Higienistka_stomatologiczna_322[03].O1.04

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Ocena podstawowych parametrów życiowych

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa i pomoc w wybranych stanach

nagłego zagrożenia życia

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Rany, krwotoki, złamania – zasady postępowania

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Złamania i zwichnięcia w obrębie twarzoczaszki

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

z zakresu udzielania pierwszej pomocy.

W poradniku zamieszczono:

–

wymagania wstępne, umiejętności jakie powinien posiadać uczeń przed przystąpieniem
do realizacji programu jednostki modułowej,

–

cele kształcenia, umiejętności jakie uczeń opanuje podczas realizacji programu jednostki
modułowej,

–

materiał nauczania, w którym zawarte są niezbędne treści teoretyczne, umożliwiające
udzielanie pierwszej pomocy,

–

pytania sprawdzające, które umożliwią ocenę przygotowania do wykonania ćwiczeń,

–

ćwiczenia, które zawierają: polecenie, sposób wykonania, wykaz materiałów do
wykonania

ćwiczenia oraz pomagają ukształtować umiejętności praktyczne

i zweryfikować nabytą wiedzę teoretyczną,

–

sprawdzian postępów, który pomoże ocenić poziom wiedzy po wykonaniu ćwiczeń,

–

sprawdzian osiągnięć, który po zrealizowaniu programu jednostki modułowej, pozwoli
ocenić poziom nabytych umiejętności,

–

wykaz literatury.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1.
2.

Schemat układu jednostek modułowych

322[03].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej, ochrony

środowiska

322[03].O1

Podstawy zawodu

322[03].O1.02

Nawiązywanie i utrzymywanie

kontaktów międzyludzkich

322[03].O1.03

Analizowanie budowy, fizjologii

i patofizjologii narządu żucia

322[03].O1.04

Udzielanie pierwszej pomocy

322[03].O1.05

Stosowanie przepisów prawa i zasad

ekonomiki w ochronie zdrowia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

–

rozróżniać rodzaje wad zgryzu,

–

rozwiązywać problemy,

–

komunikować się z osobami w różnym wieku,

–

stosować zasady higieny jamy ustnej,

–

współpracować w grupie,

–

korzystać z różnych źródeł informacji,

–

posługiwać się podstawową terminologią stomatologiczną,

–

korzystać z komputera z dostępem do Internetu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

scharakteryzować podstawowe parametry życiowe człowieka,

−

określić zagrożenia dla życia człowieka wynikające z zaburzeń układu oddechowego
i krążenia,

−

scharakteryzować stany utraty przytomności,

−

uzasadnić konieczność udzielenia pierwszej pomocy,

−

zorganizować pierwszą pomoc w sytuacjach nagłego zagrożenia zdrowotnego,

−

dokonać oceny stanu fizycznego pacjenta,

−

dokonać oceny stanu przytomności zgodnie ze skalą Glasgow,

−

określić procedury postępowania w przypadku utraty przytomności,

−

udzielić pierwszej pomocy osobie w stanie wstrząsu anafilaktycznego,

−

przeprowadzić resuscytację,

−

udzielić pierwszej pomocy osobom z urazami czaszkowo-mózgowymi,

−

udzielić pierwszej pomocy osobom z obrażeniami spowodowanymi porażeniem prądem
elektrycznym,

−

rozróżnić rodzaje ran i założyć opatrunek,

−

opatrzyć zranienia błony śluzowej jamy ustnej,

−

rozróżnić rodzaje krwotoków i zastosować zasady ich tamowania,

−

rozróżnić rodzaje złamań,

−

dokonać unieruchomienia miejsca złamania,

−

dokonać tymczasowego unieruchomienia złamania kości szczęki i żuchwy,

−

przeprowadzić repozycję żuchwy po zwichnięciu stawów skroniowo-żuchwowych,

−

zastosować zasady aseptyki i antyseptyki podczas udzielania pierwszej pomocy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Ocena podstawowych parametrów życiowych

4.1.1. Materiał nauczania

Do podstawowych parametrów życiowych, które łatwo ocenić w razie zagrożenia należy

tętno, ciśnienie tętnicze oraz oddech. Tętno jest cechą nieodłącznie związaną z częstością
akcji serca, oceniając je można dowiedzieć się w jakim stanie pacjent akurat się znajduje.
Istnieje pięć podstawowych cech tętna:

−

częstość, która może być szybka lub wolna, jest to wartość osobniczo bardzo zmienna,

−

wysokość, czyli amplituda (wysokie lub niskie),

−

szybkość, czyli tempo spadku (szybkie lub leniwe),

−

miarowość,

−

napięcie (twarde tętno świadczy o wysokim ciśnieniu skurczowym, miękkie o niskim).

U każdego chorego, z prawidłowym ciśnieniem tętniczym, u którego tętno jest

przyspieszone będzie ono jednocześnie szybkie i wysokie, ale już w razie zmniejszenia krwi
krążącej tylko chybkie. Tętno badamy na tętnicy promieniowej, w razie problemów ze
znalezieniem go tam szukamy na tętnicach szyjnych lub udowych w pachwinie.

Utrzymywanie ciśnienia tętniczego jest jednym z podstawowych elementów zapewnienia

organizmowi homeostazy. Reguluje ono przepływ krwi przez tkanki ustroju a tym samym ich
zaopatrzenie  w  tlen  i  składniki  odżywcze.  Ciśnienie  tętnicze  ulega  dobowemu  wahaniu,
w czasie  dnia  rośnie  umożliwiając  normalną  aktywność,  w  nocy  natomiast  spada.  Ciśnienie
tętnicze  wskazuje  również  na  patologie  w  ustroju.  Wzrost  ciśnienia  ponad  wartość
140/90 mmHg  określamy  jako  nadciśnienie.  Bardzo  duży  wzrost  ciśnienia  mogący
doprowadzić  do  wylewów  krwi  do  mózgu,  czy  zawału  serca  bywa  spotykany  w  niektórych
stanach chorobowych,  jak w guzie chromochłonnym  nadnerczy, w padaczce. Z kolei  bardzo
niskie wartości ciśnienia tętniczego charakterystyczne są dla różnych postaci wstrząsu.

Najpowszechniejszym sposobem pomiaru ciśnienia tętniczego osłuchiwanie szmerów

metodą  Korotkowa.  Przy  zastosowaniu  tej  metody  na ramieniu  chorego  zaciska  się  mankiet
gumowy  poprzez  wprowadzenie  do  niego  powietrza.  Mankiet  należy  napompować  tak,  aby
słupek  rtęci  (lub  wskazówka  zegara)  o  20-30  mmHg  przekraczał  ciśnienie,  przy  którym
zanika  tętno  na  tętnicy  promieniowej.  Następnie  powietrze  wypuszcza  się  jednocześnie
przykładając  słuchawkę  stetoskopu  w  okolicy  dołu  łokciowego  nasłuchując  tętna.  Pierwszy
szmer  odpowiada  ciśnieniu  skurczowemu,  natomiast  ostatni  słyszalny  jest  szmerem
rozkurczowym.  Pomiaru  w  stawie  nadgarstkowym  nie  zaleca  się  z  tego  powodu  iż  jest ono
niedokładne.  Jeżeli  nie  dysponujemy  stetoskopem  możemy  posiłkować  się  badaniem
palpacyjnym.  W  tym  przypadku  pierwsza  fala  tętna  odpowiadać  będzie  pierwszemu
szmerowi Korotkowa. Niestety tą metodą nie da się oznaczyć ciśnienia rozkurczowego.

Oddechy są kolejnym ważnym parametrem życiowym. Ich częstość i głębokość

świadczyć  może  o  stanach  chorobowych  zagrażających  życiu.  Człowiek  dorosły  oddycha
średnio  10-12  razy  na  minutę,  dzieci  powyżej  jednego  roku  życia  od  12-20,  a  noworodki
nawet do 30 razy. Do zmian powodujących zmiany w oddychaniu prowadzić  mogą choroby
płuc  zarówno  nagłe  jak  też  zaostrzenia  np.  astmy  oskrzelowej  jak  również  urazy  klatki
piersiowej.  Zatrucia  również  mogą  doprowadzić  do  stanu  nazywanego  niewydolnością
oddechową, jednak najczęstszą bezpośrednią przyczyną prowadzącą do zagrożenia życia jest
niedrożność dróg oddechowych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Świadomość jest cechą, która również należy do podstawowych parametrów życiowych,

jednak  jej  ocena  nie  jest  tak  prosta  dla  przeciętnego  obserwatora  jak  wyżej  wymienione.
Utrata  świadomości,  ograniczenie  kontaktu,  czy  w  końcu  śpiączka  mogą  być  pierwszymi
symptomami  poważnego  stanu  zagrażającego  życiu  poszkodowanego  jak  również  mogą
odpowiadać  banalnemu  omdleniu.  A.  Prusiński  dokonał  podziału  stanów  zaburzeń
świadomości  ze  względu  na  zagrożenie  życia  i  aktywność  niesienia  pierwszej  pomocy.
Wyróżnił następujące stany:
–  piorunujące  zaburzenia  przytomności  (w  krótkim  czasie  następuje  zejście  śmiertelne,

konieczne są zabiegi reanimacyjne oraz intensywnej terapii), przyczynami takiego stanu
mogą być najczęściej urazy głowy z obrażeniami ośrodkowego układu nerwowego,
porażenie prądem elektrycznym, czy krwiak śródczaszkowy,

– przemijające zaburzenia świadomości, gdzie chory wraca do przytomności samoistnie,

a przyczyną tego stanu jest głównie omdlenie, czy napad padaczkowy

– długotrwałe zaburzenia przytomności, do których zaliczamy stany śpiączkowe o różnym

nasileniu, spowodowane głównie zatruciami, konieczna jest jak najszybsza diagnostyka
i leczenie w ośrodku specjalistycznym.

Przystępując do udzielenia pierwszej pomocy osobom po utracie świadomości należy

dokonać analizy świadomości (rys. 1).

Przytomny

Oceń stan świadomości

Nieprzytomny

Rys. 1. Algorytm postępowania w stanach utraty świadomości [opracowanie własne]

Do oceny upośledzenia stanu świadomości najlepiej służy skala śpiączki Glasgow (GCS).

Pierwotnie została ona utworzona dla potrzeb oceny pacjentów po urazach czaszkowo-
mózgowych, ale została zaadoptowana również w innych przypadkach. Ocenia ona trzy
parametry (tabela 1).

Badanie
Obserwacja
Leczenie

Oceń oddech
Udrożnij drogi oddechowe

Resuscytacja
krążeniowo-
oddechowa

Pozycja bezpieczna
Pogotowie ratunkowe

Nie oddycha

Wyklucz uraz

kręgosłupa

Oddycha

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. GCS ( GLASGOW COMA SCALE) [opracowanie własne]

Parametr oceniany

Jakość odpowiedzi

Liczba punktów

Otwieranie oczu

Spontaniczne

Na polecenie słowne

Na bodziec bólowy

Brak reakcji

Porozumienie słowne

Pełna orientacja

Splątanie

Nieadekwatna odpowiedź

Niezrozumiały bełkot

Brak reakcji

Reakcja ruchowa

Spełnia polecenia

Lokalizuje ból

Ucieczka od bodźca

Nieprawidłowe reakcja zgięciowa

Nieprawidłowa reakcja wyprostna

Brak reakcji

Liczba punktów 13-15 świadczy o łagodnych zaburzeniach świadomości, uzyskanie 9-12

punktów  kwalifikuje  się  jako  umiarkowane,  natomiast  liczba  punktów  8  i  poniżej  to  ciężkie
zaburzenia  świadomości  wymagające  zaintubowania  i  prowadzenia  oddechu  zastępczego.
U dzieci  stosuje  się  zmodyfikowaną  skalę  nazywaną  pediatryczną  skalą  Glasgow.  Różni  się
ona od skali dla dorosłych w  zakresie porozumienia  słownego. Jeden punkt przyznaje się za
brak reakcji, dwa punkty gdy dziecko jest niespokojne i pobudzone. Trzy punkty za niepokój
w odpowiedzi  na  bodźce,  cztery  za  płacz  ustępujący  po  przytuleniu,  a  pięć  gdy  wodzi
wzrokiem i uśmiecha się. Chorzy, którzy w skali Glasgow zostaną zakwalifikowani do grupy
znacznego ryzyka, a wykazujący także ciężkie upośledzenie czynności układu oddechowego
i krążenia powinni w pierwszej kolejności uzyskać pomoc. Głównym działaniem w tej grupie
osób  jest  zapewnienie  skutecznej  wentylacji  oraz  krążenia.  Jest  to  główne  działanie
w pierwszej  pomocy  osobom  z  urazem  czaszkowo-mózgowym.  Chorych  tych  należy
zabezpieczyć  przed  ewentualnym  pogłębieniem się uszkodzenia rdzenia  kręgowego  poprzez
w  miarę  możliwości  jego  unieruchomienie,  najlepiej  kołnierzem  Schantza,  ponadto
koniecznością staje się zabezpieczenie przed zachłyśnięciem treścią pokarmową, przez ucisk
na  chrząstkę  pierścieniowatą.  Po  przyjeździe  pogotowia  należy  chorego  wentylować  oraz
kontrolować saturację oraz jak najszybciej przewieźć do oddziału specjalistycznego.

Do stanu utraty świadomości prowadzić może porażenie prądem elektrycznym. Znaczna

liczba porażeń dotyczy dzieci. Wiąże się to przede wszystkim z brakiem poczucia zagrożenia,
ponieważ prąd nie wydziela ciepła, nie hałasuje, a niebezpiecznych elementów bardzo często
nie  widać.  Obrażenie  powstaje  na  skutek  dotknięcia  źródła  prądu  lub  przewodnika,  którym
może  być woda. Również do poparzenia może dojść jeśli  wejdziemy do obszaru, w którego
bliskim  sąsiedztwie  znajdują  się  punkty  o  różnym  potencjale.  Wrażliwość  na  porażenie
prądem  wzmaga  się  w różnych stanach emocjonalnych oraz po spożyciu alkoholu. Również
płeć żeńska, zaawansowany wiek, czy wyczerpanie są czynnikami  nie sprzyjającymi. Skutki
porażenia  prądem  zależą  od  rodzaju  prądu.  Przy  porażeniu  prądem  zmiennym  dochodzi  do
zatrzymania  krążenia  w  mechanizmie  migotania  komór.  Prąd  stały  powoduje  zatrzymanie
akcji  serca  w  mechanizmie  asystole.  Porażenie  od  pioruna  może  doprowadzić  do  śmierci
z powodu zatrzymania akcji  oddechowej  i przez to uduszenie. Oprócz tego każde porażenie
prądem  wywołuje  w  organizmie  uszkodzenia  cieplne  wywołane  przez  łuk  elektryczny,
którego  temperatura  sięga  2500˚C.  Wyjaśnia  to  dlaczego  przejście  prądu  przez  ciało
powoduje  znacznie  większe  obrażenia  wewnętrzne  niż  zewnętrzne.  Dodatkowo  może  dojść
do licznych złamań w obrębie kości spowodowane skurczem spastycznym mięśni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aby ratować chorego rażonego prądem w pierwszej kolejności należy go odłączyć od

źródła prądu. Jest to działanie najważniejsze. Nie wolno dotykać poszkodowanego jeśli jest
on jeszcze podłączony do prądu.

Następnie jeżeli jest możliwość, trzeba usunąć porażonego

spod działania prądu, zabezpieczając go równocześnie przed ewentualnym upadkiem, cały
czas pamiętając o tym, że ratujący musi być dobrze odizolowany w takim samym stopniu od
ziemi co od porażonego. Jeżeli doszło do utraty przytomności należy natychmiast przystąpić
do resuscytacji krążeniowo-oddechowej. Pamiętać też należy, że choremu nie wolno podawać
płynów, a tylko okryć go ciepło i skierować jak najszybciej do szpitala celem leczenia
specjalistycznego.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Jakie są podstawowe cechy tętna?
2.  Gdzie badamy tętno u dorosłego człowieka?
3.  Jakie wartości ciśnienia uznajemy za nadciśnienie?
4.  Jak często oddycha dorosły człowiek?
5.  Jaki jest algorytm postępowania u nieprzytomnego człowieka?
6.  Co oceniamy w skali Glasgow?
7.  Co zrobisz przy podejrzeniu urazu kręgosłupa szyjnego?
8.  Jaka jest różnica w porażeniu prądem stałym i zmiennym?
9.  Co jest pierwszym działaniem w ratowaniu osoby porażonej prądem?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Analizując opisy przypadków dokonaj selekcji poszkodowanych na grupę łagodnych,

średnich oraz ciężkich zaburzeń świadomości.

Tabela do ćwiczenia 1

ŁAGODNE

ŚREDNIE

CIĘŻKIE

Opisy przypadków

Pacjent nr 1

Mężczyzna lat 50, po wypadku komunikacyjnym, gdy do niego podchodzisz otwiera

oczy, stara się odpowiadać na pytania, ale twierdzi, że jest w innym miejscu niż
w rzeczywistości, po uszczypnięciu w ucho lokalizuje ból.

Pacjent nr 2

Kobieta 23-letnia w ciąży, po upadku z wysokości około 3 metrów, z rany na głowy

wypływa ciemnoczerwona krew. W pełni zorientowana co do miejsca, w którym się znajduje
i czasu, na zadane pytania odpowiada składnie. Skarży się na mroczki przed oczami.

Pacjent nr 3

2-miesięczne niemowlę. Matka twierdzi, że wypadł z wózeczka na ulicę, jest pobudzony

i niespokojny. Oczy otwiera tylko po mocnym ściśnięciu płatka ucha. Na ten sam bodziec
prostuje rączki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Pacjent nr 4

80-letni mężczyzna spadł z drabiny. Żona twierdzi, że było to około 5 metrów. W chwili

obecnej nie otwiera oczu, bełkocze coś niezrozumiale i po uszczypnięciu zgina ręce
w łokciach.

Pacjent nr 5

60-letnia kobieta przewróciła się w domu. W rozmowie otwiera oczy na Twoje

polecenie, mówi, lecz udziela odpowiedzi nieadekwatnych do zadawanych pytań. Po
uszczypnięciu odsuwa głowę.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym oceny parametrów życiowych,
2)  zapoznać się z opisami przypadków,
3)  wpisać numer pacjenta w odpowiedniej kolumnie tabeli,
4)  porównać wyniki w grupie,
5)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź badanie ciśnienia tętniczego krwi oraz pomiar tętna na tętnicach

promieniowej, szyjnej oraz udowej oraz policz ilość oddechów na minutę. Wpisz uzyskane
wartości do tabeli.

Tabela do ćwiczenia 2

Częstość tętna

Wartość ciśnienia tętniczego

Liczba oddechów

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym oceny parametrów życiowych,
2)  dokonać pomiaru ciśnienia, tętna i liczby oddechów,
3)  wpisać uzyskane wartości do tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

sfigmomanometr,

−

stetoskop,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj plakat ukazujący sposób ratowania osoby porażonej prądem. Dokonaj analizy

zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka jakim może być doznanie porażenia prądem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym oceny parametrów życiowych,
2)  obejrzeć film dydaktyczny,
3)  wykonać plakat,
4)  dokonać analizy zagrożenia porażenia prądem,
5)  zaprezentować wynik ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

magnetowid/odtwarzacz DVD,

−

telewizor,

−

arkusz papieru,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli. Oceń, czy są one prawdziwe, czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 4

ZDANIA

PRAWDA

FAŁSZ

Istnieją cztery podstawowe cechy tętna

Ciśnienie tętnicze ma istotne znaczenie w zapewnieniu
homeostazy

Dzieci oddychają rzadziej niż dorośli

Skala Glasgow ocenia trzy parametry

3 punkty w GCS oznaczają praktycznie zwłoki

Skala dla dzieci i dla dorosłych są takie same

W porażeniu prądem mogą nastąpić liczne złamania

Łuk elektryczny ma temperaturę około 2500˚C

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym oceny parametrów życiowych,
2)  przeczytać uważnie zdania, zawarte w tabeli,
3)  postawić X w odpowiedniej kolumnie,
4)  porównać wyniki w grupie,
5)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować podstawowe parametry życiowe?



2) udzielić pomocy w urazach czaszkowo-mózgowych?



3) zastosować algorytm postępowania w stanach utraty świadomości?



4) zastosować skalę Glasgow?



5) zabezpieczyć chorego z urazem kręgosłupa szyjnego?



6) udzielić pomocy w przypadku porażenia prądem?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa i pomoc w stanach

nagłego zagrożenia życia

4.2.1. Materiał nauczania

Resuscytacja jest to zespół czynności mających na celu przywrócenie spontanicznej akcji

serca oraz własnego oddechu.

Aby zrozumieć potrzebę niesienia pierwszej pomocy należy uzmysłowić sobie, że

umieranie  nie  jest  czymś  nagłym,  a  zjawiskiem  rozłożonym  w  czasie.  Najwcześniej
obumierają tkanki  i  narządy  najbardziej wyspecjalizowane, czyli te, których  metabolizm  jest
największy.  Jest  to  nieodłącznie  związane  z  czasem  tolerancji  tych  narządów  na
niedotlenienie.  I  tak  najwcześniej  ustaje  czynność  kory  mózgowej  (już  po  3-4  minutach),
w dalszej  kolejności  rdzenia  przedłużonego  (10-30 minut),  serca  (około  45 minut),  wątroby,
nerek, skóry  oraz  innych  narządów.  Wyjaśnia  to, że najważniejszym  czynnikiem  skutecznej
resuscytacji  jest  czas  jaki  upłynął  od  zatrzymania  krążenia  do  wdrożenia  czynności
resuscytacyjnych.  Stan  ten  nazywamy  śmiercią  kliniczną.  Doprowadzić  do  niej  mogą  różne
sytuacje powodujące dysfunkcję jednego z trzech podstawowych układów, a więc:

−

układu oddechowego, np.: zadławienie, uraz klatki piersiowej,

−

układu krążenia, np.: zawał serca, porażenie prądem,

−

układu nerwowego, np.: udary mózgu, urazy czaszkowo-mózgowe.

Każda dysfunkcja jednego z powyżej podanych układów w bardzo krótkim czasie

doprowadza  do  zaburzenia  funkcjonowania  pozostałych  dwóch.  Nagłe zatrzymanie krążenia
(NZK)  jest  najczęstszą  przyczyną  zgonów  w  Europie  i  wynosi  około  700  000  zgonów
rocznie.  Najczęściej  do  zatrzymania  krążenia  dochodzi  w  mechanizmie  migotania  komór.
Pozostałe  mechanizmy  to  częstoskurcz  komorowy,  asystole  oraz  czynność  elektryczna  bez
tętna.

Rys. 2. Objawy zatrzymania krążenia [opracowanie własne]

Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne już w 1990 roku zauważyło problem

i wprowadziło algorytm postępowania nazwany łańcuchem przeżycia. Obecnie jest on
międzynarodowym standardem postępowania w NZK. Łańcuch składa się z czterech ogniw
(rys. 3).

UTRATA

PRZYTOMNOŚCI

BRAK TĘTNA

NA DUŻYCH

TĘTNICACH

ZATRZYMANIE

KRĄŻENIA

BRAK

ODDECHU

BLADOŚĆ LUB

SINICA POWŁOK

SZEROKIE, NIE

REAGUJĄCE NA

ŚWIATŁO ŹRENICE

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 3. Łańcuch przeżycia [9]

Zalicza się do niego oprócz wczesnego rozpoznania NZK również:

−

wezwanie służb ratowniczych ( telefon 999 lub 112),

−

wczesne rozpoczęcie resuscytacji przez świadków zdarzenia,

−

wczesna defibrylacja,

−

wczesne podjęcie zaawansowanych czynności resuscytacyjnych.

Od momentu wezwania do przybycia służb ratowniczych w większości przypadków mija

od  5  do  15  minut.  W  tym  czasie  najważniejszymi  czynnikami  zwiększającymi  szansę  na
przeżycie  jest  wdrożenie  pierwszych  trzech  ogniw  łańcucha.  Osoby,  u  których  wystąpiło
nagłe  zatrzymanie  krążenia  wymagają  natychmiastowej  resuscytacji,  gdyż  nawet  jeśli  nie
doprowadzi ona do przywrócenia spontanicznej akcji serca to i tak  ilość krwi przepływająca
w jej czasie przez  mózg  i serce decyduje o przeżyciu. Ponadto zwiększa ona również szansę
na  skuteczną  defibrylację.  Podstawowe  zabiegi  resuscytącyjne  (BLS  -  basic  life  support)
należy  wdrożyć  natychmiast  w  razie  podejrzenia  zagrożenia  życia  człowieka.  Kluczową
kwestią  BLS  jest  prostota  i  przejrzysty,  łatwy  do  zastosowania  przez  każdego  świadka
zdarzenia algorytm postępowania.

Upewnij się, że poszkodowany i wszyscy

świadkowie są bezpieczni

Zostaw poszkodowanego w pozycji,

w której go zastałeś, jeśli nie

zagraża mu niebezpieczeństwo

Sprawdź reakcję poszkodowanego

−

delikatnie potrząśnij za ramiona i zapytaj, czy

wszystko w porządku

−

dowiedz się jak najwięcej o jego stanie

i w razie potrzeby wezwij pomoc

−

regularnie oceniaj jego stan

Głośno zawołaj pomoc

Odwróć poszkodowanego na plecy,

a następnie udrożnij jego drogi

oddechowe wykonując odgięcie głowy

i uniesienie żuchwy

Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem
poszukaj prawidłowego oddechu ( nie dłużej niż 10 sekund):

−

wzrokiem oceń ruchy klatki piersiowej

−

nasłuchuj przy ustach poszkodowanego szmerów oddechowych

−

staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Kontynuuj resuscytację do czasu:

−

przybycia wykwalifikowanych służb medycznych

−

poszkodowany zacznie samodzielnie oddychać

ulegniesz wyczerpaniu

Rys. 4. Algorytm BLS [opracowanie własne na podstawie 10]

W niektórych sytuacjach można odstąpić od oddechów ratowniczych. Są to sytuacje,

w których  nie  jest  się  w  stanie  lub  ratownik  nie  chce  z  jakichś  przyczyn  wykonywać  tych
oddechów.  Należy  wówczas  zastosować  uciskanie  klatki  piersiowej  z  częstością  100/minut
bez przerwy. Działania przerywa się tylko w celu sprawdzenia czy poszkodowany nie zaczął
samodzielnie  oddychać.  Istnieje  kilka  powikłań,  które  mogą  wystąpić  podczas  pośredniego
masażu  serca, należą do nich złamania żeber, złamania  mostka, oderwanie żeber od mostka,
odma opłucnowa, krwiak opłucnej, zatory, pęknięcie narządów miąższowych jamy brzusznej,
czy  stłuczenie  płuca,  jednak  korzyści  jakie  niesie  za  sobą  zastosowanie  procedur
ratowniczych zdecydowanie przewyższa ewentualne powikłania.

Nieco inaczej wygląda algorytm w przypadku dzieci. W tym przypadku ratownik

powinien rozpocząć resuscytację od 5 oddechów ratowniczych i jeżeli działa w pojedynkę
kontynuować zgodnie z algorytmem dla dorosłych. Jeżeli ratowników jest dwóch lub więcej
należy prowadzić resuscytację w tempie 15 uciśnięć klatki piersiowej na 2 wdechy

Ułóż poszkodowanego

w pozycji bezpiecznej

Wyślij kogoś lub sam udaj się

po pomoc

Regularnie oceniaj oddech

Wyślij kogoś po pomoc, a jeśli jesteś sam zostaw poszkodowanego i wezwij
pogotowie, wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej zgodnie z poniższym
opisem:

−

uklęknij obok poszkodowanego

−

ułóż nadgarstek jednej ręki na środku klatki piersiowej, a drugi bezpośrednio

na pierwszym

−

spleć palce obu rąk i upewnij się, że nie będziesz uciskać żeber, ani

nadbrzusza

−

pochyl się nad poszkodowanym, wyprostowane ramiona ustaw prostopadle

do mostka i uciskaj na głębokość 4-5cm

−

po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową nie odrywając dłoni

od mostka, uciskaj 100 razy/minutę

−

okres uciskania i zwalniania nacisku powinien być taki sam

Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi

−

po 30 uciśnięciach udrożnij drogi oddechowe odginając głowę i unosząc żuchwę

−

zaciśnij skrzydełka nosa używając palca wskazującego i kciuka ręki położonej na czole poszkodowanego

−

pozostaw usta delikatnie otwarte jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy

−

weź normalny oddech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami upewniając się, że nie ma

przecieku powietrza

−

wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez 1 sekundę obserwując czy klatka piersiowa się

unosi, gdyż dopiero taki oddech jest efektywny

−

utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy

klatka piersiowa opada

−

jeszcze raz nabierz powietrza i wykonaj drugi oddech ratowniczy, następnie wykonaj kolejne 30 uciśnięć

−

kontynuuj uciskanie klatki i oddechy ratownicze w systemie 30:2

−

przerwij swoje działania tylko wówczas, gdy poszkodowany zacznie samodzielnie oddychać

Jeśli pierwszy oddech ratowniczy nie powoduje uniesienia klatki piersiowej:

−

sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń z niej ciała obce

−

sprawdź, czy odgięcie głowy i uniesienie żuchwy są poprawnie wykonane

−

wykonaj nie więcej niż 2 próby oddechów ratowniczych zanim ponownie zaczniesz uciskać klatkę

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ratownicze. U niemowlęcia, gdy ratownik działa w pojedynkę uciska mostek dwoma palcami,
natomiast,  gdy  ratowników  jest  więcej  uciskanie  klatki  piersiowej  następuje  przy  użyciu
kciuków  z  jednoczesnym  objęciem  rękami  dziecka  dookoła.  Ponadto  u  dzieci  dużo  częściej
niż  u  dorosłych  dochodzi  do  zatrzymania  krążenia  z  powodów  oddechowych,  z  tego  też
powodu  zanim  przystąpimy  do  pośredniego  masażu  serca  musimy  sprawdzić,  czy  u  dziecka
jest  zachowane  krążenie.  Pewne  oznaki  krążenia  to  kaszel,  ruch  oraz  własny  oddech.  Tętna
szukamy  u  dzieci  na  tętnicach  szyjnych,  natomiast  u  niemowląt  na  tętnicy  ramiennej,  na
wewnętrznej  stronie  ramienia.  Czynność  ta  nie  może  trwać  dłużej  niż  10  sekund,  po  tym
czasie w razie braku tętna, lub czynności serca wolniejszej niż 60/minut u niemowląt, należy
rozpocząć  uciskanie  klatki  piersiowej.  Jeżeli  natomiast  tętno  jest  zachowane  należy
kontynuować oddechy ratownicze aż do powrotu oddechu własnego. Jeżeli dziecko nadal jest
nieprzytomne  należy  je  ułożyć  w  pozycji  bezpiecznej  oraz  regularnie  oceniać  jego  stan
ogólny.  Pozycja  bezpieczna  jest  to  takie  ułożenie  ciała,  które  zapewnia  drożność  dróg
oddechowych,  umożliwia  kontrolę  stanu  poszkodowanego  z  regularną  oceną  oddechu  oraz
umożliwia  szybkie  ułożenie  z  powrotem  na  plecach  celem  podjęcia  resuscytacji  w  razie
konieczności. Aby ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej należy:
–  zdjąć ratowanemu okulary jeżeli je nosi,
–  uklęknąć obok ratowanego i upewnić się, że obie jego kończyny dolne są wyprostowane,
–  kończynę  górną  od  strony  ratownika  ułożyć  w  zgięciu  90°  w  stawie  barkowym

i łokciowym, przy czym po zgięciu łokcia dłoń powinna być skierowana ku górze,

– przełożyć dalsze ramię ratowanego w poprzek jego klatki piersiowej, a grzbiet jego ręki

podłożyć pod policzek,

– drugą ręką uchwycić dalszą kończynę dolną ratowanego tuż ponad kolanem i podciągnąć

ją ku górze, nie odrywając stopy od podłoża,

– trzymając nadal rękę ratowanego pod policzkiem, pociągnąć za jego dalszą kończynę

dolną tak, by ratowany obrócił się na bok w kierunku ratownika,

– ustawić kończynę dolną ratowanego, która znajdzie się u góry tak, by w stawie

biodrowym i kolanowym była ona zgięta pod kątem prostym,

– odgiąć głowę ratowanego ku tyłowi, by upewnić się, że drogi oddechowe są drożne,
– gdy jest to konieczne, ułożyć rękę ratowanego pod policzkiem tak, by utrzymać głowę

w odgięciu.

Drugim etapem niesienia pomocy powadzonym przez wykwalifikowane służby medyczne

jest algorytm ALS (advanced life support), a w jego skład wchodzi farmakoterapia,
monitorowanie czynności elektrycznej serca oraz leczenie migotania komór.

Zadławienie, obok NZK jest kolejnym stanem mogącym doprowadzić do śmierci, jeżeli

poszkodowany  nie  otrzyma  natychmiastowej  pomocy.  Zadławienie  jest  spowodowane
obecnością  ciała  obcego  w  drogach  oddechowych  poszkodowanego  doprowadzając  do
częściowej  lub  całkowitej  niedrożności  oddechowej.  Bardzo  ważne  jest  zróżnicowanie,  czy
doszło do częściowej, czy całkowitej niedrożności. Jeżeli poszkodowany odpowie na zadane
pytanie oraz może  mówić  i kiwać głową to z pewnością nie  mamy do czynienia z całkowitą
niedrożnością.  Takiego  chorego  należy  zachęcać  do  kaszlu,  gdyż  jest  to  najskuteczniejszy
sposób pozbycia się ciała obcego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 5. Algorytm postępowania w zadławieniu u dorosłych [10]

Aby uderzenia międzyłopatkowe były skuteczne należy stanąć z boku poszkodowanego,

podłożyć jedną rękę pod klatkę piersiową  i pochylić pacjenta do przodu, następnie wykonać
5 silnych  uderzeń  nadgarstkiem  drugiej  ręki  w  okolicę  międzyłopatkową.  W  celu
prawidłowego  wykonania  manewru  Heimlicha  (uciśnięcia  nadbrzusza)  należy  stanąć  za
poszkodowanym  i objąć  go  ramionami  na  wysokości  nadbrzusza,  pochylić  do  przodu,
zaciśniętą  pięść  umieścić  tuż  nad  pępkiem,  drugą  ręką  złapać  za  pięść,  silnie  pociągnąć  ku
sobie  oraz  w  górę.  Manewr  powtórzyć  5  razy.  Odstępstwem  od  tego  algorytmu  objęte  są
niemowlęta, u których zamiast uciśnięć nadbrzusza wykonuje się uciśnięcia klatki piersiowej.

W czasie letnim często zdarzają się użądlenia przez owady (osy, pszczoły, trzmiele,

szerszenie). Większość osób nie odczuwa z tego powodu poważnych dolegliwości, a objawy
sprowadzają  się  do  swędzenia  lub  bólu  w  miejscu  ukąszenia,  jednak  u  niektórych  osób
użądlenia  owadów  mogą  wywołać  poważne  następstwa  zdrowotne.  Najbardziej
niebezpiecznymi  okolicami,  gdzie  ukąszenia  mogą  wywołać  reakcję  nawet  u  osób  nie
uczulonych  są  okolice  twarzy  i  szyi,  gardło  oraz  język.  Użądlenie  w  tych  okolicach  może
spowodować  nawet  uduszenie.

W miejscu użądlenia pojawiają się objawy, takie jak zmiana

zabarwienia skóry, obrzęk i ból. Mogą wystąpić też objawy ogólne, czasem niebezpieczne dla
życia: pokrzywka i obrzęk tkanki podskórnej, zaburzania w oddychaniu i połykaniu, nudności
i  wymioty,  bóle  brzucha  a  nawet  wstrząs  anafilaktyczny  charakteryzujący  się  spadkiem
ciśnienia  tętniczego  krwi,  przyspieszeniem  akcji  serca  oraz  utratą  przytomności.  Przebieg
reakcji  anafilaktycznej  może  być  dramatyczny  i  w  ciągu  kilku  minut  może  doprowadzić  do
zgonu.

Aby udzielić adekwatnej pierwszej pomocy należy przede wszystkim ustalić, czy

poszkodowany jest uczulony na jad owada, jeśli tak to czy ma przy sobie odpowiednie leki –
osoby  uczulone,  które  wiedzą  o  swojej  wrażliwości  na  jad  owadów  często  mają  przy  sobie
odpowiednie  leki,  w  Polsce  jest  to  np.  Fastjekt  (do  doraźnego  leczenia  wstrząsu
anafilaktycznego,  zwłaszcza  po  użądleniach  owadów  –  zawiera  adrenalinę).  Trzeba  zdjąć
z ręki poszkodowanego  biżuterię  (pierścionek,  bransoletkę, obrączkę)  zanim  ręka  napuchnie
i będzie  to  niemożliwe.  Jeśli  żądło  jest  widoczne  należy  wyjąć  je  delikatnie,  nie  uciskając
zbiorniczka  z  jadem  na  jego  końcu  –  najlepiej  ostrym  nożykiem,  nie  pincetą  gdyż  można
wówczas  ścisnąć  zbiorniczek  z  jadem  i  większą  jego  ilość  wprowadzić  do  organizmu.
Miejsce  użądlenia  należy  przemyć  wodą  z  mydłem  lub  roztworem  nadmanganianu  potasu;
w miejscu użądlenia można przyłożyć kostki lodu, okład z roztworu sody lub octu - może to
złagodzić  obrzęk,  ból  i  świąd;  można  użyć  miejscowo  odpowiednich  leków  w  postaci  żelu

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

takich jak, np. Fenistil żel. Należy podać wapno doustnie (musująca tabletka do
rozpuszczenia w szklance wody) oraz lek przeciwuczuleniowy (preparaty clemastyny,
loratadyny, cetyryzyny).

Osobę użądloną należy obserwować co najmniej przez godzinę, w razie gdyby nie była

ona  świadoma  swojej  alergii  na  jad  owada  –  należy  zwracać  uwagę  czy  nie  pojawią  się
niebezpieczne dla użądlonej osoby objawy. Gdy pojawią się niepokojące objawy (osłabienie,
duszność,  pokrzywka  lub  uogólniony  świąd  ciała,  masywny  obrzęk  ciała,  kurczowe  bóle
brzucha,  nudności  i  wymioty,  niepokój,  sinica,  zawroty  głowy,  zapaść  oraz  utrata
przytomności)  należy  wezwać  pogotowie.  W razie zatrzymania krążenia  należy  natychmiast
rozpocząć  akcję  resuscytacyjną,  a  u  chorych  z  obrzękiem  krtani  może  zaistnieć  potrzeba
wykonania tracheotomii.

Wstrząs anafilaktyczny może wystąpić nie tylko w przypadku ukąszenia owadów, ale

w przypadku  każdego  alergenu,  na  który  człowiek  jest  uczulony,  w  tym  głównie  na  leki.
Oprócz  wstrząsu  anafilaktycznego  wyróżniamy  również  wstrząs  hipowolemiczny
spowodowany  utratą  płynów  ustrojowych  np.  krwawieniami,  wstrząs  septyczny
spowodowany  toksynami  bakteryjnymi  występującymi  w  krwiobiegu,  w  przebiegu  zatruć,
a także neurogenny, kardiogenny, pochodzenia metabolicznego, czy wewnątrzwydzielniczego.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest resuscytacja krążeniowo-oddechowa?
2.  Co jest najważniejszym czynnikiem skutecznej resuscytacji?
3.  Co oznacza skrót BLS i jak rozumiesz jego znaczenie?
4.  Jeżeli pacjent oddycha samodzielnie, a jest nieprzytomny to co należy z nim zrobić?
5.  Od czego rozpoczniesz resuscytację u dziecka?
6.  Jakie działania podejmiesz u niemowlaka z częstością tętna 50/min?
7.  Jakie mogą być powikłania resuscytacji?
8.  Jeśli chory wykazuje częściową niedrożność oddechową to jakie działania podejmiesz?
9.  Czy wstrząs anafilaktyczny jest stanem zagrożenia życia i dlaczego?
10. Jak długo należy obserwować osobę użądloną nieświadomą swojej alergii?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przećwicz układanie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym resuscytacji,
2)  wyszukać rysunki ułatwiające wykonanie ćwiczenia,
3)  przećwiczyć ułożenie w pozycji zarówno na prawym jak i lewym boku,
4)  zaprezentować na forum sposób wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

mata,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zademonstruj manewr Heimlicha. Uwaga, w tym ćwiczeniu nie wykonuj manewru

z całej siły, gdyż możesz zaszkodzić partnerowi do ćwiczeń. Wskaż inne sposoby udrażniania
dróg oddechowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym pomocy w stanach zagrożenia życia,
2)  wskazać, kiedy nie wolno stosować manewru Heimlicha,
3)  wskazać jakie zalety płyną z tego manewru,
4)  zademonstrować manewr,
5)  wskazać inne sposoby udrażniania dróg oddechowych
6)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Uzupełnij diagram dotyczący objawów zatrzymania krążenia.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym resuscytacji krążeniowo-oddechowej,
2)  określić objawy zatrzymania krążenia,
3)  uzupełnić puste pola diagramu
4)  zaprezentować wyniki na forum grupy.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

ZATRZYMANIE

KRĄŻENIA

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 4

Przeprowadź resuscytację krążeniowo-oddechową na fantomie dorosłym i dziecięcym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym resuscytacji krążeniowo-oddechowej,
2)  przeanalizować kolejne etapy resuscytacji,
3)  przeprowadzić resuscytację w wariantach:

−

jeden ratownik i dorosły poszkodowany,

−

jeden ratownik i poszkodowane dziecko,

−

dwóch ratowników i poszkodowane dziecko,

−

jeden ratownik i poszkodowany niemowlak.

4) zaprezentować sposób wykonania ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

fantom do nauki resuscytacji,

−

tablica z algorytmem udzielania pierwszej pomocy,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Przeprowadź sztuczną wentylację. Nie zapomnij skontrolować drożności dróg

oddechowych przed przystąpieniem do ćwiczenia. Prowadząc sztuczną wentylację nie
zapomnij o ocenie jej skuteczności.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym resuscytacji krążeniowo-oddechowej,
2) przeprowadzić na fantomie sztuczne oddychanie metodą usta-usta, usta-nos oraz usta-

usta i nos,

3) przeprowadzić sztuczną wentylację z użyciem samorozprężalnego worka Ambu,
4) ocenić skuteczność obu rodzajów wentylacji.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

fantom do nauki resuscytacji,

−

samorozprężalny worek Ambu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 6

Zainscenizuj udzielanie pierwszej pomocy osobie w stanie wstrząsu anafilaktycznego

oraz określ działania podczas wystąpienia obrzęku krtani.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  odnaleźć materiały dotyczące wykonania prawidłowej konikotomii i tracheotomii,
2)  dobrać się w grupy trzyosobowe,
3)  rozdzielić role dla poszkodowanego, lekarza pogotowia oraz higienistki,
4)  przygotować inscenizację,
5)  zaprezentować wykonane ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

apteczka pierwszej pomocy,

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) ułożyć poszkodowanego w pozycji bezpiecznej?



2) zastosować manewr Heimlicha?



3) wyjaśnić co to jest łańcuch przeżycia i do czego służy?



4) udrożnić drogi oddechowe?



5) przeprowadzić resuscytację krążeniowo- oddechową?



6) udzielić pomocy w razie wstrząsu anafilaktycznego?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Rany, krwotoki, złamania – zasady postępowania

4.3.1. Materiał nauczania

Raną nazywamy każde naruszenie ciągłości tkanek. Do powstania rany dochodzi na

skutek  urazu.  Każdej  ranie  towarzyszy  krwawienie,  które  definiowane  jest  jako
wydostawanie  się  krwi  w  pełnym  jej  składzie  poza  łożysko  naczyniowe.  O  krwotoku
mówimy  wówczas,  gdy  krwawienie  jest  intensywne,  tj.  gdy  w  krótkim  czasie  dojdzie  do
utraty znacznej objętości krwi. W miejscu zranienia stwierdza się obrzęk tkanek, zwiększone
ucieplenie, zaczerwienienie oraz ból. Każda rana  posiada swoiste cechy morfologiczne takie
jak brzegi, ściany, dno oraz rozwarcie.

Rany można podzielić ze względu na głębokość, tutaj wyróżniamy rany powierzchowne

dotyczące powłok oraz głębokie, wśród których wyróżniamy rany powikłane czy drążące do
naturalnych jam ciała.

Jeżeli rana obejmuje tylko jeden narząd lub tkankę to mówimy o ranie prostej, jeżeli

natomiast więcej to jest to rana złożona.

Istotny jest również czas jaki upłynął od zranienia. Raną świeżą nazywamy takie

zranienie, które powstało do 8 godzin, natomiast każdą ranę powstałą dawniej uważamy za
zakażoną.

Podział morfologiczny wyróżnia następujące rodzaje ran:

−

otarcie, czyli odwarstwienie lub zadrapanie naskórka,

−

rana cięta powstaje podczas skaleczenia nożem, czy kartką papieru,

−

rana rąbana jest wynikiem uderzenia ciężką krawędzią tnącą np. siekierą,

−

rana tłuczona, która jest najpospolitszym rodzajem rany a powstaje przez uderzenie tępym

narzędziem,

−

rana darta powstaje gdy ostro zakończony przedmiot wyrywa płaty tkanki,

−

rana kłuta to częsta rana po pchnięciu nożem, ale także igłą,

−

rana kąsana spotykana jest często w wyniku agresywnego zachowania się zwierząt

i posiada cechy typowe dla uzębienia powodującego ją zwierzęcia,

−

rana zatruta powstaje w wyniku wniknięcia do krwiobiegu trucizn, np. po ukąszeniu przez

jadowite gady,

−

rana postrzałowa kojarzona jest z użyciem broni palnej oraz miotanej, jak łuk, czy kusza,

rozróżniamy ranę wlotową i wylotową, powodują ogromne spustoszenia w organizmie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Rodzaje ran [11]

Rany goją się w trzech mechanizmach. Przez rychłozrost goją się rany cięte, nie

powikłane zakażeniem najlepiej zaopatrzone chirurgicznie. Przez ziarninowanie goją się rany
nie zaopatrzone, pozostają po nich często rozległe blizny. Ostatnim mechanizmem gojenia się
ran jest gojenie pod strupem, w ten sposób goi się większość otarć naskórka oraz niewielkich
ran błon śluzowych. Jedynie rany gojące się pod strupem nie pozostawiają po sobie śladów
w postaci blizn.

Najprostszym podziałem krwawień przydatnym w pomocy doraźnej jest podział ze

względu na krwawiące naczynie. Rozróżniamy krwawienie z naczyń włosowatych,
krwawienie żylne oraz tętnicze.

Krwawienie z naczyń włosowatych występuje w powierzchownych urazach,

zadrapaniach,  czy  otarciach  a  także  w  skaleczeniach  błony  śluzowej.  Zatamowanie  ich  nie
stanowi  trudności,  najczęściej  wystarczy  ucisnąć  miejsce krwawienia,  ewentualnie  przykleić
plaster  z  opatrunkiem.  Ewentualne  problemy  mogą  wystąpić  u  ludzi  z  zaburzeniami
krzepnięcia, na przykład u chorych na hemofilię, czy osób z małopłytkowością. U tych osób
krwawienie  może  utrzymywać  się  długo  oraz  być  bardzo  obfite.  Osoby  takie  powinny  być
leczone w specjalistycznych ośrodkach.

Krwawienie żylne charakteryzuje się wypływem ciemnoczerwonej krwi strumieniem

ciągłym.  Krwawienie  z  dużych  naczyń  żylnych  może  być  niebezpieczne  ze  względu  na
możliwość  zassania  powietrza  do  światła  naczynia  co  może  doprowadzić  do  zatoru
powietrznego,  a  w  konsekwencji  do  śmierci  poszkodowanego.  Postępowanie  w  przypadku
takiego  krwawienia  polega  na  założeniu  opatrunku  uciskowego  na  ranę  oraz  uniesienie
zranionej kończyny.

Rana cięta

Rana płatowa

Rana miażdżona

Rana palca (oderwany
paznokieć)

Rana postrzałowa
(wlotowa)

Rana postrzałowa
(wylotowa)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 7. Pierwsza pomoc w krwawieniu żylnym [11]

Następnie należy wezwać pogotowie lub jeżeli krwawienie nie zagraża życiu wysłać

chorego do szpitala celem zaopatrzenia chirurgicznego rany.

Najbardziej niebezpieczne są krwotoki tętnicze. Charakteryzują się pulsacyjnym,

zgodnym  z  akcją  serca  wypływem  jasnoczerwonej  krwi  nawet  na  znaczną  wysokość.  Jeżeli
doszło  do  przerwania  ciągłości  naczynia  o  małym  kalibrze  w  zdecydowanej  większości
wystarcza założenie opatrunku uciskowego na zranioną kończynę oraz uniesienie jej do góry.
Jeżeli natomiast uszkodzeniu uległa duża tętnica, jak tętnica udowa, czy ramienna konieczne
staje  się  założenie  opaski  uciskowej.  Najlepsze  są  opaski  pneumatyczne,  obejmujące  dość
znaczny  obszar.  Opaskę  taką  pompuje  się  do  ciśnienia  nieco  przekraczającego  ciśnienie
skurczowe  krwi.  W  przeciwieństwie  do  ucisku  opaskami  gumowymi,  parcianymi,  czy
skórzanymi  stosowanymi  dawniej  nie doprowadzają  do  zmiażdżenia  tkanek,  w  tym  głównie
mięśni, nerwów, czy naczyń. Dowodem na prawidłowe założenie opaski uciskowej jest zanik
tętna  obwodowo  do  uszkodzenia.  Opaskę  można  założyć  na  2  godziny,  a  zimą  tylko  do
1 godziny. W  ciągu tego czasu chory powinien zostać przetransportowany do szpitala celem
zaopatrzenia  zranienia.  Są  miejsca,  gdzie  takie  postępowanie  jest  niemożliwe.  Do  takich
miejsc zaliczamy uszkodzenia tętnicy udowej w okolicy pachwinowej, tętnicy pachowej, czy
tętnic podobojczykowych. Jedynym ratunkiem w tych przypadkach jest dociśnięcie zranionej
tętnicy do części kostnej i tym samym czasowe zatamowanie krwawienia.

Poprzez złamanie rozumiemy przerwanie ciągłości kości w całym jej obwodzie

a dochodzi  do  niego  w  momencie,  gdy  siła  urazu  przekroczy  granicę  wytrzymałości  kości.
Nadłamaniem kości określamy taki stan, gdy przerwanie ciągłości kości nie obejmuje całego
jej przekroju. W zależności od mechanizmu urazu wyróżniamy złamania bezpośrednie, gdzie
siła  powoduje  złamanie  w  miejscu  przyłożenia,  np.  złamanie  zderzakowe  podudzia  oraz
złamania  pośrednie,  w  których  siła  jest  tak  duża,  że  powoduje  złamanie  w  miejscach
odległych  np.  złamanie  kompresyjne  kręgosłupa.  Z  punktu  widzenia  pierwszej  pomocy
najważniejszy  wydaje  się  podział  na  złamania  otwarte,  to  znaczy  takie  z  przerwaniem
ciągłości skóry oraz złamania zamknięte. Klinicznie złamania objawiają się:

−

porażeniem czynności i przymusowym ułożeniem kończyny,

−

bólem oraz bolesnością,

−

zniekształceniem zarysów kończyny,

−

trzeszczeniem i tarciem odłamów kostnych,

−

patologiczną ruchomością wzdłuż kości długich,

−

krwiakiem i obrzękiem.

Do pewnych objawów złamania należy tylko zniekształcenie zarysów, patologiczna

ruchomość  oraz  trzeszczenie  i  tarcie  odłamów.  Oprócz  objawów  miejscowych  złamaniom
często  towarzyszą  obawy  ogólne  takie  jak  przyspieszenie  tętna,  oddechu  i  spadek  ciśnienia
tętniczego krwi.  W wyniku złamania może rozwinąć się wstrząs. Głównym celem pierwszej
pomocy  w  złamaniach  jest  zapobieganie  powikłaniom,  jakie  mogą  wystąpić,  takim  jak
przemieszczenie  odłamów,  przebicie  się  odłamów  przez  skórę,  uszkodzenie  naczyń,  czy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

nerwów. Tak więc, aby  spełnić te zadania  należy  unieruchomić złamaną kończynę oraz dwa
sąsiadujące  stawy.  Do  unieruchomienia  tymczasowego  wykorzystywane  są  szyny  Kramera,
które  należy  domodelować  zanim  się  je  zastosuje  oraz  opatrunki  pneumatyczne.  Jeśli  nie
mamy

dostępu

tego

sprzętu

unieruchomienia

należy

dokonać

używając

zaimprowizowanych  materiałów  unieruchamiających.  Świetnie  do  tej  roli  nadają  się  różne
deseczki,  laski,  a  nawet  zwykłe,  w  miarę  proste  gałęzie.  Najlepszym  sposobem
unieruchomienia  kończyny  górnej  jest  przybandażowanie  jej  do  tułowia  z  ręką  zgiętą
w stawie  łokciowym  w  90˚.  Jeżeli  podejrzewamy  uraz  kręgosłupa  to  chorego  przenosimy
w taki sposób, aby  nie dopuścić do ewentualnych przemieszczeń  i ucisku na rdzeń kręgowy.
Możemy do tego celu wykorzystać  jakiekolwiek twarde podłoże np. drzwi. Przy złamaniach
otwartych  niezwykle  ważne  jest  zaopatrzenie  rany  i  miejsca  krwawienia  sterylnym
opatrunkiem.

Pobieżnie zbadaj chorego w celu rozpoznania obrażeń, nie przekładaj
chorego, badaj w ułożeniu wypadkowym

Określ miejsce największej bolesności, poszukaj objawów złamania kości

Podejrzewając złamanie kończyny ułóż chorego w pozycji na plecach, nie
wykonuj zbędnych ruchów chorą kończyną oraz nie rozbieraj chorego

ROZPOZNAJESZ ZŁAMANIE KOŚCI

Zamknięte

Otwarte

Najlepszym sposobem zmniejszenia bólu

jest dokładne unieruchomienie

Rozetnij ubranie na uszkodzonej kończynie

Przy wyraźnym zagięciu kończyny jest
niebezpieczeństwo przebicia skóry
przez odłam

Połóż na ranę jałowy
opatrunek i umocuj go

Gdy odłam złamania wystaje ponad

skórę nie staraj się go wprowadzić do rany

Unieruchomienie kończyny i transport

chorego do szpitala w pozycji leżącej

Rys. 8. Algorytm postępowania w urazach kości [opracowanie własne na podstawie 1]

Lekko pociągnij za obwodowy

koniec kończyny wzdłuż jej osi, aż

wyprostuje się zagięcie, nie uciskaj

na miejsce złamania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Co to jest rana?
2.  Co nazywamy krwawieniem a co krwotokiem?
3.  Jakie cechy morfologiczne posiada każda rana?
4.  Co nazywamy raną świeżą, a co zastarzałą?
5.  Który mechanizm gojenia się ran nie pozostawia blizny?
6.  Dlaczego krwawienie tętnicze jest jasnoczerwone?
7.  Na jak długo można założyć opaskę uciskową?
8.  Jakie są objawy złamania?
9.  Dlaczego unieruchomienie w złamaniach jest najważniejszą metodą leczenia?
10. Jaki jest najlepszy sposób unieruchomienia kończyny górnej?

4.3.3.Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeczytaj zdania zawarte w tabeli i określ czy są one prawdziwe czy fałszywe.

Tabela do ćwiczenia 1

ZDANIA

TAK

NIE

Nie każdej ranie towarzyszy krwawienie

Rana świeża to taka do 8 godzin od momentu zranienia

Rana postrzałowa posiada najczęściej otwór wlotowy
i wylotowy

Krwawienia dzielimy na tętnicze, żylne oraz z naczyń
włosowatych

Opaskę uciskową można założyć na jak długo się chce

Złamanie to przerwanie ciągłości kości w całym jej
przekroju

Najlepszą metodą leczenia doraźnego złamań są środki
przeciwbólowe

Na rany stosujemy tylko jałowe opatrunki

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałami nauczania,
2)  przeczytać uważnie zdania zawarte w arkuszu ćwiczeniowym,
3)  postawić X w odpowiedniej kolumnie,
4)  zaprezentować wynik ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Załóż opatrunek na zaimprowizowaną ranę tryskającą żywoczerwoną krwią i omów

zasady, którymi należy się w takim przypadku kierować.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zasad postępowania w krwotoku,
2)  wskazać sposób zachowania się podczas tamowania krwotoku,
3)  wykonać czynności prowadzące do zatamowania krwawienia z rany.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

opatrunek,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy następujących przypadków klinicznych i przyporządkuj im

najwłaściwsze postępowanie. Wyniki umieść w tabeli.

Opisy przypadków:

Przypadek A

Do poradni zgłasza się mężczyzna, który godzinę temu przygryzł sobie język. Twierdzi,

że to nic takiego, ale od godziny nie może dać sobie rady z ciągłym, acz niewielkim
krwawieniem. Ponadto czuje się nieco osłabiony i zaczyna odczuwać kołatanie serca. Gdy
zaglądasz do jamy ustnej widać broczące naczynia na języku.

Przypadek B

Miał miejsce wypadek, młoda kobieta została potrącona przez pijanego kierowcę.

Kierowca uciekł i jesteś pierwszą osobą na miejscu wypadku. Kobieta czuje się dobrze, tylko
narzeka na ból lewego podudzia. Gdy odwijasz ubranie stwierdzasz obrzęk, zaczerwienienie
i bardzo dużą bolesność tej okolicy.

Przypadek C

Przechodząc obok budowy słyszysz straszny hałas i wołanie o pomoc. Gdy dobiegasz

widzisz mężczyznę z przygniecioną lewą nogą i obciętą lewą ręką na poziomie stawu
nadgarstkowego. Bardzo mocno krwawi i szybko blednie.

Przypadek D

Będąc na wakacjach z rodziną Twój sąsiad rąbał drewno. Jednym z uderzeń siekiery nie

wymierzył i trafił w nogę. Obejrzałeś miejsce zranienia i nie stwierdziłeś złamania. Rana, jak
się okazało była powierzchowna.

Przypadek E

Przybiegła do Ciebie koleżanka, ponieważ krew „leci” jej z nosa. Jest hipochondryczką,

o czym zresztą dobrze wiesz. Twierdzi, że krew zaczęła lecieć przed kilkoma minutami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela do ćwiczenia 3

Uspokajasz, tamujesz krwawienie i odsyłasz do domu

Wzywasz karetkę pogotowia i odsyłasz na badania specjalistyczne
podejrzewając jakąś poważniejszą chorobę

Unieruchamiasz kończynę, wzywasz karetkę pogotowia i czekasz
aż się zjawi

Przemywasz ranę, odsyłasz na najbliższy dyżur chirurgiczny celem
dalszego leczenia

Natychmiast zakładasz opaskę uciskową, dzwonisz po pogotowie
informując ich o konieczności przyjazdu na cito,

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym postępowania w urazach,
2)  dokonać analizy poszczególnych przypadków,
3)  wpisać wybrane litery (A-E) w odpowiednie rubryki tabeli.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tabela do uzupełnienia,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Dokonaj zabandażowania ręki, przedramienia, łokcia, barku. Zastosuj opatrunek

kłosowy, wężowy, śrubowy, zaginany, żółwiowy zbieżny oraz Dessaulta.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym wykonywania opatrunków,
2)  zapoznać się z treścią filmu dydaktycznego,
3)  wyszukać w Internecie odpowiednie informacje dotyczące opatrunków,
4)  przećwiczyć wzajemnie metody bandażowania.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

komputer z dostępem do Internetu,

−

magnetowid/odtwarzacz DVD,

−

telewizor,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 5

Dokonaj unieruchomienia kończyny zgodnie z obowiązującymi zasadami.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym postępowania w urazach,
2)  wybrać odpowiedniej długości szynę,
3)  dogiąć szynę na zdrowej kończynie,
4)  unieruchomić kończynę zgodnie z obowiązującymi zasadami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szyny Kramera,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać rodzaj krwotoku?



2) pomóc poszkodowanemu podczas zranienia błony śluzowej?



3) założyć opatrunek na ranę?



4) zabandażować urazy odpowiednimi rodzajami opatrunków?



5) rozpoznać złamanie?



6) unieruchomić kończynę zgodnie z obowiązującymi zasadami?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Złamania i zwichnięcia w obrębie twarzoczaszki

4.4.1. Materiał nauczania

Urazy twarzoczaszki niosą ze sobą niebezpieczeństwo upośledzenia drożności dróg

oddechowych.  W  każdym  przypadku  urazu  tej  okolicy  należy  dokładnie  obejrzeć  chorego
i ocenić jego stan ogólny na podstawie czynności oddechowej, tętna oraz zabarwienia powłok
skórnych.  W  następnej  kolejności  trzeba  zapewnić  drożność  dróg  oddechowych,  a  w  razie
niedrożności  częściowej  lub  zupełnej  zastosować  manewry  udrażniające.  W  razie  złamań
między zęby szczęki  i żuchwy  można włożyć twardy przedmiot, aby zapobiec zwieraniu się
szczęk.  Dalej  trzeba  opanować  krwawienie  i  zaopatrzyć  rany.  Dopiero  po  wykonaniu  tych
czynności  możemy  przystąpić  do  prowizorycznego  unieruchomienia  złamań  kości  szczęki
i żuchwy.  W  każdym  przypadku  złamania  w  tej  okolicy  należy  wezwać  karetkę  pogotowia
celem transportu poszkodowanego do ośrodka specjalistycznego. Należy pamiętać, że w razie
zatrzymania  akcji  oddechowej  oraz  krążenia  należy  natychmiast  zastosować  algorytm  BLS
i dalej  postępować  według  niego.  Jeżeli  stwierdzimy,  że  życie  poszkodowanego  nie  jest
zagrożone  należy  zastosować  prowizoryczne  unieruchomienie  opatrunkiem  procowym.
W przypadku  stwierdzenia  przemieszczeń  należy  je  odręcznie  nastawić  i  unieruchomić,  co
zabezpieczy  chorego  w  czasie  transportu.  Do  unieruchomienia  w  obrębie  złamań  w  obrębie
żuchwy  stosuje  się  drut  nierdzewny.  Aby  móc  zastosować  ten  rodzaj  unieruchomień
poszkodowany  musi  posiadać  co  najmniej  dwa  dobrze  osadzone  zęby  sąsiadujące  ze
szczeliną złamania.
Jest kilka metod unieruchamiania:
–  wiązanie  ósemkowe  –  drut  przewleka  się  przez  dystalną  przestrzeń  międzyzębową

drugiego lub trzeciego zęba od szczeliny złamania, a następnie ruchem wężowym między
kolejnymi szczelinami dochodząc do drugiej lub trzeciej przestrzeni międzyzębowej
w drugim odłamie. Zwykle rozpoczynamy od strony proxymalnej (czyli tej bliższej stawu
skroniowo- żuchwowego),

– wiązanie pętlowe,
– wiązanie Conversa i Kazanijana, ktre polega na założeniu pojedynczych pętli na zęby

leżące w najbliższym sąsiedztwie szczeliny złamania (po dwa-trzy zęby z każdej strony)
a następnie połączenia i ściągnięcia ich ze sobą, co daje dobre unieruchomienie,

– wiązanie typu Ivy’ego jest najprostszym i najczęściej stosowanym wiązaniem

dwuszczękowym,  polega  na  przełożeniu  pętli  drutu  między  zębami  sąsiadującymi  ze
szczeliną  złamania  następnie  wąsy  drutu  przeciąga  się  dookoła  tychże  zębów,  jeden
z wąsów  przeciągamy  przez  „oczko”  pozostawionej  pętli  i  łączymy  z  drugim  wąsem,
następnie ściągamy,

– w razie złamania szczęki najprostszym sposobem jej czasowego unieruchomienia jest

zastosowanie szpatułki lekarskiej lub jakiegoś przedmiotu o podobnym kształcie, układa
się ją płasko i poprzecznie do otwartej jamy ustnej, do każdego z jej końców mocuje się
kawałki bandaża, które łączy się ze sobą na głowie,

– do unieruchomienia czasowego złamań szczęk służą również szyny druciane, które

odręcznie się dogina, najpowszechniejszą szyną tego typu jest szyna Tigerstedta.

Na tym postępowanie przedszpitalne w złamaniach twarzoczaszki się kończy. Trzeba

zawsze pamiętać o możliwości wystąpienia wstrząsu pourazowego lub krwotocznego
i w razie wystąpienia jakichkolwiek symptomów zagrożenia życia należy zastosować
odpowiednie postępowanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednym z najpowszechniej występujących zmian urazowych w obrębie twarzoczaszki

stanowi zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego.

Szczęka

Żuchwa

Rys. 9. Prawidłowy obraz stawu skroniowo-żuchwowego [opracowanie własne]

Przez zwichnięcie nazywamy przemieszczenie stawowych końców kości poza ich miejsce

styku.  Najczęstszym  zwichnięciem  stawu  skroniowo-żuchwowego  jest  zwichnięcie  do
przodu.  Bardzo  rzadko  spotkać  się  można  ze  zwichnięciem  do  tyłu,  czy  do  boku.  Ponadto
wyróżnić  możemy  zwichnięcie  jedno-  lub  obustronne.  Poprzez  podwichnięcie  rozumieć
należy  nadmierne  rozciągnięcie  więzadeł  oraz  torebki  stawowej.  Do  objawów  takiego
podwichnięcia należą (za prof. Arkuszewskim):
–  nadmierne rozwieranie szczęk,
–  trzask w stawie w końcowej fazie rozwarcia niekiedy z utrudnionym zwarciem szczęk,
–  ból i trudności rozwierania głównie w porze rannej.

Przyczyną zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego może być nadmierne rozwarcie

szczęk w czasie ziewania, nagryzienia twardego przedmiotu jak np. pestki, w czasie śmiechu,
a także w czasie wymiotów. Do kolejnej grupy przyczyn należą urazy działające na żuchwę,
szczególnie  przy  otwartych  ustach.  Również  zabiegi,  głównie  stomatologiczne  mogą
doprowadzić  do  zwichnięcia  tego  stawu.  Wiąże  się  to  najczęściej  z  niedostatecznym
unieruchomieniem  żuchwy  lub  zbyt  długim  czasem  trwania  zabiegów.  Przednie,
dwuskroniowe  zwichnięcie  jest  najczęstsze,  wiąże  się  z  przemieszczeniem  głów  żuchwy
z dołów  żuchwowych  i  przemieszczeniem  przed  guzki  stawowe.  Wiąże  się  to  ze  znacznym
rozciągnięciem  torebki  stawowej,  do  której  zerwania  najczęściej  nie  dochodzi.  Dochodzi
również do znacznego napięcia mięśni żuchwy.

Do objawów klinicznych tego stanu należy:

–  stale otwarte usta,
–  wyciek śliny z ust,
–  cierpiący wyraz twarzy,
–  bełkotliwa mowa,
–  niemożność domknięcia ust spowodowana niemożnością domknięcia szczęk.

Rozpoznanie stawiamy na podstawie wyżej wymienionych objawów oraz badania

klinicznego, w którym możemy stwierdzić wysunięcie żuchwy do przodu z jednoczesnym jej
opuszczeniem, znaczne napięcie mięśni żuchwy, uwypuklenie głowy żuchwy w policzku.

Pierwsza pomoc w zwichnięciu żuchwy polega na repozycji zwichnięcia, czyli

odprowadzeniu żuchwy do dołów żuchwowych. Ważny jest czas, który upłynął od
zwichnięcia do czasu repozycji. Świeże zwichnięcia nastawia się dość sprawnie, gdyż

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

mięśnie  nie  zdążyły  jeszcze  ulec  przykurczowi.  Gdy  nie  mamy  pewności  jak  dużo  czasu
upłynęło od zwichnięcia możemy podjąć próbę nastawienia. Jeśli napotkamy znaczny opór ze
strony  mięśni  można  się  posiłkować  próbą  rozmasowania  napiętych  mięśni.  Nastawienie
starych  zwichnięć,  szczególnie  po  kilku  już  nieudanych  próbach  wymagać  może  podania
środka  miejscowo  znieczulającego  lub  krótkotrwałego  znieczulenia  ogólnego  z  powodu
znacznego napięcia mięśni.

Aby nastawić zwichnięcie należy chorego posadzić na krześle, a samemu ustawić się

w jednej z dwóch pozycji – przed pacjentem lub  za nim. Jeśli wybierzemy wariant pierwszy
to  nogami  swoimi  stabilizujemy  nogi  chorego,  kciuki  obwiązujemy  bandażem,  co  ma
zapobiec  przygryzieniu  podczas  nastawiania.  Następnie  wkładamy  kciuki  do  jamy  ustnej
poszkodowanego,  kładąc  je  za  ostatnimi  zębami  trzonowymi,  resztą  palców  chwytamy
żuchwę.  W  tym  momencie  następuje  pierwsza  faza  repozycji,  w  której  mocnym  ruchem
przesuwamy  żuchwę  do  dołu,  jest  to  jednocześnie  najważniejszy  etap  całego  zabiegu.
W  drugiej  fazie  przesuwamy  żuchwę  do  tyłu,  aby  w końcu  w  trzeciej  unieść  ją  do  góry
i  doprowadzić  do  zwarcia  szczęk.  W  tym  manewrze  łokcie  nastawiającego  powinny  być  na
wysokości jamy ustnej chorego. W wariancie drugim, kiedy ratownik znajduje się za chorym,
opiera  sobie  jego  głowę  o  swoją  klatkę  piersiową,  a następnie  postępuje  tak  samo  jak
w wariancie pierwszym.

Aseptyka oraz antyseptyka podczas działań związanych z pierwszą pomocą

Antyseptyka jest to zapobieganie zakażeniom poprzez niszczenie lub zahamowanie

rozwoju drobnoustrojów głownie za pomocą środków chemicznych. Aseptyka, czyli jałowość
to zasada postępowania mająca na celu niedopuszczenie do zakażenia rany drobnoustrojami
przez stosowanie narzędzi, środków opatrunkowych i leków wyjałowionych głównie za
pomocą wysokiej temperatury.

Środki odkażające (antyseptyczne) pod względem funkcjonalnym można podzielić na

dwie  grupy.  Jedną  grupę  stanowią  roztwory  wodne,  które  zazwyczaj  wolno  stosować  na
otwarte  rany,  drugą  stanowią  roztwory  spirytusowe,  przeznaczone  do  stosowania  na
nieuszkodzoną  skórę.  Podziału  środków  można  dokonać  również  ze  względu  na  skład
chemiczny.

Pierwsza grupa to środki utleniające. Są to związki nieorganiczne, które w zetknięciu

z podłożem organicznym np. bakteriami wytwarzają bakteriobójczo działający tlen atomowy.
Należy tutaj najpowszechniej stosowany środek odkażający – woda utleniona, która jest 3%
wodnym roztworem i dlatego należy ją rozcieńczyć przed użyciem, a także nadmanganian
potasu, chloramina oraz chlorheksydyna (Hibitane).

Drugą grupę środków stanowią preparaty jodu. Działanie tych związków polega na

łączeniu się  jodu z cząsteczkami drobnoustrojów w kompleksy, które w połączeniu z wodą
wytwarzają  bakteriobójczy  tlen  atomowy.  Działanie  tych  preparatów  nie  ogranicza  się
jedynie do powierzchni skóry ponieważ część cząsteczek jodu przenika do głębszych warstw
skóry, a nawet do krwi. Preparaty  jodu  jednak  mogą wywołać reakcję anafilaktyczną u osób
na niego uczulonych. Ze stosowanych preparatów jodu w użyciu jest jodyna, która jest 7-10%
roztworem alkoholowym oraz jodofory.

Trzecią grupę stanowią najstarsze środki odkażające znane medycynie, czyli alkohole.

Do  grupy  czwartej  zalicza  się  barwniki  takie  jak  rivanol,  czy  barwniki  anilinowe
(np. pyoctaminum).  Grupę  piątą  stanowi  azotan  srebra,  a  grupę  szóstą  współczesne  środki
odkażające  takie  jak  zestawy  mydląco-odkażające,  które  dezynfekują  skórę  jednocześnie  ją
osłaniając.

Przy udzielaniu pierwszej pomocy należy pamiętać o zasadach aseptyki, a więc stosować

na rany tylko jałowe opatrunki, w miarę możliwości używać jednorazowych maseczek
podczas prowadzenia wentylacji usta-usta. Należy zatem chronić nie tylko chorego, ale
i siebie przed możliwym zakażeniem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1.  Od czego należy rozpocząć ratowanie osoby z urazem twarzoczaszki?
2.  Jakie są rodzaje unieruchomień w złamaniach żuchwy?
3.  Co to jest szyna Tigerstedta i do czego służy?
4.  Co to jest zwichnięcie?
5.  Jakie są objawy zwichnięcia w stawie skroniowo-żuchwowym?
6.  Na czym polega pierwsza pomoc w zwichnięciu stawu skroniowo-żuchwowego?
7.  Czym się różni aseptyka od antyseptyki?
8.  Jaki jest podział środków dezynfekcyjnych?
9.  Jaki środek dezynfekcyjny jest najczęściej stosowany?
10. Jakich zasad należy przestrzegać podczas udzielania pierwszej pomocy?

4.4.3 Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj graficzną prezentację sposobu nastawienia żuchwy u pacjenta ze zwichnięciem

w obrębie stawu skroniowo-żuchwowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zwichnięć w obrębie twarzoczaszki,
2)  dokonać analizy etapów postępowania podczas nastawiania żuchwy,
3)  wykonać graficzną prezentację,
4)  przedstawić efekty ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusze papieru,

−

flamastry,

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj unieruchomienie bródkowo-główkowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym zwichnięć w obrębie twarzoczaszki,
2)  dokonać analizy metody unieruchamiania bródkowo-główkowego,
3)  wykonać unieruchomienie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Dokonaj podziału środków odkażających wpisując odpowiednią nazwę grupy przy

każdym z nich.

Tabela do ćwiczenia 3

Preparat

Grupa

Woda utleniona

Chlorheksydyna

Jodyna

Rivanol

Etanol

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1)  zapoznać się z materiałem nauczania, dotyczącym środków odkażających,
2)  dokonać analizy klasyfikacji poszczególnych grup środków odkażających,
3)  wpisać do tabeli nazwę grupy obok wymienionych środków odkażających.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

literatura z rozdziału 6 poradnika dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozpoznać złamanie twarzoczaszki?



2) wskazać niebezpieczeństwo związane ze złamaniami twarzoczaszki?



3) unieruchomić złamania żuchwy?



4) rozpoznać zwichnięcie stawu skroniowo-żuchwowego?



5) dokonać repozycji zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego?



6) zastosować zasady aseptyki i antyseptyki?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1.  Przeczytaj uważnie instrukcję.
2.  Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3.  Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4.  Test zawiera 20 zadań. Do każdego zadania dołączone są 4 możliwe odpowiedzi. Tylko

jedna jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej rubryce

znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Jeśli udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. Ważnym parametrem odpowiadającym za homeostazę organizmu jest

a)  tylko ciśnienie tętnicze.
b)  tylko częstość tętna.
c)  poziom bólu.
d)  ciśnienie tętnicze i częstość tętna.

2. Pacjent otwiera oczy na ból, bełkocze coś niezrozumiale oraz reaguje wyprostem na

bodziec. W skali GCS uzyskałby
a)  5 punktów.
b)  6 punktów.
c)  7 punktów.
d)  8 punktów.

3. Śmierć od porażenia piorunem jest związana

a)  ze strachem przed burzą.
b)  z uduszeniem.
c)  z oślepieniem.
d)  ze zniszczeniem bębenków przez huk.

4. Kręgosłup szyjny najlepiej stabilizować

a)  prowizorycznie zrobionym stabilizatorem z drewna.
b)  dowolnym sprzetem.
c)  kołnierzem Schantza.
d)  kołnierzem FAKRO.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Drugim ogniwem łańcucha przeżycia jest

a)  wczesne podjęcie zaawansowanych czynności resuscytacyjnych.
b)  wczesna defibrylacja.
c)  wczesne rozpoczęcie resuscytacji przez świadków zdarzenia.
d)  wezwanie służb ratowniczych (telefon 112 lub 999).

6. Resuscytację krążeniowo-oddechową prowadzi się w następujący sposób

a)  15 uciśnięć na 2 wdechy przy jednym ratowniku.
b)  30 uciśnięć na 2 wdechy, a liczba ratowników nie ma znaczenia.
c)  5 uciśnięć na 2 wdechy, a liczba ratowników nie ma znaczenia.
d)  30 uciśnięć na 1 wdech, a liczba ratowników nie ma znaczenia.

7. Jeżeli poszkodowany zachłysnął się, ale odpowiada na pytania, może mówić i kiwać

głową podczas akcji ratowniczej zastosujesz

a)  uderzenie przedsercowe.
b)  nakłanianie do kaszlu.
c)  manewr Heimlicha.
d)  uderzenie międzyłopatkowe.

8. Oddech ratowniczy powinien trwać

a)  0,5 s.
b)  1 s.
c)  1,5 s.
d)  2 s.

9. Podczas wstrząsu anafilaktycznego

a)  zaleca się postępowanie wyczekujące.
b)  należy szybko podać adrenalinę.
c)  należy szybko podać dużą ilość płynów.
d)  należy złapać owada, który użądlił celem zbadania jego jadu.

10. Gojenie ran bez pozostawienia blizny jest możliwe

a)  przez rychłozrost.
b)  pod strupem.
c)  przez ziarninowanie.
d)  po pogryzieniu przez psa.

11. Unieruchamiając złamanie kości długiej należy pamiętać,

a)  aby nastawić pierwotne złamanie.
b)  aby polewać miejsce złamania zimną wodą w celu zmniejszenia obrzęku.
c)  aby unieruchomić dwa sąsiednie stawy.
d)  aby szybko podać środki przeciwbólowe.

12. Długo utrzymujące się krwawienie pomimo prawidłowego leczenia może sugerować

a)  tylko małopłytkowość.
b)  tylko hemofilię.
c)  tylko zespół von Willenbranda.
d)  małopłytkowość, hemofilię lub zespół Willenbranda.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Do objawów złamania kości nie należy

a)  zniekształcenie zarysów kończyny.
b)  ból oraz bolesność.
c)  patologiczna ruchomość wzdłuż kości długich.
d)  trzeszczenie i tarcie odłamów kostnych.

14. 18 letni chłopak podczas meczu w piłkę nożną został kopnięty w nogę. Po zdjęciu buta

zaobserwowano znaczny obrzęk i bolesność kończyny, ponadto chłopak zgłasza ból przy
chodzeniu. Należy
a)  zrobić okład z lodu, aby zminimalizować obrzęk.
b)  wezwać pogotowie ratunkowe podejrzewając złamanie.
c)  odprowadzić poszkodowanego do domu.
d)  zrobić okład z lodu i wezwać pogotowie ratunkowe.

15. Aseptyka to

a)  środek odkażający.
b)  materiał opatrunkowy.
c)  jałowość.
d)  odkażanie rany.

16. W czasie repozycji w zwichnięciu stawu skroniowo-żuchwowego wykonuje się

a)  wyłącznie zepchnięcie żuchwy w dół.
b)  tylko przesunięcie do tyłu.
c)  tylko podniesienie do góry.
d)  zepchnięcie żuchwy w dół, przesunięcie do tyłu, a następnie podniesienie do góry.

17. Szyna Tigerstedta służy

a)  wyłącznie do unieruchomienia szczęki.
b)  wyłącznie do unieruchomienia żuchwy.
c)  do unieruchomienia szczęki lub żuchwy.
d)  do unieruchomienia kości długich.

18. Do objawów klinicznych zwichnięcia stawu skroniowo-żuchwowego nie należy

a)  stała otwartość ust.
b)  szczękościsk.
c)  wyciek śliny z ust.
d)  cierpiący wyraz twarzy.

19. Urazy twarzoczaszki niosą ze sobą niebezpieczeństwo

a)  upośledzenia czynności nerek.
b)  upośledzenia czynności serca.
c)  upośledzenia drożności dróg oddechowych.
d)  nagłej utraty słuchu.

20. Cechą wiązania ósemkowego wiązania ósemkowego jest to, że

a) drut przewleka się przez dystalną przestrzeń międzyzębową drugiego lub trzeciego

zęba od szczeliny złamania.

b)  jest wiązaniem dwuszczękowym.
c)  do jego założenia nie jest konieczne pełne uzębienie.
d)  drut  przewleka  się  przez  dystalną  przestrzeń  międzyzębową  drugiego  lub  trzeciego

zęba od szczeliny złamania i do jego założenia nie jest konieczne pełne uzębienie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ……………………………………………………..

Udzielanie pierwszej pomocy

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedzi

Punkty

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

Razem: