„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Stanisław Sitarz

Rozpoznawanie, dobieranie, ocenianie oraz składowanie
materiałów i wyrobów z kamienia 711[04].Z2.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Danuta Gąsiorowska
mgr inż. Marek Machnik

Opracowanie redakcyjne:
mgr Halina Zwolska

Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski


Korekta:







Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 711[04].Z2.01
Rozpoznawanie, dobieranie, ocenianie oraz składowanie materiałów i wyrobów z kamienia
zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu 711[04] kamieniarz.

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Zastosowanie materiałów kamiennych w budownictwie

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające

9

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

10

4.2. Cechy techniczne i technologiczne skał

11

4.2.1. Materiał nauczania

11

4.2.2. Pytania sprawdzające

13

4.2.3. Ćwiczenia

14

4.2.4. Sprawdzian postępów

15

4.3. Minerały tworzące skały i rodzaje skał stosowanych w budownictwie

16

4.3.1. Materiał nauczania

16

4.3.2. Pytania sprawdzające

21

4.3.3. Ćwiczenia

21

4.3.4. Sprawdzian postępów

23

4.4. Wyroby z kamienia i ich cechy

24

4.4.1. Materiał nauczania

24

4.4.2. Pytania sprawdzające

25

4.4.3. Ćwiczenia

25

4.4.4. Sprawdzian postępów

26

4.5. Transport i składowanie surowców oraz wyrobów z kamienia

27

4.5.1. Materiał nauczania

27

4.5.2. Pytania sprawdzające

28

4.5.3. Ćwiczenia

28

4.5.4. Sprawdzian postępów

29

5. Sprawdzian osiągnięć

30

6. Literatura

34

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności

w zakresie rozpoznawania, dobierania, oceniania oraz składowania materiałów i wyrobów
z kamienia.

Poradnik zawiera:

1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś

mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji programu tej jednostki modułowej.

2. Cele kształcenia jednostki modułowej.
3. Materiał nauczania umożliwiający samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń

i zaliczenia sprawdzianów.

4. Sprawdzian osiągnięć pozwalający określić poziom opanowania Twojej wiedzy i

umiejętności z zakresu programu całej jednostki modułowej. Odpowiadając na pytania
zawarte w sprawdzianie postępów powinieneś zakreślić pola przy odpowiedziach tak lub
nie, co oznacza, że opanowałeś materiał albo, że materiał nauczania należy dogłębnie
przeanalizować.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem materiału nauczania lub wykonaniem ćwiczenia,

to poproś nauczyciela lub instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy
dobrze wykonujesz daną czynność. Po zrealizowaniu programu całej jednostki
modułowej spróbuj zaliczyć sprawdzian z tego zakresu.

5. W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z
rodzaju wykonywanych prac. Przepisy te poznasz podczas trwania nauki.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

Moduł 711[04].Z2

Technologia przygotowania, obróbki, naprawy

i konserwacji kamienia

711[04].Z2.01

Rozpoznawanie, dobieranie, ocenianie oraz

składowanie materiałów i wyrobów z

kamienia

711[04]. Z2.02

Obróbka mechaniczna kamienia

711.[04]Z2.03

Obróbka ręczna kamienia

711[04].Z2.04

Wykonywanie konserwacji, napraw i renowacji

kamienia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

poszukiwać informacji w różnych źródłach,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

rozpoznawać, charakteryzować podstawowe materiały budowlane,

−

magazynować, składować, transportować materiały budowlane

−

bezpiecznie i higienicznie wykonywać czynności objęte zakresem nauczania,

−

udzielać pierwszej pomocy przedmedycznej w przypadku powstania wypadku przy
pracy.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić zastosowanie materiałów kamiennych w budownictwie,

−

określić podstawowe minerały tworzące skały,

−

rozróżnić i rozpoznawać skały magmowe, osadowe i metamorficzne,

−

określić cechy techniczne i technologiczne skał,

−

rozpoznać wady skał,

−

dobrać rodzaj skały do warunków zastosowania,

−

określić kierunki łupliwości bloków kamiennych,

−

określić zastosowanie skał do dalszej obróbki,

−

rozróżnić i rozpoznawać wyroby kamienne,

−

określić cechy techniczne wyrobów kamiennych,

−

przetransportować materiały kamienne na niewielkie odległości,

−

składować materiały kamienne na stanowisku roboczym,

−

zastosować przepisy bezpieczeństwa pracy przy transporcie i składowaniu materiałów
kamiennych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Zastosowanie materiałów kamiennych w budownictwie

4.1.1. Materiał nauczania

Materiały kamienne stosowane są w budownictwie w szerokim zakresie:

1) Materiały konstrukcyjne:

Kamień przeznaczony do produkcji materiałów budowlanych konstrukcyjnych musi,
w zależności od przeznaczenia obiektów budowlanych, spełniać następujące wymagania:

a) dla budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi i zwierząt:

−

posiadać wytrzymałość uzależnion

a

od wymagań konstrukcyjnych,

- mrozoodporność nie może być niższa niż dostateczna (powyżej 15 cykli),

−

nie może pochodzić ze skał promieniotwórczych,

b) dla budynków nie przeznaczonych na stały pobyt ludzi:

−

posiadać wytrzymałość uzależnioną od wymagań konstrukcyjnych,

−

jego mrozoodporność nie może być niższa niż dostateczna (powyżej 15 cykli),

c) dla budowli inżynierskich lądowych i wodnych:

−

posiadać wytrzymałość na ściskanie przynajmniej średnią, czyli powyżej 70 MPa,

−

jego mrozoodporność nie może być niższa niż dobra (powyżej 21 cykli),

−

posiadać przynajmniej średnią odporność na niszczące działanie atmosfery

przemysłowej.

2) Materiały okładzinowe:

Kamień do produkcji okładzin pionowych powinien spełniać następujące wymagania:

a) do robót zewnętrznych powinien posiadać mrozoodporność co najmniej dobra

(powyżej 21 cykli),

b) do robót wewnętrznych mogą być zastosowane wszystkie skały,

Kamień do produkcji okładzin poziomych (posadzek i nawierzchni) winien spełniać

następujące wymagania:

a) do robót zewnętrznych

−

mrozoodporność bardzo dobra (powyżej 25 cykli),

−

ścieralność przynajmniej średnia, (do 7,5 mm) badania na tarczy Boehmego,

−

nasiąkliwość mała (do 5%),

−

odporność na niszczące działanie atmosfery przemysłowej przynajmniej średnia.

3) Materiały dekoracyjne:
Kamień powinien posiadać barwę odpowiadającą wykonywanemu wyrobowi
dekoracyjnemu, strukturę i teksturę typową dla danego rodzaju kamienia. Natomiast nie
powinien posiadać wad nietypowych dla danego rodzaju kamienia żył, przerostów,
przebarwień.
Materiały kamienne stosowane są w budownictwie:

−

drogowym,

−

mostowym,

−

inżynieryjnym,

−

obiektów publicznych,

−

mieszkaniowym,

−

wodnym.
Podstawowymi materiałami konstrukcyjnymi z kamienia są:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

−

kamień murowy stosowany do wykonywania murów, ochrony nabrzeży rzecznych,
morskich, przyczółków mostowych, ścian budynków i budowli, ogrodzeń,

−

krawężniki i kostka brukowa do budowy nawierzchni dróg, ulic, placów, chodników.
Kamienne materiały okładzinowe to głównie płyty fasadowe (do wykonywania elewacji

budynków), płyty posadzkowe, podokienniki i parapety, okładziny schodów.

Do materiałów okładzinowych zaliczamy również elementy kamienne łupane,

boniowane, które stosuje się do licowania betonowych konstrukcji budowlanych

,

takich jak

podpory mostów i wiaduktów, mury oporowe, ogrodzenia, przyziemia budynków i budowli.

Do kamiennych materiałów dekoracyjnych zaliczamy różne elementy architektoniczne

,

jak balustrady, portale drzwi i okien w obiektach zabytkowych, elementy małej architektury -
fontanny, gazony, kule, rzeźby, meble ogrodowe.

Kamień od wieków był materiałem budowlanym z powodu posiadania naturalnych cech

takich jak: odporność na ekstremalne warunki atmosferyczne, trwałość

,

niepowtarzalny

estetyczny wygląd.
Kamień używany jest również do wykonywania pomników, nagrobków i elementów
architektury ogrodowej.

Rys. 1. Kamień murowy (fot. Autor)

Rys. 2. Kostka brukowa (fot. Autor)

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakich

kamiennych

materiałów

budowlanych

używa

się

do

wykonywania

konstrukcyjnych elementów budowli?

2. Które kamienne materiały budowlane używane są w budownictwie mieszkaniowym?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wymień przynajmniej po trzy kamienne materiały konstrukcyjne, okładzinowe

i dekoracyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) zapisać nazwy kamiennych materiałów zgodnie z poleceniem,
3) zaprezentować efekt wykonania ćwiczenia nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

długopis,

−

arkusz papieru,

−

przybory kreślarskie.

Ćwiczenie 2

Określ wymagania, jakie powinny spełniać pełnowartościowe kamienie do produkcji

materiałów budowlanych i kamienie na materiały dekoracyjne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia
2) obejrzeć próbki kamieni,
3) zapisać wymagania, jakie powinny spełniać kamienie do produkcji materiałów

budowlanych i kamienie dekoracyjne,

4) zaprezentować swoje wyniki nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

długopis,

−

arkusz papieru,

−

próbki kamieni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać do jakiej grupy kamiennych materiałów budowlanych zaliczyć

parapet?





2) wymienić z jakich kamiennych materiałów konstrukcyjnych wykonuje

się mury oporowe?





3) wskazać jakim wyrobem budowlanym jest kamienna ławka ustawiona

w parku?





4) określić cechy materiałów okładzinowych?





5) określić wymagania stawiane okładzinom zewnętrznym?





6) określić jaka wymagana jest nasiąkliwość dla kamiennych materiałów

okładzinowych do robót zewnętrznych?





7) wymienić co najmniej dwa elementy małej architektury wykonywane z

kamienia?





8) określić zastosowanie materiałów kamiennych w budownictwie?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

4.2. Cechy techniczne i technologiczne skał

4.2.1. Materiał nauczania

Skały stosowane do produkcji materiałów budowlanych powinny w zależności od

przeznaczenia posiadać różnorodne cechy.

Skały do produkcji drogowych materiałów budowlanych muszą być odporne na:

−

niskie i wysokie temperatury,

−

ścieranie,

−

poślizg,

−

zginanie,

−

nacisk.
Skały stosowane do produkcji materiałów budowlanych konstrukcyjnych muszą

posiadać:

−

wysoką wytrzymałość na ściskanie,

−

wysoką wytrzymałość na zginanie, w związku z tym, że kamień posiada raczej słabą
wytrzymałość na zginanie, unika się stosowania go w warunkach, w których podlega
dużym takim obciążeniom,

−

odporność na niskie temperatury,

−

niską nasiąkliwość, a w przypadku stosowania ich w budownictwie wodnym morskim -
odporność na związki soli.
Skały stosowane do produkcji materiałów okładzinowych i dekoracyjnych winny

charakteryzować się:

−

dużą wytrzymałością na zginanie,

−

bardzo dobrą mrozoodpornością (w przypadku okładzin zewnętrznych),

−

odpornością na ścieranie (w przypadku okładzin poziomych – posadzki, schody),

−

podatnością na polerowanie,

−

estetycznym wyglądem.
Cechy techniczne skał to:

−

gęstość pozorna (objętościowa),

−

wytrzymałość na ściskanie,

−

wytrzymałość na zginanie,

−

porowatość,

−

nasiąkliwość,

−

mrozoodporność,

−

ścieralność,

−

wytrzymałość na uderzenia (zwięzłość).
Cechy technologiczne skał to:

−

bloczność,

−

łupność (oddzielność),

−

przełam,

−

twardość minerału,

−

twardość skały wielominerałowej,

−

twardość skały jednominerałowej,

−

obrabialność,

−

polerowność,

−

dekoracyjność.
Cechy techniczne skał
Gęstość pozorna jest to stosunek masy badanego materiału, wysuszonego do stałej masy,

wraz ze znajdującymi się w nim porami, do jego całkowitej objętości. W zależności od
gęstości pozornej rozróżnia się skały: bardzo lekkie (gęstość pozorna do 1500 kg/m

3

), lekkie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

(powyżej 1500 do 1800 kg/m

3

), średnio ciężkie (powyżej 1800 do 2200 kg/m

3

), ciężkie

(powyżej 2200 do 2600 kg/m

3

), bardzo ciężkie (powyżej 2600 kg/m

3

).

Wytrzymałość na ściskanie jest to iloraz siły powodującej skruszenie próbki skały przez

pole przekroju poprzecznego próbki. Rozróżnia się skały o wytrzymałości na ściskanie
w stanie powietrznosuchym: bardzo małej (poniżej 15 MPa), małej (15–60 MPa), średniej
(61–120 MPa), dużej (121–200 MPa), bardzo dużej (powyżej 200 MPa).

Wytrzymałość na zginanie jest to iloraz siły, powodującej złamanie próbki skały wskutek

nacisku, przez powierzchnię przekroju poprzecznego próbki

.

Metodę pomiaru wytrzymałości

na zginanie stosuje się do oznaczania tej wytrzymałości materiałów kamiennych
przeznaczonych do budownictwa.

Porowatość oznacza procentowy stosunek objętości porów do całkowitej objętości próbki

skały. Im większa porowatość, tym lepsza izolacyjność cieplna ściany z kamienia (przy
porowatości 30% izolacyjność kamienia jest równa izolacyjności cegły ceramicznej).

Nasiąkliwość określa maksymalną ilość wody, jaką może wchłonąć skała. Wyróżnia się

nasiąkliwość wagową i objętościową. Nasiąkliwość wagowa jest to stosunek masy wody
pochłoniętej przez próbkę kamienia, pod ciśnieniem atmosferycznym, do masy próbki
w stanie suchym. Cecha ta ma istotne znaczenie przy użyciu kamienia do wykonywania
murów piwnicznych, fundamentów, poziomych elementów kamiennych narażonych na opady
atmosferyczne. Nasiąkliwość objętościową określa się stosunkiem objętości wody
wchłoniętej przez badany materiał do jego objętości w stanie suchym. Obydwa rodzaje
nasiąkliwości wyraża się w procentach.

Mrozoodporność jest to zdolność materiału nasyconego wodą do przeciwstawiania się

zniszczeniu przez mróz. Określa się ją w ten sposób, że po nasyceniu wodą, próbkę kamienia
poddaje się wielokrotnemu zamrażaniu (w zamrażarce) i rozmrażaniu (w wodzie). Po
zakończeniu badania próbka nie powinna wykazywać wyraźniejszych uszkodzeń. Cecha ta
istotna jest w ocenie jakości kamienia przeznaczonego do wykonania ścian zewnętrznych,
podpór mostowych.

Ścieralność określa podatność materiału na ścieranie. Wyraża się ją stratą wysokości

badanej próbki kamiennej, poddanej ścieraniu na tarczy Boehmego. Cecha ta jest istotna
w ocenie jakości kamienia przeznaczonego na posadzki i schody.

Zwięzłość (wytrzymałość na uderzenia) określa się przy użyciu aparatu Page’a, jako

liczbę uderzeń potrzebnych do pęknięcia próbki kamienia. Cecha ta jest istotna w ocenie
przydatności kamienia przede wszystkim w drogownictwie, a także na posadzki, płyty
chodnikowe lub okładziny stopni.

Podział skał według różnych kryteriów określony jest w Polskich Normach.
Cechy technologiczne skał
Bloczność jest to cecha, która umożliwia uzyskanie ze złoża bloków kamiennych

o odpowiedniej wielkości.

Łupność (oddzielność) jest cecha ułatwiająca podział skały w uprzywilejowanych

płaszczyznach przy bezpośrednim uderzeniu młotem lub rozparciu klinami. (Uwaga: łupno

s

ci

skały nie należy utożsamiać z łupliwością minerałów, ich naturalną zdolnością do dzielenia
się wzdłuż płaszczyzn krystalizacji).

Przełam charakteryzuje powierzchnię powstającą w wyniku rozbijania skały.

Powierzchnia ta może być gładka, szorstka lub muszlowa.

Twardość minerału jest to odporność minerału na zarysowanie ostrzem z materiału

twardszego. Do mierzenia służy dziesięciostopniowa skala twardości Mohsa.

Twardość skały wielominerałowej jest to cecha umowna, zależna od procentowej

zawartości minerałów o twardości przekraczającej twardość stali i równocześnie od
wytrzymałości skały na ściskanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Twardość skały jednominerałowej pokrywa się pojęciowo z twardością minerału (patrz

wyżej). Cecha ta jest istotna przy wyborze metody obróbki kamienia.

Obrabialność jest to cecha określająca łatwość nadawania kamieniowi pożądanego

kształtu i wykończenia jego powierzchni.

Polerowność określa podatność skały na polerowanie. Jest to cecha najważniejsza

w wypadku kamienia stosowanego w postaci elementów wystroju architektonicznego.

Dekoracyjność jest to ogół naturalnych cech barwnych, strukturalnych i teksturalnych,

decydujących o ozdobnej użyteczności kamienia.

Charakterystycznymi cechami technologicznymi granitu są: bloczność, łupność

i polerowność.

Wady skał
Skały stosowane do produkcji materiałów budowlanych mogą posiadać wady, które

dyskwalifikują je lub obniżają wartość wyrobów. Podstawowymi wadami są: sztychy,
przerosty, kawerny, wtrącenia, plamy i zwietrzeliny.

Sztychem jest włoskowate, prawie niewidoczne pęknięcie, dyskwalifikujące gotowy

wyrób. Płyta kamienna posiadająca sztych może pęknąć nawet przy lekkim wstrząsie.

Przerostem jest warstwa utworzona z innego tworzywa niż skała. Przerost jest

niedopuszczalną wadą w gotowym wyrobie.

Kawerna jest to jamiste wgłębienie w skale, puste albo wypełnione gliną lub piaskiem.

W trawertynie drobne kawerny stanowią element zdobniczy, natomiast w innych skałach są
wadą.
Wtrącenie jest to skupisko w skale, utworzone z innego minerału niż otaczająca masa
skalna.
Plama (myszka, szlir) jest to miejsce w skale odróżniające się wzrokowo od jej ogólnego
wyglądu zewnętrznego.
Zwietrzelina jest to ta część skały, która w wyniku wietrzenia utraciła swą wartość
użytkową.

Wady skał wpływają negatywnie na dalszą obróbkę.
Kierunki łupliwości bloków skalnych
Podczas wydobywania bloków skalnych metodą dzielenia przez klinowanie,

rozłupywanie bardzo ważną cechą jest łupność (oddzielność) skały i jej kierunki. Granity
charakteryzują się dobrą oddzielnością w trzech kierunkach. Kierunki te są prostopadłe do
siebie. Tą cechę wykorzystuje się również podczas produkcji kamiennej kostki brukowej,
krawężników, słupków geodezyjnych, palisad i boni. Najlepsza łupność jest w płaszczyźnie
poziomej, nieco gorsza w płaszczyźnie pionowej podłużnej, a najsłabsza w płaszczyźnie
pionowej poprzecznej. Inne rodzaje skał posiadają łupność jednokierunkową lub nie posiadają
jej. Dzielenie bloków skalnych przy użyciu lin diamentowych bądź wrębiarek łańcuchowych
może odbywać się bez uwzględniania naturalnych kierunków łupności.

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Wymień na jakie czynniki muszą być odporne skały do produkcji drogowych materiałów

budowlanych?

2. Czym charakteryzuje się cecha o nazwie polerowność?
3. Co umożliwia bloczność?
4. Wymień wady mogące wystąpić w skałach stosowanych do produkcji kamiennych

wyrobów budowlanych?

5. Określ kierunki łupności granitu?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ wymagane cechy technologiczne otrzymanych od nauczyciela próbek skał,

poddanych różnym procesom obróbki powierzchniowej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) dokładnie obejrzeć próbki skał poddane różnym procesom obróbki powierzchniowej,
4) określić, jakie cechy technologiczne są istotne w czasie obróbki każdej próbki,
5) przyporządkować i zapisać te cechy dla każdej próbki,
6) przedstawić efekty wykonania ćwiczenia nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw próbek skał poddanych różnym procesom obróbki powierzchniowej,

−

długopis,

−

arkusz papieru.

Ćwiczenie 2

Określ wymagane cechy techniczne otrzymanych od nauczyciela wyrobów kamiennych.

Sposób wykonania ćwiczenia:

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia
3) zapisać istotne cechy techniczne, jakie winny posiadać wybrane wyroby.
4) zaprezentować wyniki realizacji ćwiczenia nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki: płyty chodnikowe, płyty elewacyjne, kamienia murowego, parapetu
wewnętrznego i stopnicy schodów zewnętrznych

Ćwiczenie 3

Określ kierunki łupliwości (łupności) bloków kamiennych i opisz je.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) pobrać od nauczyciela próbki wyklinowanych formaków z widocznymi płaszczyznami

naturalnej łupności,

3) obejrzeć dokładnie próbki i metodą dotykową określić kierunki i płaszczyzny łupliwości

(łupności),

4) opisać poszczególne próbki, określając kierunki łupliwości oraz podatność na dzielenie

metodą łupania,

5) zaprezentować efekty wykonania ćwiczenia wyniki nauczycielowi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skał w postaci wyklinowanych formaków.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) odpowiedzieć na pytanie: łupność to cecha techniczna czy

technologiczna?





2) odróżnić cechy techniczne od cech technologicznych?





3) określić cechy techniczne skał?





4) określić cechy technologiczne skał?





5) opisać cechę - ścieralność?





6) opisać cechę - polerowność?





7) opisać cechę - zwięzłość?





8) opisać cechę - porowatość?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

4.3. Minerały tworzące skały i rodzaje skał stosowanych
w budownictwie

4.3.1 Materiał nauczania

Skała jest to zespól jednego lub wielu różnych minerałów, który powstał w wyniku

działania różnorodnych procesów geologicznych.

Minerałem nazywamy pierwiastek, związek chemiczny lub mieszankę związków

chemicznych powstałych w przyrodzie bez udziału człowieka, w sposób naturalny.

Struktura skały to zespół cech określających sposób wykształcenia, wielkość i formę oraz

wzajemne powiązania składników skałotwórczych. Rozróżniamy następujące struktury:

−

krystaliczną,

−

porfirową,

−

ziarnista,

−

szklistą.
Tekstura skały to przestrzenne rozmieszczenie (ułożenie), oraz stopień wypełnienia przez

składniki skałotwórcze przestrzeni w masie skalnej. Rozróżniamy tekstury:

−

zbitą,

−

porowatą,

−

migdałowcową,

−

bezładną,

−

uporządkowaną.
W skałach występują minerały podstawowe i śladowe.
Minerały podstawowe są głównymi składnikami skał i one decydują o strukturze

i teksturze skały.

Minerały śladowe występują rzadko, są nierównomiernie rozmieszczone a skała

posiadająca takie skupiska minerałów uznawana jest w kamieniarstwie jako skała z wadą.

Podstawowymi minerałami tworzącymi skałę o nazwie granit są: kwarc, skaleń, mika.
Kwarc jest przeźroczysty i szklisty, skaleń ma barwę odpowiadającą barwie granitu

(szarą, czerwoną, beżową bądź różową), a mika - czarną lub srebrzystą i jest błyszcząca.

Sjenit składa się ze: skaleni, hornblendy, biotytu i augitu.
Skały osadowe powstały w wyniku scementowania się okruchów innych skał, osadów

chemicznych lub organicznych. Znajdujące się w ich składzie minerały to: kwarc, mika –
w piaskowcach, kalcyt w wapieniach i dolomitach.

Skalenie – to grupa minerałów krzemianowych, w którym oprócz krzemu występuje

potas, sód lub wapń.

Kwarc - wzór chemiczny SiO

2

.– minerał zawierający krzem. Kwarc jest najtwardszym

minerałem wchodzącym w skład granitu.

Mika – grupa minerałów krzemianowych charakteryzujących się doskonałą łupliwością

blaszkowatą (biotyt, muskowit).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Rys. 3. Granit strzegomski skala 1:1 (fot. Autor)

W budownictwie skały stosowane są do produkcji różnych elementów budowlanych oraz

do produkcji kruszyw. Surowcem dla robót kamieniarskich są regularne i nieregularne bloki
i bryły skalne.

Pod względem pochodzenia skały dzieli się na:

−

magmowe,

−

osadowe,

−

przeobrażone (metamorficzne).
Skały magmowe głębinowe to granit, sjenit, dioryt i gabro.

Skały magmowe głębinowe powstały we wnętrzu Ziemi, następnie zostały wypiętrzone
na jej powierzchnię. Powstawały powoli, krystalizując, stąd ich struktura jest krystaliczna.
Skały magmowe wylewne to bazalt, porfir i andezyt.

Skały magmowe wylewne powstały na powierzchni Ziemi w wyniku wybuchów

wulkanów. Płynne ciasto skalne szybko zastygało, tworząc teksturę zbitą lub porowatą.
Używane są do produkcji kostki brukowej, murów oporowych i zapór wodnych.

Skały osadowe stosowane w budownictwie to piaskowce, wapienie i dolomity.
Skały osadowe powstały w wyniku osadzania się okruchów innych skał, osadów

pochodzenia organicznego bądź chemicznego w środowisku morskim lub śródlądowym.

Skały przeobrażone (metamorficzne)

to

marmury i łupki.

Skały metamorficzne powstały w wyniku przeobrażenia się skał osadowych lub

magmowych.
Marmury krystaliczne charakteryzują się dobra obrabialnością. Z uwagi na cechy
dekoracyjne stanowią najszlachetniejszy materiał rzeźbiarski i zdobniczy w architekturze
wnętrz.

Skały dające się polerować to: granit, sjenit, andezyt, bazalt, diabaz, gabro, wapień,

dolomit, trawertyn, gnejs, marmur.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Skały nie dające się polerować to: porfir, melafir, piaskowiec, kwarcyt, łupek, wapień

lekki.

Tabela 1. Podział i rodzaje skał stosowanych w budownictwie

Skały

Skały magmowe

Skały

przeobrażone

- marmury

krystaliczne

- łupki

- gnejsy

Skały osadowe

głębinowe

- granit
- sjenit
- dioryt
- gabro

wylewne

- porfir - bazalt
- diabaz
- andezyt
- liparyt
-liparyt

pochodzenia
mechanicznego
- piaskowce
- zlepieńce
- okruchowce
- piaski.

pochodzenia

organicznego

- wapienie (Pińczów)
- dolomit
- magnezyt
- kreda

pochodzenia
chemicznego
- alabaster
- trawertyn
- gips
- anhydryt

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

Rys. 4.

Granit jest to skała magmowa typu głębinowego o budowie krystalicznej, powstała

wskutek powolnego zastygania magmy na dużej głębokości. Posiada teksturę zbitą bezładną.
Ma strukturę ziarnistą. W Polsce wydobywany jest w rejonie Strzegomia i Strzelina.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Odznacza się dużą wytrzymałością na ściskanie, odpornością na wpływy atmosferyczne.
Dobrze obrabia się i poleruje. Jest podstawowym surowcem do produkcji kostki brukowej.
Dzięki swym właściwościom technicznym i dekoracyjnym znajduje zastosowanie
w budownictwie:

−

inżynieryjnym,

−

drogowym,

−

monumentalnym,

−

mieszkaniowym.
Sjenit jest skałą magmową barwy szarej, prawie czarnej lub biało – ciemno – szarej, która

powstała w warunkach podobnych jak granit. Ma także podobne cechy techniczne. Jest
twardszy od granitu i trudniejszy w obróbce. Znajduje zastosowanie w budownictwie
miejskim do wykonywania schodów, cokołów i portali w budynkach, a także do produkcji
nagrobków. Główne minerały to: plagioklazy kwaśne, skalenie potasowe, biotyt, kwarc.

Andezyt jest skałą magmową wylewną powstałą na skutek szybkiego zastygnięcia lawy

na powierzchni Ziemi. Składa się głównie ze skalenia – plagioklazu i jednego lub większej
liczby ciemnych minerałów - amfibolu, piroksenu i biotytu. Ma dużą wytrzymałość na
ściskanie i złą polerowność. Stosowany jest głównie do wykonywania konstrukcji nośnych.

Piaskowiec

jest

to

scementowana

skała

osadowa okruchowa,

pochodzenia

mechanicznego, utworzona w wyniku spojenia lepiszczem mineralnym ziaren piasku
kwarcowego. Posiada strukturę ziarnistą, teksturę bezładną lub uporządkowaną, zbitą lub
porowatą. Spoiwo ma duże znaczenie i decyduje o twardości, trwałości, odporności na
wpływy atmosferyczne. Odznacza się dobrą łupliwością i jest łatwy w obróbce.

Wapienie są skałami osadowymi pochodzenia mechanicznego, chemicznego lub

organicznego. Do celów technologicznych przyjęto dzielić wapienie na miękkie (lekkie)
i twarde (zbite).

Wapienie lekkie występują w Polsce w rejonie Pińczowa (województwo świętokrzyskie).

Charakteryzują się niskim ciężarem objętościowym (poniżej 1800 kg/m

3

), daje się przecinać

piłą do drewna. Po latach jednak silnie twardnieją i są odporne na wpływy atmosferyczne.
Wapienie stosuje się do budowy domów mieszkalnych, w okolicach ich występowania.

Wapienie zbite często nazywane są marmurami świętokrzyskimi, dają się polerować.

Stosowane są w budownictwie do wyposażenia wnętrz (posadzki, schody, parapety, kominki).

Dolomit jest skałą osadową węglanową, utworzoną z minerału dolomitu, powstałą

w wyniku osadzania się mułu dolomitowego na dnie morza lub wtórnego przeobrażenia
chemicznego skał albo osadów wapiennych. Posiada strukturę krystaliczną, teksturę zbitą lub
porowatą. Dolomit stosowany jest na okładziny zewnętrzne cokołów, filarów mostowych.

Marmury są skałami przeobrażonymi, powstałymi z wapieni lub dolomitów,

w warunkach wysokiej temperatury i ciśnienia. Charakteryzują się dobrą obrabialnością
i polerownością. Z uwagi na cechy dekoracyjne, stanowią najszlachetniejszy materiał
rzeźbiarski i zdobniczy w architekturze wnętrz.

Łupek jest skałą słabo zmetamorfizowaną

,

o strukturze krystalicznej, teksturze zbitej.

Skład mineralogiczny uzależniony jest od skały pierwotnej, od której powstał. Łupki stosuje
się do wykonywania elewacji budynków, murów i w architekturze ogrodowej.

Zlepieniec jest gruboziarnistą skałą osadowa, składająca się z zaokrąglonych fragmentów

żwirów, otoczków, głazów, scementowaną drobnoziarnistą, piaszczysto – ilastą masą
wypełniającą.

Trawertyn jest skałą osadową wapienną, utworzoną przez gwałtowne wytrącenie się

węglanów wapnia z wody.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Z jakich podstawowych minerałów składa się granit?
2. Jaki minerał jest podstawowym składnikiem piaskowca?
3. Jak nazywamy przestrzenne rozmieszczenie oraz stopień wypełnienia przez składniki

skałotwórcze w masie skalnej?

4. Jak nazywamy zespół cech określających sposób wykształcenia, wielkość i formę

składników skałotwórczych?

5. Jak dzielimy minerały występujące w skałach pod względem ich ilości?
6. Jaka budowę ma mika?
7. Jak nazywamy minerał o wzorze chemicznym SiO

2

?

8. Jak nazywa się skała stosowana w budownictwie a występująca w Strzegomiu?
9. Jaki jest podział skał pod względem pochodzenia?
10. Czy wapień jest skałą osadową?
11. Jaka skała jest podstawowym surowcem do produkcji kostki brukowej?
12. Jakie jest pochodzenie piaskowca?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż na przedstawionej próbce skały granitowej podstawowe minerały wchodzące

w skład tej skały.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) przygotować lupę i próbkę skały granitowej,
3) obejrzeć przełam skały przez lupę,
4) zidentyfikować i nazwać minerały tworzące skałę,
5) zaprezentować swoje wnioski nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

stół,

−

próbki skały granitowej,

−

lupa.

Ćwiczenie 2

Ze zbioru skał i minerałów będącego na wyposażeniu pracowni lub na podstawie tablic

poglądowych wybierz trzy próbki skał i określ ich pochodzenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) wybrać trzy próbki skał i określić ich pochodzenie,
4) zaprezentować swoje wyniki nauczycielowi.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

−

papier

−

szkolny zbiór skał i minerałów,

−

tablice poglądowe skał.

Ćwiczenie 3
Określ zastosowanie w budownictwie skał, których próbki rozpoznałeś w poprzednim
ćwiczeniu

.

Czy skały te można polerować?

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować materiał nauczania,
2) pobrać próbki skał wybrane w ćwiczeniu 1,
3) wykonać ćwiczenie,
4) zaprezentować swoje wyniki nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

szkolny zbiór skał i minerałów,

−

tablice poglądowe skał.

Ćwiczenie 4
Wymień i rozpoznaj wady skał.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) pobrać od nauczyciela próbki skał lub wyrobów kamiennych posiadających wady,
4) obejrzeć otrzymane próbki i zidentyfikować ich wady,
5) opisać wady występujące w poszczególnych próbkach i wskazać ich wpływ na na

zastosowanie skały.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki skał lub wyrobów kamiennych, w których występują wady.

Ćwiczenie 5
Określ zastosowanie w budownictwie skał, których próbki rozpoznałeś w poprzednim
ćwiczeniu. Czy skały te można polerować?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) pobrać próbki skał wybrane do ćwiczenia 1,
3) wykonać ćwiczenie.
4) zaprezentować swoje wyniki nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

−

papier

−

szkolny zbiór skał i minerałów,

−

tablice poglądowe skał,

−

próbki skał do identyfikacji.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić podstawowe minerały skałotwórcze skał magmowych?





2) zidentyfikować rodzaj skały na podstawie oględzin próbki skały?





3) rozróżnić skały magmowe, osadowe i metamorficzne ?





4) rozróżnić minerały wchodzące w skład granitu?





5) opisać skład mineralogiczny skał osadowych?





6) określić podstawowe minerały tworzące skały?





7) określić cechy charakterystyczne dla marmuru?





8) wskazać, które skały stosuje się w budownictwie?





9) określić zastosowanie skał przeznaczonych do dalszej obróbki?





10) opisać wygląd piaskowca?





11) wskazać skały magmowe głębinowe?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

4.4. Wyroby z kamienia i ich cechy

4.4.1. Materiał nauczania

Wyroby z kamienia w budownictwie stosowane są jako:

−

materiał konstrukcyjny,

−

materiał okładzinowy,

−

materiał dekoracyjny.
Wyroby konstrukcyjne to takie, które po wbudowaniu, przenoszą własny ciężar oraz

obciążenie użytkowe.

Wyroby okładzinowe nie przenoszą ciężaru użytkowego, co najwyżej przenoszą go na

konstrukcję właściwą.

Wyroby dekoracyjne służą jedynie do podwyższenia estetyki obiektu budowlanego czy

jego otoczenia.

Podstawowymi wyrobami konstrukcyjnymi z kamienia są:

a) kamień murowy:

−

polny (głazy narzutowe),

−

łamany niesortowalny,

−

łamany sortowany,

−

łamany przycinany (poligonalny, cyklopowy),

−

łupany warstwowo,

−

łupany rzędowo,

−

ciosany, krzesany, boniowany.

b) nadproża,
c) schody blokowe.

Wyroby okładzinowe spełniają zadanie ochrony murów konstrukcyjnych przed

niszczącymi wpływami atmosferycznymi, a jednocześnie spełniają rolę dekoracyjną.
W zależności od położenia w budynku czy budowli rozróżniamy wyroby (płyty) okładzinowe
zewnętrzne i wewnętrzne, ułożone poziomo lub pionowo.

Okładziny zewnętrzne pionowe to przede wszystkim okładziny ścian, cokołow,

gzymsów, kolumn i innych detali architektonicznych, wykonanych z innych materiałów (na
przykład cegły, bloków).

Okładziny wewnętrzne pionowe stosuje się głównie w obiektach użyteczności publicznej,

dworcach kolejowych, przejściach podziemnych, łazienkach.

Okładziny poziome to posadzki, okładziny schodów, parapety i podokienniki.

Podstawowa cechą okładzin poziomych jest odporność na ścieranie.

Wyroby dekoracyjne z kamienia to elementy małej architektury, detale architektoniczne

szczególnie w starych budynkach, zamkach, kościołach .

Wymagania jakościowe w stosunku do wyrobów z kamienia określone są

w obowiązujących normach europejskich EN. Poniżej przedstawiono te normy:
- PN-EN 1341 Płyty z kamienia naturalnego do zewnętrznych nawierzchni drogowych.
- PN-EN1342 Kostka brukowa z kamienia naturalnego do zewnętrznych nawierzchni

drogowych.

- PN-EN 1343 Krawężniki z kamienia naturalnego do zewnętrznych nawierzchni drogowych.
- PN-EN 12058 Płyty posadzkowe i schodowe.
- PN-EN 1469 Płyty okładzinowe.
- PN-EN 12057 Płytki modułowe
- PN-EN 771-6 Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 6: Elementy murowe

z kamienia naturalnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzasz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Do jakich celów używa się w budownictwie wyrobów z kamienia?
2. Jaka funkcję w budynku lub budowli spełniają materiały kamienne konstrukcyjne?
3. Czym charakteryzuje się kamień murowy?
4. Do jakich wyrobów zaliczamy wyroby płytowe?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Na podstawie zestawu zdjęć (tablic poglądowych) rozróżnij poszczególne grupy
wyrobów z kamienia i rozpoznaj przedstawione na nich wyroby.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy,
2) zgromadzić materiały potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) obejrzeć przedstawione na tablicach wyroby i zakwalifikować je do poszczególnych grup

wyrobów,

4) zaprezentować wyniki ćwiczenia nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

przybory do pisania.

−

arkusz papieru, tablice poglądowe lub zdjęcia wyrobów z kamienia.

Ćwiczenie 2
Na podstawie odpowiednich norm przedstaw cechy techniczne określane dla wskazanych
przez nauczyciela wyrobów kamiennych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) wybrać z zestawu norm, normy dotyczące wskazanych przez nauczyciela wyrobów,
3) wypisać z norm cechy techniczne określane dla wskazanych wyrobów,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:
- tablice lub zdjęcia z wyrobami z kamienia,
- zestaw norm dotyczący wyrobów z kamienia,
- przybory do pisania.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jaką funkcję w obiekcie budowlanym spełniają materiały

dekoracyjne?





2) określić jaką funkcję w obiekcie budowlanym spełniają materiały

okładzinowe?





3) określić jaką funkcję w obiekcie budowlanym spełniają materiały

konstrukcyjne?





4) rozpoznać i rozróżnić wyroby z kamienia?





5) określić cechy techniczne wyrobów kamiennych na podstawie norm?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

4.5. Transport i składowanie surowców oraz wyrobów z kamienia

4.5.1. Materiał nauczania

Surowiec skalny w postaci bloków i brył, służący do produkcji kamiennych materiałów

budowlanych, jest transportowany do zakładów obróbczych samochodami bądź wagonami
kolejowymi. Regularne bloki układane są na podłodze skrzyni ładunkowej na drewnianych
podkowach (belkach), a następnie zabezpieczane łańcuchami przed przypadkowym
przesunięciem się w czasie transportu.

Do załadunku i rozładunku bloków skalnych używa się:

−

żurawi masztowych typu Derrik,

−

dźwigów samojezdnych,

−

suwnic bramowych,

−

ładowarek kołowych wyposażonych w widły.
Urządzenia przeładunkowe muszą być dostosowane do ciężaru bloków. Do opasywania

bloków do załadunku należy używać atestowanych zawiesi łańcuchowych lub linowych.
W zakładzie obróbczym bloki winny być składowane na utwardzonym podłożu
umożliwiającym bezpieczne składowanie. Place składowe winny być wyposażone
w odpowiednie urządzenia dźwigowe. Podczas wykonywania czynności załadunkowych
należy zachować środki ostrożności i przestrzegać obowiązujące w tym zakresie przepisy
i instrukcje bezpiecznego wykonywania robót. Nie wolno używać uszkodzonych zawiesi
linowych bądź łańcuchowych. Przed przystąpieniem do pracy należy sprawdzić, czy udźwig
zawiesi i urządzeń dźwigowych jest odpowiedni do podnoszonych ładunków. Nie wolno
przebywać pod zawieszonym ciężarem.

Wyprodukowane wyroby z kamienia powinny być składowane na utwardzonych

i odwodnionych odkrytych placach składowych, a wyroby z kamieni nieodpornych na
zmienne warunki atmosferyczne - na składowiskach zadaszonych lub w pomieszczeniach
magazynowych. Wyroby, w zależności od rodzaju, mogą być składowane w stanie luźnym,
na paletach, w skrzyniach lub w workach BIG BAG. Palety typu EURO mają wymiary 120 x
80 cm. Worki BIG BAG są wykonane z mocnej tkaniny polipropylenowej. Można w nich
umieszczać sypkie wyroby budowlane, takie jak kostka brukowa i kruszywa w ilościach do
2 ton. Wyroby płytowe powinny być zabezpieczone przekładkami przed uszkodzeniem
krawędzi i naroży. Wyroby polerowane dodatkowo winny być zabezpieczone przed
uszkodzeniem faktury obróbczej.

Wyroby zapakowane na palety winny być spięte taśmą nierdzewną, a miejsca styków

taśmy z kamieniem zabezpieczone specjalnym podkładem, w celu uniknięcia uszkodzenia
taśmy w czasie transportu i wyszczerbienia krawędzi płyt.

Transport i składowanie płyt cienkich (grubość 1–3 cm) winien odbywać się w pozycji

pionowej, nachylonej lub w specjalnych styropianowych bądź kartonowych opakowaniach.

Przed wysyłką każdej partii wyrobów muszą być wykonane następujące czynności:

−

kontrola końcowa jakości wyrobów,

−

kontrola kompletności wysyłanej partii wyrobów,

−

kontrola i porównanie opisów wyrobów na opakowaniach ze specyfikacją wysyłkową.

−

przygotowanie dokumentów wysyłkowych (specyfikacja wysyłanych wyrobów,
dokumenty magazynowe wydania wyrobów, deklaracje zgodności i atesty).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki rodzaj powierzchni powinien mieć plac, na którym składowane są wyroby

kamienne?

2. Jakie środki transportu można używać do przewozu kamiennych materiałów

budowlanych?

3. Jakie urządzenia stosuje się do załadunku i wyładunku kamiennych materiałów

budowlanych?

4. Czy podczas transportu i składowania surowców i wyrobów kamiennych stosujesz

przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy?

5. Co to jest zawiesie?
6. Czym zabezpiecza się kamienne wyroby płytowe przed uszkodzeniami powierzchni

licowej i krawędzi?

7. Czy kamienne materiały budowlane ze skał nieodpornych na zmienne warunki

atmosferyczne można składować bez zabezpieczania przed opadami atmosferycznymi na
otwartej powierzchni?

8. Co to jest BIG BAG?
9. Jakie wymiary ma paleta typu EURO?
10. Czy do transportu kamiennej kostki brukowej luzem używa się samochodów

samowyładowczych?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zapakuj płyty kamienne posadzkowe na paletę i zabezpiecz je przed uszkodzeniem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zgromadzić materiały i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia,
2) ustawić paletę na stabilnym i wyrównanym podłożu,
3) ułożyć płyty kamienne na palecie,
4) opasać płyty i paletę taśmą do spinania palet,
5) założyć narożniki ochronne na płyty w miejscach styku z taśmą,
6) przyrządem do spinania taśm spiąć i naprężyć taśmy,
7) owinąć paletę folią strencz,
8) zademonstrować efekt wykonania ćwiczenia nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

płyty kamienne o grubości 4 cm i wymiarach 40 x 40 cm, w ilości 5m

2

,

−

paleta drewniana typu EURO,

−

taśma do spinania ładunku na palecie,

−

spinki,

−

narożniki ochronne,

−

przyrząd do spinania taśm,

−

folia strench,

−

rękawice ochronne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Ćwiczenie 2
Przetransportuj kamienną płytę polerowaną, nie obcinaną, grubości 2cm, z magazynu
półfabrykatów na hale produkcyjną, za pomocą wózka platformowego.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zgromadzić materiały i narzędzia potrzebne do wykonania ćwiczenia
2) załadować płytę na platformę,
3) zabezpieczyć płytę przed uszkodzeniem na czas transportu,
4) przetransportować płytę do hali produkcyjnej,
5) rozładować płytę na stojak w hali produkcyjnej,
6) zademonstrować efekt wykonania ćwiczenia nauczycielowi.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

wózek platformowy,

−

stojak na płyty,

−

pasy zabezpieczające ze ściągaczem,

−

rękawice ochronne,

−

płyta kamienna o grubości 2 cm.

4.5.4 Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zapakować płyty na palety?





2) zabezpieczyć przed przesunięciem bloki skalne na skrzyni ładunkowej?





3) wskazać urządzenia do załadunku i rozładunku bloków skalnych?





4) wskazać, jakiej taśmy należy użyć do spinania płyt na paletach?





5) wskazać, w jakiej pozycji należy składować i transportować płyty

o grubości 1 cm?





6) określić, na jakich placach można składować wyroby budowlane?





7) przetransportować lekkie materiały lub wyroby kamienne na niewielką

odległość, stosując przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy?





8) dokonać składowania materiałów lub wyrobów kamiennych na

stanowisku roboczym, stosując przepisy bezpieczeństwa i higieny
pracy?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test

zawiera

22

zadania

o

różnym

stopniu

trudności.

Są

to

zadania

wielokrotnego wyboru.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X lub wpisując prawidłową odpowiedź. W przypadku pomyłki należy
błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie zakreślić odpowiedź prawidłową.

6. Test składa się zadań o różnym stopniu trudności.
7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielanie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

tego zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.
Powodzenia!

Zestaw zadań testowych

1. Kamień murowy jest materiałem budowlanym

:

a) konstrukcyjnym,
b) okładzinowym,
c) dekoracyjnym,
d) wykończeniowym.

2. Kamienne materiały na okładziny zewnętrzne muszą mieć nasiąkliwość nie większą niż

:

a) 1 %,
b) 5 %,
c) 10 %,
d) 20 %.

3. Budowle inżynierskie lądowe i wodne mogą być wykonane z kamienia o wytrzymałości

na ściskanie nie mniejszej niż:
a) 50 MPa
b) 70 MPa
c) 100 MPa
d) 150 Mpa

4. Skały używane do wyrobu drogowych materiałów budowlanych muszą być odporne na:

a) pękanie,
b) ścieranie,
c) zmiany temperatury,
d) zmiany barwy.

5. Cechą techniczną skał jest:

a) porowatość,
b) bloczność,
c) obrabialność,
d) przełam.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

6. Cechą techniczną skał nie jest:

a) boczność,
b) mrozoodporność,
c) gęstość,
d) porowatość,

7. Cechą techniczną skały jest:

a) polerowność,
b) porowatość,
c) ścieralność,
d) wytrzymałość na uderzenia.

8. Minerałem nazywamy:

a) związek chemiczny powstały w przyrodzie,
b) kawałek skały,
c) kryształ,
d) skamienielinę.

9. Struktura skały może być:

a) zbita,
b) krystaliczna,
c) bezładna,
d) muszelkowa.

10. Granit ma strukturę:

a) ziarnistą,
b) porfirową,
c) krystaliczną,
d) uporządkowana.

11. Granit jest skałą pochodzenia:

a) magmowego,
b) wulkanicznego,
c) osadowego,
d) przeobrażeniowego.

12. Marmur jest skałą:

a) magmową,
b) metamorficzną,
c) osadową,
d) wulkaniczną.

13. Skałą magmową jest:

a) sjenit,
b) piaskowiec,
c) łupek,
d) wapień.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

14. Ciężar objętościowy wapienia pińczowskiego wynosi:

a) poniżej 2000 kg/m

3

.

b) powyżej 2100 kg/m

3

.

c) poniżej 1800 kg/m

3

.

d) powyżej 1800 kg/m

3

.

15. Głównym składnikiem piaskowca jest:

a) piasek kwarcowy,
b) piasek wapienny,
c) skaleń,
d) mieszanka różnych minerałów.

16. Piaskowce są skałami pochodzenia:

a) chemicznego.,
b) wylewnego.
c) mechanicznego.
d) magmowego.

17. Skała osadowa powstała ze scementowanych grubych okruchów żwirów, otoczaków

i głazów to:
a) wapień,
b) zlepieniec,
c) marmur,
d) piaskowiec.

18. Do załadunku bloków skalnych używa się:

a) suwnic bramowych,
b) przenośników taśmowych,
c) ładowarek kołowych,
d) koparek.

19. Wyroby z kamieni nieodpornych na mróz przechowuje się:

a) na placach odkrytych nieutwardzonych,
b) na placach odkrytych utwardzonych,
c) w pomieszczeniach magazynowych zamkniętych,
d) na paletach.

20. Do transportu wyrobów sypkich, na przykład kostki brukowej używa się:

a) samochodów samowyładowujących,
b) samochodów skrzyniowych,
c) wagonów kolejowych odkrytych,
d) wagonów kolejowych zakrytych.

21. Paleta drewniana typu EURO ma wymiary:

a) 100 x 120 cm,
b) 120 x 80 cm,
c) 100 x 100 cm,
d) 80 x 80 cm.

22. Płyty kamienne o grubości 2 cm i powierzchni powyżej 2 m

2

należy transportować

w pozycji:
a) poziomej,
b) dowolnej,
c) pionowej,
d) pochyłej.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko………………………………

Rozpoznawanie, dobieranie, ocenianie oraz składowanie materiałów i wyrobów
z kamienia.

Zakreśl poprawną odpowiedź.

Numer

pytania

Odpowiedź

Punktacja

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

21

a

b

c

d

22

a

b

c

d

RAZEM

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

6. LITERATURA

1. Chrząszczewski W.: Obróbka mechaniczna i obrabiarki do kamienia, „h.g. BRAUNE”

Jawor 2004

2. Czyżowski A.: Obróbka kamienia. AGH, Kraków 1955
3. Czyżewski A.: Elementy kamienne i zasady ich montażu. AGH, Kraków 1958
4. Francuz M. W., Sokołowski R., Bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie. Oficyna

Wydawnicza Rem Script sp. z.o.o., Warszawa 1998

5. Kamiński M.: Skały budowlane w Polsce. PJG, Warszawa 1949
6. Penkala B.: Właściwości techniczne materiałów kamiennych. Arkady, Warszawa 1961
7. Skalmowski W.: Produkcja materiałów budowlanych. Tom 1. Materiały kamienne.

Arkady, Warszawa 1965

8. Skalmowski W.: Naturalne i sztuczne materiały kamienne w budownictwie.

Budownictwo i architektura, Warszawa 1956

9. Symes R.F.: Skały i minerały. Arkady, Warszawa 1991
10. Szymański E.: Materiałoznawstwo budowlane. WSiP, Warszawa 1999
11. Szymański E., Wrześniowski Z.: Materiały budowlane. WSiP, Warszawa 1997
12. Tyrowicz T.: Kamieniarstwo – poradnik. ZIR, Warszawa 1970
13. Wilcke H., Thunig W.: Kamieniarstwo. WSiP, Warszawa 1997
14. Wojciechowski L.: Materiały budowlane w budownictwie indywidualnym. Arkady,

Warszawa 1998

15. Wojewoda

K.:

Magazynowanie,

składowanie

i

transportowanie

materiałów

budowlanych. Zeszyt 3. Podręcznik dla ucznia. REA, Warszawa 1999

16. Wolski Z.: Zarys materiałoznawstwa budowlanego. WSiP, Warszawa 1994
17. Praca zbiorowa. Budownictwo ogólne tom 1. Materiały i wyroby budowlane. Arkady.

Warszawa 2005

Akty prawne:
18. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26.09.1997 r. w sprawie

ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy Dz. U. Nr 19, poz, 844

19. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 06.02.2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i

higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych. Dz. U. Nr 47, poz. 41

Normy:
20. PN-EN 1341 Płyty z kamienia naturalnego do zewnętrznych nawierzchni drogowych
21. PN-EN 1342 Kostka brukowa z kamienia naturalnego do zewnętrznych nawierzchni

drogowych

22. PN-EN 1343 Krawężniki z kamienia naturalnego do zewnętrznych nawierzchni

drogowych

23. PN-EN 12058 Płyty posadzkowe i schodowe
24. PN-EN 1469 Płyty okładzinowe
25. PN-EN 12057 Płytki modułowe
26. PN-EN 771-6 Wymagania dotyczące elementów murowych. Część 6: Elementy murowe

z kamienia naturalnego