Interpretacja utworu literackiego – rodzaj analizy naukowej, mającej na celu wyjaśnienie i
wydobycie wewnętrznego sensu utworu literackiego.
Interpretacja dzieła przeprowadzana jest zazwyczaj w pewnym kontekście. Polega na zestawieniu
utworu i rozważeniu jego relacji do konkretnej tradycji literackiej, konwencji stylistycznej,
podświadomości pisarza itp. Dobór tła, na którym bada się dzieło, zależy od metody badawczej (np.
dla psychoanalizy jest nim podświadomość pisarza lub czytelnika, dla marksizmu przede wszystkim
rzeczywistość społeczno-ekonomiczna, dla poetyki lingwistycznej uwarunkowania językowe
utworu).
Badanie sensu utworu jako całości polega na próbie odnalezienia tego, co dla danego dzieła jest
niepowtarzalne, oryginalne, co odróżnia je od innych dzieł literackich. W ten sam sposób można
badać również całości wyższego rzędu niż pojedynczy utwór, takie jak całokształt twórczości
literackiej danego pisarza, okresu czy prądu literackiego. Niektóre kierunki badań literackich
przeciwstawiają się jednak poszukiwaniom sensu dzieła literackiego w tym, co w dziele oryginalne
i niepowtarzalne, postulując poszukiwanie go w nim samym (szczególnie w jego cechach
formalnych) lub w tradycji literackiej. Do kierunków tych należą przede wszystkim nowa krytyka i
formalizm, usiłujące wydobyć wieloznaczność danego utworu i jego wewnętrzną samoistność, np.
za pomocą metody close reading, i traktujące interpretację jako podstawowy element badań
literackich, nierzadko jako istotniejszy niż historia literatury czy poetyka.
Według postmodernistów każde odczytanie utworu ma charakter relacji do innych tekstów, nie ma
ucieczki od porównań.

Analiza utworu literackiego to inaczej jego rozbiór.

Polega na badaniu pewnej całości, poprzez

wyodrębnienie jej cech, części bądź składników. Analiza dzieła literackiego zmierza zatem do
ustalenia z jakich elementów i w jaki sposób jest zbudowany utwór. Należy także określić związki
między tymi elementami, zbadać czemu służy konstrukcja tekstu, dobór danych środków
stylistycznych, a w konsekwencji ukazać role poszczególnych elementów i ich znaczenie w całym
utworze. Analiza i interpretacja utworu poetyckiego są traktowane łącznie w procesie pracy z
tekstem, nie oddziela się ich pod względem formalnym. Z tego względu kompozycja wypowiedzi
analizującej ten tekst nie może być dychotomiczna. Podczas analizowania dzieła poetyckiego
bardzo ważne są konteksty interpretacyjne, czyli kierunki badań, które pomagają zrozumieć tekst
oraz kąty interpretacji.
Najważniejsze konteksty interpretacyjne:

•

biograficzny – czynniki związane z życiem autora, które wpłynęły na dane dzieło,

•

historyczny – wydarzenia historyczne stanowiące tło utworu,

•

historyczno-literacki – odwołuje się do rozwoju cech pewnego typu utworów, prądów literackich i

stylów w literaturze,

•

teoretyczno-literacki – przyporządkowanie utworów do istniejących gatunków literackich, do

konkretnej odmiany gatunkowej, nazwanie cech typowych dla tego gatunku i przypisanie utworu do
określonego prądu literackiego lub konwencji,

•

filozoficzny – włączenie utworu do panujących w danym czasie poglądów filozoficznych,

ewentualnie religijnych bądź określonej ideologii,

•

społeczny – odzwierciedla stosunki społeczne, obyczajowość epoki w której powstał utwór,

•

literacki – związek interpretowanego dzieła z innymi utworami literackimi tego samego lub innych

autorów,

•

artystyczny – odzwierciedla związek dzieła z innymi dziedzinami sztuki, np. malarstwem,

architekturą, rzeźbą, muzyką.