Powikłania po przewlekłym ogólnym leczeniu preparatami sterydowymi

Przewlekłe stosowanie preparatów sterydowych w leczeniu ogólnym jest o wiele bardziej niebezpieczne od
miejscowej aplikacji. Związki sterydowe przewlekle dostające się do krążenia ogólnego wywołują z czasem
szereg niepożądanych reakcji, m. in.:

•

wpływ na metabolizm
Sterydy wpływają silnie na gospodarkę węglowodanową, lipidową i białkową. Przez podnoszenie
glikemii powodują hiperinsulinemię i insulinooporność, co może prowadzić do cukrzycy.
Hiperinsulinemia, jak również wzmożone łaknienie, powodują nadwagę i otyłość. Sterydy zmieniają
ponadto rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w kierunku centralnym (księżycowata twarz „jak księżyc w
pełni”, bawoli kark).

•

wpływ na skórę
Sterydy hamują funkcje fibroblastów, co prowadzi do ścieńczenia skóry i tkanki podskórnej, może
sprzyjać pęknięciom i wynaczynieniom w ich obrębie (charakterystyczne czerwone rozstępy).
Dodatkowo utrudniają przez to gojenie zranień.

•

wpływ na układ ruchu
Preparaty sterydowe powodują osłabienie siły mięśniowej oraz utratę masy kostnej z potencjalną
osteoporozą (często obserwuje się u pacjentów kompresyjne złamania kręgów). U dzieci i młodzieży
spowolniony jest wzrost i dojrzewanie fizyczne.

•

wpływ na wydzielanie wewnętrzne
Sterydy podawane zewnętrznie jako preparaty lecznicze hamują syntezę endogennych związków
sterydowych. Może się to przyczynić do zaniku i niewydolności kory nadnerczy. Ponadto obniżenie
poziomu hormonów płciowych powoduje hypogonadyzm i hamuje dojrzewanie płciowe u młodzieży.

•

wpływ na odporność
Hamowanie przez sterydy mechanizmów immunologicznych zwiększa podatność organizmu na
infekcje – głównie grzybicze zakażenia skóry.

•

inne
Poprzez hamowanie syntezy prostanoidów sterydy mogą wywoływać lub pogarszać przebieg takich
schorzeń jak: nadciśnienie tętnicze, jaskra, choroba wrzodowa czy kamica nerkowa. Mogą ponadto
powodować zaburzenia psychiczne oraz nadmierne owłosienia ciała.

Powikłania po przewlekłym miejscowym leczeniu preparatami sterydowymi

Częściej używane i mniej szkodliwe są sterydy stosowane zewnętrznie, w postaci maści, kremów,

fluidów i innych. Mogą one wywoływać takie skutki uboczne jak:

•

miejscowe ścieńczenie skóry,

•

rozszerzenie powierzchniowych naczyń krwionośnych,

•

rozstępy skórne,

•

posterydowe zapalenie skóry i zmiany trądzikopodobne.

Długotrwałe stosowanie sterydów zewnętrznie wiąże się z szeregiem efektów ubocznych, które nie muszą

wystąpić, jeśli jednak wystąpią, są raczej permanentne:

•

teleangiektazje,

•

rozstępy skórne,

•

zmiany pigmentacji (biały dermografizm),

•

ś

cieńczenie skóry właściwej,

•

alergia kontaktowa na sterydy,

•

większa podatność skóry na infekcje.

Posterydowe zapalenie skóry to stan zapalny wywołany uzależnieniem się skóry od sterydów

stosowanych zewnętrznie. Skóra, która otrzymuje regularnie dawkę sterydów, przy ich odstawieniu odczuwa
głód sterydowy, co skutkuje pogorszeniem. Dodatkowo uzależnienie pogłębia fakt, że:

•

kortykosterydy stosowane zewnętrznie powodują stopniowe ścieńczenie, a z czasem zanik warstwy
rogowej naskórka, co zwiększa absorpcję sterydu przez skórę,

•

w przypadku aplikowania bez odpowiednich przerw, dochodzi do tachyfilaksji skóry, czy jej
uniewrażliwienia się na działanie sterydu.

Skłonność do uzależnienia skóry od sterydów jest sprawą indywidualną, u niektórych osób następuje

bardzo szybko (np. już po kilku tygodniach). Znaczenie ma tutaj obszar powierzchni ciała, które były
smarowane, okres czasu aplikowania i siła sterydu, a także przypadłość skórna pacjenta. Posterydowe zapalenie

skóry może jednak dotyczyć nie tylko osób z chorobami skórnymi – zdrowa skóra konsekwentnie smarowana
sterydami również jest w stanie się uzależnić.

Momentem przełomowym jest najczęściej permanentne odstawienie sterydów. Manifestuje się to

wówczas, oprócz zaostrzenia objawów choroby:

•

swędzącym rumieniem z silnym obrzękiem w obrębie smarowanych sterydem obszarów,

•

tzw. zapaleniem okołoustnym – wokół ust, brody i w okolicach przynosowych,

•

przymieszkowymi zmianami trądzikopodobnymi (twarde, swędzące, podskórne grudy – tzw. trądzik
posterydowy). Czynniki zaostrzające przebieg są podobne jak przy trądziku zwykłym: stres, emocje,
słodycze, ostre potrawy mogą powodować obrzęk grudek, ich czerwienienie się.

Leczenie posterydowego zapalenia skóry jest długotrwałe. Zmiany ustępują opornie, stopniowo w ciągu min. 4
tygodni, ale u niektórych może trwać to nawet kilka miesięcy. Nie zaleca się w tym czasie stosowania
zewnętrznie żadnych substancji czynnych, jedynie obojętne emolienty w celu zniwelowania ogromnego
podrażnienia i odbudowania zniszczonej warstwy rogowej naskórka. Najważniejszym elementem terapii
stopniowe odzwyczajanie od sterydów – zbyt gwałtowne odstawienie może być dla skóry dużym wstrząsem.
Dlatego czasami, w początkowej fazie leczenia stosuje się jeszcze niewielkie, stopniowo zmniejszane dawki
sterydów.
Leczenie trądziku posterydowego (o ile wystąpił) przebiega podobnie jak w przypadku trądziku zwykłego czy
trądziku różowatego – podaje się tetracykliny (Tetralysal, Unidox), w celu zniesienia stanu zapalnego skóry oraz
zahamowania rozwoju bakterii Propionibacterium acnes, powodujących wtórne infekcje grudek. Można
zastosować punktowo maści z antybiotykiem (np. Metronidazol). Jeśli posterydowe zapalenie skóry
współistnieje z trądzikiem posterydowym, zaleca się wprowadzenie anybiotykoterapii miejscowej dopiero po
ustąpieniu objawów tego pierwszego. Grudki posterydowe są zazwyczaj najbardziej opornym w leczeniu
elementem zapalnym.
Zarówno posterydowe zapalenie skóry, jak i trądzik posterydowy ustępują bez pozostawienia śladu, choć trwa to
nieraz bardzo długo. Przez jakiś czas mogą się jednak utrzymać drobne zbliznowacenia po grudkach, w postaci
sinych plam i strupków.