dr kpt. ż. ś. Krzysztof Woś

Ż

EGLUGA ŚRÓDLĄDOWA

–

SZANSE ROZWOJU

Szczecin-luty 2010

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

2

Wstęp

O tym, czy żegluga śródlądowa występuje w ofercie podaży na rynku transportowym

decyduje istnienie drogi wodnej, natomiast pozostałe czynniki jedynie stymulują lub

ograniczają jej miejsce w systemie transportowym. Uzależnienie występowania dróg

wodnych od warunków naturalnych stanowi zasadnicze ograniczenie możliwości

elastycznego dostosowywania ich do zmieniających się potrzeb przewozowych. Stąd gęstość

dróg wodnych jest znacznie mniejsza niż w innych gałęziach transportu, a o możliwościach

rozwoju żeglugi śródlądowej decyduje przede wszystkim ich jakość i układ przestrzenny.

W niewielu krajach europejskich, posiadających naturalne drogi wodne, żegluga

śródlądowa ma ta marginalne znaczenia jak w Polsce. Przyczyn niskiego udziału żeglugi

śródlądowej na rynku przewozowym należy upatrywać przede wszystkim w złym stanie

technicznym dróg wodnych oraz zbyt małej retencji zbiornikowej dla odpowiedniego

wyrównywania przepływów wody w rzekach.

Zasoby wodne zasilające śródlądowe drogi wodne

Podstawowy składnik bilansu wodnego, czyli roczne opady atmosferyczne, kształtują

się w Polsce na poziomie 620,00 mm, z czego większość wraca do atmosfery w procesie

parowania i tylko cześć z nich zasila wody powierzchniowe i podziemne. W efekcie średni

odpływ wód powierzchniowych dla lat 1950 – 2003 wynosił w Polsce 62,2 mld m

3

wody [1],

co w przeliczeniu na jednego mieszkańca daje trzykrotnie mniejszy zasób, aniżeli wynosi

średnia wartość europejska. Stan ten pogarsza niedostosowana do potrzeb użytkowników

zmienność czasowa wód powierzchniowych, która wiąże się z występowaniem cykli lat

suchych i mokrych, czy też suchych u mokrych pór roku. Zasoby wód podziemnych nie są tak

zmienne w czasie, jak wód powierzchniowych, duża natomiast jest ich zmienność w

przestrzeni. Udokumentowane zasoby eksploatacyjne wód podziemnych wynoszą ok. 18,0

mld m

3

, co stanowi 30,0% średniego rocznego odpływu [2].

Jednym z podstawowych zasobów zwiększających możliwość wykorzystania zasobów

wodnych jest ich magazynowanie w zbiornikach retencyjnych. Łączna pojemność całkowita

wszystkich zbiorników retencyjnych w Polsce wynosi 2,75 mld m

3

wody (w tym pojemność

użytkowa oceniana jest na ok. 2,0 mld m

3

), co stanowi 6,0% średniego rocznego odpływu [2],

gdy w innych europejskich krajach wskaźnik ten waha się w przedziale od kilkunastu do

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

3

kilkudziesięciu procent. Szacuje się, że realne możliwości sztuczne retencji, wynikające

z warunków topograficznych, demograficznych i gospodarczych, wynoszą w Polsce 15,0%

średniego rocznego odpływu. Pozwoliło to zwiększyć zasoby dyspozycyjne o ok.4,0 mld m

3

wody.

Długość i jakość śródlądowych dróg wodnych

Na tle dużej zmienności odpływu rzecznego, którego wyrównywanie utrudnia

niewystarczająca retencja zbiornikowa, całkowita długość polskich śródlądowych dróg

wodnych, obejmująca rzeki i kanały uznane na żeglowne, wynosiła 3660,0 km w 2008r.,

z tego faktycznie eksploatowanych przez żeglugę było 3366,0 km [3].

Podstawą sieć rzeczną i kanałową w Polsce tworzą [4]:

W dorzeczu Wisły:



rzeki: Biebrza, Brda, Martwa Wisła, Nogat, Szkarpowa, Pisa i Wisła;



kanały: Augustowski, Bartnicki, Bydgoski, Elbląski, Jagielloński, Łączański

i Żerański;



jeziora: Ruda Woda, Bartężek, Drużno, Jeziorak, Szeląg Wielki, Ewingi, Roś, jeziora

na trasie kanału Augustowskiego i Elbląskiego oraz System Jezior Mazurskich,

obejmujący jeziora połączone rzekami i kanałami, od jeziora Roś w miejscowości Pisz

do jeziora Mamry w miejscowości Węgorzewo oraz boczne szlaki jeziora

Mikołajewskiego od jeziora Nidzkiego.

W dorzeczu Odry:



rzeki: Nysa Łużycka, Noteć, Warta, Parnica, Odra Zachodnia, Odra Wschodnia

i Regalica;



kanały: Gliwicki, Kędzierzyński, Ślesiński, Górnonotecki;



przekopy: Klucz – Ustowo i Parnicki;



jezioro: Dąbie i Gopło.

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

4

(Tabela 2)

Polska klasyfikacja śródlądowych dróg wodnych

Droga

wodna

Klasa

drogi

wodnej

Statki z napędem i barki

Zestawy pchane

Minimalny

prześwit

2)

pod

mostami

ponad

WWŻ

6)

Symbol

graficzny

na mapie

charakterystyki ogólne

charakterystyki ogólne

dł.

maks

szer.

maks

zanurz.
maks.

1)

ładow-

ność

dł.

maks

szer.

maks

zanurz.
maks.

1)

ładow-

ność

o

z

n

a

cz

en

iu

r

eg

io

n

a

ln

y

m

Ia

24

3,5

1,0

3,00

Ib

41

4,7

1,4

180

3,00

II

57

7,5-

9,0

1,6

500

3,00

III

67-70

8,2-

9,0

1,6-2,0

700

118-

132

8,2-

9,0

1,6-2,0

1000-

1200

4,00

o

zn

ac

ze

n

iu

m

iędzy

-

n

a

ro

d

o

wy

m

IV

80-85

9,5

2,5

1000-

1500

85

9,5

4)

2,5-2,8

1250-

1450

5,25 lub

7,00

3)

Va

95-

110

11,4

2,5-2,8

1500-

3000

95-

110

5)

11,4

2,5-3,0

1600-

3000

5,25 lub

7,00

3)

Vb

172-

185

5)

11,4

2,5-3,0

3200-

4000

Przypisy:
1) Wartość zanurzenia ustala się dla konkretnej drogi wodnej, uwzględniając warunki miejscowe.
2) Z uwzględnieniem bezpiecznej odległości, wynoszącej nie mniej niż 30 cm pomiędzy najwyższym punktem

konstrukcji statku lub ładunku a dolną krawędzią konstrukcji mostu, rurociągu lub innego urządzenia
krzyżującego się z drogą wodną.

3) dla przewozu kontenerów ustala się następujące wartości:

- 5,25 m dla statków przewożących kontenery w dwóch warstwach,
- 7,00 m dla statków przewożących kontenery w trzech warstwach,
przy czym 50 % kontenerów może być pustych, w przeciwnym wypadku należy przewidywać
balastowanie.

4) Niektóre istniejące drogi wodne mogą być uznane za należące do klasy IV ze względu na maksymalną

długość statków i zestawów pchanych, pomimo że ich maksymalna szerokość wynosi 11,4 m,
a maksymalne zanurzenie 3,0 m.

5) Wartość pierwsza odnosi się do stanu obecnego, a druga – do stanu perspektywicznego i w niektórych

przypadkach uwzględnia stan obecny.

6) WWŻ – najwyższa woda żeglowna, ustalony stan wody, po którego przekroczeniu uprawianie żeglugi jest

zabronione.

Źródło: [5]

Geograficzny układ dwóch najważniejszych rzek Polski, tj. Wisły i Odry z punktu

widzenia transportowego jest korzystny, ponieważ pokrywa się z ogólnokrajowymi

kierunkami największych potoków masy ładunkowej oraz poprzez szlaki wodne biegnące

równoleżnikowo, stwarza możliwości dogodnych połączeń z systemami wodnymi krajów

sąsiednich. Jednak w praktyce jedynie poprzez rzekę Odrę, łączącą się z kanałami Odra –

Hawela i Odra – Sprewa, krajowa sieć dróg wodnych posiada eksploatowane żeglugowo

połączenia z niemiecką i zachodnioeuropejską siecią dróg widnych. Przebiegająca przez

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

5

terytorium Polski kilkuwariantowa droga wodna Wschód – Zachód istnieje tyko teoretycznie,

łącząc zachodnioeuropejską sieć dróg wodnych ze szlakami żeglugowymi Rosji, Białorusi

i Ukrainy.

Krajowa sieć dróg wodnych nie tworzy jednolitego systemu komunikacyjnego, lecz

zbiór odrębnych i różnych jakościowo szlaków żeglugowych. W oparciu o podstawowe

wskaźniki klasyfikacyjne, śródlądowych dróg wodnych o znaczeniu międzynarodowym,

odpowiadającym parametrom klasy IV i wyższej (tj. dla statków o ładowności od 1000 i 1250

ton) jest zaledwie 5,5% ich całkowitej długości. Pozostałe drogi wodne posiadają jedynie

znaczenie regionalne (tabela 2).

Najsprawniejszym wodnym ciągiem komunikacyjnym w Polsce jest Odrzańska Droga

Wodna, wraz z kanałami Gliwickim i Kędzierzyńskim (tabela 3). Jednak warunki

nawigacyjne (główne głębokości tranzytowe) na środkowym odcinku swobodnie płynącym

od Brzegu Dolnego do ujścia Warty sprawiają, że przez większość okresu nawigacyjnego nie

jest możliwe uprawianie żeglugi pomiędzy górnym i dolnym odcinkiem Odry.

Droga wodna Wisła – Odra posiada parametry klasy Ib i II, limitowane głównie przez

głębokości na odcinkach swobodnie płynących i wymiary komór śluzowych na odcinkach

skanalizowanych, które wynoszą 9,6 × 57,0 m, uniemożliwiając pływanie jednostkom 500

tonowym. Wisła, ze względu na fragmentaryczną zabudowę najlepsze parametry

eksploatacyjne posiada na skanalizowanym górnym odcinku od ujścia rzeki Przemszy do

stopnia wodnego Przewóz oraz na dolnym odcinku od Płocka do stopnia wodnego Włocławek

i w dół od Tczewa do ujścia Zatoki Gdańskiej. Rzeka Bug, Narew (za wyjątkiem 41,0 km

odcinka od Pułtuska do Zalewu Zegrzyńskiego) i Biebrza, choć formalnie zaliczone do klasy

Ia dróg wodnych ze względu na niewielkie głębokości tranzytowe oraz brak budowli

hydrotechnicznych, nie mogą byś eksploatowane nawet przez najmniejsze z obecnie

pływających statków towarowych i pasażerskich.

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

6

(Tabela 3)

Charakterystyka wybranych śródlądowych szlaków żeglugowych w Polsce

Lp.

Nazwa śródlądowej drogi wodnej

Długość

(km)

Klasa

drogi

wodnej

1.

Odrzańska Droga Wodna wraz z kanałami Gliwickim i Kędzierzyńskim

kanał Kędzierzyński:
- od kanału Gliwickiego do Zakładów Azotowych „Blachownia”

5,9

II

kanał Gliwicki :
- od Gliwic do Kędzierzyna-Koźla

41,2

II

rzeka Odra:
- od Kędzierzyna-Koźla do Brzegu Dolnego
-

od Brzegu Dolnego do ujścia rzeki Warty

-

od ujścia rzeki Warty do Ognicy

-

od Ognicy do Widuchowej

187,1
335,0

79,4

7,1

III

II

III

Vb

rzeka Odra Wschodnia
- od Widuchowej do przekopu Klucz-Ustowo

26,4

Vb

rzeka Regalica:
- od przekopu Klucz-Ustowo do jeziora Dąbie

11,1

Vb

jezioro Dąbie
- od ujścia Regalicy do granicy z morskimi wodami
wewnętrznymi

9,5

Vb

rzeka Odra Zachodnia
- od Widuchowej do granicy z morskimi wodami wewnętrznymi

36,6

Vb

2.

Droga wodna Wisła-Odra

rzeka Brda
- od ujścia do rzeki Wisły do połączenia z kanałem Bydgoskim

14,4

II

kanał Bydgoski
- od ujścia rzeki Brdy do rzeki Noteć

24,5

II

rzeka Noteć
-

od połączenia z kanałem Bydgoskim do ujścia rzeki Drawy

-

od ujścia rzeki Drawy do ujścia rzeki Warty

138,3

48,9

Ib

II

rzeka Warta
- od ujścia rzeki Noteci do ujścia do rzeki Odry

68,2

II

3.

Droga wodna Wisły

rzeka Wisła:
-

od ujścia rzeki Przemszy do połączenia z kanałem Łączańskim

-

od ujścia kanału Łączańskiego do stopnia wodnego Przewóz

-

od stopnia wodnego Przewóz do ujścia rzeki Sanny

-

od ujścia rzeki Sanny do Płocka

-

od Płocka do stopnia wodnego Włocławek

-

od stopnia wodnego Włocławek do ujścia rzeki Tążyny

-

od ujścia rzeki Tążyny do Tczewa

-

od Tczewa do granicy z morskimi wodami wewnętrznymi

37,5
34,3

203,0
324,8

55,0
43,0

190,5

32,7

IV

III

Ib
Ib

Va

Ib

II

III

rzeka Martwa Wisła
-

od rzeki Wisły w Przegalinie do granicy z morskimi wodami

wewnętrznymi

11,5

Vb

rzeka Szkarpawa
- od rzeki Wisły do ujścia do Zalewu Wiślanego

25,4

II

rzeka Nogat
- od rzeki Wisły do ujścia do Zalewu Wiślanego

62,0

II

kanał Żerański
- od rzeki Wisły do Zalewu Zegrzyńskiego

17,2

II

Źródło: Opracowanie własne na podstawie [5]

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

7

Uwarunkowania wpływające na układ oraz stan infrastruktury polskich dróg wodnych

Na obecny układ dróg wodnych w Polsce, poza czynnikami naturalnymi, duży wpływ

wywarły uwarunkowania historyczne. Wisła i Odra, podobnie jak Łaba czy Ren, ze względu

na swój południkowy przebieg, przez stulecia tworzyły nie powiązane ze sobą drogi wodne.

W drugiej połowie XVIII w., gdy niemal w całej Europie podejmowano inwestycje, głównie

w zakresie budowy kanałów żeglugowych łączących wododziały, polska gospodarka , a w jej

ramach również transport wodny śródlądowy i jego infrastruktura podporządkowane zostały

interesom zaborców. Po odzyskaniu niepodległości rzeki i kanały były uporządkowane tylko

na trenach byłego zaboru pruskiego. Na obszarze byłego zaboru rosyjskiego (poza kanałem

Augustowskim) i austriackiego, praktycznie nie zrobiono niczego w zakresie poprawy stanu

dróg wodnych. Różnice te są widoczne do dnia dzisiejszego.

W okresie międzywojennym udało się wykonać regulację środkowej i dolnej Wisły,

modernizację kanału Augustowskiego oraz rozpocząć budowę kanałów Żerań – Zegrze

i Warta – Gopło.

Po zakończeniu II wojny światowej, tylko w okresie trzech pierwszych lat (1945 –

1948) kiedy usuwane były zanieczyszczenia wojenne, na polskich drogach wodnych

wykonano większy zakres prac inwestycyjnych, aniżeli w całym późniejszym

sześćdziesięcioletnim okresie.

Podejmowane próby modyfikacji wewnątrz krajowego układu dróg wodnych oraz

jego zewnętrznych powiązań kończyły się główne na fazie studiów i projektów. Do

ważniejszych tego typu zamierzeń planistycznych, poza kanalizacją Wisły, Odry czy Bugu,

należy zaliczyć kanał Śląski, którego projektowana trasa miała przebiegać od Gliwic do

Mysłowic wzdłuż Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, łącząc górną Odrę z górną Wisłą

[6]. W ten sposób kanał Śląski, stanowiąc południowe połączenie Wisły i Odry, stworzyłby

układ dróg wodnych zamykających okrąg, który na północy przebiegałby wzdłuż istniejącej

już drogi wodnej Wisła – Odra. Inną koncepcję połączenia wodnego, integrującego Wisłę,

Odrę i Wartę w scalony system połączeń żeglugowych, była Centralna Obwodnica Wodna,

obejmująca Wisłę od Oświęcimia do Bydgoszczy, następnie od Łabiszyna na górnej Noteci

i dalej do Rogowa, doliną jezior i rzeki Wełny do Obornik nad Wartą. Kolejnym etapem

obwodnicy, która liczyłaby 1430,0 km długości miał być kanał Wielkopolski, od Śremu nad

Wartą do Głogowa nad Odrą. Z rzeką Odrą wiąże się planowana od wieków budowa kanału

Odra – Dunaj [7], który integrując polską sieć dróg wodnych z siecią dunajską, a poprzez

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

8

kanał Ren – Men – Dunaj z pozostałymi drogami wodnymi Europy Zachodniej, mógłby

jednocześnie służyć do przerzutu wody z zasobnego Dunaju do Odry.

W okresie powojennym wybudowano kilka obiektów hydrotechnicznych, będących

osiągnięciem myśli technicznej, jednak poza trwającą niemal 50 lat kanalizacją górnego

odcinka Wisły (w latach 1955-2003), nie zrealizowano na drogach wodnych żadnego innego

kompleksowego programu. Koronnymi przykładami braku konsekwencji przy podejmowaniu

zamierzeń inwestycyjnych są:



oddany do eksploatacji w 1958r. stopień wodny w Brzegu Dolnym, który przedłużył

skanalizowany odcinek Odry o 21,0 km, ale jednocześnie ze względu na postępującą

erozję dna poniżej tego stopnia, uniemożliwił praktycznie uprawianie żeglugi

pomiędzy górnym i dolnym odcinkiem Odry,



oddany do eksploatacji w 1970r. stopień wodny we Włocławku, który jako jeden

z planowanych ośmiu stopni miał być elementem Kaskady Dolnej Wisły, a od 30 lat

pracuje jako pojedynczy stopień, zaś z powodu braku stopnia „podpierającego”

(podobnie jak w przypadku stopnia wodnego w Brzegu Dolnym), obserwuje się

postępujący proces erozji dna, która rozciąga się już na ponad 30,0 km odcinku.

Dodatkowo, wielkość nakładów finansowych na bieżące utrzymanie dróg wodnych, która

powinna zapewnić co najmniej reprodukcję prostą zainstalowanego na nich majątku i wynosić

ok. 3,0% rocznie w odniesieniu do ich wyceny, nie była zapewniona od 1949r. Nie

dofinansowanie nawet bieżącego utrzymania dróg wodnych prowadziło do niszczenia nie

tylko pojedynczych budowli hydrotechnicznych, ale degradacji całych odcinków rzek już

uregulowanych.

Porty śródlądowe

Integralnym elementem infrastruktury dróg wodnych są porty i przeładownie śródlądowe,

które rozwijały się równocześnie wraz z rozwojem handlu, dla którego rzeki stanowiły szlaki

transportowe. Znaczna część obecnie eksploatowanych portów była budowana lub

odbudowywana na początku XX w. Od tego czasu niektóre porty zmodernizowano, jednak

brak odpowiednich remontów spowodował, że wiele budowli jest zdekapitalizowanych

i zdewastowanych. Podobny jest stan urządzeń przeładunkowych, które na ogół nie są

stacjonarne i wiele z nich jest przestarzałych oraz odznacza się niską wydajnością.

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

9

Porty śródlądowe nie posiadają statusu portów publicznych. Są własnością armatorów

śródlądowych oraz nadrzecznych gmin, które je wynajmują zainteresowanym podmiotom

gospodarczym.

Do najważniejszych portów śródlądowych, w których dokonywane są przeładunki zalicza

się:



na Odrze i kanale Gliwickim: Gliwice, Kędzierzyn-Koźle, Wrocław, Głogów, Nowa

Sól, Cigacice,



na drodze wodnej Wisła-Odra: Kostrzyn, Krzyż, Ujście, Czarnkowo i Bydgoszcz,



na Wiśle: Chełmno, Grudziądz, Toruń i Tczew,



na Warcie: Poznań i



na Nogacie: Malbork.

Pomimo złego stanu technicznego, zdolność przeładunkowa portów i przeładowni

śródlądowych nie jest w pełni wykorzystana, zaś wielkość wykonywanych przez nie

przeładunków wyznaczana jest aktualnym poziomem przewozów wodnych śródlądowych.

Armatorzy śródlądowi

Struktura podmiotowa rynku usług żeglugi śródlądowej w Polsce po 1990r. uległa

rozproszeniu. Przed transformacją ustrojową przewozami wodnymi śródlądowymi zajmowało

się siedem państwowych przedsiębiorstw armatorskich. Wraz z potrzebami strukturalnymi

i własnościowymi w żegludze śródlądowej, zaczyna stopniowo zanikać pełniona przez

Ministra Infrastruktury funkcja organu założycielskiego wobec przedsiębiorstw żeglugowych.

Większość firm armatorskich zostało sprywatyzowanych, w tym dwa największe

przedsiębiorstwa, tj. Odratrans S.A. i Żegluga Bydgoska S.A., jak również

skomunalizowanych.

Część przedsiębiorstw upadła, a na bazie ich majątku powstały nowe, prywatne firmy.

Ważnym elementem restrukturyzacji majątku Odratrans S.A. i Żeglugi Bydgoskiej S.A. stały

się działania nastawione na poprawę wydajności taboru pływającego, poprzez

wydzierżawienie floty załogom pływającym.

Szacuje się, że obecnie w Polsce funkcjonuje ok. 200 firm eksploatujących statki

śródlądowe. Wśród liderów rynkowych tradycyjnie znajduje się Odratrans S.A we

Wrocławiu.

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

10

Największe przedsiębiorstwa armatorskie żeglugi śródlądowej przetrwały najtrudniejszy

okres przekształceń własnościowych głownie dzięki dywersyfikacji swojej działalności

gospodarczej. Obok tradycyjnych usług przewozowych transportem wodnym, zaczęły

świadczyć usługi przewozowe transportem samochodowym, wykonywać usługi portowe

i remontowe oraz składu celnego.

Istotną zmianą strukturalną, mającą wpływ na uzyskanie przez armatorów śródlądowych

rentowności swojej podstawowej działalności gospodarczej, była likwidacja znacznie

wyeksploatowanych i nie mających szans na wykorzystanie w ciągu najbliższych lat

składników majątkowych oraz przekazanie majątku związanego z działalnością pomocniczą

(np. z zapleczem socjalnym i mieszkaniowym) w różne formy dzierżawy, najmu, leasingu

i częściowo ajencji.

Flota śródlądowa

Koncepcje technicznie eksploatowanej obecnie polskiej floty śródlądowej zostały

wypracowane na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych ubiegłego wieku, będąc

wówczas jednymi z najnowocześniejszych w Europie. Zahamowanie rozwoju jednostek

pływających nastąpiło w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, wskutek znacznego

zmniejszenia na ten cel nakładów inwestycyjnych, co spowodowało nie tylko powstrzymanie

prac nad dalszymi zmianami jakościowymi w technice przewozów wodnych śródlądowych,

ale również systematyczny spadek ilostanu taboru pływającego oraz jego postępującą

dekapitalizację (tabela 4).

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

11

(Tabela 4)

Zmiany liczebności statków żeglugi śródlądowej w Polsce w latach 1980-20008

Legenda: *- brak danych, tw – tony wymierzone, kW- kilowaty
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS Wrocław i Warszawa

Z trzech podstawowych systemów przewozowych ładunków w transporcie wodnym

śródlądowym, dominuje system pchany, natomiast drugą grupę statków towarowych stanowią

barki motorowe.

W większości wybudowany w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku tabor żeglugi

śródlądowej jest przestarzały, tzn. zużyty technicznie i moralnie.

Zaciąganie tradycyjnych kredytów na zakup nowych statków, powoduje znaczny wzrost

zadłużenia firm armatorskich i przynosi małe efekty rzeczowe w potencjale przewozowym.

Dlatego armatorzy na ogół decydują się utrzymać w eksploatacji niezbędną ilość statków,

przy pomocy zwiększonego zakresu ich remontów i modernizacji.

Praca przewozowa żeglugi śródlądowej

W 2008 r. żegluga śródlądowa przewiozła 8109 tys. ton ładunków oraz wykonała

1274 mln tkm pracy przewozowej, odnotowując tym samym spadek w stosunku do roku

poprzedniego, odpowiednio o 1683 tys. ton i 64 mln tkm. Jest to przede wszystkim skutek

Rodzaj taboru

Rok

1980

1990

2000

2005

2006

2007

2008

Holowniki:
- ilość w szt.
- moc w kW

39

6340

25

4240

9

1615

11

1733

14

2482

12

2056

14

2155

Pchacze:
- ilość w szt.
- moc w kW

386

99123

386

10152

236

67387

242

66136

233

63232

221

2056

198

54867

Barki motorowe:
- ilość w szt.
- moc w kW
- nośność w tw

331

65326

154000

319

66100

147600

105

24869
49090

95

24357
50250

98

25966
55718

107

30273
64570

109

32533
67571

Barki bez własnego
napędu:
- ilość w szt.
- nośność w tw, w tym:
barki pchane:
- ilość w szt.
- nośność w tw

1239

535193

1113

486322

1018

471000

*
*

387

205155

384

204216

479

232214

475

232214

471

231451

467

230893

431

217657

428

217219

431

212445

427

211715

Statki pasażerskie:
- ilość w szt.
- moc w kW
- miejsca pasażerskie

98

*

17330

57

*

11167

81

21764

9439

103

15282

9597

105

14694

9528

99

13058

8489

109

13245

9579

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

12

światowego kryzysu gospodarczego, który dotknął również zleceniodawców usług

przewozowych transportem wodnym śródlądowym w Polsce i Europie. Obniżeniu uległa

wielkość przewozów krajowych z 4006 tys. ton i 145 mln tkm w 2007r. do 3672 tys. ton i 157

mln tkm w 2008r., jak również przewozów międzynarodowych odpowiednio z 5786 tys. ton

i 1193 mln tkm do 4437 tys. ton i 1117 mln tkm, przy jednoczesnym wydłużeniu się średniej

odległości przewozu 1 tony ładunku w żegludze śródlądowej ze 137 km do 157 km.

Wydłużenie się średniej odległości przewozu nie jest zasługą poprawy warunków

nawigacyjnych na polskich drogach wodnych, lecz większego udziału polskich armatorów

śródlądowych w przewozach na zachodnioeuropejskich szlakach żeglugowych

o zdecydowanie lepszych standardach jakościowych.

W strukturze rodzajowej przewożonych przez żeglugę śródlądową ładunków, zarówno

w relacjach krajowych, jak i międzynarodowych dominują minerały surowe i przetworzone

oraz węgiel kamienny i brykiety.

Żegluga śródlądowa uprawiana jest na Odrze i drodze wodnej Wisła-Odra oraz

sporadycznie na niektórych pododcinkach Wisły, tj. pomiędzy Krakowem i Oświęcimiem,

w rejonie Warszawy i Zalewu Zegrzyńskiego, pomiędzy Płockiem i Włocławkiem oraz w dół

od Bydgoszczy do ujścia.

Systematyczne pogarszanie się warunków nawigacyjnych na polskich drogach

wodnych spowodowało, że przewozy wodne śródlądowe odbywają się obecnie prawie

wyłącznie (poza nielicznymi wyjątkami) na Odrzańskiej Drodze Wodnej. Jednak i tu

pogarszające się parametry eksploatacyjne środkowego odcinka Odry sprawiły, że

w rzeczywistości żegluga śródlądowa uprawiana jest na górnym skanalizowanym odcinku

Odry, gwarantującym stałe głębokości tranzytowe (1,6 - 1,8 m) i na dolnym odcinku Odry,

który znajduje się pod wpływem dodatkowego zasilania wodami rzeki Warty w rejonie

Kostrzyna (km 617,6) oraz w wody stałej cofki odmorskiej, której wpływ odczuwalny jest

nawet do przekroju Bielinek (km 677,0).

Wielkość natężenia ruchu żeglugowego na środkowym odcinku Odry odzwierciedla

analiza prześluzowanych statków w Brzegu Dolnym, czyli ma ostatnim stopniu wodnym

skanalizowanego odcinka Odry (Tabela 5).

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

13

(Tabela 5)

Natężenie ruchu żeglugowego na Odrze na podstawie prześluzowanych statków w Brzegu

Dolnym w latach 1973-2008 (w szt.)

Rok

Liczba

prześluzowanych

statków

Rok

Liczba

prześluzowanych

statków

Rok

Liczba

prześluzowanyc

h statków

W górę

W dół

W górę

W dół

W

górę

W dół

1973

2889

2931

1990

222

212

2001

306

326

1978

3812

3798

1992

108

131

2003

94

127

1980

2752

2733

1993

89

85

2005

142

171

1981

2605

2618

1994

47

43

2006

188

177

1985

3550

3635

1995

102

87

2007

153

206

1989

696

707

1999

372

503

2008

178

244

Źródło: opracowanie własne na podstawie materiałów statystycznych RZGW we Wrocławiu.

W 1985r. w obu kierunkach (tj. w górę i w dół) prześluzowanych zostało 7185

statków, a obecnie śluzowana ilość statków to zaledwie ok. 5-6% ilości statków śluzowanych

przed rokiem 1989.

Na górnym skanalizowanym odcinku Odry żegluga śródlądowa w 2008r. przewiozła

w relacjach krajowych 2179 tys. ton ładunków i wykonała 107558 mln tkm pracy

przewozowej świadcząc usługi przewozowe głównie na rzecz kopalni kruszyw naturalnych

oraz elektrociepłowni, natomiast na dolnym odcinku Odry przewiozła w relacjach krajowych

1217 tys. ton, wykonując pracę przewozową 41890 tys. tkm, a w relacjach

międzynarodowych 1737 tys. ton i 377048 tys. tkm, głównie pracując dla potrzeb

przeładowni zakładowych i portów morsko – rzecznych.

Żegluga śródlądowa jako element równoważenia systemu transportowego Unii

Europejskiej

Transport poprzez rosnący poziom zanieczyszczeń powietrza, wody, gleby,

narastającą kongestię oraz wpływ na zmianę klimatu stał się jednym z głównych sprawców

zagrożenia środowiska naturalnego. Jednocześnie prognozy rozwoju gospodarczego

przewidują, że w wyniku aktywizacji wymiany towarowej związanej z rozszerzeniem Unii

Europejskiej (dalej zamiennie UE), nastąpi wzrost potrzeb przewozowych o ok. jedną trzecią

do 2015r. [8]. Dlatego jednym z głównych kierunków polityki transportowej UE jest

zmniejszanie degradacyjnego wpływu transportu na środowisko naturalne, które przejawia się

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

14

w wspieraniu przyjaznych dla środowiska gałęzi i technologii przewozów, w tym transportu

wodnego śródlądowego.

Z uwagi na specyficzne cechy żeglugi śródlądowej, takie jak bezpieczeństwo, niska

energochłonność oraz duża nośność i ładowność statków, Komisja Europejska dąży do

większego wykorzystania transportu wodnego śródlądowego jako alternatywnej formy

przewozów oraz uczynienia z niego kluczowego rodzaju transportu w europejskim

intermodalnym systemie transportowym . Główne kierunki polityki transportowej na obecną

dekadę zawarte zostały w Białej Księdze [9], wydanej na podstawie „Strategii Unii

Europejskiej na rzecz Zrównoważonego Rozwoju” [10], przyjętej w czerwcu 2001r. na

szczycie Rady Europy w Göteborgu. Za najważniejsze cele równoważenia systemu

transportowego Komisja Europejska uznała, m.in. zwiększenie konkurencyjności kolei,

żeglugi śródlądowej i publicznego transportu pasażerskiego, w stosunku do transportu

drogowego.

Polityka transportowa UE zapowiada renesans żeglugi śródlądowej. Sieć dróg

wodnych określona została w Białej Księdze z 2001r. jako „ważny kapitał UE”, który licząc

z krajami, wówczas kandydującymi jest w stanie obsłużyć rocznie 425,0 mln ton ładunków.

Jednocześnie krytycznie odniesiono się do dotychczasowej polityki inwestycyjnej niektórych

rządów zauważając, że udziela on priorytetu innym gałęziom transportu, a nie dba

o utrzymanie dróg wodnych oraz eliminowanie „wąskich gardeł” w sieci. Komisja Europejska

prognozuje, że spośród wszystkich gałęzi transportu, żegluga śródlądowa odnotowywać

będzie do 2020r. największy wzrost przewozów towarowych w Europie.

Wyrazem intensyfikacji działań w kierunku wspierania żeglugi śródlądowej jest

przedstawiony przez Komisję Europejską w dniu 17.01.2006r. Zintegrowany Europejski

Program Działań na rzecz Rozwoju Żeglugi Śródlądowej oraz Dróg Wodnych „NAIADES”

[8]. Program skupia się na pięciu uzależnionych od siebie, strategicznych obszarach polityki

w zakresie żeglugi śródlądowej, które obejmują: rynek, flotę, zatrudnienie i kwalifikacje,

wizerunek oraz infrastrukturę. Cytując program „Wiele ważnych pod względem

gospodarczym obszarów w Europie łączy ponad 36 000,0 km dróg wodnych oraz setki

portów śródlądowych. Choć przeważająca cześć sieci dróg wodnych posiada duże zdolności

przepustowe, to jednak ich pełne wykorzystanie utrudnia szereg wąskich gardeł,

spowodowanych małymi głębokościami tranzytowymi, parametrami przęseł mostowych oraz

wymiarami śluz, co ogranicza konkurencyjność żeglugi śródlądowej. Należy wdrożyć

europejski plan rozwoju na rzecz poprawy oraz utrzymania infrastruktury dróg wodnych

i obiektów przeładunkowych, aby usprawnić ogólnoeuropejski transport śródlądowy, przy

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

15

jednoczesnym poszanowaniu wymogów w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego. Plan

powinien określać wytyczne w zakresie finansowania oraz nadać priorytet poprawie

i utrzymaniu infrastruktury dróg wodnych oraz obiektów przeładunkowych i wyeliminować

wąskie gardła w sieci, uzgadniając jednocześnie różne cele polityki w zakresie transportu,

energii, środowiska naturalnego oraz zrównoważonej mobilności”.

W celu zwiększenia bezpieczeństwa, wydajności i poprawy oddziaływania na

środowisko naturalne żeglugi śródlądowej oraz usprawnienia jej współdziałania z innymi

gałęziami transportu, Parlament Europejski i Rada w dniu 07 września 2005r. uchwaliły

Dyrektywę 2005/44/WE w sprawie zharmonizowanych usług informacji rzecznej (RIS) na

śródlądowych drogach wodnych we Wspólnocie (Dz. U. L255/122 z dnia 30.09.2005r.).

System informacyjny w żegludze śródlądowej zbudowany ma zostać w oparciu

o zaawansowane technologie informacyjne i telekomunikacyjne, zawarte w wymaganiach

i specyfikacjach technicznych, stanowiących załączniki do Dyrektywy RIS, które opierają się

na dorobku uznanych międzynarodowych organizacji, takich jak Międzynarodowe

Stowarzyszenie Żeglugowe (PIANC), Centralna Komisja Żeglugi na Renie (CCNR) oraz

Europejska Komisja Gospodarcza EKG ONZ. W Polsce obowiązek utworzenia

zharmonizowanych usług informacji rzecznej (RIS) na śródlądowych drogach wodnych

zawarty jest w Ustawie z dnia 04 września 2008r. o zmianie ustawy o żegludze śródlądowej

(Dz. U. z 2008r., nr 171, poz. 1057).

Oczekiwania europejskich podmiotów polityki transportowej w odniesieniu do polskich

dróg wodnych

Mając na uwadze prognozowany rozwój współpracy i towarzyszący jej wzrost

wymiany towarowej pomiędzy krajami Europy Zachodniej i Wschodniej, w 1996r. Główna

Grupa Robocza Żeglugi Śródlądowej, działając przy Komitecie Transportu Wewnętrznego

EKG ONZ w Genewie zakończyła prace nad „Porozumieniem o śródlądowych drogach

wodnych międzynarodowego znaczenia” [11], zwanego w skrócie AGN (European Agrement

on Main Inland Waterway of International Importance). Jego głównym celem jest rozwój

i integracja europejskiego transportu wodnego śródlądowego. Zasięg geograficzny sieci dróg

wodnych, ujętych w Porozumieniu AGN, przebiegając m.in. przez terytorium Polski, rozciąga

się od Atlantyku po Ural, łącząc 27 krajów europejskich, z których większość podpisała go

lub ratyfikowała (tabela 5).

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

16

(Tabela 6)

Państwa, które podpisały lub ratyfikowały umowę AGN (stan na 28.12.2008 r.)

Państwo

Podpisanie

Ratyfikacja, Akceptacja (A),

Zgoda (AA), Wstąpienie (a)

Austria

29 września 1997

Białoruś

26 marca 2008 (a)

Bośnia i Hercegowina

10 marca 2008 (a)

Bułgaria

28 sierpnia 1999 (a)

Chorwacja

23 czerwca 1997

27 sierpnia 1999 (A)

Czechy

23 czerwca 1997

8 sierpnia 1997 (AA)

Finlandia

23 czerwca 1997

Francja

23 września 1997

Niemcy

23 czerwca 1997

Grecja

23 września 1997

Węgry

23 czerwca 1997

22 października 1997

Włochy

23 września 1997

04 kwietnia 2000

Litwa

23 czerwca 1997

28 kwietnia 2000

Luxemburg

23 stycznia 1997

29 czerwca 1999

Mołdawia

23 czerwca 1997

23 marca 1998

Holandia

23 czerwca 1997

21 kwietnia 1998

Rumunia

23 czerwca 1997

24 lutego 1999

Rosja

23 września 1997

31 maja 2002 (AA)

Słowacja

23 czerwca 1997

02 lutego 1998 (AA)

Szwajcaria

23 czerwca 1997

21 października 1997

Źródło – strona United Nations Treaty Collection: http://treaties.un.org

W wykazie standardów i parametrów sieci dróg wodnych kategorii E (europejskich),

zawartych w „Niebieskiej Księdze” wydanej w 1998r. na podstawie Porozumienia AGN,

znalazły się trzy szlaki żeglugowe, przebiegające przez terytorium Polski (rysunek 1), tj:



E 30 – łączący Morze Bałtyckie z Dunajem w Bratysławie, obejmując na terenie

Polski rzekę Odrę, od Świnoujścia do granicy z Czechami;



E 40 – łączący Morze Bałtyckie w Gdańsku z Dnieprem w rejonie Czarnobyla i dalej

przez Kijów, Nową Kachowkę i Chersoń z Morzem Czarnym, obejmując na terenie

Polski rzekę Wisłę od Gdańska do Warszawy, rzekę Narew oraz rzekę Bug do

Brześcia;



E 70 – łączący Holandię z Rosją i Litwą, a na terenie Polski obejmujący rzekę Odrę od

ujścia kanału Odra – Hawela do ujścia rzeki Warty w Kostrzynie, drogę wodną Wisła

– Odra oraz od Bydgoszczy dolną Wisłę i Szkarpawę lub Wisłę Gdańską.

W ten sposób do grona szlaków żeglugowych, uznanych przez EKG ONZ jako istotne

dla integracji europejskiej sieci dróg wodnych, włączone zostały polskie drogi wodne,

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

17

zarówno

odpowiadające

wymaganiom

klasyfikacyjnym

szlaków

o

znaczeniu

międzynarodowym, jak również te, które tych wymagań obecnie nie spełniają.

Rysunek 1. Schemat głównych śródlądowych dróg wodnych Europy

Źródło: [12]

Zalecenia wynikające z Porozumienia AGN w stosunku do polskich dróg wodnych

obejmują i kwalifikują je jako:



strategiczne wąskie gardło: - rzekę Odrę, na odcinku od Widuchowej do Szczecina;



podstawowe wąskie gardła:



rzekę Odrę na odcinku od Koźla do Widuchowej oraz kanał Gliwicki;



rzekę Wisłę, na odcinku od Warszawy do Płocka i od Włocławka do Gdańska;



rzekę Bug, na odcinku od Brześcia do jeziora Zegrzyńskiego;



kanał Żerański, od jeziora Zegrzyńskiego do Wisły;



brakujące połączenie: kanał Odra – Dunaj – Łaba.

Współzależności zachodzące pomiędzy głównymi funkcjami rzek.

Śródlądowe drogi wodne są podstawowym elementem infrastruktury technicznej kraju

i występują w dwóch jej układach, tj.:

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

18



w systemie transportowym, jako element jednej z jego gałęzi,



w gospodarce wodnej, jako wielozadaniowe systemy wodne.

Jako rezerwuar wody powierzchniowej, główne rzeki kraju pełnią kilka ważnych funkcji,

wśród których do najważniejszych należą:



funkcja przeciwpowodziowa (organizacyjne i techniczne zabiegi mające na celu

łagodzenie skutków powodzi),



funkcja transportowa (przewozy wodne śródlądowe oraz funkcjonowanie portów

i stoczni rzecznych),



funkcja przemysłowa i komunalna (zrzuty i ujęcia wody dla przemysłu i ludności),



funkcja rolnicza (utrzymywanie właściwych stosunków wodno – glebowych na

terenach przyległych oraz nawadnianie gruntów),



funkcja energetyczna (wykorzystanie energii przepływającej wody do produkcji

energii elektrycznej),



funkcja sportowo – rekreacyjna (miejsce spędzania wolnego czasu, w tym

wypoczynku na wodzie).

Jedną z zalet wielofunkcyjnego wykorzystania dróg wodnych jest to, że

zapotrzebowanie na wodę zgłasza wiele dziedzin gospodarki, które mogą przyspieszyć ich

zagospodarowanie w sytuacji, gdy względy transportowe nie są wystarczającym argumentem,

uzasadniającym konieczność podjęcia takich inwestycji. Również korzystne dla transportu

wodnego śródlądowego jest jedynie partycypowanie w kosztach budowy i eksploatacji

infrastruktury, obok innych konsumentów i użytkowników wody, którzy powinni

współfinansować rozwój i utrzymanie drogi wodnej. Liczne pozatransportowe efekty

zagospodarowania wód przyczyniają się do tego, że inwestycje na drogach wodnych

charakteryzują się wyższą niż w innych gałęziach produkcyjnością nakładów.

Współzależności zachodzące pomiędzy głównymi funkcjami systemów wodnych

sprawiają, że odpowiednie zagospodarowanie wielozadaniowej infrastruktury dróg wodnych,

determinuje możliwość realizacji wszystkich głównych celów gospodarki wodnej. Na

przykład, właściwie wykonana regulacja rzeki jest podstawowym zabiegiem profilaktycznym

w ochronie przed powodziami zatorowymi. Budowle regulacyjne ujednolicając warunki

przepływu, ograniczają możliwość wystąpienia zatoru lodowego, tworzącego się w pierwszej

kolejności tam, gdzie te warunki zostają zachwiane.

Z chwilą kiedy zatory lodowe już się utworzą, jedynym narzędziem zdolnym skutecznie

przeciwdziałać tym zagrożeniom na głównych rzekach kraju, staje się lodołamacz pod

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

19

warunkiem, że parametry drogi wodnej pozwolą mu na dotarcie do zatoru lodowego. Przy

czym, istnieje ścisła zależność pomiędzy mocą lodołamacza, a parametrami śruby napędowej

determinującej jego zanurzenie, na którą przekazywana jest ta moc. Z koleji moc lodołamacza

decyduje o jego „dzielności” w akcji kruszenia lodu. Dlatego lodołamacze czołowe,

eksploatowane na Odrze i Wiśle, mając ok. 1000 kM posiadają zanurzenie 1,7 – 1,8 m.

Ponadto, właściwie utrzymana zabudowa regulacyjna, koncentrując koryto rzeki w czasie

niskich przepływów, przyczynia się do poprawy głębokości tranzytowych, istotnych dla

sprawnej i skutecznej akcji lodołamania, jak również możliwości uprawiania żeglugi

towarowej, pasażerskiej, czy sportowo-turystycznej.

Współzależności występują także pomiędzy funkcją energetyczną rzeki, a ich funkcjami

transportowymi i rolniczymi. Umieszczenie w korycie rzeki budowli piętrzących, powoduje

podniesienie stanów wody oraz zwiększenie głębokości na odcinkach, które znajdują się

powyżej tych budowli, a regulacja wielkości przepływów wody umożliwia utrzymywanie na

tych odcinkach głębokości gwarantowanych. Jednocześnie budowle te przyczyniają się do

podnoszenia się poziomów wód gruntowych w sąsiedztwie koryta rzeki, a energię

przepływającej przez budowle piętrzącą wody, wykorzystuje się do produkcji energii

elektrycznej. Potencjał hydroenergetyczny Polski szacowany jest na 13,7 TWh/rok, przy

czym z potencjału tego obecnie wykorzystuje się jedynie 1,6 TWh/rok [14], co stanowi ok.

3% wyprodukowanej w Polsce energii elektrycznej brutto.

Ścisła współzależność występuje także pomiędzy funkcją sportowo-rekreacyjną, a funkcją

transportową. Turystyka wodna przybiera różne formy eksploatacji statków, od żeglugi

pasażerskiej do żeglugi jachtowej. Może być uprawiana na głównych rzekach, w relacjach

krajowych i międzynarodowych, jak również na drogach wodnych o mniejszym znaczeniu dla

żeglugi towarowej. Praktycznie warunki do uprawiania turystyki wodnej powinny być

tworzone wszędzie tam, gdzie żegluga ta może bezpiecznie się odbywać.

Utrzymanie infrastruktury dróg wodnych a uwarunkowania środowiskowe

Główne rzeki kraju są obiektami gospodarczymi o kompleksowym znaczeniu dla

gospodarki narodowej. W skład zasobów gospodarczych rzek, poza wodą wchodzą przede

wszystkim: zabudowa hydrotechniczna; obiekty portów i stoczni oraz przeładowni

zakładowych; zbiorniki retencyjne, poldery, wały przeciwpowodziowe oraz tereny

międzywala; zasoby mineralne koryta rzeki oraz zasoby biologiczne.

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

20

Poszczególne składniki przedmiotowe gospodarki rzecznej są własnością lub pozostają

w gestii prawnej wielu podmiotów, m. in. Skarbu Państwa, armatorów śródlądowych, stoczni

rzecznych, organizacji przemysłowych, handlowych i usługowych, przedsiębiorstw

gospodarki komunalnej oraz różnych innych jednostek organizacyjnych. Z drugiej strony

woda warunkuje funkcjonowanie organizmów żywych i jest jednym z najistotniejszych

elementów środowiska naturalnego.

Chcąc pogodzić funkcje gospodarcze wody z jej funkcjami przyrodniczymi należy dążyć

do „równowagi dynamicznej” środowiska, w sposób gwarantujący utrzymanie prawidłowej

struktury układu ekologicznego, a nie do zachowania „ równowagi naturalnej”, rozumianej

jako pewien ustalony i niezmienny stan środowiska naturalnego, dla którego należałoby

zrezygnować z dalszego rozwoju demograficznego i gospodarczego, a nawet ten rozwój

cofnąć [15]. Niestety, możliwość podejmowania działań i przedsięwzięć gospodarczych

w dolinach rzek została poważnie ograniczona, wraz z objęciem ochrony prawnej tych

obszarów. Według art. 33, ust. 1 Ustawy o ochronie przyrody „ Zabrania się podejmowania

działań mogących w istotny sposób pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk

gatunków roślin i zwierząt, a także w istotny sposób wpłynąć negatywnie na gatunki, dla

których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000” (Dz.U. z 2004r., nr 92, poz. 8801).

Tymczasem prawie wszystkie doliny głównych rzek kraju objęte zostały obszarem

ochronnym „Natura 2000”. Pozwolenie na lokalizacje inwestycji pogarszającej korzystny

status ochronny może nastąpić tylko przy jednoczesnym spełnieniu trzech warunków[16]:

1. Zakładany cel nie może zostać osiągnięty w inny, nieszkodliwy dla chronionych

gatunków i siedlisk sposób.

2. Inwestycja uzasadniona jest nadrzędnym interesem publicznym.

3. Strefy przyrodnicze zostaną skompensowane przez objęcie ochroną innego

obszaru (odpowiadającego powierzchnią i jakością obszarowi chronionemu).

Przy czym, brak jest jednoznacznej definicji „nadrzędnego interesu publicznego”. Autorzy

„Koncepcji strategii rozwoju śródlądowych dróg wodnych w Polsce” [17] zadają pytanie, czy

nadrzędnym interesem publicznym jest utrzymanie dróg wodnych w stanie zgodnym

z obowiązującą w Polsce klasyfikacją śródlądowych dróg wodnych, na podstawie której

podmioty gospodarcze (armatorzy, stocznie, porty, organizacje przemysłowe, handlowe,

usługowe, itp.) podejmowały i podejmują decyzje o kosztownych inwestycjach we flotę,

kapitał ludzi i przyszłość swojej firmy. Kraje Unii Europejskiej, podejmując inwestycje na

śródlądowych dogach wodnych dążą do równoważenia rozwoju gospodarczego, poprzez

wspieranie żeglugi śródlądowej, czy energetyki wodnej, jako rozwiązań proekologicznych.

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

21

Tymczasem w Polsce uwarunkowania środowiskowe stają się najpoważniejszą barierą

rozwojową dróg wodnych.

Kierunki rozwoju infrastruktury dróg wodnych w Polsce

Możliwość funkcjonowania żeglugi śródlądowej w Polsce uzależniona jest od właściwego

utrzymania i modernizacji zabudowy dróg wodnych w celu powstrzymania jej postępującej

degradacji oraz stopniowej poprawy parametrów eksploatacyjnych szlaków żeglugowych.

W pierwszej kolejności należy dążyć do przywrócenia drogom wodnym parametrów jakie

wynikają z przypisanej im klasyfikacji. Tym samym do inwestycji priorytetowych na

śródlądowych drogach wodnych należy zaliczyć:

-

modernizację zabudowy Odrzańskiej Drogi Wodnej w ramach realizacji

„Programu dla Odry-2006”, który już dzisiaj wymaga rzeczowej, czasowej i

kosztowej aktualizacji,

-

opracowania programów i modernizację zabudowy dolnego odcinka Wisły (od

Bydgoszczy do Gdańska) oraz drogi wodnej Wisła – Odra (od Bydgoszczy do

Kostrzyna). Zakres prac modernizacyjnych powinien zapewniać osiągnięcie na

w/w drogach wodnych głębokości tranzytowych 1,8 m na swobodnie płynących

odcinkach przy przepływach średnich niskich z gwarancją 80%.

Po wykonaniu priorytetowych inwestycji określona powinna zostać:

-

kolejność i zakres modernizacji pozostałych dróg wodnych,

-

rozbudowa wybranych dróg wodnych w celu uzyskania parametrów szlaków

żeglownych o znaczeniu międzynarodowym.

Równolegle z modernizacją zabudowy głównych dróg wodnych kraju, należy

zagospodarować pozostałe szlaki żeglowne dla żeglugi jachtowej i sportowo-turystycznej,

m. in. w ramach inicjatyw społecznych i samorządowych, takich jak:

- Projekt turystyczno-rekreacyjny „Szlak wodny Króla Stefana Batorego: Wisła -

Kanał Żerański - Zalew Zegrzyński – Narew – Biebrza - Kanał Augustowski

(Niemen)”, autorstwa Stowarzyszenia Dorzecza „Wisła”;

- Projekt sieciowy portów i przystani żeglarskich „Pętla Żuławska”, przygotowany

przez samorządy województwa pomorskiego i warmińsko-mazurskiego oraz

gminy położone w delcie Wisły;

- Projekt rozwoju „Międzynarodowej Drogi Wodnej E-70 na obszarze Polski”,

którego list intencyjny podpisali w lipcu 2008 r. marszałkowie województw:

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

22

zachodniopomorskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego

i warmińsko-mazurskiego.

Dla stabilności działalności gospodarczej, należy stworzyć wiarygodne podstawy

funkcjonowania i rozwoju żeglugi śródlądowej, m. in. poprzez ratyfikowanie Porozumienia

o śródlądowych drogach wodnych międzynarodowego znaczenia, zwanego w skrócie AGN,

analogicznie do ratyfikowanych już przez Polskę porozumień dotyczących transportu

drogowego (AGR) w 1984r, kolejowego (AGC) w 1988r i kombinowanego (AGTC) w 2002r.

Ustanawiając trwałe podstawy rozwoju żeglugi śródlądowej w Polsce, zagwarantowane

zostanie tworzenie bezpiecznego, niezawodnego i wielogałęziowego systemu transportowego,

kompatybilnego z systemami transportowymi innych krajów Unii Europejskiej,

a jednocześnie zapewniającego pełne zaspokojenie potrzeb transportowych gospodarki

narodowej.

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

23

Bibliografia

1. Stan czystości rzek, jezior i Bałtyku. Inspekcja Ochrony Środowiska. Biblioteka

Monitoringu Środowiska. Warszawa 2004r.

2. Strategia gospodarowania wodami w Polsce – projekt. Ministerstwo Środowiska.

Warszawa 2000.

3. Transport – wyniki działalności w 2008r. Główny Urząd Statystyczny. Warszawa

2009.

4. Woś Krzysztof: Kierunki aktywizacji działalności żeglugi śródlądowej w rejonie

ujścia Odry w warunkach integracji Polski z unią Europejską. Oficyna Wydawnicza

„Sadyba”. Warszawa 2005.

5. Rozporządzenie Rady ministrów z dnia 07 maja 2002r. w sprawie klasyfikacji

śródlądowych dróg wodnych (Dz. U. z 2002r., nr 77, poz. 695).

6. Piskozub A.: Rzeki w dziejach cywilizacji. Wydawnictwo Adam Marszałek. Toruń

2001r.

7. Miłkowski M: Rzeka Wag i alternatywne połączenie Odra – Dunaj. „Przegląd

komunikacyjny” 1995, nr 4.

8. commission Staff working document. Annex to the Communication from the

Commission on the promotion of inland waterway transport „NAIADES”. Brussels

17.012006 SEC (2006) 34/3 com (2006) 6 Final.

9. White paper. European transport Policy for 2010: time to decide. Luxembourg 2001.

10. Development durable en Europe pur monde meilleur:strategie de l’Union europeenne

en faveur du developpement durable (proposition de la Commission en vue du Conseil

europeen de Goteborg). Commision de Communautes europeenes. COM (2001)264.

Bruksela 2001.

11. Kamiński T., Rusam M.,: Umowa AGN narzędziem w procesie integracji

europejskich dróg wodnych śródlądowych „Gospodarka Wodna”1997, nr 7.

12. Z. Mikulski: Polskie drogi wodne wobec wymogów europejskich. „Gospodarka

Wodna” 2000, nr 6.

13. Grzelakowski A.: Szanse i zagrożenia rozwoju żeglugi śródlądowej w Polsce, w :

Perspektywy transportu śródlądowego w Polsce. Sympozjum. Polski Rejestr Statków

w Gdańsku. Gdańsk 2001r.

14. Zarządzanie gospodarką wodną w Polsce. Pr. zbiorowa pod kierunkiem H. Słoty.

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie. Kraków 2000.

Żegluga śródlądowa – szanse rozwoju

24

15. Słota H: Zarządzanie systemami gospodarki wodnej. Instytut Meteorologii i

Gospodarki Wodnej. Warszawa 1997.

16. Zasady gospodarowania na obszarze Natura 2000 dolinach rzek. Warszawa 2005.

17. Wojewódzka-Król K., Rolbecki R.: Koncepcja strategii rozwoju śródlądowych dróg

wodnych w Polsce. Sopot 2007.