczne i ratownictwo medyczne. KSRG i PSP współpracują
m. in. z jednostkami systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego
(PRM) oraz centrami powiadamiania ratunkowego (CPR). Na podstawie
umów KSRG wspierają w działaniach także inne służby i organizacje.
SŁOWA KLUCZOWE:

ratownictwo, straż pożarna, system ratowniczy.

SUMMARY:

The State Fire Service (SFS) is the rescue service. The main

task of SFS is life, health, property, and environment. Protection. SFS is pro-
fessional and uniformed unit, being a part of the National Rescue-Extingu-
ishing System (NRES). SFS is provided with specialist equipment and its
goals include: firefighting, liquidating natural calamity and another local
threats. NRES and SFS activities are the following: firefighting, technical

* Praca została przedstawiona na konferencji „Człowiek w ekstremalnych warunkach środowi-

ska”, WIML, Warszawa 23-24 października 2008 r.

Adres do korespondencji:

mł. bryg. dr inż. Jarosław Zarzycki, Wydział Inżynierii Bezpieczeń-

stwa Pożarowego, Szkoła Główna Służby Pożarniczej, 01-629 Warszawa, ul. Słowackiego
52/54, e-mail: [e-mail]

304

J. Zarzycki – Krajowy system ratowniczo-gaśniczy...

rescue, chemical rescue, ecological rescue, and medical rescue. NRES and
SFS co-operate among other with the units of The State Medical Rescue
System (SMRS) and centers of rescue information (CRI). On the ground of
the agreements, NRES assists also to other services and organizations.
KEY WORDS:

rescue, fire service, rescue system.

Wstęp

W Polsce jest wiele formacji o charakterze ratowniczym, których głównym ce-

lem jest ochrona życia, zdrowia, mienia i środowiska przed zagrożeniami o cha-
rakterze naturalnym i technicznym podyktowanym rozwojem cywilizacyjnym. Te
formacje skupione są głównie w systemie ochrony przeciwpożarowej. Do grona
zwalczającego (w sensie profilaktycznym jak i interwencyjnym) pożary i inne miej-
scowe zagrożenia urastające niekiedy do klęski żywiołowej należą jednostki orga-
nizacyjne Państwowej Straży Pożarnej (PSP) obok innych jednostek ochrony prze-
ciwpożarowej, jakimi są jednostki organizacyjne Wojskowej Ochrony Przeciwpo-
żarowej (WOP), zakładowe straże pożarne (ZSP), zakładowe służby ratownicze
(ZSR), gminne zawodowe straże pożarne (GZSP), powiatowe (miejskie) zawodo-
we straże pożarne [P(M)ZSP], terenowe służby ratownicze (TSR), ochotnicze stra-
że pożarne (OSP) oraz inne jednostki ratownicze [1]. Wszystkie jednostki ochrony
przeciwpożarowej są umundurowane i wyposażone w specjalistyczny sprzęt ratow-
niczy pozwalający siłom ratowniczym podjąć walkę z pożarami lub innymi miej-
scowymi zagrożeniami przez gaśnicze, techniczne, chemiczne i ekologiczne dzia-
łania ratownicze oraz kwalifikowaną pierwszą pomoc, współdziałając przy tym
z wieloma różnymi służbami i organizacjami o charakterze ratowniczym i pomoc-
niczym, w tym z jednostkami systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego
(PRM) oraz centrami powiadamiania ratunkowego (CPR) jako elementem syste-
mu powiadamiania ratunkowego (SPR). To minister właściwy do spraw wewnętrz-
nych odpowiada za realizację polityki państwa w zakresie ochrony przeciwpożaro-
wej oraz pełni nadzór nad funkcjonowaniem KSRG i SPR.

Część jednostek ochrony przeciwpożarowej skupionych jest w KSRG, zorgani-

zowanym przez PSP, od 1995 roku stanowi integralną część organizacji bezpie-
czeństwa wewnętrznego państwa, obejmującą, w celu ratowania życia, zdrowia,
mienia lub środowiska, prognozowanie, rozpoznawanie i zwalczanie pożarów, klęsk
żywiołowych lub innych miejscowych zagrożeń. Obecnie w skład KSRG wchodzą
499 jednostki ratowniczo-gaśniczych komend powiatowych (miejskich) [JRG KP(M)]
PSP, w tym 5 szkolnych, ponad 3600 spośród prawie 17 tys. jednostek OSP, 4
ZSP i 2 ZSR spośród ponad 120 w kraju funkcjonujących w co trzecim zakładzie
stwarzającym zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej o dużym
i zwiększonym ryzyku, 11 szpitali, w tym 10 szpitali MSWiA oraz Centrum Lecze-
nia Oparzeń w Siemianowicach Śląskich, a także prawie 300 specjalistów krajo-
wych z różnych dziedzin ratownictwa, w tym Interwencyjny Zespół Psychologicz-
ny SGSP.

Jednostki ochrony przeciwpożarowej chcące funkcjonować w ramach KSRG

muszą posiadać co najmniej dwa samochody pożarnicze o maksymalnej masie
rzeczywistej powyżej 7,5 t, wyszkolonych ratowników w liczbie zapewniającej pełną

305

Polski Przegląd Medycyny Lotniczej nr 3 tom 15, lipiec-wrzesień 2009 rok

obsadę co najmniej dwóch samochodów pożarniczych, skuteczny system łączno-
ści powiadamiania i alarmowania oraz urządzenia łączności w sieci radiowej KSRG
na potrzeby działań ratowniczych. Ponadto jednostki ochrony przeciwpożarowej
KSRG muszą pozostawać w stałej gotowości do podejmowania działań ratowni-
czych, a ich działalność musi mieć zastosowanie w warunkach przewidzianych
w planach działań ratowniczych. Ocenę takich warunków przeprowadza właściwy
miejscowo komendant powiatowy (miejski) PSP [2].

Oprócz jednostek ochrony przeciwpożarowej KSRG wspomaga również wiele

służb, inspekcji, straży, instytucji oraz podmiotów, które dobrowolnie w drodze
umowy cywilnoprawnej zgodziły się współdziałać w akcjach ratowniczych. Należą
do nich m. in. Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa (SAR) oparta na kilku-
nastu brzegowych i morskich stacjach ratowniczych rozmieszczonych wzdłuż całe-
go polskiego wybrzeża oraz na Zalewie Szczecińskim i Wiślanym z ratownikami
zawodowymi i ochotnikami stanowiącymi obsadę statków i łodzi ratowniczych oraz
terenowych pojazdów samochodowych do udzielania pomocy w strefie przybrzeż-
nej do kilku mil morskich od brzegu. Innymi podmiotami wspomagającymi KSRG
jest ponad 50 okręgowych i kopalnianych Stacji Ratownictwa Górniczego z kilko-
ma tysiącami ratowników, 6 stałych posterunków wyjazdowych i 1 ruchomy Ma-
zurskiej Służby Ratowniczej (MSR) z ponad 150 ratownikami, których obszarem
działania są wody jezior mazurskich, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska,
Państwowa Agencja Atomistyki ze swoją mobilną Służbą Awaryjną, Instytut Mete-
orologii i Gospodarki Wodnej oraz organizacje pozarządowe, takie jak np. Aero-
klub Polski, Polska Misja Medyczna, PCK, WOPR, ZHP, GOPR, TOPR i inne.
Harcerska Szkoła Ratownictwa (HSR) funkcjonująca w strukturze ZHP przeszkoli-
ła w ramach szkolenia medycznego ok. 15 tys. osób, głównie po 16. roku życia.
Harcerze z ukończonym szkoleniem medycznym biorą udział w zabezpieczaniu
imprez masowych, dyżurach pogotowia ratunkowego, akcjach ratowniczych [po
podpisaniu porozumienia między harcerską grupą ratowniczą (HGR) a komendą
miejską PSP]. W Polsce jest ponad 10 HGR, głównie w miastach wojewódzkich.
W każdej HGR jest kilkunastu przeszkolonych harcerzy. Na poziomie powiatowym
działa kilkadziesiąt klubów ratowniczych i jest ok. 100 drużyn ratowniczych. HSR
dysponuje ponad 120 instruktorami szkolenia medycznego będącymi również in-
struktorami Polskiej Rady Resuscytacji.

Organizowaniem pomocy oraz ratowaniem osób, które uległy wypadkowi lub

są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia w górach, zajmują się
przede wszystkim GOPR oraz TOPR. GOPR, jako stowarzyszenie kultury fizycz-
nej, prowadzi działalność o zasięgu ogólnokrajowym, natomiast TOPR uprawnio-
ne jest do prowadzenia działalności w zakresie ratownictwa górskiego na obszarze
Tatr i pasma Gubałowsko-Spiskiego [3]. Zadania z zakresu ratownictwa górskiego
wykonywane są przez 104 ratowników zawodowych GOPR oraz 29 TOPR, a tak-
że wielu ratowników-ochotników. Rocznie ratownicy górscy podejmują ponad 7000.
wypraw, akcji i interwencji. W chwili zagrożenia najważniejszym celem jest jak naj-
szybsze udzielenie pomocy osobom poszkodowanym oraz zapewnienie ratowni-
kom możliwości dotarcia i zabezpieczenia miejsca zdarzenia. Dlatego też podczas
akcji ratowniczych, w których celem nadrzędnym jest ratowanie życia ludzkiego,
niezbędne jest współdziałanie różnych specjalistów, w tym ratowników specjali-

306

J. Zarzycki – Krajowy system ratowniczo-gaśniczy...

stycznych organizacji ratowniczych oraz funkcjonariuszy służb zawodowych. Ra-
townicy TOPR i grup regionalnych GOPR współpracują z ok. 600 strażakami
JRG KP(M) PSP na obszarze 13 województw, którzy posiadają specjalistyczne
przeszkolenie w zakresie ratownictwa wysokościowego i są w stałej gotowości do
pomocy ochotniczym służbom górskim. Realizacja przez strażaków PSP zadań
z zakresu ratownictwa wysokościowego ma na celu przede wszystkim zapewnie-
nie natychmiastowej pomocy osobom poszkodowanym, które znajdują się w sytu-
acji zagrożenia, którego skala przerasta możliwości organizacyjne sił i środków
ratowników specjalistycznych organizacji ratowniczych. Współpraca między spe-
cjalistycznymi organizacjami ratowniczymi w zakresie ratownictwa górskiego
a JRG KP(M) PSP odbywa się na podstawie zasad przyjętych w ramach dwustron-
nych porozumień zawartych między zarządami głównymi organizacji a komen-
dantami wojewódzkimi PSP. W ramach wspólnych porozumień strażacy PSP –
w celu utrzymania poziomu wyszkolenia bojowego – uczestniczą również w spe-
cjalistycznych szkoleniach, które zgodnie z harmonogramem obejmują w 95% za-
jęcia na infrastrukturze miejskiej i technicznej, a w 5% w obszarach górskich i ja-
skiniowych. Z danych statystycznych wynika, iż strażacy PSP przeprowadzają rocz-
nie około 500 akcji z użyciem technik i sprzętu ratownictwa wysokościowego.
Współdziałanie odbywa się głównie podczas akcji lawinowych, poszukiwawczych
oraz ewakuacji z kolei linowych. Z uwagi na posiadany specjalistyczny sprzęt ra-
townictwa technicznego oraz możliwości logistyczne, ratownicy ze specjalistycz-
nych grup wysokościowych PSP stanowią wsparcie w zakresie działań ratowni-
ków-ochotników, zwłaszcza w przypadkach zdarzeń masowych lub wymagających
dużej liczby specjalistycznych sił i środków do likwidacji skutków zagrożeń (kata-
strof komunikacyjnych na terenach górskich, awarii urządzeń narciarskich, maso-
wych wypadków lawinowych itp.). W wielu przypadkach istnieje konieczność kie-
rowania akcją ratowniczą przez funkcjonariusza PSP bądź zaangażowania służb
porządku publicznego bez względu na ukształtowanie geograficzne terenu (miej-
sca) przeprowadzanej akcji ratowniczej.

Dziedziny ratownicze Krajowego Systemu Ratowniczo-

-Gaśniczego i Państwowej Straży Pożarnej

KSRG ma na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przez walkę

z pożarami lub innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo techniczne, ratownic-
two chemiczne i od 1997 r. również ratownictwo ekologiczne oraz ratownictwo
medyczne. Poza tym KSRG współpracuje z jednostkami systemu PRM oraz CPR,
o których mowa w przepisach ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym
Ratownictwie Medycznym (Dz. U. 2006, Nr 191, poz. 1410 z późniejszymi zmiana-
mi) [1].

Zatem dziedzinami ratowniczymi KSRG i zarazem PSP są [4]:

– gaszenie pożarów, czyli organizacja działań gaśniczych obejmująca zespół dzia-

łań planistyczno-organizacyjnych i stosowanie technik gaśniczych niezbędnych
do zmniejszenia i likwidacji zagrożenia pożarowego,

– ratownictwo techniczne, czyli organizacja ratownictwa technicznego obejmują-

ca zespół działań planistyczno-organizacyjnych i stosowanie środków technicz-

307

Polski Przegląd Medycyny Lotniczej nr 3 tom 15, lipiec-wrzesień 2009 rok

nych niezbędnych do ratowania, poszukiwania lub ewakuacji ludzi i zwierząt
oraz ratowania mienia i środowiska,

– ratownictwo chemiczne, czyli organizacja ratownictwa chemicznego obejmują-

ca zespół działań planistyczno-organizacyjnych i stosowanie technik ratowni-
czych niezbędnych do ratowania środowiska oraz wszelkich innych czynności
podejmowanych w celu ratowania życia i zdrowia ludzi w wyniku likwidacji bez-
pośrednich zagrożeń stwarzanych przez toksyczne środki przemysłowe lub inne
niebezpieczne materiały chemiczne,

– ratownictwo ekologiczne, czyli organizacja ratownictwa ekologicznego obej-

mująca zespół działań planistyczno-organizacyjnych i stosowanie technicznych
zabezpieczeń niezbędnych do ratowania środowiska oraz stosowania środków
neutralizujących ograniczających lub eliminujących powstałe skażenie,

– ratownictwo medyczne w formie kwalifikowanej pierwszej pomocy, czyli orga-

nizacja ratownictwa medycznego w formie kwalifikowanej pierwszej pomocy
obejmująca zespół działań planistyczno-organizacyjnych i stosowanie technik
z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy w warunkach pozaszpitalnych ma-
jących na celu ratowanie życia i zdrowia, podczas zdarzeń prowadzących do
nagłej groźby utraty życia ludzkiego lub pogorszenia się stanu zdrowia.

Odwody operacyjne Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego

Do usuwania skutków zdarzeń przekraczających możliwości operacyjne po-

wiatów lub województw, szczególnie do zwalczania pożarów o dużych rozmia-
rach, usuwania skutków innych miejscowych zagrożeń o dużych rozmiarach, w tym
klęsk żywiołowych oraz w zakresie pomocniczych specjalistycznych czynności ra-
towniczych innym niż jednostki organizacyjne ochrony przeciwpożarowej podmio-
tom w sytuacji usuwania skutków innych miejscowych zagrożeń wymagających
specjalistycznych umiejętności lub wyposażenia, a także do zabezpieczania imprez
o charakterze masowym– z sił i środków podmiotów KSRG utworzonych jest w kra-
ju 16 wojewódzkich odwodów operacyjnych (WOO) KSRG. W strukturze organi-
zacyjnej każdej WBO wydzielone są pododdziały i oddziały stanowiące centralny
odwód operacyjny (COO) KSRG utworzony przez komendantów wojewódzkich
PSP, Rektora-Komendanta SGSP oraz komendantów pozostałych szkół PSP w ilo-
ści 1/3 sił i środków PSP z obszaru województwa. Pozostałe pododdziały WBO
utworzone są z 1/3 sił środków KSRG z obszaru powiatów w danym wojewódz-
twie. Siły i środki PSP stanowiące COO WBO nie powinny pokrywać się z pozo-
stałymi siłami i środkami WBO. Kompanie szkolne i specjalistyczne grupy ratow-
nicze tworzone z sił i środków tych szkół funkcjonują w ramach COO. W zależno-
ści od sytuacji skład COO może być rozszerzony o inne podmioty KSRG na pod-
stawie stosownych porozumień lub umów z tymi podmiotami. Do składu WBO
mogą być w razie potrzeby włączane siły COO z obszarów innych województw
oraz stany osobowe szkół PSP. Siły i środki WBO kierowane są do działań ratow-
niczych na obszarze województwa. Siły i środki COO WBO stanowią siły własne
brygady do czasu zadysponowania ich przez Komendanta Głównego PSP, który
obok dowódcy COO WBO oraz osoby upoważnionej przez siebie, uprawniony
jest do użycia COO WBO w działaniach ratowniczych na terenie kraju, a w ra-
mach współdziałania lub pomocy humanitarnej nawet poza granicami RP (poza

308

J. Zarzycki – Krajowy system ratowniczo-gaśniczy...

kompaniami szkolnymi COO i specjalistycznymi grupami ratowniczymi tworzo-
nymi z sił i środków szkół PSP) na mocy zawartych porozumień, umów międzyna-
rodowych i innych obowiązujących zasad. Zmieniający się charakter zagrożeń
wymagających interwencji podmiotów ratowniczych obliguje interwencyjne jed-
nostki organizacyjne ochrony przeciwpożarowej, zwłaszcza PSP do zwiększania
nacisku na działania ratownicze realizowane przez strażaków posiadających prze-
szkolenie specjalistyczne w ramach specjalistycznych grup ratowniczych. Stąd też
w strukturze WBO mogą występować niżej wymienione specjalistyczne grupy
PSP [4].
– Wysokościowe — stosujące techniki alpinistyczne i wykorzystujące do działań

ratowniczych specjalistyczny sprzęt ratowniczy, w tym statki powietrzne pod-
czas ewakuacji zagrożonych ludzi z obiektów wysokich lub położonych na wy-
sokości, obiektów pływających, obiektów zalanych, bądź odciętych przez wodę,
z głębokich wykopów, rozpadlin, studni, tuneli itp. obiektów oraz podczas dzia-
łań ratowniczych w strefach, do których nie ma możliwości dotarcia standardo-
wymi metodami.

– Chemiczne — wykorzystujące do działań techniki i sprzęt specjalistyczny do:

ewakuacji ludzi i mienia ze stref skażonych, organizacji i prowadzenia punk-
tów dekontaminacyjnych, pomiarów i określeń skażeń substancji niebezpiecz-
nych, wyznaczania stref skażonych, neutralizacji, związania lub rozpuszczania
uwolnionych substancji niebezpiecznych, uszczelniania źródeł emisji substancji
niebezpiecznych, wykonywania innych czynności w strefach wymagających
pełnej izolacji ratowników.

– Techniczne — wykorzystujące do działań techniki i ciężki sprzęt specjalistyczny

do usuwania skutków: katastrof drogowych z uwalnianiem ludzi uwięzionych
w pojazdach, katastrof kolejowych z uwalnianiem ludzi uwięzionych w pocią-
gach, katastrof lotniczych, katastrof budowlanych z uwalnianiem ludzi uwięzio-
nych w obiektach, katastrof infrastruktury technicznej i komunalnej oraz do
udrażniania przejść dla ratowników w trakcie innych zdarzeń.

– Wodno-nurkowe — wykorzystujące do działań techniki i sprzęt wodno-nurkowy

podczas: ewakuacji ludzi, zwierząt i mienia z obiektów pływających, z obiektów
zalanych, bądź odciętych przez wodę, dostarczania ludziom odciętym przez wodę
artykułów niezbędnych do przeżycia, usuwania skażeń z wód śródlądowych,
przechwytywania obiektów pływających zerwanych z cum, prowadzenia gaśni-
czych działań ratowniczych podczas pożarów obiektów pływających oraz obiek-
tów hydrotechnicznych, zabezpieczania ujęć wody oraz innych istotnych obiek-
tów hydrotechnicznych przed skutkami skażeń i innych zagrożeń, wydobywa-
nia obiektów zatopionych stwarzających zagrożenie dla ludzi i środowiska, pro-
wadzenia innych prac podwodnych, w szczególności podczas działań przeciw-
powodziowych oraz podczas realizacji innych zadań wymagających użycia sprzę-
tu pływającego.

– Poszukiwawczo-ratownicze — stosujące techniki poszukiwawcze oraz wykorzy-

stujące do działań ratowniczych zwierzęta (psy ratownicze), a także sprzęt do
poszukiwania i ewakuacji osób zaginionych, zasypanych lub unieruchomionych
w wyniku katastrofy budowlanej, zawału, osunięcia ziemi lub innych awarii tech-
nicznych albo w następstwie klęsk żywiołowych oraz innych zdarzeń.

309

Polski Przegląd Medycyny Lotniczej nr 3 tom 15, lipiec-wrzesień 2009 rok

– Inne grupy wg lokalnych potrzeb wynikających z analizy zagrożeń i zabezpie-

czenia operacyjnego.
Siły i środki WBO należy tak wyposażyć i zaopatrzyć, aby zapewnić im moż-

liwość prowadzenia działań ratowniczych bez zaprowiantowania przez co naj-
mniej [4]:
– 36 godzin dla sił i środków COO,
– 12 godzin dla pozostałych sił i środków WBO.

Państwowa Straż Pożarna

Główną siłą wykonawczą w strukturze organizacyjnej PSP są JRG KP(M) PSP,

w ramach których mogą być wyodrębnione czasowe posterunki PSP, które wspól-
nie realizują zadania ratownicze na określonym obszarze chronionym w kraju. Na
bazie JRG KP(M) PSP w całym kraju utworzonych jest 127 odwodowych kompa-
nii gaśniczych, 43 specjalistyczne grupy ratownictwa chemiczno-ekologicznego,
32 specjalistyczne grupy ratownictwa wodno-nurkowego, 23 specjalistyczne gru-
py ratownictwa wysokościowego, które mogą prowadzić działania we współpracy
ze śmigłowcami, 12 specjalistycznych grup ratownictwa technicznego, 6 grup po-
szukiwawczo-ratowniczych wykorzystujących w działaniach ratowniczych m. in. psy
ratownicze, 1 specjalistyczna grupa ratownictwa radiologicznego. Dodatkowo prze-
szkoleni według programów szkoleń specjalistycznych ratownicy ze specjalistycz-
nych grup ratowniczych PSP wykonują podczas zdarzeń specjalistyczne czynności
ratownicze z użyciem sprzętu specjalistycznego. Podczas działań gaśniczych wyko-
rzystywany jest głównie sprzęt i samochody ratowniczo-gaśnicze wyposażone
w pompę pożarniczą, zbiornik na wodę i zazwyczaj sprzęt specjalny oraz dodatko-
we specjalne środki gaśnicze. W akcjach ratowniczych wymagających prowadze-
nia działań ratowniczych na wysokości wykorzystywane są samochody pożarnicze
z obrotowo zamontowaną wysuwaną drabiną mechaniczną z koszem lub bez ko-
sza ratowniczego albo samochody pożarnicze z obrotowo zamontowanym pod-
nośnikiem hydraulicznym i koszem ratowniczym składającym się z jednego sztyw-
nego lub teleskopowo wysuwanego elementu lub kilku takich elementów, lub z me-
chanizmu nożycowego, ewentualnie z kombinacji tych elementów, z drabiną lub
bez. Samochody ratownictwa technicznego, ze względu na swoje sprzętowe wypo-
sażenie umożliwiają prowadzenie akcji ratowniczych związanych z poszukiwaniem
i ratowaniem osób, usuwaniem skutków wypadków, awaryjnym odblokowywaniem
wejść oraz ratowaniem zwierząt. Samochody sprzętowe ratownictwa chemiczne-
go są wyposażone w środki ochrony indywidualnej i sprzęt do ograniczania szkód
w środowisku naturalnym. Umożliwiają prowadzenie akcji ratowniczych podczas
niebezpieczeństwa skażenia środowiska, wypadków z niebezpiecznymi środkami
chemicznymi, niebezpieczeństwa działania substancji radioaktywnych, niebezpie-
czeństwa zakażeń biologicznych oraz wypompowywania substancji. Samochody
dowodzenia wyposażone są w środki łączności i sprzęt do kierowania działaniami
ratowniczymi. Samochody do przewozu osób przystosowane są do transportu stra-
żaków i ich osobistego wyposażenia. Samochody zaopatrzeniowe to są przystoso-
wane do przewozu sprzętu lub środków gaśniczych w celu zaopatrywania zastę-
pów ratowniczych prowadzących działania ratownicze. Są jeszcze inne specjalne

310

J. Zarzycki – Krajowy system ratowniczo-gaśniczy...

pojazdy samochodowe przeznaczone do działań specjalistycznych związanych np.:
z wypadkami i katastrofami samolotów, działaniami na wodzie i pod wodą oraz
z wypadkami i katastrofami kolejowymi. Na wyposażeniu PSP są również konte-
nery wymienne specjalnego przeznaczenia, które mogą być nakładane na odpo-
wiedni pojazd i z niego zdejmowane. Do samochodów pożarniczych mogą być
doczepiane i ciągnione przyczepy o kreślonym przeznaczeniu, używane do trans-
portu osób i sprzętu. W grupie pojazdów pożarniczych mogą być także pojazdy
samochodowe pływające zdolne do poruszania się po lądzie i po wodzie, jak rów-
nież samochody ratownictwa medycznego wykonane zgodnie z wymaganiami
normy EN 1789, obsługiwane przez strażaków i przeznaczone do opieki nad oso-
bami poszkodowanymi i do ich transportu. Taki samochód może być wyposażony
w inne urządzenia związane ze swoistymi warunkami działania straży pożarnych
[5].

Ratownictwo medyczne

Ratownictwo medyczne w Polsce jest domeną systemu PRM. Jednostkami

współpracującymi z systemem PRM są służby ustawowo powołane do niesienia
pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, a szczególnie: jednostki
organizacyjne PSP, pozostałe jednostki ochrony przeciwpożarowej włączone do
KSRG, w górach w szczególności GOPR, na wodach w szczególności WOPR oraz
inne jednostki podległe lub nadzorowane przez ministra właściwego do spraw
wewnętrznych i Ministra Obrony Narodowej. Jednostkami współpracującymi z sys-
temem PRM mogą być społeczne organizacje ratownicze, które, w ramach swoich
zadań ustawowych lub statutowych, są obowiązane do niesienia pomocy osobom
w stanie nagłego zagrożenia życia, jeżeli zostaną wpisane do rejestru jednostek
współpracujących z systemem PRM [6]. KSRG i PSP ściśle współpracują z jed-
nostkami systemu PRM, jakimi są szpitalne oddziały ratunkowe (SOR – stanowią-
ce stacjonarne komórki organizacyjne szpitali w rozumieniu przepisów o zakła-
dach opieki zdrowotnej, udzielające świadczeń opieki zdrowotnej osobom w sta-
nie nagłego zagrożenia zdrowotnego) i zespoły ratownictwa medycznego (stano-
wiące mobilne jednostki PRM podejmujące medyczne czynności ratunkowe w wa-
runkach poza szpitalnych), w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego. Obec-
nie w kraju jest ok. 250 SOR i ponad 1200 samochodowych zespołów ratownic-
twa medycznego, z których największa część, bo ponad 1100 stacjonuje w jed-
nostkach ochrony zdrowia, ok. 80 w jednostkach organizacyjnych PSP i ok. 50
w pozostałych podmiotach ratowniczych.

Lotnicze zespoły ratownictwa medycznego funkcjonują w Polsce w ramach

Lotniczego Pogotowia Ratunkowego (LPR), które posiada statut Samodzielnego
Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej i podlega bezpośrednio ministrowi zdro-
wia i przez niego jest finansowane. Śmigłowce LPR tworzą Śmigłowcową Służbę
Ratownictwa Medycznego HEMS (

Helicopter Emergency Medical Service). W Pol-

sce istnieje 16 stałych baz HEMS i jedna sezonowa w Koszalinie (od 1 lipca do 31
sierpnia). Wszystkie bazy HEMS mają do dyspozycji po jednym śmigłowcu Mi-2
Plus, które mogą wykonywać loty wyłącznie w porze dziennej (w miesiącach zimo-
wych ok. 8,5 godziny), oraz wyłącznie z widocznością ziemi. Obecnie jedynym,
który może wykonywać loty całodobowo, jest śmigłowiec Augusta 109 Power sta-

311

Polski Przegląd Medycyny Lotniczej nr 3 tom 15, lipiec-wrzesień 2009 rok

cjonujący w bazie HEMS w Warszawie. W szczecińskiej bazie HEMS stacjonują
również samoloty sanitarne M-20 Mewa i dwa nowoczesne Piaggio P-180, które
latają z prędkością 800 km/h transportując codziennie pacjentów na odcinkach
powyżej 200 km. Zdarza się, że są wykorzystywane do transportu obywateli Polski
przebywających w innych państwach Europy i Euroazji w razie wypadków czy na-
głych zachorowań. Co roku jest kilka takich zagranicznych lotów. W LPR pracuje
ok. 90 lekarzy, 50 ratowników medycznych i 57 pilotów. LPR zapewnia 3 minu-
tową gotowość do startu w lotach do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego
zagrożenia życia podczas zdarzeń, jak również stwarza możliwość transportu bez-
pośrednio z miejsca zdarzenia lub wezwania do ośrodków specjalistycznych, ta-
kich jak oparzeniowe, replantacji kończyn czy tlenoterapii hiperbarycznej. Loty
HEMS realizowane są w obszarze o promieniu 60 km od miejsca stacjonowania
śmigłowca, w trybie 3-4 minutowej gotowości do startu oraz w obszarze o promie-
niu 100 km, w trybie 15 minutowej gotowości do startu. Loty bezpośrednio do
zdarzeń w górach realizowane są z gotowością startu 15 minut. Średnio śmigło-
wiec Mi-2 pokonuje odległość 60 km w ok. 20 min. Zgodnie z wcześniejszymi pla-
nami docelowo do 2009 r. ma powstać 18 stałych baz HEMS z 20 śmigłowcami,
zaś pełne zabezpieczenie kraju to 30 stałych baz HEMS. Obecnie trwają procedu-
ry przetargowe do zakupu 23 nowoczesnych śmigłowców ratunkowych Eurocop-
ter EC135. Nowe śmigłowce osiągają prędkość 240 km/h, czyli o 60 km/h są
szybsze od obecnych, co pozwoli na zdecydowane zwiększenie rejonów operacyj-
nych [7]. 31 lipca 2008 r. Komendant Główny PSP podpisał porozumienie z Dy-
rektorem LPR o zasadach współdziałania LPR z jednostkami ochrony przeciwpo-
żarowej, włączonymi do KSRG. Porozumienie obejmuje ścisłą współpracę w za-
kresie [8]:
– przygotowania i aktualizowania analiz gotowości operacyjnej oraz planów ra-

towniczych stanowiących zbiór procedur postępowania podczas organizowa-
nia i prowadzenia działań ratowniczych,

– opracowania i uzgodnienia odpowiednich procedur dotyczących możliwości

wykorzystania i dysponowania statków powietrznych LPR przez PSP,

– współdziałania podczas akcji ratowniczych wymagających wykorzystania spe-

cjalistów ds. ratownictwa, specjalistycznego sprzętu oraz podstawowych i spe-
cjalistycznych technik ratowniczych, szkolenia i treningu ratowniczego, a zwłasz-
cza:
– wspólnych ćwiczeń i manewrów mających na celu weryfikację i doskonale-

nie procedur ratowniczych oraz podnoszenie poziomu wyszkolenia,

– wymiany materiałów dydaktycznych i szkoleniowych,
– współpracy kadry instruktorskiej podczas organizowania i prowadzenia szko-

leń lub ćwiczeń oraz ich analizowania,

– wspólnego wykorzystania posiadanej sieci łączności radiowej oraz telefonicz-

nej PSP i LPR dla potrzeb współdziałania podczas prowadzenia akcji ratowni-
czych,

– wymiany doświadczeń w zakresie ratownictwa oraz w innych dziedzinach z za-

kresu ochrony ludności.
W trakcie prowadzonych wspólnych działań, PSP na wezwanie LPR zobowią-

zuje się do odpowiedniego przygotowania i zabezpieczenia wyznaczonych miejsc

312

J. Zarzycki – Krajowy system ratowniczo-gaśniczy...

do lądowań i startów śmigłowców HEMS. PSP zobowiązuje się również do udzie-
lenia pomocy zespołom HEMS w zakresie przemieszczania personelu medyczne-
go i poszkodowanych we wszystkich przypadkach tego wymagających. PSP i LPR
wspólnie opracują i wyznaczą miejsca przystosowane do lądowania i startów śmi-
głowców HEMS. LPR zobowiązuje się do codziennego informowania o gotowo-
ści operacyjnej oraz sprawdzania łączności radiowej z Wojewódzkimi Stanowiska-
mi Koordynacji Ratownictwa (WSKR) KW PSP. Powiadamianie o zdarzeniach oraz
dysponowanie sił i środków PSP lub LPR odbywać się będzie poprzez KCKRiOL
KG PSP, WSKR KW PSP, P(M)SK KP(M) PSP, dyspozytora krajowego LPR, a tak-
że oddział, filię lub załogę śmigłowca. W myśl porozumienia PSP będzie mogła
wezwać śmigłowiec LPR przez dyspozytora medycznego systemu PRM, w przy-
padku:
– stanu nagłego zagrożenia życia,
– gdy czas transportu droga lotniczą z miejsca zdarzenia osoby w stanie nagłego

zagrożenia życia, do SOR lub innego stosownego, jest krótszy od czasu trans-
portu innymi środkami lokomocji i może przynieść korzyść w dalszym procesie
leczenia,

– gdy wystąpią okoliczności, które mogą uniemożliwić lub istotnie opóźnić dotar-

cie do osoby w stanie nagłego zagrożenia życia.
Koszty użycia śmigłowca w wyżej określonych przypadkach pokrywa LPR.

KP(M) PSP, KW PSP lub KG PSP pokrywa koszty użycia śmigłowca w następują-
cych przypadkach:
– gdy inne środki transportu nie gwarantują skutecznego działania podczas pro-

wadzenia działań poszukiwawczych, a użycie śmigłowca zwiększa szansę odna-
lezienia i uratowania poszukiwanych,

– gdy zastosowanie śmigłowca w sposób oczywisty zwiększa skuteczność działań

ratowniczych (np. przez specjalistyczne grupy PSP) oraz bezpieczeństwo ra-
towników (np. przy zagrożeniu powodziowym),

– konieczności przewiezienia na miejsce zdarzenia strażaków ratowników, psów

ratowniczych PSP, sprzętu specjalistycznego, produktów leczniczych, wyrobów
medycznych, itp.
Koszty związane z udziałem śmigłowca LPR oraz sił i środków KSRG we wspól-

nych ćwiczeniach, szkoleniach oraz innych przedsięwzięciach ponosi każda ze stron
we własnym zakresie. Po wprowadzeniu do roku 2010 nowych śmigłowców Euro-
copter EC135, PSP będzie mogła zastosować śmigłowce LPR również w akcjach
związanych z ratownictwem wysokościowym. Obecnie trwają prace nad ustale-
niem wspólnych kanałów łączności między PSP i LPR, dzięki którym możliwe bę-
dzie koordynowanie z ziemi przez strażaków lądowania i startu śmigłowców LPR,
zwłaszczai w miejscach przygodnych.

Jednostki współpracujące z systemem PRM udzielają kwalifikowanej pierwszej

pomocy osobom znajdującym się w stanie nagłego zagrożenia życia. Kwalifiko-
waną pierwszą pomoc podczas zdarzeń w warunkach pozaszpitalnych, w celu ra-
towania osoby w stanie nagłego zagrożenia życia prowadzą uprawnieni strażacy
z jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz uprawnieni ratownicy z innych pod-
miotów włączonych do KSRG w sytuacjach:

313

Polski Przegląd Medycyny Lotniczej nr 3 tom 15, lipiec-wrzesień 2009 rok

– braku podstawowych lub specjalistycznych zespołów ratownictwa medycznego

na miejscu zdarzenia, mogącego udzielić medycznych czynności ratunkowych,

– braku możliwości wykorzystania podstawowych lub specjalistycznych zespo-

łów ratownictwa medycznego na miejscu zdarzenia, gdy dostęp do poszkodo-
wanych jest możliwy tylko dla strażaków-ratowników przy wykorzystaniu sprzę-
tu specjalistycznego,

– gdy zdarzenie ma cechy nagłego zagrożenia z dużą liczbą poszkodowanych,

którego skutki przekraczają możliwości ich opanowania w ramach rutynowej
działalności właściwych terytorialnie służb medycznych.
Zakres czynności wykonywanych przez ratownika KSRG, w tym strażaka PSP

w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy obejmuje [6]:
– resuscytację krążeniowo-oddechową, bezprzyrządową i przyrządową, z poda-

niem tlenu oraz zastosowaniem według wskazań defibrylatora zautomatyzowa-
nego,

– tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie ran,
– unieruchamianie złamań i podejrzeń złamań kości oraz zwichnięć,
– ochronę przed wychłodzeniem lub przegrzaniem,
– prowadzenie wstępnego postępowania przeciwwstrząsowego poprzez właści-

we ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, ochronę termiczną
osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,

– stosowanie tlenoterapii biernej,
– ewakuację z miejsca zdarzenia osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotne-

go,

– wsparcie psychiczne osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego,
– prowadzenie wstępnej segregacji medycznej.

Realizując zadania z zakresu kwalifikowanej pierwszej pomocy, strażak stosuje

środki ochrony indywidualnej, w szczególności rękawiczki jednorazowego użytku
oraz okulary lub przyłbicę. Strażacy PSP wyposażeni są w zestawy ratownictwa
medycznego – R1 przechowywane w torbie umożliwiającej transport w ręku, na
ramieniu lub na plecach.

Akcje ratownicze stwarzające w ocenie kierującego akcją ratowniczą (kierują-

cego działaniami ratowniczymi) ryzyko wystąpienia obrażeń wymagających pod-
jęcia medycznych czynności ratunkowych zabezpiecza zespół ratownictwa medycz-
nego inny niż pozostający w gotowości na danym terenie.

Wsparcie wojskowe w sytuacjach kryzysowych i klęskowych

KSRG wspomagają również służby mundurowe, a wśród nich przede wszyst-

kim policja oraz pododdziały i oddziały Sił Zbrojnych (SZ) RP. Głównymi zadania-
mi Policji podczas działań ratowniczych jest zapewnienie możliwości dojazdu do
miejsc zagrożonych podmiotom biorącym udział w działaniach ratowniczych, za-
bezpieczenie rejonów objętych ewakuacją ludności, ochrona mienia pozostawio-
nego przez osoby ewakuowane, zapewnienie odpowiedniej organizacji ruchu dro-
gowego, udostępnienie policyjnego transportu dla potrzeb zagrożonej ludności,
udostępnienie środków łączności do celów alarmowania i przekazywania komuni-
katów oraz wykonywanie poleceń kierującego działaniami ratowniczymi.

314

J. Zarzycki – Krajowy system ratowniczo-gaśniczy...

Zadania przewidziane dla PSP w komórkach i jednostkach organizacyjnych

podległych Ministrowi Obrony Narodowej albo przez niego nadzorowanych wyko-
nuje WOP, w której oprócz żołnierzy i pracowników wojska mogą pełnić służbę
także strażacy PSP (obecnie służbę w WOP pełni ponad 60 funkcjonariuszy PSP),
wyznaczeni za ich zgodą przez Komendanta Głównego PSP. Obecnie w ramach
WOP funkcjonuje inspektorat WOP, 10 delegatur WOP i prawie 100 wojskowych
straży pożarnych (WSP) zapewniających bezpieczeństwo ludziom, chroniących
mienie, a także zapewniających zachowanie gotowości bojowej wojsk. WSP wy-
stępują głównie na wojskowych lotniskach śmigłowców i samolotów, w tym lotni-
skach współużytkowanych z lotniskami cywilnymi, w portach wojennych, w skład-
nicach materiałów wybuchowych oraz materiałów pędnych i smarów, a także na
poligonach. W ostatnich latach liczba zdarzeń, w których biorą udział WSP wynosi
kilkanaście tysięcy w roku.

Jeżeli w sytuacji kryzysowej użycie innych sił i środków jest niemożliwe lub może

okazać się niewystarczające (o ile inne przepisy nie stanowią inaczej) Minister
Obrony Narodowej, na wniosek wojewody, może przekazać do jego dyspozycji
pododdziały lub oddziały SZ RP, wraz ze skierowaniem ich do wykonywania zadań
z zakresu zarządzania kryzysowego. Użycie pododdziałów lub oddziałów SZ RP
w sytuacji kryzysowej nie może zagrozić ich zdolności do realizacji zadań wynika-
jących z Konstytucji RP i ratyfikowanych umów międzynarodowych. W realizacji
zadań z zakresu zarządzania kryzysowego mogą uczestniczyć pododdziały i oddziały
SZ RP, stosownie do ich przygotowania specjalistycznego, zgodnie z wojewódz-
kim planem reagowania kryzysowego opracowanym przez wojewódzki zespół za-
rządzania kryzysowego i uzgodnionym z właściwymi organami wskazanymi przez
Ministra Obrony Narodowej. Pododdziały lub oddziały SZ RP mogą być przekaza-
ne do dyspozycji wojewody w składzie etatowym albo jako tworzone doraźnie zgru-
powania zadaniowe. Dowodzenie pododdziałami lub oddziałami SZ RP odbywa
się na zasadach określonych w regulaminach wojskowych i według procedur obo-
wiązujących w SZ RP. Do zadań i procedur pododdziałów lub oddziałów SZ RP
mających na celu zapobieganie sytuacjom kryzysowym, przygotowanie do przej-
mowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań oraz reagowanie
w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych należy m. in. współudział w moni-
torowaniu zagrożeń, wykonywanie zadań związanych z oceną skutków zjawisk za-
istniałych na obszarze występowania zagrożeń, wykonywanie zadań poszukiwaw-
czo-ratowniczych, ewakuowanie poszkodowanej ludności i mienia, wykonywanie
zadań mających na celu przygotowanie warunków do czasowego przebywania
ewakuowanej ludności w wyznaczonych miejscach, współudział w ochronie mie-
nia pozostawionego na obszarze występowania zagrożeń, izolowanie obszaru wy-
stępowania zagrożeń lub miejsca prowadzenia akcji ratowniczej, wykonywanie prac
zabezpieczających, ratowniczych i ewakuacyjnych przy zagrożonych obiektach
budowlanych i zabytkach, prowadzenie prac wymagających użycia specjalistycz-
nego sprzętu technicznego lub materiałów wybuchowych będących w zasobach
SZ RP, usuwanie materiałów niebezpiecznych i ich unieszkodliwianie, z wykorzy-
staniem sił i środków będących na wyposażeniu SZ RP, likwidowanie skażeń che-
micznych oraz skażeń i zakażeń biologicznych, usuwanie skażeń promieniotwór-
czych, wykonywanie zadań związanych z naprawą i odbudową infrastruktury tech-

315

Polski Przegląd Medycyny Lotniczej nr 3 tom 15, lipiec-wrzesień 2009 rok

nicznej, współudział w zapewnianiu przejezdności szlaków komunikacyjnych, udzie-
lanie pomocy medycznej i wykonywanie zadań sanitarnohigienicznych i przeciw-
epidemicznych oraz wykonywanie zadań ujętych w wojewódzkim planie reagowa-
nia kryzysowego [9]. Koordynowanie udziału pododdziałów lub oddziałów SZ RP
w realizacji powyższych zadań, w zależności od obszaru występowania zagrożeń,
zapewniają odpowiednio wojewoda, starosta i wójt (burmistrz lub prezydent mia-
sta). Organy te przekazują zadania dla oddziałów lub pododdziałów SZ RP wyłącz-
nie ich dowódcom. Koordynowanie obejmuje przedsięwzięcia mające na celu
sprawne włączenie pododdziałów lub oddziałów SZ RP do realizacji zadań z za-
kresu zarządzania kryzysowego, z uwzględnieniem czasu i miejsca ich użycia oraz
sposobu współdziałania z innymi podmiotami. O ile stan klęski żywiołowej jest
wprowadzony na obszarze większym niż jedno województwo działania ratownicze
lub prewencyjne wykonywane przez SZ RP powierza się do realizacji pododdzia-
łom lub oddziałom SZ RP, stosownie do ich przygotowania specjalistycznego na
podstawie krajowego planu reagowania kryzysowego, opracowanego przez Rzą-
dowy Zespół Zarządzania Kryzysowego i zatwierdzonego przez Radę Ministrów
[10].

Wsparcie zagraniczne w sytuacjach klęskowych

W Polsce w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu uczest-

niczą: PSP i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej oraz CPR i wojewódzkie
centrum powiadamiania ratunkowego (WCPR), Policja, jednostki systemu Pań-
stwowego Ratownictwa Medycznego, dyspozytorzy medyczni, i jednostki ochrony
zdrowia, Straż Graniczna, Morska Służba Poszukiwania i Ratownictwa oraz inne
właściwe w tych sprawach państwowe urzędy, agencje, inspekcje, straże i służby.

Z uwagi na coraz częściej występujące w Europie katastrofy naturalne noszące

znamiona klęski żywiołowej, Unia Europejska (UE) powołała do życia przed kilko-
ma laty Mechanizm Wspólnotowy wraz z Centrum Monitoringu i Informacji (MIC)
UE mające za zadanie niesienie pomocy ratowniczej państwu europejskiemu do-
tkniętemu zdarzeniem o charakterze katastrofalnym. Aktualnie w ramach Mecha-
nizmu współpracuje 27 państw członkowskich UE oraz państwa kandydujące, a tak-
że inne, takie jak Norwegia, Islandia i Lichtenstein. Lista modułów, które będą
tworzone przez państwa Mechanizmu na potrzeby zagranicznych działań ratowni-
czych jest następująca [11]:
– moduł pomp wysokiej wydajności,
– moduł oczyszczania wody,
– moduł średniej grupy poszukiwawczo-ratowniczej,
– moduł ciężkiej grupy poszukiwawczo-ratowniczej,
– moduł gaszenia pożarów lasów za pomocą helikopterów,
– moduł gaszenia pożarów lasów za pomocą samolotów gaśniczych,
– moduł wzmocnionego punktu medycznego,
– moduł wzmocnionego punktu medycznego z możliwością przeprowadzania

operacji,

– moduł szpitala polowego,
– moduł miasteczka namiotowego,

316

J. Zarzycki – Krajowy system ratowniczo-gaśniczy...

– moduł detekcji CBRN) (chemicznej, biologicznej, radiologicznej i nuklearnej)

i pobierania próbek materiałów CBRN do badania,

– moduł poszukiwania i ratownictwa w warunkach występowania zagrożenia

CBRN,

– moduł wsparcia technicznego.

Polska do tej pory zgłosiła do MIC następujące siły i środki, które mogą zostać

wysłane do udzielenia pomocy ratowniczej państwu z mechanizmu:
– 1 kompania gaśnicza (czas mobilizacji – do 10 godzin, samowystarczalność do

10 dni, liczebność kompanii od 95-240 osób),

– 1 kompania powodziowa (czas mobilizacji – do 10 godzin, samowystarczal-

ność do 10 dni, liczebność kompanii 70 osób),

– 2 grupy poszukiwawczo-ratownicze (czas mobilizacji – do 8 godzin, samowy-

starczalność do 10 dni, liczebność grupy od 24-50 osób),

– 1 grupa ratownictwa chemicznego (czas mobilizacji – do 10 godzin, samowy-

starczalność do 10 dni, liczebność grupy od 24-50 osób).
Aktualnie w PSP trwają prace nad utworzeniem kilku następujących polskich

modułów w ramach międzynarodowego wsparcia ratowniczego:
– moduł pomp wysokiej wydajności,
– moduł średniej grupy poszukiwawczo-ratowniczej,
– moduł ciężkiej grupy poszukiwawczo-ratowniczej.

Po uzyskaniu zgody Komisji Europejskiej, PSP chce również utworzyć niepełny

moduł CBRN (chemiczno-biologiczno-radiologiczno-nuklearny) sprowadzający się
do CRN. PSP zgłosiła również wniosek o rozszerzenie listy modułów o moduł ga-
szenia pożarów lasów przy użyciu sił i środków naziemnych.

System powiadamiania ratunkowego

Europejski numer alarmowy 112 został wprowadzony w 1991 r., w uzupełnie-

niu krajowych numerów alarmowych, aby ułatwić dostęp do służb alarmowych we
wszystkich państwach członkowskich UE. Od 1998 roku przepisy UE wymagają,
aby państwa członkowskie zapewniły obywatelom bezpłatne połączenia z jednoli-
tym europejskim numerem 112 na terytorium całego kraju, czy też za granicą na
terytorium UE ze wszystkich sieci stacjonarnych i komórkowych. Muszą one także
zapewnić sprawny system odbierania i załatwiania wezwań pod numerem 112.
Od 2003 r. operatorzy telefoniczni są zobowiązani udostępniać informacje służ-
bom alarmowym o miejscu, w którym znajduje się rozmówca, nawet jeśli dzwonią-
cy nie wiedzą, gdzie się znajdują lub nie są w stanie tego wyjaśnić. Obowiązek
wdrożenia w Polsce rozwiązań umożliwiających korzystanie z numeru 112 wynika
z postanowień Dyrektywy 2002/22/WE Parlamentu Europejskiego z dnia 7 mar-
ca 2002 r. w 

sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączno-

ści elektronicznej praw użytkowników (dyrektywa o usłudze powszechnej) [12 ].

Obecnie w Polsce istnieje ponad 100 powiatowych CPR funkcjonujących w ra-

mach powiatowych (miejskich) stanowisk kierowania PSP i kilka poza PSP, a ko-
lejnych kilkadziesiąt jest planowanych do wdrożenia w najbliższym czasie z nakła-
dów starostów oraz prezydentów miast. Docelowo ma powstać ok. 160 CPR (śred-
nio jedno na trzy powiaty). Zgłoszenia alarmowe 112 z telefonii stacjonarnej od-

317

Polski Przegląd Medycyny Lotniczej nr 3 tom 15, lipiec-wrzesień 2009 rok

biera obecnie 330 P(M)SK PSP, a 92 stanowiska z telefonii mobilnej. Poza PSP 5
Stanowisk Kierowania odbiera zgłoszenia alarmowe 112 z telefonii stacjonarnej
i 243 stanowiska (głównie Policji) z telefonii mobilnej. Zgodnie z treścią rozporzą-
dzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 17 września 2007 r.
w 

sprawie szczegółowej organizacji centrów powiadamiania ratunkowego (Dz. U.

Nr 178, poz. 1263) wydanym na podstawie ustawy z dnia 8 września 2006 r. o 

Pań-

stwowym Ratownictwie Medycznym, na terenie kraju powinno funkcjonować 16
CPR umiejscowionych w komórkach organizacyjnych Urzędów Wojewódzkich
(UW) właściwych w sprawach zarządzania kryzysowego [13]. Wojewódzkie CPR
(WCPR) powinny być zlokalizowane w miastach będących siedzibami wojewodów,
z wyjątkiem województwa mazowieckiego (Radom) i województwa warmińsko-
mazurskiego (Elbląg). Aby model oparty na 16 WCPR służący głównie wypełnie-
niu postanowień dyrektywy UE nie kreował rozwiązania alternatywnego dla obec-
nie już funkcjonującego systemu obsługi numeru 112 w postaci istniejących po-
wiatowych CPR oraz stanowisk kierowania służb obsługujących również pozosta-
łe numery alarmowe 998 i 999 - z inicjatywy ministra spraw wewnętrznych i ad-
ministracji podjęte zostały prace nad modyfikacją koncepcji numeru alarmowego
112 w postaci wdrożenia nowej koncepcji, zwanej SPR. Nowa koncepcja SPR za-
kłada poprawę bezpieczeństwa obywateli poprzez zapewnienie uzyskania szybkie-
go i skutecznego dostępu do służb ustawowo powołanych do niesienia pomocy
(PSP, jednostek systemu PRM oraz Policji) przy wykorzystaniu numerów alarmo-
wych, a także poprzez poprawę możliwości współdziałania tych służb [14].

Stanowiska przyjmowania zgłoszeń 112 powinny być zorganizowane w spo-

sób zapewniający bieżące współdziałanie ze SOR i zespołami ratownictwa me-
dycznego, w tym lotniczymi zespołami ratownictwa medycznego, jednostkami
ochrony przeciwpożarowej, innymi jednostkami ratowniczymi oraz GOPR i WOPR
polegające przede wszystkim na wymianie informacji o sytuacjach nadzwyczajnych
zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska. Możliwe będzie również przekierowanie
rozmowy lub utworzenie rozmowy konferencyjnej operatora z CPR w wojewódz-
twie X i operatora CPR w województwie Y np. ze względu na awarię któregoś
CPR lub ze względu na biegłe władanie któregoś operatora językiem dzwoniącego
cudzoziemca.

Obecnie w Polsce opracowywana jest także ogólnokrajowa koncepcja funkcjo-

nowania systemu e-call (elektronicznego powiadamiania o wypadkach drogowych)
zintegrowanego z systemem powiadamiania ratunkowego za pomocą numeru alar-
mowego 112. W ramach systemu e-call planowane jest m. in. montowanie w po-
jazdach silnikowych urządzeń, które w razie wypadku drogowego, gdy kierujący
pojazdem i pasażerowie nie będą w stanie powiadomić samodzielnie służb i pod-
miotów ratowniczych, wyślą sygnał o zdarzeniu do CPR, skąd informacja ta zosta-
nie przekazana do najbliższej jednostki ratowniczej.

Na poziomie regionalnym tworzone są również wojewódzkie sieci współdziała-

nia łączące wszystkie służby ratownicze w województwie. Sieć działa przy wykorzy-
staniu częstotliwości zarządzania kryzysowego. Pierwszy taki system wspólnej
łączności radiowej został uruchomiony kilka lat temu przez Komendę Stołeczną
Policji. Dziś dzięki policyjnej sieci radiowej w krótkim czasie z jednego stanowiska
dowodzenia można bezpośrednio łączyć się w danym województwie z WCZK, po-

318

J. Zarzycki – Krajowy system ratowniczo-gaśniczy...

wiatowymi centrami zarządzania kryzysowego (PCZK), PSP, pogotowiem ratun-
kowym, Policją, Dyżurnym Technicznym Miasta, Strażą Graniczną, Wojskiem Pol-
skim, a także pracującymi w terenie policjantami, strażnikami miejskimi oraz stra-
żakami. System tej sieci upraszcza przekazywanie informacji i skraca czas reakcji
na zagrożenia wywołane klęskami żywiołowymi, atakami terrorystycznymi lub ka-
tastrofami. Ponadto w przypadku województw granicznych możliwe jest połącze-
nie się bezpośrednio z policją kraju ościennego ułatwiając w ten sposób zwalcza-
nie przestępczości transgranicznej. Kolejnym województwem, w którym zaczęła
funkcjonować taka sieć łączności współdziałania jest lubuskie [14].

Podsumowanie

Podstawowym założeniem w budowie i rozbudowie KSRG jest stworzenie jed-

nolitego i spójnego układu podmiotów ratowniczych w taki sposób, aby można
było w każdym czasie i na każdym terenie kraju podjąć szybkie, sprawne, skutecz-
ne i bezpieczne każde działanie ratownicze. Konstrukcja KSRG zakłada, że zasady
realizacji podstawowych i specjalistycznych zadań ratowniczych są niezmienne i do-
stosowane do specyfiki wszelkiego rodzaju zdarzeń, w tym zdarzeń mnogich, ma-
sowych lub klęsk żywiołowych, kiedy siły i środki ratownicze są niewystarczające,
a organizowanie działań ratowniczych wymaga modyfikacji priorytetów oraz do-
konania uproszczeń w procedurach działania. KSRG zorganizowany jest na po-
ziomie powiatowym (wykonawczym) oraz wojewódzkim i krajowym spełniających
rolę wspomagającą i koordynującą w sytuacjach wymagających użycia sił i środ-
ków spoza obszaru danego powiatu lub województwa. Na poziomie powiatowym
wykonuje się wszystkie zadania KSRG, związane z obszarem powiatu z pomocą
KP(M) PSP i innych jednostek ochrony przeciwpożarowej mających siedzibę na
obszarze powiatu włączonych do KSRG, powiatowego, miejskich i gminnych ze-
społów zarządzania kryzysowego, innych służb, inspekcji, straży, instytucji, specja-
listów w sprawach ratownictwa, a także innych osób fizycznych i prawnych włą-
czonych do KSRG na podstawie umów cywilnoprawnych określających dobrowol-
ne wspomaganie KSRG nie tylko na poziomie powiatowym, ale również na pozio-
mie wojewódzkim i krajowym. Takie dobrowolne wspomaganie KSRG przez inne
podmioty może być poprzedzone uzgodnieniem współdziałania na obszarze po-
wiatu ze starostą, na obszarze województwa z wojewodą, a na obszarze kraju z Ko-
mendantem Głównym PSP.

Wprowadzona przez ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpo-

żarowej i o Państwowej Straży Pożarnej [1,15] forma ochrony ludzi (życia i zdro-
wia), mienia i środowiska przed wszelkimi zagrożeniami wynikającymi z praw przy-
rody i rozwoju cywilizacji technicznej opiera się na scentralizowanym KSRG, któ-
rego bazą jest PSP jako wiodąca służba ratownicza w kraju. PSP posiadająca w swo-
ich szeregach 30,5 tys. funkcjonariuszy, poza zadaniami profilaktycznymi związa-
nymi z rozpoznawaniem zagrożeń pożarowych i innych miejscowych zagrożeń oraz
nadzorem nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych wykonuje m. in.
zadania operacyjno-ratownicze związane z organizowaniem i prowadzeniem ak-
cji ratowniczych w czasie pożarów lub likwidacji innych miejscowych zagrożeń,
w tym również o charakterze klęskowym. PSP wykonuje także pomocnicze spe-

319

Polski Przegląd Medycyny Lotniczej nr 3 tom 15, lipiec-wrzesień 2009 rok

cjalistyczne czynności ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych lub likwidacji miej-
scowych zagrożeń w ramach udzielanej pomocy innym służbom ratowniczym, prze-
strzegając wskazań lub instrukcji osób kierujących tymi służbami. W ostatnich la-
tach PSP wraz z innymi jednostkami ochrony przeciwpożarowej bierze udział co
rok w ponad 400 tys. zdarzeń związanych z pożarami, awariami technicznymi,
wypadkami i katastrofami komunikacyjnymi oraz fałszywymi alarmami.

Piśmiennictwo

1. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991r. o 

ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr

81, poz. 351, z późn. zm).

2. Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 14 wrze-

śnia 1998 r. w 

sprawie zakresu, szczegółowych warunków i trybu włączania

jednostek ochrony przeciwpożarowej do krajowego systemu ratowniczo-ga-
śniczego (Dz. U. Nr 121, poz. 798).

3. Rozporządzenia ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 12 listo-

pada 2002 r. w 

sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień spe-

cjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez
inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługują-
cych ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowni-
czej (Dz. U. Nr 193, poz. 1624).

4. Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 29 grud-

nia 1999 r.

w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu

ratowniczo-gaśniczego (Dz. U. Nr 11, poz. 1311) – funkcjonuje do 27 stycznia
2011 r.

5. Polska norma PN-EN 1846-1:

Samochody pożarnicze (podział i oznaczenie),

czerwiec 2000.

6. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o 

Państwowym Ratownictwie Medycznym

(Dz. U. Nr 191, poz. 1410 z późn. zm.).

7. Popławski M.:

HEMS – pomoc z nieba, Przegl. Pożarniczy 2008, 6..

8. Porozumienie zawarte w dniu 31 lipca 2008 r. pomiędzy Komendantem Głów-

nym PSP a Dyrektorem LPR w sprawie zasad współdziałania LPR z jednost-
kami ochrony przeciwpożarowej, włączonymi do krajowego systemu ratow-
niczo-gaśniczego.

9. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 lutego 2003 r. w 

sprawie szczegó-

łowych zasad udziału pododdziałów i oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospoli-
tej Polskiej w zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu (Dz.
U. Nr 41, poz. 347).

10. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o 

zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89,

poz. 590).

11. Kędra M.:

Moduły – sposób na przetrwanie megakatastrofy, Przegl. Pożarni-

czy 2008, 6.

320

J. Zarzycki – Krajowy system ratowniczo-gaśniczy...

12. Dyrektywa 2002/22/WE Parlamentu Europejskiego z dnia 7 marca 2002 r.

w 

sprawie usługi powszechnej i związanych z sieciami i usługami łączności

elektronicznej praw użytkowników (dyrektywa o usłudze powszechnej).

13. Rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych i administracji z dnia 17 wrze-

śnia 2007 r. w 

sprawie szczegółowej organizacji centrów powiadamiania ra-

tunkowego (Dz. U. Nr 178, poz. 1263).

14. Serwis informacyjny na stronie internetowej: mswia.gov.pl oraz straz.gov.pl.

15. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991r. o 

Państwowej Straży Pożarnej (Dz. U. Nr

88, poz. 400, z późniejszymi zmianami).

Nadesłano: 17.01.2009 r.
Zaakceptowano do publikacji: 30.05.2009 r.