24

IP 2/2009

Po zy cja przyj mo wa na pod czas pra cy zde ter mi no wa na jest po przez

za le żno ści po mię dzy prze strzen ną kon struk cją sta no wi ska pra cy, wy -
ko ny wa ny mi czyn no ścia mi a wy mia ra mi an tro po me trycz ny mi pra -
cow ni ka. Opty mal ną po zy cję za pew nia do sto so wa nie prze strzen nej
kon struk cji sta no wi ska pra cy do wy mia rów an tro po me trycz nych pra -
cow ni ka, tak aby nie stwa rzać ko niecz no ści utrzy my wa nia nie wy god -
nych po zy cji, np. skrę tu czy po chy le nia, któ re po wo du ją zmia nę roz -
kła du sił w krą żkach mię dzy krę go wych. Przy wy pro sto wa nym krę -
go słu pie si ły roz ło żo ne są rów no mier nie. W przy pad ku po chy le nia
od stro ny we wnętrz nej war to ści sił ści ska ją cych są znacz nie więk -
sze niż od stro ny ze wnętrz nej (rys. 1, 2).

Rys. 1. Krą

żki mię

dzy krę go we pod

czas po

zy cji cia ła

z po chy lo nym i wy pro sto wa nym krę go słu pem.

Układ bio me cha nicz ny krę go słu pa

Po szcze gól ne po łą cze nia krę gów krę go słu pa mo żna przed sta wić

sche ma tycz nie ja ko układ dźwi gni, na któ ry dzia ła ją ró żne si ły, po -
wo du jąc po wsta wa nie kil ku ro dza jów ob cią żeń, w tym mo men tów
gną cych (rys. 2). Si ła F2 ja ko si ła ze wnętrz na po cho dzą ca w znacz -

nej czę ści od prze no szo -
ne go cię ża ru wy wo łu je
re ak cję mię śni grzbie tu ja -
ko si ły prze ciw staw nej,
któ ra umo żli wia utrzy ma -
nie li nii krę go słu pa. Si ła
F1 wy ni ka z we wnętrz -

ne go na prę że nia, ja kie
pa nu je

w

mię śniach

grzbie tu wy wo ła nych si łą

F2. Na to miast ra mię si ły mię śni (F1) jest nie zmien ne. W związ ku

z po wy ższym wzrost na prę że nia w mię śniach po wo do wa ny jest przez
od da le nie prze no szo ne go cię ża ru od syl wet ki czło wie ka (ra mię y).
Z po wy ższe go sche ma tu wy ni ka, że zmniej sze nie ob cią żeń dzia ła ją -
cych na ele men ty krę go słu pa w naj prost szy spo sób mo żna uzy skać
po przez utrzy ma nie jak naj mniej szej od le gło ści mię dzy prze no szo -
nym cię ża rem a syl wet ką czło wie ka.

Po zy cje cia ła wy ma ga ją ce nie na tu ral nych po zy cji krę go słu pa po -

wo du ją wy stę po wa nie du żych war to ści sił ści ska ją cych i tną cych oraz
mo men tów sił nie tyl ko w krę go słu pie (rys. 3), ale ta kże w sta wach
koń czyn gór nych i dol nych, co jest bez po śred nią przy czy ną po wsta -
wa nia ura zów i do le gli wo ści ukła du mię śnio wo -szkie le to we go.

Naj czę ściej ob ser wo wa na nie na tu ral na po zy cja krę go słu pa po wo -

du ją ca nie ko rzyst ny roz kład sił w je go struk tu rze wy stę pu je pod czas

po chy le nia tu ło wia do przo du z jed no cze snym wy gię ciem ple ców na ze -
wnątrz przy pod no sze niu przed mio tów z po zio mu pod ło gi. Ma my wów -
czas do czy nie nia, po za si ła mi ści ska nia, rów nież z si ła mi tną cy mi
oraz do dat ko wy mi si ła mi po cho dzą cy mi od cię ża ru pod no szo ne go
przed mio tu, a two rzą cy mi mo men ty gną ce w po szcze gól nych czę -
ściach krę go słu pa.

Mo ment skrę ca ją cy nie ko rzyst ny dla dys ków znaj du ją cych się mię -

dzy krę ga mi po wo do wa ny jest prze no sze niem cię ża rów po przez ob -
rót tu ło wia wo kół je go osi na przy kład z prze no śni ka ta śmo we go na pa -
le tę trans por to wą.

Po zy cja opty mal na

Mo żli wość do sto so wa nia prze strzen nej kon struk cji sta no wi ska pra -

cy do wy mia rów an tro po me trycz nych pra cow ni ka, za pew nia wła ści -
wą dla okre ślo nych czyn no ści pra cy, naj mniej na ra żo ną na ob cią że nia
po zy cję cia ła. Opty mal ną jest po zy cja na tu ral na, czy li po zy cja sto ją ca
z wy pro sto wa nym krę go słu pem i koń czy na mi gór ny mi opusz czo ny mi
wzdłuż cia ła. Nie wy god na, znacz nie od chy lo na od na tu ral nej, po zy cja
cia ła mo że po wo do wać prze cią że nia mię śni, wią za deł i ścię gien. Im

Ob cią że nia krę go słu pa

Po zy cja cia ła
pod czas wy ko ny wa nia pra cy

Ma ciej Sta rzyk

Kon cen tra cja uwa gi Ko mi sji Eu ro pej skiej, a w szcze gól no ści Ko mi te tu Wy ższych In spek to rów
Pra cy (SLIC) na za gro że niach ukła du mię śnio wo -szkie le to we go wy ni ka z ko niecz no ści za pew -
nie nia lep sze go zro zu mie nia i sto so wa nia w prak ty ce dy rek ty wy nr 90/269/EWG w spra wie mi -
ni mal nych wy ma gań do ty czą cych ochro ny zdro wia i bez pie czeń stwa pra cy pod czas ręcz ne go
prze miesz cza nia cię ża rów. Dla pro ble mów zdro wot nych zwią za nych z ukła dem mię śnio wo -
-szkie le to wym istot ne zna cze nie ma bo wiem śro do wi sko pra cy. Mo że ono zwięk szać ry zy ko,
zwłasz cza ura zów krę go słu pa, je że li sta no wi sko pra cy unie mo żli wia prze miesz cza nie cię ża rów
przy za cho wa niu pra wi dło wej po zy cji pra cow ni ka.

Nierównomierne
obciążenie dysku

Równomierne
obciążenie dysku

Ściskanie

Ścinanie

Skręcanie

Zginanie

Rys. 2.

Rys. 3. Głów ne ob cią że nia ele men tów krę go słu pa.

jest znacz niej sze od chy le nie cia ła od po zy cji na tu ral nej, tym więk sze
ob cią że nie ukła du mię śnio wo -szkie le to we go.

Nie wła ści wa po zy cja przy pra cy jest przy czy ną znacz ne go ob cią -

że nia i zmę cze nia ukła du mię śnio wo -szkie le to we go. Po głę bia się to,
gdy wy ko ny wa ne czyn no ści wy ma ga ją wy wie ra nia si ły na skła do we
ele men ty sta no wi ska pra cy, ja ki mi są środ ki pra cy, na rzę dzia pra -
cy oraz ele men ty ste row ni cze. Ozna cza to, że sta no wi sko pra cy za -
pro jek to wa ne z uwzględ nie niem za sad er go no mii po win no umo żli -
wiać pra cow ni ko wi wy ko ny wa nie czyn no ści pra cy w spo sób opty mal -
ny, z uwzględ nie niem po zy cji przy pra cy, kie run ku dzia ła nia i war -
to ści si ły, czę sto ści jej wy stę po wa nia oraz cza su od dzia ły wa nia ob -
cią że nia wy ni ka ją ce go z po zy cji cia ła i wy wie ra nej si ły.

Roz ło że nie ob cią żeń

W cza sie pra cy po win no się uni kać nie rów no mier ne go roz ło że -

nia ob cią żeń po mię dzy ró żny mi czę ścia mi cia ła przez uwzględ nie -
nie wy ma gań od no śnie do war to ści si ły oraz wiel ko ści, kształ tu i usy -
tu owa nia urzą dzeń ste row ni czych i na rzę dzi pra cy, na któ re pra cow -
nik od dzia łu je w pro ce sie pra cy. Si ła fi zycz na po win na być wy wie -
ra na przez te gru py mię śnio we, któ re są w sta nie po ko nać war tość
si ły ze wnętrz nej, co wią że się rów nież z od po wied nią po zy cją cia ła
pod czas wy ko ny wa nia da nej czyn no ści. Na le ży ta kże uwzględ nić fakt,
iż w cza sie pra cy ró żne mię śnie i gru py mię śnio we po win ny być ak -
ty wi zo wa ne na zmia nę, tak aby nie po wo do wać prze cią żeń i zmę cze -
nia ukła du mię śnio we go.

Pod czas sta nia

Je że li wy ko ny wa na pra ca wy ma ga sta nia przez dłu ższy czas, po -

moc ne dla unik nię cia mę czą ce go na ci sku w od cin ku lę dźwio wym krę -
go słu pa jest uło że nie jed nej z koń czyn dol nych na ni skim pod nó żku.
Co kil ka/kil ka na ście mi nut na le ży zmie nić po zy cję sta nia, zdej mu -
jąc z pod nó żka jed ną koń czy nę i opie ra jąc na nim dru gą. Na le ży utrzy -
my wać wła ści wą syl wet kę po przez uło że nie gło wy, bar ków i bio der
w li nii pro stej z gło wą unie sio ną i wcią gnię tym brzu chem.

Rys. 4. Po zy cje pod czas sta nia.

Pod czas sie dze nia

Pod sta wo wą za sa dą pra wi dło we go sie dze nia jest utrzy my wa nie

pro stych ple ców z mo żli wo ścią opar cia w dol nym ich od cin ku. Na -
le ży uło żyć ko la na nie co po wy żej li nii bio der po przez od po wied nie
przy sto so wa nie sie dzi ska lub uży cie pod nó żka. Ob ra ca jąc się w po -
zy cji sie dzą cej na le ży wy ko nać ten ruch ca łym cia łem, ko rzy sta jąc
z me cha ni zmu ob ro to we go krze sła, uni ka jąc skrę tu tu ło wia.

Pod czas pro wa dze nia po jaz du ko niecz ne jest utrzy ma nie pro stych

ple ców i usta wie nie fo te la w ta ki spo sób, aby nie schy lać się w ce -
lu uży cia po szcze gól nych włącz ni ków. Przy dłu ższej pod ró ży wy ma -
ga ne jest wy god ne opar cie dol ne go od cin ka ple ców.

Rys. 5. Spo sób sie dze nia a ob cią że nie dys ków.

Prze miesz cza nie wóz ka

Prze miesz cza nie wóz ka po przez je go cią gnię cie wy wo łu je więk -

sze niż przy pcha niu wóz ka na prę że nia mię śni grzbie tu, ja ko re ak -
cję na wy stę pu ją cy pod czas tej czyn no ści mo ment skrę ca ją cy wy wo -
ła ny opo rem wóz ka oraz ma są cia ła oso by cią gną cej. Su ma tych ob -
cią żeń da je war tość ob cią że nia krę gu. Ina czej roz kład sił oraz ich war -
to ści przed sta wia się przy pcha niu wóz ka. Do ukła du ob cią że nia do -
cho dzi si ła wy ni ka ją ca z na prę że nia mię śni brzu cha, któ re w tej po -
zy cji są bar dziej ak tyw ne. Si ła ta re du ku je mo ment skrę ca ją cy, któ -
ry po wsta je wsku tek dzia ła nia si ły pcha nia. Su ma tych ob cią żeń da -
je mniej szą war tość ob cią że nia krę gu w po rów na niu z ob cią że niem
krę gu w trak cie cią gnię cia wóz ka. Ob cią że nie krę gu prze kła da się
na na prę że nia wy stę pu ją ce w dys ku.

Słu żba zdro wia

Gru pą za wo do wą szcze gól nie na ra żo ną na ob cią że nia ukła du mię -

śnio wo -szkie le to we go są pra cow ni cy słu żby zdro wia. Po zna nie me -
cha ni zmu dzia ła nia ukła du mię śnio wo -szkie le to we go po ma ga zro zu -
mieć pro ble my zdro wot ne tej gru py za wo do wej. Za sto so wa nie do brej
tech ni ki przy wy ko ny wa niu pra cy zwią za nej z prze miesz cza niem pa -
cjen tów nie wy star czy.

Na szko le niach pra cow ni cy słu żby zdro wia po zna ją wła ści we tech -

ni ki pod no sze nia pa cjen tów do ty czą ce zgi na nia ko lan, utrzy my wa -
nia pro stych ple ców, trzy ma nia pa cjen ta bli sko cia ła i uży wa nia mię -
śni nóg do tych czyn no ści. Jed nak pod no sze nie pa cjen tów mo że od -
by wać się w bar dzo ró żny spo sób. Czę sto trud no utrzy mać wów czas
wła ści wą po zy cję, zwłasz cza że spo sób pod no sze nia za le ży też od sa -
me go pa cjen ta.

Pro ble my z prze miesz cza niem pa cjen tów wy ni ka ją z:
– mo żli wo ści upad ku cho re go, zsu nię cia lub wy ko na nia nie spo -

dzie wa ne go, na głe go ru chu, czy też z utra ty rów no wa gi przez cho -
re go,

– nie od po wied nich wa run ków fi zycz nych pra cow ni ka słu żby

zdro wia,

– bra ku od po wied niej licz by pra cow ni ków w przy pad ku ko niecz -

no ści za sto so wa nia tech nik trans por tu ze spo ło we go.

Prak tycz ne przy kła dy

By prze mie ścić le żą ce go pa cjen ta z łó żka na krze sło jezd ne, na -

le ży usta wić krze sło bli sko łó żka i za blo ko wać ko ła. Je śli pa cjent
nie jest w sta nie unieść się o wła snych si łach do po zy cji sie dzą -
cej, na le ży umie ścić jed no ze swo ich ra mion pod no ga mi pa cjen -
ta, a dru gie ra mię pod je go ple ca mi. Na stęp nie prze miesz cza my

25

2/2009 IP

1 Swo bod ne sta nie. 2 Roz luź nio ne sie dze nie. 3 Roz luź nio ne opar te
ra mio na. 4 Roz luź nio ne nie pod par te sto py. 5 Sie dze nie wy pro sto wa -
ne. 6 Po chy le nie do przo du. 7 Po chy le nie do przo du z wy pro sto wa -
-ny mi ple ca mi. 8 Wy gię cie do ty łu.

Obciążenie kr

ęgu L3 kr

ęgosłupa

26

IP 2/2009

pa cjen ta nad kra wędź łó żka ob ra ca jąc go w ta ki spo sób, aby usiadł
na kra wę dzi łó żka. Sto py na le ży utrzy my wać w od le gło ści zbli żo -
nej do sze ro ko ści ra mion. Ko la na po win ny być lek ko ugię te. Czyn -
no ści te po win ny być wy ko ny wa ne przy wy pro sto wa nych ple cach.

W ce lu prze miesz cze nia pa cjen ta z łó żka na krze sło, na le ży je go

lek ko od da lo ne od sie bie sto py uło żyć na pod ło dze, rę ce zaś oprzeć
na łó żku lub na ra mio nach prze miesz cza ją ce go go pra cow ni ka. Na -
stęp nie na le ży ob jąć pa cjen ta wo kół tu ło wia, złą cza jąc rę ce. Pra cow -
ni cy słu żby zdro wia mo gą uży wać do te go ce lu pa sów, ręcz ni ków itp.,
któ re mo co wa ne są wo kół bio der pa cjen ta. Pra cow nik chwy ta pas
pod czas pod no sze nia pa cjen ta. Prze miesz cza ną oso bę na le ży trzy -
mać bli sko sie bie.

Pod czas umiesz cza nia pa cjen ta na krze śle na le ży sta nąć na prze -

ciw pa cjen ta i trzy ma jąc go, ob ró cić się wo kół wła snej osi w kie run -
ku krze sła, ugiąć ko la na i opu ścić pa cjen ta na krze sło. Pa cjent po -
wi nien obie ma rę ko ma opie rać się o po rę cze krze sła jesz cze
przed cał ko wi tym umiesz cze niem go na sie dzi sku.

Szcze gól ne unor mo wa nia

Pro blem po zy cji cia ła przy wy ko ny wa niu pra cy prze pi sy bhp re -

gu lu ją za rów no w spo sób ogól ny, jak i szcze gó ło wy. Za le ży to za rów -
no od ro dza ju prac, jak i ka te go rii pra cow ni ków, w tym ko biet i pra -
cow ni ków mło do cia nych.

Re gu łą jest sto so wa nie za sad er go no mii na wszyst kich sta no wi -

skach pra cy. W przy pad ku prac stwa rza ją cych szcze gól ne ry zy ko za -
wo do we nie zbęd ne wy ma ga nia ure gu lo wa no szcze gó ło wo.

Przy pra cach zwią za nych z ręcz nym prze miesz cza niem przed mio -

tów, gdzie na le ży za pew nić wy star cza ją cą prze strzeń, zwłasz cza
w płasz czyź nie po zio mej, umo żli wia ją cą za cho wa nie pra wi dło wej po -
zy cji cia ła pra cow ni ka pod czas pra cy, sto su je się roz po rzą dze nie Mi -
ni stra Pra cy i Po li ty ki Spo łecz nej z dnia 14 mar ca 2000 r. w spra wie
bez pie czeń stwa i hi gie ny pra cy przy ręcz nych pra cach trans por to -
wych, (Dz. U. Nr 26, poz. 313 ze zmia na mi Nr 82, poz. 930).

Or ga ni zu jąc pra cę przy mo ni to rze ekra no wym pra co daw ca jest obo -

wią za ny za pew nić pra cow ni kom wa run ki zgod ne z roz po rzą dze niem
Mi ni stra Pra cy i Po li ty ki So cjal nej z dnia 1 grud nia 1998 r. w spra wie
bez pie czeń stwa i hi gie ny pra cy na sta no wi skach wy po sa żo nych w mo -
ni to ry ekra no we (Dz. U. Nr 148, poz. 973), a uwzględ nia ją ce:

– łą cze nie prze mien ne pra cy zwią za nej z ob słu gą mo ni to ra

ekra no we go z in ny mi ro dza ja mi prac, któ re nie ob cią ża ją na rzą du
wzro ku i są wy ko ny wa ne w in nych po zy cjach,

– usy tu owa nie kla wia tu ry w spo sób, któ ry nie po wo do wa ła by zmę -

cze nia mię śni koń czyn gór nych pod czas pra cy,

– usta wie nie ele men tów wy po sa że nia w od po wied niej od le gło ści

od pra cow ni ka, bez ko niecz no ści przyj mo wa nia wy mu szo nych po zy cji,

– wy po sa że nie sta no wi ska pra cy w krze sło o wy mia rach opar cia

i sie dzi ska za pew nia ją cych wy god ną po zy cję cia ła i swo bo dę ru chów,

Sa dza nie pa cjen ta na krze sło.

Sa dza nie pa cjen ta na łó żku.