02Joniec.pdf

Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. – OL PAN, 2011, 13-21

MOĩLIWOĝCI ZASTOSOWANIA

WYBRANYCH GATUNKÓW ROĝLIN OKRYWOWYCH

W ARCHITEKTURZE KRAJOBRAZU

Magdalena Joniec, Margot Dudkiewicz

Instytut RoĞlin Ozdobnych i Architektury Krajobrazu, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie

Institute of Ornamental Plants and Landscape Architecture, University of Life Sciences, Lublin

e-mail: margotdudkiewicz@o2.pl

Streszczenie. RoĞliny okrywowe to sztucznie utworzona grupa charakteryzująca siĊ okreĞlonymi
cechami morfologicznymi – są gĊste, nisko siĊ krzewią i szybko rozrastają. Do grupy tej naleĪą
zarówno  byliny,  pnącza,  trawy  ozdobne,  krzewinki,  paprocie,  jak  i  krzewy  liĞciaste  czy  iglaste.
RoĞliny okrywowe są atrakcyjne ze wzglĊdu na róĪne walory dekoracyjne – posiadają liĞcie i pĊdy
o interesujących fakturach i kolorze, ponadto przyczyniają siĊ do ograniczenia erozji gleby oraz
mogą  funkcjonowaü  jako  páynne  przejĞcie  pomiĊdzy  architekturą  budynku  a  krajobrazem.
W niektórych sytuacjach stanowią alternatywĊ dla traw. RoĞliny okrywowe znajdują zastosowanie
w  miejscach  takich  jak  parki,  zieleĔce,  pasy  zieleni  miĊdzy  jezdniami  oraz  ogrody  prywatne.
Mogą tworzyü kompozycje jednogatunkowe, równomiernie pokrywające powierzchniĊ lub nasa-
dzenia  skáadające  siĊ  z  wielu  róĪnych  gatunków.  W  pracy  zaproponowano  projekt  kompozycji
kolekcji dydaktycznej z wykorzystaniem roĞlin okrywowych.

Sáowa kluczowe: roĞliny okrywowe, architektura krajobrazu

WSTĉP

Jednym z popularnych trendów w nowoczesnej architekturze krajobrazu jest

stosowanie  roĞlin  okrywowych  jako  pokrycia  wiĊkszych  przestrzeni.  RoĞliny
okrywowe zastĊpują trawniki, co zmniejsza powierzchnie wymagające regular-
nego  koszenia.  RoĞliny  zadarniające  stanowią  wypeánienie  na  rabatach  bylino-
wych  i  krzewiastych.  Ponadto  zapobiegają  erozji  na  skarpach  oraz  pomagają
zachowaü wilgotnoĞü w glebie wokóá duĪych drzew i innych roĞlin [Dana i Ler-
ner 2001].

RoĞliny okrywowe są to nisko i szybko rosnące gatunki, które poprzez káącza

lub rozáogi rozprzestrzeniają siĊ, tworząc gĊste pokrycie terenu [Davison 1999].
WĞród roĞlin okrywowych wyróĪnia siĊ byliny okrywowe (byliny, trawy, zioáa,
paprocie) i krzewy okrywowe (krzewinki; krzewy liĞciaste, zimozielone i igla-
ste; pnącza).

M. Joniec, M. Dudkiewicz

Warto wskazaü na cechy, które decydują o skutecznym wykorzystaniu roĞlin

okrywowych i przedstawiü moĪliwoĞci zastosowania wybranych gatunków ro-
Ğlin w terenach zieleni.

MATERIAà I METODY

Celem pracy byáo okreĞlenie moĪliwoĞci zastosowania wybranych roĞlin

okrywowych  w  terenach  zieleni  w  miastach  i  ogrodach  prywatnych.  Niniejsza
praca  obejmuje  przegląd  piĞmiennictwa  dotyczącego  biologii  tych  roĞlin  i  wa-
runków  ich  uprawy  oraz  obserwacje  wáasne.  Obserwacje  gatunków  i  odmian
przeprowadzono  w  latach  2008–2011  w  Ogrodzie  Botanicznym  w  Powsinie,
Ogrodzie  Botanicznym  w  Lublinie,  Arboretum  w  Bolestraszycach;  na  wysta-
wach ogrodniczych „ZieleĔ to Īycie” w Warszawie, Gardenia w Poznaniu oraz
w ogrodach prywatnych na terenie caáej Polski.

Wykonano projekt kolekcji dydaktycznej z wykorzystaniem roĞlin okrywo-

wych, który moĪe zostaü wykonany przy arboretum lub uczelni wyĪszej o profi-
lu przyrodniczym.

WYNIKI

MoĪliwoĞci zastosowania roĞlin okrywowych

RoĞliny okrywowe gĊsto krzewią siĊ i pokáadają na ziemi, czĊsto nie prze-

kraczając wysokoĞci 15 cm. Gatunki szczelnie pokrywające powierzchniĊ unie-
moĪliwiają rozwój chwastów, zastĊpując trawnik, lub stanowią podstawĊ dla
wyĪszych piĊter nasadzeĔ.

RoĞliny liĞciaste charakteryzujące siĊ najlepszymi cechami zadarniającymi,

to:  irga  Dammera  Cotoneaster  dammeri,  Ğnieguliczka  Chenaulta  Symphoricar-
pus chenaulti ‘Hancock’, tawulec pogiĊty Stephanandra incisa ‘Crispa’, trzmie-
lina Fortune’a Euonymus fortunei ‘Emerald ‘Gaiety’, ‘Sunspot’; bluszcz pospoli-
ty Hedera helix, winobluszcz piĊciolistkowy Parthenocissus quinquefolia ‘Mu-
rorum’, barwinek pospolity Vinca minor. RoĞliny iglaste Ğcielące siĊ po ziemi:
jaáowiec  páoĪący  Juniperus  horizontalis  ‘Blue  Chip’,  ‘Blue  Forest’,  ‘Golden
Carpet’,  ‘Prince  of  ‘Wales’,  ‘Wiltonii’;  jaáowiec  dawurski  Juniperus  davurica
‘Expansa  Variegata’,  jaáowiec áuskowaty  Juniperus  squamata  ‘Blue  Carpet’,
jaáowiec pospolity Juniperus communis ‘Depressa Aurea’.

Dokonując wyboru gatunku, naleĪy zwróciü uwagĊ na ich tempo wzrostu,

mrozoodpornoĞü oraz odpornoĞü na szkodniki i choroby (mączniak, szara pleĞĔ).
RoĞliny  w  ciągu  2–3  lat  powinny  szczelnie  pokryü  teren,  przy  czym  poĪądany
jest  wyrównany  wzrost  i  wieloletnia  trwaáoĞü.  Ocenia  siĊ, Īe  trwaáoĞü  roĞlin
okrywowych  wynosi  20  lat.  Co  kilka  lat  konieczne  jest  ciĊcie  odmáadzające.

MOĩLIWOĝCI ZASTOSOWANIA WYBRANYCH GATUNKÓW ROĝLIN OKRYWOWYCH …

Wiele gatunków roĞlin okrywowych cechuje szybka regeneracja oraz áatwoĞü
rozmnaĪania.

RoĞliny okrywowe wystĊpują takĪe pod nazwą roĞliny kobiercowe. Ma to

odniesienie zwáaszcza w stosunku do nasadzeĔ rabatowych, gdzie niskie, Ğcielą-
ce siĊ roĞliny mogą byü bardzo dekoracyjne. Ponadto roĞliny kobiercowe áatwo
rozrastają siĊ, zapobiegając wyrastaniu chwastów. Dobór gatunków uzaleĪniony
jest  m.in.  od  nasáonecznienia.  Na  miejsca  sáoneczne  projektuje  siĊ  nasadzenia
z nastĊpujących gatunków: Īagwin ogrodowy Aubrieta × cultorum, delosperma
Coopera Delosperma  cooperii,  delosperma  nubijska  Delosperma  nubigenum,
acena  drobnolistna  Acaena  microphylla,  gĊsiówka  kaukaska  Arabis  caucasica,
karmnik  oĞcisty  Sagina  subulata,  rozchodniki  Sedum  sp.,  macierzanki  Thymus
sp., tojeĞü rozesáana Lysimachia nummularia, truskawka ozdobna Fragaria hy-
bryda. Do miejsc cienistych stosuje siĊ: bluszczyk kurdybanek Glechoma hede-
racea ‘Variegata’, dąbrówkĊ rozáogową Ajuga reptans ‘Atropurpurea’, ‘Choco-
late  Chip’,  ‘Variegata’;  jasnotĊ  plamistą Lamium  maculatum  ‘Beacon  Silver’,
‘White Nancy’; kopytnik pospolity Asarum europaeum, tiarellĊ sercolistną Tia-
rella cordifolia, uáudkĊ wiosenną Omphalodes verna, zawilec gajowy Anemone
ranunculoides,  podagrycznik  pospolity  Aegopodium  podagraria  ‘Variegatum’,
brunnerĊ  wielkolistną Brunnera  macrophylla,  konwaliĊ  majową Convallaria
majalis, bluszcz pospolity Hedera helix (ryc. 1).

Ryc. 1. Hedera helix na stanowisku cienistym w àazienkach Królewskich w Warszawie (fot. M. Dudkiewicz)

Fig. 1. Hedera helix as a shady Royal Baths in Warsaw (photo by M. Dudkiewicz)

M. Joniec, M. Dudkiewicz

RoĞliny kobiercowe mogą stanowiü aspekt wiosenny, jeĞli towarzyszą roĞli-

nom póĨno zaczynającym wzrost, np. funkiom Hosta sp., rodgersjom Rodgersja
sp. Doskonale zastĊpują równieĪ przekwitające roĞliny cebulowe (ryc. 2).

Ryc. 2. Colchicum autumnale i Juniperus horizontalis ‘Blue Chip’ – zdjĊcie wykonane w ogrodzie pokazo-

wym p. Lucjana Kurowskiego w KoĔskowoli (fot. M. Dudkiewicz)

Fig. 3. Colchicum autumnale i Juniperus horizontalis ‘Blue Chip’ – photo taken in the garden of Mr Lucjan

Kurowski demonstration in Konskowola (photo by M. Dudkiewicz)

Do wyĪszych roĞlin okrywowych naleĪą: krawawniki Achillea sp., bylica

Schmidta Artemisia schmidtiana ‘Silver Mound’, bylica Stellera Artemisia stel-
leriana ‘Mori’s Form’.

RoĞliny okrywowe znajdujące zastosowanie w ogrodach skalnych: smaglicz-

ka skalna Alyssum saxatile, zawciąg nadmorski Armeria maritmia, dzwonek
karpacki Campanula carpatica ‘Alba’, ‘Pearl White’, przymiotno okazaáe Eri-
geron speciosus.

Silnie rozrastające siĊ roĞliny ograniczają erozjĊ na skarpach. Umacniają gle-

bĊ korzeniami i rozáogami, przeciwdziaáając osuwaniu siĊ gruntu: irga Dammera
‘Eichholz’,  irga  Cotoneaster  ×  ‘Ursynów’,  róĪa  pomarszczona  Rosa  rugosa,
róĪa  holenderska  Rosa × rugotida ‘Dart’s  Defender’,  zadrzewnia  okazaáa Die-
rvilla splendens. RoĞliny okrywowe odporne na suszĊ dobrze sprawdzają siĊ na
stromych zboczach, gdzie nawadnianie jest utrudnione lub jest nieregularne.

Wilgociolubne gatunki roĞlin okrywowych mogą zastąpiü trawnik w miej-

scach podmokáych, przy Ĩródliskach i brzegach zbiorników wodnych: Īurawina
wielkoowocowa Vaccinium macrocarpon ‘Corallium’, dereĔ kanadyjski Cornus
canadensis, przĊĞl skrzypowata Ephedra equisetina.

MOĩLIWOĝCI ZASTOSOWANIA WYBRANYCH GATUNKÓW ROĝLIN OKRYWOWYCH …

RoĞliny okrywowe wypeániają trudne w zadarnieniu miejsca pod koronami

krzewów i duĪych drzew, przy czym wiele gatunków moĪe rosnąü w gáĊbokim
cieniu: funkie Hosta sp., marzanka wonna Galium odoratum, pragnia syberyjska
Waldsteinia sibirica, runianka japoĔska Pachysandra terminalis. Ponadto oĞliny
páoĪące posadzone wokóá pni drzew i krzewów zmniejszają parowanie wody.
Stanowią równieĪ pokrycie izolacyjne, poniewaĪ utrzymują cháodniejszą glebĊ
w lecie i cieplejszą w zimie. Sadzone pod drzewami zapobiegają równieĪ przy-
padkowemu uszkodzeniu podstawy pnia przez kosiarkĊ, chronią takĪe korzenie
páytko korzeniących siĊ drzew i krzewów. Przyczyniają siĊ takĪe do budowania
wyĪszego poziomu próchnicy w glebie (ryc. 3).

Ryc. 3. Hosta sp. pod koroną drzewa w àazienkach Królewskich w Warszawie (fot. M Dudkiewicz)

Fig. 3. Hosta sp under the crown of the tree in the Royal Baths in Warsaw (photo by M Dudkiewicz)

RoĞliny okrywowe znajdują zastosowanie na „zielonych dachach”, poniewaĪ

wiele z gatunków znosi suszĊ i są szybkimi kolonizatorami na sáabych glebach.
Ze  wzglĊdu  na  typ  uĪytkowania  rozróĪnia  siĊ  dwa  rodzaje  zielonych  dachów:
ekstensywne  i  intensywne.  RoĞlinnoĞü  ekstensywna  pochodzi  z  gotowych  mat
wegetacyjnych, które zawierają mieszanki mchów i rozchodników, zióá i trawy.
Dachy intensywne swoim wyglądem przypominają tradycyjne ogrody, takie jak
ogród  na  dachu  Biblioteki  Uniwersytetu  Warszawskiego,  gdzie  w  czĊĞci,  na-
zwanej  „srebrną”,  posadzono:  srebrzystolistne  wierzby  Salix  (szwajcarską
S. helvetica, caáolistną ‘Hakuro Nishiki’ S. integra, Īyákowaną S. reticulata oraz
purpurową  ‘Pendula’  i  ‘Gracilis’  S.  purpurea),  biaáo  kwitnący  piĊciornik  krze-

M. Joniec, M. Dudkiewicz

wiasty  ‘Abbotswood’  Potentilla  fruticosa,  kosodrzewinĊ Pinus  mugo,  tawuáĊ
norweską  ‘Grefsheind’  Spiraea  cinerea,  irgĊ  Dammera  Cotoneaster  dammeri
i jaáowiec Pfitzera ‘Mint Julep’ Juniperus × pfitzeriana (ryc. 4).

Ryc. 4. Ogród srebrny na dachu Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego (fot. M. Dudkiewicz)

Fig. 4. Silver on the roof garden of the Warsaw University Library (photo by M. Dudkiewicz)

Ponadto jako „miĊkki materiaá” i surowiec roĞlinny funkcjonują jako páynne

przejĞcie pomiĊdzy architekturą twardą – budynkami a ogrodem i krajobrazem
[HortyĔska i Dudkiewicz 2010].

Szczególne walory dekoracyjne charakteryzują krzewy i krzewinki okrywo-

we o barwnych kwiatach np. krzewuszkĊ cudowną Weigela florida ‘Nana Purpu-
rea’, szczodrzeniec páoĪący Cytisus decumbens barwinek pospolity Vinca minor
‘Atropurpurea’; i ozdobnych owocach: dereĔ kanadyjski Cornus canadensis,
golteriĊ rozesáaną Gaultheria procumbens, irgĊ poziomą Cotoneaster horizonta-
lis ‘Perpusillus’.

RoĞliny okrywowe do stosowania w przestrzeni publicznej powinny cecho-

waü siĊ niewielkimi wymaganiami Īyciowymi, zwáaszcza jeĞli bĊdą stosowane
jako  zieleĔ  przyuliczna  (silne  zanieczyszczenie  powietrza,  degradacja  gleby),
mrozoodpornoĞcią, odpornoĞcią na deptanie i áamanie gaáĊzi oraz szybką zdol-
noĞcią regeneracji. Cenne są gatunki wiecznie zielone – mahonia pospolita Ma-
honia aquifolium ‘Smaragd’, irga áyĪeczkowata Cotoneaster cochleatus ‘Schne-
ider’,  irga  Dammera  Cotoneaster  dammeri  ‘Mooncreeper’.  Okrywowe  gatunki
róĪ polecane do zielni publicznej to: ‘Bonica 82’, ‘Nozomi’, ‘The Fairy’, ‘Love-
ly  Fairy’,  ‘Dart’s  Defender’.  Wykorzystywanie  roĞlin  okrywowych  skutecznie
przyczynia siĊ do zmniejszenia prac konserwacyjnych w terenach zieleni. Nasa-
dzenia z roĞlin okrywowych wykonuje siĊ zarówno w miejscach o sprzyjających
warunkach takich jak parki, zieleĔce,  jak  i  na  terenach  o  silnej  antropopresji,

M. Joniec, M. Dudkiewicz

i niekorzystnych warunkach – pas zieleni pomiĊdzy jezdniami, ronda, zielone
torowiska.

Zasady projektowania nasadzeĔ z roĞlin okrywowych

W celu uzyskania szybkiego i równomiernego pokrycia caáego zaplanowane-

go obszaru, roĞliny powinny zostaü posadzone naprzemiennie, a nie w prostej
linii. Rozstawa roĞlin zaleĪy od ekspansywnoĞci danego gatunku. Maáe po-
wierzchnie obsadza siĊ duĪą liczbą roĞlin niĪszych i sáabiej rosnących, natomiast
na duĪe tereny dobiera siĊ roĞliny wiĊksze.

Kompozycje roĞlinne powinny skáadaü siĊ z gatunków o podobnych wyma-

ganiach siedliskowych, klimatycznych i podobnej sile wzrostu. Przed sadzeniem
podáoĪe powinno byü poddane dokáadnemu odchwaszczeniu, poniewaĪ kiedy
roĞliny zagĊszczą siĊ, usuwanie chwastów bĊdzie káopotliwe.

Projekt kolekcji roĞlin okrywowych

Zaproponowano projekt koncepcyjny kolekcji roĞlin okrywowych (ryc. 5).

KompozycjĊ projektu oparto na motywie kwiatowego witraĪu. Zastosowano
wyraziste linie, faliste ksztaáty i kontrastowe barwy nawiązujące do prawdziwe-
go obrazu.

WNIOSKI

1. Podstawową cechą áączącą grupĊ „roĞliny okrywowe” jest ich zdolnoĞü

tworzenia zwartej i jednorodnej powierzchni.

2. Zastosowanie roĞlin okrywowych do szybkiego zadarnienia duĪych po-

wierzchni jest popularnym trendem w nowoczesnej sztuce ksztaátowania krajo-
brazu.

3. DuĪy wybór wĞród gatunków roĞlin okrywowych daje moĪliwoĞü róĪno-

rodnych zastosowaĔ w terenach zieleni. Wiele gatunków stosuje siĊ w trudnych
miejscach np. powierzchniach silnie zacienionych lub nasáonecznionych, na
pochyáoĞciach terenu, przy jezdniach.

4. Skutecznie zmniejszają prace konserwacyjne w terenach zieleni. Ograni-

czają zdolnoĞü kieákowania chwastów, zmniejszają erozjĊ gleby i parowanie
wody.

5. RoĞliny okrywowe mogą byü substytutem traw gazonowych, szczególnie

w miejscach zacienionych, na stromych skarpach oraz pod koronami drzew.

MOĩLIWOĝCI ZASTOSOWANIA WYBRANYCH GATUNKÓW ROĝLIN OKRYWOWYCH …

PIĝMIENNICTWO

Dana M., Lerner B., 2001. Ground Covers For The Landscape [W:] Landscape Horticulture, 4, 01.
Dawison E., 1999. Ground Covers For Arizona Landscape. The Univ. of Arizona College of

Agriculture. 14ss.

HortyĔska P., Dudkiewicz M., 2010. Barwa i faktura – Ğrodki plastyczne w architekturze krajo-

brazu. Teka Kom. Arch., Urb. i Stud. Krajobraz., Pan Oddz. w Lublinie. 6, 27–38.

Seneta W., Dolatowski J., 2009. Dendrologia. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

POSSIBILITY OF USING SELECTED SPECIES OF COVER CROPS

IN LANDSCAPE ARCHITECTURE

Abstract. Cover crops is an artificially created group of plants characterized by specific morpho-
logical features – are dense, low to propagate and grow rapidly. The group includes both perenni-
als, vines, ornamental grasses, shrubs, ferns, and deciduous shrubs or conifers. Values ornamental
of  selected  species  of  ground  cover  established  on  the  basis  of  our  observations  and  based  on
literature. Ground covers are attractive because various decorative features – they have leaves and
stems of plants with interesting textures and color, also contribute to reducing soil erosion and can
function as  a  smooth  transition  between  the  architecture  of  the  building and  landscape.  In  some
cases, they represent an alternative to grass. Cover crops are used in places such as parks, lawns,
grass strips between roadways and private gardens. They can create a single-species composition,
evenly  covering  the  surface  or  plantings  consisting  of  many  different  species.  Project  was  pro-
posed collection of teaching composition with the use of cover crops.

Key words: ground cover plants, landscape architecture