Ćwiczenie nr 1

Temat:

Wprowadzenie do epidemiologii.

Podstawowe pojęcia i zakresy badań

współczesnej epidemiologii.

Definicje i przyczyny niepełnosprawności.

Promocja zdrowia. Profilaktyka. Znaczenie

wybranych czynników środowiska na

zdrowie jednostki i populacji. Triada

epidemiologiczna.

Autor: dr n. med. Halina Piecewicz-Szczęsna

Katedra i Zakład Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Literatura

1.

Jędrychowski W.: Epidemiologia w medycynie

klinicznej i zdrowiu publicznym.

Wyd. UJ, Kraków 2010.

2.

Jędrychowski W.: Podstawy epidemiologii. Metody badań

oraz materiały ćwiczeniowe. Wyd. UJ, Kraków 2002.

3.

Jędrychowski W.: Epidemiologia. Wprowadzenie. Metody

badań. PZWL, Warszawa 1999.

4.

Holzer J.: Demografia. PWE, Warszawa 2003.

Moja propozycja – „Epidemiologia w pigułce”

1.

Leksykon epidemiologiczny. PZH, Warszawa 2008.

Propozycje łatwo dostępne:

w Internecie

1. Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013r.

Wyniki badań. GUS, Warszawa 2014.

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_podst_inf_o_rozwoju_dem_pl_d

o_2013.pdf

2. Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania. PZH, Warszawa

2012.

http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/statystyka/Raport_stan

u_zdrowia_2012.pdf

3. Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS, Warszawa 2011.

http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/ZO_stan_zdrowia_2009.pdf

4. Meldunki Epidemiologicznie Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego.

http://www.pzh.gov.pl/page/index.php?id=10

5. Stan sanitarny kraju 2012 GIS

http://www.gis.gov.pl/ckfinder/userfiles/files/Stan%20Sanitarny%20za%20

rok%202012_www.pdf

6. BeagleholeR. , Bonita R.: Podstawy Epidemiologii. WHO Genewa 1993:

http://whqlibdoc.who.int/publications/1993/8386052716_pol.pdf

lub nowsza wersja angielska z 2006:

http://whqlibdoc.who.int/publications/2006/9241547073_eng.pdf

W Bibliotece UM

5.

Jabłoński L. (red.): Epidemiologia. Wyd. Folum, Lublin 1999.

„I hate definitions

”

- Benjamin Disraeli (1804-1881)

Epidemiologia

grec. epi – „nad”, demos – „ludność”, logos-

„nauka”

lub
grec. epidemia – „choroba nagminna”; logos –

„nauka”

Epidemiologia

-

dział nauki, który zajmuje się badaniem

wpływu różnych czynników i warunków środowiskowych na

częstość i rozpowszechnienie się chorób zakaźnych i

niezakaźnych lub problemów zdrowotnych

(wg Maxcy‘ego).

-

nauka o występowaniu i uwarunkowaniach chorób, zaburzeń

zdrowia i zjawisk zdrowotnych w określonych populacjach

ludzkich oraz system działań wykorzystujących uzyskane

informacje do zmniejszenia problemów zdrowotnych w

populacji

(wg Lasta).

-

dział medycyny, nauka o przyczynach i prawach powstawania

oraz szerzenia się wszystkich chorób w populacji ludzkiej, o

ich natężeniu i zapobieganiu im

(L. Jabłoński, 2002, AM w Lublinie).

-

nauka i dział medycyny praktycznej zajmująca się badaniem

występowania i szerzenia się chorób oraz różnorodnych

stanów epidemiologicznych w populacji ludzi, badaniem

czynników i warunków wpływających na ich powstanie i

rozmieszczenie, a także metodami ich zwalczania i

zapobiegania lub eliminacji

(Leksykon epidemiologiczny, 2008, PZH).

Epidemiologia

-

nauka o rozpowszechnieniu, czyli o

częstości występowania i rozmieszczenia

chorób, inwalidztwa, zgonów i

ewentualnych innych zjawisk

biologicznych w populacjach ludzkich oraz

o czynnikach wpływających na ich

rozmieszczenie lub warunkujących ich

występowanie.

Określając rozmiary problemów

zdrowotnych społeczeństwa,

epidemiologia służy do oceny wyników

działalności leczniczej i profilaktycznej

(Kostrzewski J.).

Główne zadania epidemiologii

-

ocena stanu zdrowia populacji;

-

stworzenie naukowych podstaw

zwalczania chorób poprzez określone

programy ochrony zdrowia społecznego.

Podmiotem badania w epidemiologii jest

populacja ludzka.

Populację tę można zdefiniować w terminach geograficznych lub

innych, na przykład jako określoną grupę pacjentów szpitalnych lub

pracowników zakładu pracy tworzących jednostkę badania.

Cele epidemiologii:

•

badanie stanu zdrowia populacji i jego dynamiki,

•

ocena częstości występowania chorób, zakażeń,

•

poszukiwanie czynników etiologicznych,

związków między chorobą a narażeniem na

czynniki ryzyka,

•

badanie skutków występowania choroby,

•

opracowanie zasad profilaktyki,

•

po wprowadzeniu w życie – monitorowanie,

•

określenie efektywności, kosztów, strategii

ochrony zdrowia.

Działy epidemiologii

•

Epidemiologia ogólna

•

Epidemiologia szczegółowa

•

Epidemiologia historyczna

•

Epidemiologia opisowa

•

Epidemiologia doświadczalna

•

E. chorób zakaźnych

•

E. środowiskowa

•

E. katastrof i in.

Definiowanie zdrowia

(salubritas, health)

•

jest to dynamiczny proces odnoszący się do

„pełnego fizycznego, psychicznego i społecznego

dobrostanu człowieka, a nie wyłącznie brak

choroby czy niedomagania”

(według ekspertów WHO)

•

„jak najdłuższa możliwość samodzielnego i

twórczego życia bez choroby i niepełnosprawności,

ale i nawet z nimi jeżeli nie da się ich

wyeliminować”.

(Światowe Zgromadzenie Zdrowia, Alma-Atta,

1977r.)

•

jako „potencjał jednostkowy i społeczny”; zdrowie

nie jest celem, lecz środkiem, potencjałem, dzięki

któremu człowiek w zdrowiu i chorobie ma szansę

na poprawę jakości swego życia

(Ottawa, 1986 r.)

Czynniki ryzyka

- to zjawiska, które mogą z wysokim

prawdopodobieństwem i będą oddziaływać na

poziom zdrowia jednostki i populacji.

Powinny być dobrze scharakteryzowane i

opisane. Do podstawowych można zaliczyć:

•

Czynniki makrośrodowiskowe

(zmiany sezonowe, zjawiska

zachodzące w atmosferze, wahania stabilizacji społecznej

),

•

Czynniki mikrośrodowiskowe

(rodzina, sytuacja bytowa,

miejsce zamieszkania, rodzaj wykonywanej pracy).

Czynniki wpływające na

zdrowie społeczeństwa

1.

prozdrowotny styl życia ponad 50%,

2.

uwarunkowania genetyczne 15%,

3.

działania środowiska fizycznego w 10%,

(1+2+3=75%, co oznacza to, że w 75% od wiedzy zdrowotnej,wyborów

i postępowania prozdrowotnego i profilaktycznego osoby),

4.

działania środowiska społecznego w

15%,

5.

opieka zdrowotna tylko ok. 10%.

Źródło: Raport Lalonda

c.d. Czynniki wpływające na

zdrowie społeczeństwa

•

medycyna naprawcza ma najmniejszy udział, bo

tylko 3%,

•

dostępność świadczeń w podstawowej opiece

zdrowotnej – to 15%,

•

dochód narodowy determinujący styl życia ma

największą moc sprawczą - 70%,

•

środowisko fizyczne w 12% stanowi o dobrym

stanie zdrowia społeczeństwa.

prace badawcze opublikowane przez WHO

Środowisko

czynniki gospodarza swoiste czynniki

chorobotwórcze

TRIADA

EPIDEMIOLOGICZNA

Obecnie wychodzi się z założenia, że

wystąpienie choroby nie można wiązać tylko

z jednym czynnikiem, lecz że stan ten jest

rezultatem interakcji.

Współdziałanie czynników

•

Addytywny – sumowanie efektów działania

biologicznego dwóch (lub więcej) czynników;

•

Synergistyczny – skutek współdziałania dwóch

(lub więcej) czynników jest znacznie większy od

prostego sumowania ich następstw;

•

Antagonistyczny – działanie jednego czynnika

„chroni” przed szkodliwym działaniem innego lub

ogranicza szkodliwe działanie.

Oddziaływanie czynników szkodliwych

na zdrowie a profilaktyka

•

Osiągnięcia cywilizacyjno-

techniczne

•

Czynnik(i) etiologiczne choroby

•

Drogi i mechanizmy działania

czynnika na populacje

•

Skutki zdrowotne, społeczne,

ekonomiczne

•

Skutki wewnątrzpaństwowe i

zewnątrzpaństwowe

Przewidywania i łagodzenia skutków

negatywnego działania. Ochrona

środowiska.

Izolacja i niszczenie czynnika

szkodliwego, metody ochrony przed

jego działaniem.

Przerwanie dróg szerzenia się

zakażeń i blokowanie działania

czynnika w organizmie.

Szeroki zakres profilaktyki swoistej

(celowanej) i nieswoistej (ogólnej).

Prognozowanie, opracowanie planów

rozwoju ekonomiczno- społecznego

Choroba

- ogólne określenie każdego odstępstwa

od stanu określanego jako pełnia zdrowia

organizmu.

Dokładne sprecyzowanie stanu

określanego jako choroba jest równie

trudne jak określenie stanu pełni zdrowia,

gdyż podlega subiektywnej ocenie.

Definicje choroby:

Definicja z Polskiego Słownika Medycznego:

Choroba to „reakcja ustroju na

działanie czynnika chorobotwórczego,

prowadząca do wyczerpania zdolności

adaptacyjnych ustroju, do zaburzeń

współdziałania narządów i tkanek, a w

następstwie do zaburzeń czynnościowych i

zmian organicznych w tkankach”.

Jednostka chorobowa

– to „związany ze sobą zespół

niekorzystnych dla organizmu

objawów o znanym, określonym

składzie, znanej patogenezie i

znanym obrazie zmian

patomorfologicznych”

Jabłoński L.

Kolejność i skutki działania

czynników chorobotwórczych

Czynnik etiologiczny

(biologiczne, chemiczne, mechaniczne, genetyczne)

Mechanizmy działania

(zab. przemiany materii w komórkach, zab. funkcji narządów

wewnętrznych, przerwanie ciągłości tkanek)

Skutki działania
(choroba o przebiegu ostrym, przewlekłym)

Następstwa (społeczne)
(wyzdrowienie, inwalidztwo, zgon)

Klasyfikacja następstw choroby

wg ICIDH

Choroba uszkodzenie

niepełnosprawność upośledzenie

(inwalidztwo)

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

Niepełnosprawność jest określonym stanem zdrowia

człowieka, który trudno jednoznacznie określić i

zdefiniować.

Osoby te charakteryzują różne sytuacje zdrowotne

ściśle związane z określonymi sytuacjami społecznymi,

występującymi w mikro- i makro środowisku. Bardzo

trudne jest, a często nawet niemożliwe wyznaczenie w

szeregu chorób granicy pojawiania się już cech
niepełnosprawności!

Łatwiej jest wyznaczyć te granicę w chorobach,

w których występowanie objawów jest ostre,

w porównaniu z chorobami o przebiegu

przewlekłym, kiedy to początek choroby jest

trudno uchwytny. Sprawia to, że granice

poziomu zdrowia i poszczególnych objawów

chorobowych są zatarte, w związku z czym

bardzo trudne do określenia zakresu niepełnej

sprawności.

Niepełnosprawność

– oznacza stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy,

powodujący trwałe lub okresowe utrudnienie,

ograniczenie, bądź uniemożliwienie egzystencji.

Źródło: Ustawa o pomocy społecznej 2004r.

-

jakiekolwiek ograniczenia działania człowieka

bądź brak (w wyniku uszkodzenia) zdolności

wykonywania czynności w sposób normalny lub

w zakresie powszechnie uważanym za normalny.

Źródło: Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń,

Niepełnosprawności i Inwalidztwa

Inwalidztwo niepełnosprawność

Inwalidztwo - niedogodność ograniczająca lub

uniemożliwiająca wypełnianie roli życiowej w

stopniu uznanym za normalny. W jego efekcie

obserwujemy ograniczenie lub uniemożliwienie

pełnej integracji ze społeczeństwem.

Źródło: Międzynarodowa Klasyfikacja Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Inwalidztwa

W krajach Unii Europejskiej przyjęta
definicja osoby niepełnosprawnej:

jest to osoba, która z powodu urazu, choroby

lub wady wrodzonej ma duże trudności albo nie

jest zdolna wykonywać czynności, które osoba

w tym samym wieku zazwyczaj jest zdolna

wykonywać.

Według ekspertów Organizacji Narodów Zjednoczonych

osoba niepełnosprawna oznacza człowieka nie

mogącego samodzielnie, częściowo lub całkowicie

zapewnić sobie możliwości normalnego życia,

indywidualnego lub społecznego, na skutek

wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności

fizycznych lub psychicznych.

Przyczyny niepełnosprawności

•

W ocenie stopnia niepełnosprawności, potrzeb

medycznych i społecznych a także perspektyw

zdrowotnych bardzo ważna jest przyczyna niepełnej

sprawności.

•

Najogólniej przyczyny niepełnosprawności

można podzielić na dwie duże grupy. Pierwsza

grupa - to przyczyny nabyte, do których

zaliczane są choroby oraz urazy, wypadku i

zatrucia. Druga grupę przyczyn stanowią

choroby genetyczne i następstwa wad

wrodzonych.

c.d. Przyczyny niepełnosprawności

(podział na 4 grupy)

1.

Wiodącą przyczyną naruszenia sprawności organizmu

wśród osób niepełnosprawnych są choroby nabyte i ich

następstwa. Dotyczą one około 80% osób zaliczanych do

tej populacji.

2.

Drugie miejsce w strukturze przyczyn

niepełnosprawności stanowią urazy, wypadki i zatrucia

(około 12% osób).

3.

Następstwa wad wrodzonych i choroby genetyczne

dotyczą około 6% osób w populacji niepełnosprawnych.

4.

U około 2% osób stwierdza się tzw. niepełnosprawność

skojarzoną, a więc wystąpienie więcej niż jednej przyczyny

prowadzącej do dysfunkcji organizmu.

Przyczyny zwiększania się liczby osób
niepełnosprawnych w Polsce

:

•

Wzrost liczby osób w starszym wieku i starzenie się

populacji.

•

wypadków, urazów, i zatruć.

•

chorób stawów, układu mięśniowo – kostnego i

tkanki łącznej.

•

chorób cywilizacyjnych, tj.: cukrzyca, choroby

układu krążenia, nowotwory, choroby nerwowe i

psychiczne oraz inne

•

chorób genetycznych i następstw wad wrodzonych.

Przyczyny zwiększania się liczby

osób niepełnosprawnych w świecie

•

+ slajd 34

•

Choroby związane z patologiami społecznymi, takimi jak:

alkoholizm, nałóg palenia tytoniu, zażywanie

narkotyków, lekomania, samobójstwa, przemoc.

•

Choroby związane z czynnikiem ubóstwa i biedy,

np. gruźlica płuc, niektóre choroby zakaźne,

niedożywienie i inne.

c.d. Przyczyny zwiększania się liczby osób

niepełnosprawnych w świecie

•

Nowe zagrożenia, np. zakażenia wirusem HIV, choroba

AIDS, choroba Creutzfelda-Jakoba (zakażenia

prionowe), zawlekanie chorób zakaźnych z różnych

części świata i inne, trudne do przewidzenia.

•

Niepełnosprawność, będąca pochodną dużych

kataklizmów i katastrof, epidemie, wojny.

Niepełnosprawni na świecie

•

10% osób o różnym stopniu i rodzaju

niepełnosprawności.

•

80% z nich żyje w ubogich krajach i ponad połowa

nie ma dostępu do podstawowych udogodnień dla

niepełnosprawnych.

Niepełnosprawni w Polsce wg danych GUS

Lata

Niepełnosprawni w %

1978

ok. 12% (wg samooceny

– Nar. Spis

Powsz. - badania

całościowe)

1988

ok. 14% (wg samooceny

– Nar. Spis.

Powsz. - badania

całościowe)

2002

14,3 % (wg samooceny

– Nar. Spis.

Powsz.

– badania całościowe)

2005

16%

ogółu społeczeństwa (wg danych

Eurostatu - dane dotyczą tylko osób w

wieku produkcyjnym).

2009

Ok.

25%

(badania

na próbie

reprezentatywnej – dane dotyczą osób

od 15rż.)

Niepełnosprawność biologiczna według

kryterium unijnego

(wg samooceny)

w Polsce w

końcu 2009 r.

wg danych GUS – grupa reprezentatywna

•

Ograniczając się wyłącznie do populacji osób dorosłych

(w wieku 15 lat i więcej), wskaźnik wyrósł i wyniósł

prawie do 25%, kształtuje się on na nieco niższym

poziomie niż średnia unijna (prawie 26%).

•

W porównaniu: 2002r. – 14,2% włącznie z dziećmi; 2005

– 16% (dane dotyczą tylko osób w wieku

produkcyjnym).

•

W wielu krajach Europy środkowej i wschodniej udział

osób niepełnosprawnych biologicznie jest dużo wyższy

niż w Polsce, np. w Estonii i na Węgrzech blisko 29%, na

Łotwie – 31%, a na Słowacji blisko 33%.

Źródło: Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS 2011

Liczba osób niepełnosprawnych (prawna i

biologiczna) według kryteriów unijnych,

GUS i ZUS w Polsce pod koniec 2009r.

•

W zależności od przyjętego kryterium

niepełnosprawności biologicznej populacja osób

niepełnosprawnych w Polsce wg kryterium GUS może

liczyć od 5,3 mln osób (osoby niepełnosprawne

prawnie + osoby, które deklarowały poważne

ograniczenia)

•

do 9 mln osób (wg kryteriów unijnych + każdy kto

deklarował jakiekolwiek ograniczenia).

Źródło: Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS 2011

Uwaga: dane dotyczą osób, które posiadają orzeczenie prawne lub/i

ograniczoną zdolność wykonywania czynności, ale tylko w stopniu

poważnym.

Źródło: Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS 2011

Uwaga: dane dotyczą osób, które posiadają orzeczenie prawne lub/i

ograniczoną zdolność wykonywania czynności, ale tylko w stopniu

poważnym.

Źródło: Stan zdrowia ludności Polski w 2009r. GUS 2011

Główne przyczyny chorobowe w

pierwszorazowych orzeczeniach o

niezdolności do pracy do celów rentowych

(2007r.)

1)

Choroby układu krążenia – ok. 24%;

2)

Nowotwory – 20%;

3)

Ch. układu kostno-stawowego –ok. 20%;

4)

Zaburzenia psychiczne – ok. 15%;

5)

Choroby układu nerwowego – ok. 8%;

6)

Choroby układu oddechowego - ok. 4%.

Kategorii przejęte w orzecznictwie o

niepełnosprawności

1.

Całkowita niezdolność do pracy i

samodzielnej egzystencji

2.

Całkowita niezdolność do pracy

3.

Częściowa niezdolność do pracy

4.

Uprawnienie do świadczenia

rehabilitacyjnego

Niepełnosprawność w Polsce –

stopnie niepełnosprawności



20,5% osób ma orzeczenie o znacznym stopniu

niepełnosprawności,



38,1% - o umiarkowanym,



37,6% - o lekkim.

Absurdy

Absurdy

Promocja zdrowia

-

to proces umożliwiający każdemu

człowiekowi zwiększenie oddziaływania na

własne zdrowie w sensie jego poprawy i

potęgowania.

Na podstawie: First International Conference

on Health Promotion, Ottawa, 21 November 1986

Promocja zdrowia ma obejmować

wszystkich ludzi i dotyczyć ich

codziennego życia.

Znaczenie PZ

– zwiększenie świadomości i wiedzy społeczeństwa

nt. zdrowia, a w tym dostrzeganie zagrożeń,

propagowanie zdrowia jako wartości,

odpowiedzialności człowieka za swoje zdrowie

dążenie do równowagi między człowiekiem a

otoczeniem i in.

Główne zadania promocji zdrowia - publiczny

udział w określaniu problemów, podejmowanie

decyzji dotyczącej poprawy lub zmiany

czynników warunkujących zdrowie.

Działania prozdrowotne zależą od:

•

Wiedzy każdej jednostki społeczeństwa o

uwarunkowaniach jej zdrowia oraz umiejętności

dokonywania właściwych wyborów, w tym od wiedzy

decydentów i producentów w zakładach przemysłowych i

rolnych i in.

•

Woli zainteresowanego, czyli chęci zachowań

prozdrowotnych i ścisłej realizacji (dokładności) tych

zachowań.

Działania prozdrowotne zależą od:

•

Materialnych możliwości realizacji (warunki ekonomiczne i

prawne ochrony własnego zdrowia i wymagania tej

ochrony od ogniw państwowych.

•

Umiejętności i możliwości organizacji działań

promocyjnych przez służbę zdrowia i jej wyspecjalizowane

kadry.

Do podstawowych działań promocji

zdrowia zalicza się obecnie trzy

nierozłączne elementy:

•

edukację zdrowotną,

•

zapobieganie chorobom,

•

lokalna politykę zdrowotną.

Profilaktyka

-

są to działania w zakresie przeciwdziałania

rozwojowi choroby, przerwania lub

zahamowania dalszego rozwoju choroby w

stadium przedklinicznym lub w stadium

klinicznym.

Celem profilaktyki jest podjęcie szybkich i

skutecznych działań przywracających zdrowie,

ma ona również na celu zahamowanie postępu

lub powikłań już istniejącej choroby.

Poziomy (fazy) profilaktyki

•

Profilaktyka pierwotna (I fazy) - mająca na celu

zapobieganie chorobie poprzez kontrolowanie

czynników ryzyka, w odniesieniu do osób

narażonych na czynniki ryzyka.

•

Profilaktyka wtórna (II fazy) - zapobieganie

konsekwencjom choroby poprzez jej wczesne

wykrycie i leczenie (przesiewowe badania

skriningowe mające na celu wykrycie osób chorych)

oraz

obniżanie zaburzeń funkcjonalności

organizmu jako następstwa określonej

choroby.

•

Profilaktyka III fazy (rehabilitacyjna), której

działania zmierzają w kierunku zahamowania

postępu choroby oraz ograniczeniu powikłań.

Rodzaje profilaktyki

PIERWSZORZĘDOWA

Ogół populacji

akcent na czynniki ryzyka

DRUGORZĘDOWA

Grupy ryzyka + wczesne

wykrywanie i leczenie

TRZECIORZĘDOWA

Leczenie i rehabilitacja

Programy specjalistyczne

Punkty konsultacyjne
Grupy wsparcia