Yerba mate jest spożywana głównie w Argentynie, Brazylii, Paragwaju i Urugwaju. Jest
odpowiednikiem naszej poczciwej czarnej herbaty. Pije się ją najczęściej przez metalową słomkę
(bombilla) ze specjalnego naczynia, nazywanego mate lub guampa (nie wiedzieć czemu w Polsce
często błędnie określanego jako matero). O ile kulturową rolę yerby można porównać z herbatą
czarną w Polsce, o tyle jej smak kojarzy się raczej z herbatą zieloną, choć prawdziwi miłośnicy
yerby twierdzą oczywiście, że jest o wiele lepsza. Oba napoje są gorzkie, choć, trzeba przyznać, że
jest to gorycz innego rodzaju. Yerba mate to jednak nie tylko napój, to raczej zjawisko społeczne –
często pije się ją tylko po to, żeby pogadać ze znajomymi. Z tego powodu pracodawcy w Ameryce
Południowej zabraniają czasem picia mate w pracy. We wspomnianych na początku krajach yerbę
pije się wręcz nałogowo, o czym najlepiej świadczą liczby: na głowę jednego mieszkańca
Argentyny rocznie przypada prawie 7 kilogramów mate (2004).

A teraz garść podstawowych informacji.

„Pod pojęciem yerba lub yerba mate rozumie się produkt składający się z wysuszonych, lekko
wyprażonych, rozdrobnionych liści ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguariensis Saint Hilaire),
ewentualnie z dodatkiem fragmentów wysuszonych młodych gałązek, pędów lub łodyg kwiatów.
(...)”
(Argentyńska ustawa o artykułach spożywczych; nr 18.284, rozdział XV, art. 1193)

Ostrokrzew paragwajski, Ilex paraguariensis, to drzewo z rodziny ostrokrzewowatych
(Aquifoliaceae). W stanie naturalnym w ciągu 25 lat osiąga do 15 m wysokości, uprawiane — 3–6
m. Kwitnie od października do grudnia. Liście są podłużne, zimozielone i błyszczące, do 5 cm
długości, na brzegach falisto karbowane; drobne, żółtawe, 4-krotne kwiaty są skupione w pęczkach
wyrastających z kątów liści; owoc — fioletowoczerwony pestkowiec z kilkoma nasionami. Obszar
występowania, zarówno naturalnych jak i uprawianych drzew, ogranicza się do Ameryki
Południowej, w strefie pomiędzy Oceanem Atlantyckim i rzeką Paragwaj oraz pomiędzy 18°S
i 30°S. Liście zawierają kofeinę i teobrominę, alkaloidy o działaniu pobudzającym układ nerwowy.
Niektóre badania [

Kamangar et al.

] wykazują wysoką zawartość w liściach oraz w naparze

wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (w tym benzo-α-pirenu), które mogą mieć
działanie rakotwórcze.

Zawartość składników w naparze yerba mate. Wartości średnie

w naparze uzyskanym ze 100 g suchego produktu.

Składniki

Napar z saszetek

Ciepła mate

Zimna mate

Glukoza (g)
Sacharoza (g)
Białko (g)
Kofeina

1

(g)

0,54
2,97
3,69
1,27

0,59
2,77
2,14
0,85

0,15
1,19
1,24
0,44

Witaminy

4,89

5,11

2,35

Witamina C (mg)
Tiamina B1 (mg)
Niacyna (mg)
Pirydoksyna B6 (mg)

1,59
4,38
0,54

1,48
1,27
0,94

0,15

—
—

Minerały
Wapń (mg)
Fosfor (mg)
Żelazo (mg)
Magnez (mg)
Potas (mg)
Sód (mg)

107,25

60,5
2,54

86,96
99,64
27,54

80,94
45,89

2,22

58,58

100,59

14,04

43,90
21,27

1,10

33,17
41,63

11,07

1

Zawartą w yerba mate kofeinę określa się czasem jako mateina. Nie ma jednak dowodów na to by

alkaloid ten różnił się od kofeiny. Pojęcie to ma raczej charakter marketingowy.

Słowniczek
p — portugalski, g — guaraní, pozostałe słowa z języka hiszpańskiego

azucarera — cukiernica
bomba — (p) bombilla
bombilla — rurka przez którą pije się mate, zakończona filtrem, najczęściej z metalu (stali
nierdzewnej, srebra); może być prosta lub wygięta; filtr jest najczęściej rozbieralny; przy ustniku
zgrubienie absorbujące ciepło

canchado — kolejny etap w procesie przetwarzania liści, polegający na grubym zmieleniu
cebador — osoba nalewająca mate, mistrz ceremonii
chá-mate — (p) mate cocido
chimarrao — (p) yerba mate (1)
erva mate (p) — yerba mate
galleta — mate (2) o okrągłym spłaszczonym kształcie

guampa — [z keczua huampa — róg] mate (2) zrobiona z bydlęcego rogu

ka'a — (g) yerba mate (3)
ka'ay — (g) mate (1)
ka'ygua — (g) mate (2)
mate — [z keczua mati — tykwa] 1. napój przyrządzony poprzez zalanie gorącą (nie wrzącą) wodą
yerba mate; 2. naczynie przeznaczone do picia mate, najczęściej zrobione z tykwy (Lagenaria
vulgaris); także z drewna — np. twardego gwajakowca (palo santo), bydlęcego rogu, metalu

~ amargo, ~ cimarrón, ~ verde — mate przyrządzona bez cukru
~ cocido, ~ yerbeado — mate przyrządzona jak herbata, w filiżance, zalana gotowaną wodą
~ de leche — mate z mlekiem zamiast wody
~ dulce — mate z cukrem
~ lavado — mate po wielu dolewkach wody, bez smaku
cebar el ~ — przygotowywać mate, dolewać wody do mate
curar el ~ — przygotowywać tykwę do pierwszego użycia
matero — osoba pijąca mate
pava — czajniczek
poro, porongo — (w pn. wsch. Argentynie, pd. Brazylii) mate (2) o wydłużonym kształcie,
przypominającym gruszkę
tereré — (g) (zwłaszcza w Paragwaju) yerba mate zalana zimną wodą, czasem pita z lodem,
ziołami, sokami; nazwa wywodzi się od dźwięku siorbania
yerba mate — 1. wysuszone, zmielone liście ostrokrzewu paragwajskiego przygotowane do
robienia naparu; 2. świeże liście ostrokrzewu paragwajskiego; 3. ostrokrzew paragwajski
~ canchada — półprodukt w procesie produkcji yerba mate; liście ostrokrzewu paragwajskiego
wysuszone, z grubsza zmielone
~ compuesta — yerba mate z dodatkiem innych ziół, np. mięty, lipii, tymianku
~ elaborada, ~ elaborada con palo — yerba mate zawierająca nie mniej niż 65% wysuszonych
liści i nie więcej niż 35% suchych łodyg, pędów itp. Spotyka się też oznaczenie P.U. w skali 1–3,
gdzie P.U.2 jest mniej więcej odpowiednikiem typu elaborada
~ elaborada despalada, ~ elaborada despalillada — yerba mate zawierająca nie mniej niż 90%
wysuszonych liści i nie więcej niż 10% suchych łodyg, pędów itp.; odpowiednik oznaczenia P.U.1
~ tostada — yerba mate poddana procesowi prażenia
yerbera — pojemnik do przechowywania yerba mate (1)
zapecado — pierwszy etap procesu przetwarzania liści, polegający na krótkotrwałym wystawieniu
na działanie bardzo wysokiej temperatury (do 460°C)