Karol Marks i Fryderyk Engels

Manifest komunistyczny

rozdziały I – II

Bourgeois a proletariusze

Nowoczesne społeczeństwo burżuazyjne wyrosłe z upadku społeczeństwa feudalnego nie zniosło

różnic klasowych, zastąpiło jedynie dawne formy ucisku nowymi. Cechowy sposób produkcji

przemysłowej nie zaspokajał wzrastającego zapotrzebowania na nowych rynkach. Jego miejsce zajęła

manufaktura. Podział pracy pomiędzy korporacjami cechowymi ustąpił miejsca podziałom pracy

wewnątrz poszczególnego warsztatu. Z czasem także manufaktura przestała zaspokajać zapotrzebowanie

na produkcję. Nastąpiła rewolucja za pomocą nowych środków: pary i maszyny. Wtedy też miejsce

manufaktury zajął wielki przemysł, jego miejsce z kolei przemysłowcy – milionerzy, nowocześni

bourgeois. Władza państwowa zarządza interesami burżuazji. Klasa ta tworzy pomiędzy ludźmi stosunki

na zasadzie nagiego i pozbawionego sentymentu interesu, wszystko sprowadza się do zapłaty gotówką.

Największa wolność, to wolność handlu. Wcześniej wyzysk klasowy był zawoalowany, bo osłonięty

złudzeniami religijnymi i politycznymi. Zastąpił go wyzysk jawny i bezpośredni. Ciągłe

rewolucjonizowanie narzędzi produkcji oraz stosunków produkcji, to podstawa bytu burżuazji.

Niegdyś zapotrzebowanie na towary i usługi zaspokajano w ramach danego narodu, wystarczała

produkcja krajowa. W dobie rozwoju przemysłu, wytworzyły się potrzeby na produkty z innych,

często odległych krajów. Taki stan rzeczy generuje wzajemne stosunki i współzależność narodów.

Podobnie jak wytwory materialne poszczególnych krajów stają się wspólnym dobrem, tak samo dzieje się

z wytworami duchowymi. Nie ma już literatury regionalnej czy światowej, a powstaje jedna literatura

światowa. Mocnym punktem burżuazji jest tania cena jej towarów, co ułatwia handel nawet z najbardziej

barbarzyńskimi krajami. W taki sposób uzależnia te kraje od siebie. Burżuazja stworzyła siły

wytwórcze bardziej masowe niż te istniejące kiedykolwiek wcześniej.

Feudalne stosunki własności hamowały produkcję, dlatego też musiały zostać zniesione, a ich miejsce

zajęła wolna konkurencja z odpowiadającym jej ustrojem społecznym i politycznym oraz

ekonomicznym i politycznym panowaniem klasy burżuazji. Robotnicy (proletariat) są towarem, tak

samo jak każdy inny artykuł handlu, dopóki żyją i znajdują pracę, dopóki swą pracą pomnażają

kapitał. Podobnie jak inne towary podlegają oni zmiennościom konkurencji, wahaniom rynku . Robotnik

przestaje być samodzielny, a staje się dodatkiem do maszyny, wymaga się od niego najprostszych do

nauczenia i najbardziej jednostajnych czynności. Koszt robotnika obejmuje jego utrzymanie, wyżywienie

i przedłużenie gatunku.

Cena towaru ( w tym również pracy) równa jest kosztom jego produkcji. Im bardziej odpychająca praca,

tym mniejsza płaca robocza, a im bardziej rośnie zastosowanie maszyn tym bardziej wzrasta ilość pracy

wskutek zwiększenia ilości godzin pracy, bądź normy którą należy wyrobić w określonym czasie. Im

bardziej rozwija się współczesny przemysł, tym bardziej praca mężczyzn wypierana jest przez pracę

kobiet. Płeć i wiek nie ma znaczenia, istnieją tylko narzędzia pracy, które powodują różne koszty

Drobni przemysłowcy nie wytrzymują konkurencji z większymi kapitalistami, dlatego też staczają

się w szeregi proletariatu. Ich zręczność traci na wartości, na rzecz nowych sposobów produkcji. W taki

sposób proletariat rekrutuje się z wszelkich klas ludności.

Robotnicy walczą z burżuazją nie tylko przeciwko stosunkom produkcji, ale także przeciw

narzędziom produkcji, niszczą towary zagraniczne i maszyny, podpalają fabryki, usiłują odzyskać

minione stanowisko dawnego robotnika. Wraz ze wzrostem przemysłu wzrastają masy proletariackie, a

ich siła rośnie. Kryzysy handlowe powodują wahania płacy roboczej, a doskonalenie maszyn czyni życie

robotników niepewnym.

Robotnicy jednoczą się przeciwko burżuazji dla obrony swej płacy. W celu zabezpieczenia na

wypadek buntów tworzą się stałe stowarzyszenia. Rosnące środki komunikacji sprzyjają jednoczeniu

robotników z różnych miejscowości, to one tworzą pomiędzy nimi łączność. Jednakże zaistniała potrzeba

scentralizowania walk lokalnych w walkę ogólnokrajową, walkę polityczną – walkę klas. Konkurencja

pomiędzy robotnikami sprzyja rozsadzaniu tych organizacji, a tym samym partii robotniczych. Odradzają

się one wciąż na nowo, ruch proletariacki staje się silniejszy, potężniejszy. Część burżuazji przechodzi na

stronę proletariatu, jest to część bourgeois – ideologów. Spośród klas przeciwstawiających się

burżuazji, tylko proletariat ma siłę rewolucyjną. Proletariat jest nieodłącznym wytworem wielkiego

przemysłu, pozostałe klasy upadają wraz z rozwojem tego przemysłu. Stany średnie natomiast są

rewolucyjne tylko w obliczu dołączenia do szeregów proletariatu i są w stanie porzucić własny punkt

widzenia na rzecz poglądów proletariatu w obronie nie obecnych, a przyszłych interesów.

Lumpenproletariat (najniższe warstwy starego społeczeństwa) natomiast skłonny jest sprzedawać się jako

narzędzie knowań reakcyjnych, wskutek swojego położenia życiowego.

Proletariusz nie posiada własności, jego relacje rodzinne różnią się od tych burżuazyjnych. Został

ujarzmiony przez kapitał, a prawo, moralność i religia stanowią dla niego jedynie przejaw określonych

interesów burżuazji. Proletariusze muszą zburzyć stary ład, który dotychczas chronił własność

prywatną. Ruch proletariacki jest ruchem olbrzymiej większości w interesie olbrzymiej większości.

Tylko wysadzenie w powietrze nadbudowy warstw społecznych będących wyżej w stosunku do niego

pomoże mu się podnieść.

Proletariat każdego kraju musi rozprawić się z własną burżuazją.

Każde społeczeństwo opiera się na stosunku klas uciskających do klas uciskanych. Wcześniej

chcąc uciskać pewną klasę trzeba było stworzyć jej warunki sprzyjające niewolniczemu żywotowi.

Nowoczesny robotnik nie idzie za postępem przemysłu, nie podnosi się powyżej warunków istnienia

własnej klasy, staje się nędzarzem. Burżuazja jest niezdolna do panowania, gdyż nie zapewnia

robotnikowi warunków niewolniczego życia, musi go żywić, zamiast być przez nią żywiona.

Podstawą egzystencji burżuazji jest tworzenie i pomnażanie kapitału, gromadzenie bogactwa przez osoby

prywatne, a tego warunkiem jest praca najemna, która opiera się na konkurencji robotników pomiędzy

sobą. Burżuazja przywłaszcza sobie produkty tworzone przez nich. Są oni podstawą jej istnienia.

Proletariusze a komuniści

Pojawia się pytanie o stosunek komunistów do proletariuszy.

Komuniści nie są odrębną partią jeśli chodzi o partie robotnicze i nie wysuwają odrębnych niż

proletariat postulatów. Różnią się jedynie tym, że w walkach proletariuszy wysuwają na czoło

wspólne interesy całego proletariatu – niezależnie od narodowości oraz reprezentują stałe interesy

ruchu jako całości na różnych etapach rozwoju, na których toczy się walka pomiędzy proletariatem

a burżuazją.

Najbliższy ich cel nie różni się od innych partii robotniczych:

–

ukształtowanie proletariatu w klasę

–

obalenie panowania burżuazji

–

zdobycie władzy politycznej przez proletariat

Cechą wyróżniającą komunizm jest zniesienie własności burżuazyjnej, a nie własności w ogóle.

Burżuazyjna własność prywatna jest wyrazem wytwarzania i przywłaszczania produktów na zasadzie

przeciwieństw klasowych i wyzysku jednych ludzi przez drugich.

Praca najemna nie stwarza proletariuszowi własności, stwarza ona kapitał – własność, która wyzyskuje

pracę najemną. Własność ta może pomnażać się jedynie wówczas, gdy wytwarza nową pracę najemną,po

to, by znów na nowo ją pozyskiwać. Kapitał jest efektem tylko i wyłącznie zbiorowej działalności wielu

członków społeczeństwa, jest więc potęgą społeczną, nie osobistą.

Komuniści chcą znieść charakter przywłaszczenia produktów pracy, który sprawia, że robotnik żyje tylko

po to aby pomnażać kapitał.

W społeczeństwie burżuazyjnym działająca jednostka wyzbyta jest samodzielności i

indywidualności, za to indywidualność tą posiada kapitał. Komunistom chodzi o zniesienie burżuazyjnej

indywidualności, burżuazyjnej samodzielności i burżuazyjnej wolności. Wolność owa obejmuje wolność

handlu, kupna i sprzedaży. Z chwilą gdy upadnie handel, upadnie również i wolny handel. Przez owo

zniesienie handlarstwa komunizm rozumie zniesienie burżuazyjnych stosunków produkcji i samej

burżuazji.

Komunizm nie odbiera nikomu władzy przywłaszczania sobie produktów społecznych, odbiera

jedynie władzę ujarzmiania cudzej pracy za pomocą tego przywłaszczenia. W społeczeństwie

burżuazyjnym ci, którzy pracują nie dorabiają się niczego, a ci, którzy się dorabiają bogactw nie pracują.

Trzeba znieść te nierówności poprzez zniesienie własności prywatnej. Zniesienie jej będzie jednoznaczne

ze zniesieniem samej produkcji.

Kolejny postulat – zniesienie wykształcenia klasowego, jest ono jednoznaczne ze zniesieniem

wykształcenia w ogóle, dla olbrzymiej większości wykształcenie to ma za zadanie przysposobienie do

spełniania roli maszyny.

Następne postulaty:

Zniesienie rodziny – rodzina opiera się na kapitale, dorobku prywatnym, istnieje ona tylko dla

burżuazji, jej uzupełnieniem jest brak rodziny u proletariuszy i prostytucja publiczna. Rodzina

burżuazyjna zniknie wraz z zanikiem swego uzupełnienia, a oba przestaną istnieć wraz z zanikiem

kapitału.

Zniesienie wyzysku dzieci przez rodziców.

Zastąpienie wychowania domowego – społecznym. Wychowanie należy wyrwać spod wpływu

klasy panującej.

Wspólność żon. W społeczeństwie burżuazyjnym żona sprowadzana jest do narzędzia produkcji,

a małżeństwo burżuazyjne jest w istocie wspólnością żon (bourgeois rozporządzają córkami i żonami

swych robotników oraz wzajemnie uwodzą małżonki w ramach własnej klasy). Komunizm chce znieść to

położenie kobiet poprzez postulat wspólności żon. Zamiast tej zamaskowanej wspólnoty, chcą

wprowadzić oficjalną i jawną.

Wraz z zanikiem obecnych stosunków produkcji zniknie również wynikająca z nich wspólność kobiet –

czyli prostytucja oficjalna i nieoficjalna.

Zniesienie ojczyzny, narodowości – ograniczenia narodowe zanikają już w społeczeństwie

burżuazyjnym, w miarę rozwoju wolności handlu, rynku światowego. Panowanie proletariatu spotęguje

jeszcze ten zanik.

Komunizm sprzeciwia się również całemu dotychczasowemu rozwojowi historycznemu – znosi

wieczyste prawdy (wolność, sprawiedliwość itp.), religie, moralność. Należy zmienić dotychczasową

świadomość społeczną. Wspólne formy dotychczasowej świadomości zanikną wraz z ostatecznym

zanikiem przeciwieństwa klasowego.

Pierwszym etapem rewolucji robotniczej jest dojście do władzy proletariatu oraz wywalczenie

demokracji. Panowanie to jest konieczne aby wyrwać z rąk burżuazji cały kapitał, zgromadzić wszelkie

narzędzia produkcji w rękach proletariatu i jak najszybciej zwiększyć siły wytwórcze. Na początku może

to przybrać drastyczną formę wtargnięć w prawo burżuazyjnej własności.

W krajach najbardziej rozwiniętych zostaną zrealizowane następujące zarządzenia:

–

wywłaszczenie własności ziemskiej i użycie renty gruntowej na wydatki państwowe

–

wysoki podatek progresywny

–

zniesienie prawa dziedziczenia

–

konfiskata własności wszystkich emigrantów i buntowników

–

centralizacja kredytu w rękach państwa przy pomocy banku narodowego o kapitale państwowym i o

wyłącznym monopolu

–

centralizacja środków transportu w rękach państwa

–

zwiększenie liczby fabryk, narzędzi produkcji, udostępnienie dla uprawy i ulepszenie gruntów wg

jednolitego planu

–

przymus pracy dla wszystkich, utworzenie armii przemysłowych – zwłaszcza w rolnictwie

–

zespolenie rolnictwa z przemysłem, stopniowe usunięcie różnic między miastem a wsią

–

publiczne bezpłatne wychowanie wszystkich dzieci. Zniesienie pracy fabrycznej dzieci w jej

dzisiejszej postaci. Połączenie wychowania z produkcją materialną.

Miejsce społeczeństwa burżuazyjnego zajmie zrzeszenie proletariuszy, zanikną klasy i przeciwieństwa.

Swobodny rozwój każdej jednostki jest warunkiem swobodnego rozwoju wszystkich.