L. Manovich – Ekran i użytkownik

 Zarówno wirtualna rzeczywistość, jak i teleobecność czy interaktywność

urzeczywistniają się dzięki starej technologii ekranu. M. mówi, że jesteśmy
„społeczeństwem ekranu”.

 Od wieków wg M. człowiek by zobaczyć obraz musi być unieruchomiony, ale działa

to także w drugą stronę – no bo artysta tworzący obraz też nie może biegać wokół
bloku w akcie kreacji. Przykładem jest np. camera obscura czyli taki ciemny pokój, w
którym w oknie lub drzwiach znajdował się otwór, a przezeń wpadało światło, które
promieniami swymi rysowało oświetlony przedmiot na kartce papieru. Albo np.
pracownie portretowe na początku fotografii, w których w powszechnym użyciu były
klamry zapewniające stabilność fotografowanej osoby – mocno przytrzymywały one
delikwenta, a on cieszył się jak głupi do sera, że będzie miał zdjęcie swojej facjaty.

 Kolejnym etapem unieruchamiania widza są kina, które M. nazywa wielkimi

więzieniami, bo nie można ze sobą rozmawiać, ani zamieniać się miejscami.
Przedstawia rozwój języka filmowego od „prymitywnego”, gdzie oglądający mogli
spokojnie wychodzić i wchodzić, rozmawiać etc., a to pozwalało utrzymać
psychologiczny dystans do świata narracji kinowej. Po 1910 roku mamy już okres
„klasyczny”, w którym tej swobody nie ma, a co za tym idzie, zanurzamy się w
ekranową fikcję, jak kluchy w zupie, do tego stopnia, że choć nasze ciało spoczywa w
fotelu, to oko łączy się z ruchomą kamerą. Wg Baudry’ego to zamknięcie i
nieruchomość powoduje, że widzowie kinowi mylą reprezentację z percepcją (wg

EKRAN KLASYCZNY

EKRAN DYNAMICZNY

(podtyp ekranu klasycznego)

EKRAN CZASU

RZECZYWISTEGO

(podtyp ekranu dynamicznego)

 Płaska powierzchnia w

kształcie prostokąta

 Przeznaczony do oglądania

z przodu (w odróżnieniu od
panoramy)

 Znajduje się w codziennej

przestrzeni i pełni funkcję
okna wychodzącego na
inną przestrzeń.

 Ta inna przestrzeń jest

reprezentacją

 Może to być zarówno obraz

renesansowy, jak i ekran
monitora.

 Stał się popularny 100 lat

temu

 Zachował wszystkie cechy

ekranu klasycznego, ale
uzupełnił je o nowe

 Wyświetla obraz

zmieniający się w czasie

 Kino, TV, wideo
 Wprowadza reżim odbioru

(staje się agresywny);

 Wytwarza iluzję, z którą

widz ma się identyfikować

 Taki reżim jest możliwy,

ponieważ obraz w całości
wypełnia ekran, odfiltrowuje
on wszystko, co jest poza
kadrem.

 W kinie jest to tym bardziej

widoczne, gdzie nie mamy
ramy ograniczającej ekran
(w nowych TV też z tego
rezygnują)

 Wprowadza zmiany na

ekranie w czasie
rzeczywistym – zaczęło się
od radaru, teraz na większą
skalę obserwujemy to w
przekazach na żywo w TV

 Obraz jako taki przestał

istnieć i już tylko tradycja
sprawia, że nazywamy go
obrazem

 Już w latach 50 w SAGE

(Półautomatyczne
środowisko naziemne-
centrum dowodzenia
pobroną powietrzną USA)
ekran zaczął być używany
również do wydawania
poleceń komputerowi-stał
się więc narzędziem
bezpośredniego
oddziaływania na
rzeczywistość (mieli pióro
świetlne-prototyp myszki)

 Ekran ten stał się

interaktywny

niego to jest warunek konieczny dla filmowej przyjemności, bo zapewnia nam powrót
do dzieciństwa, gdzie każda reprezentacja mylona była z percepcją – dlatego np. jako
mali ludzie boimy się złego wilka, albo złej wiedźmy).

 W rzeczywistości wirtualnej sprawa ma się trochę inaczej, bo już nie jesteśmy

unieruchomieni – jeśli chcemy, by poruszał się świat wirtualny, to my musimy
poruszyć się w świecie rzeczywistym. Te dwie płaszczyzny przenikają się nawzajem.
Więzienie wirtualnej rzeczywistości jest czymś zupełnie nowym, paradoksalnym:
musimy się poruszać, a jednocześnie musimy być połączeni z maszyną.

 M. podaje przykład projektu Super Cockpit (przedstawię go krótko, bo on świetnie

prezentuje resztę jego tez) – to projekt z lat 80 XX w., oczywiście z USA, polegał na
tym, że pilot samolotu ma na głowie hełm z wyświetlaczem, a na tym wyświetlaczu
pojawiają mu się dane z wnętrza samolotu, ale równocześnie też wszystko to, co
znajduje się poza samolotem – dostarczanie tych dwóch rodzajów informacji
symultanicznie jest ponoć bardziej efektywne.

 Przepowiednia: nasze więzienia będziemy nosić ze sobą nie tylko w postaci

zminiaturyzowanych gadżetów, ale np. będziemy mieli chipy wszczepione w
siatkówkę oka (auć!), które będą mogły połączyć nas bezpośrednio z Internetem.

 M. postanowił rozgraniczyć symulację i reprezentację, ale uwaga! Nie zrzyna tutaj z

Baudrillarda (który za rozróżnienie obrał sobie wtórność, tzn. re-prezentacja ma
pierwowzór, a symulacja w rozumieniu B. jest uprzednia).

SYMULACJA

REPREZENTACJA

 Łączy

przestrzeń

ludzkiej

rzeczywistości i wirtualnego świata

 Mozaiki i freski – tworzą iluzyjną

przestrzeń

zaczynającą

się

za

powierzchnią

obrazu,

są

nierozerwalnie

związane

z

architekturą, nie mogą być więc
przenoszone, są zawsze zrośnięte z
rzeczywistym przedmiotem, a więc
to, co przedstawiają (reprezentacja)
przenika do porządku rzeczywistości
(np. zabytku na konkretnej ulicy w
konkretnym miejscu)

 Widz może się poruszać
 Widz znajduje się w jednej spójnej

przestrzeni – fizycznej i wirtualnej
(która jest jej kontynuacją)

 Inne przykłady symulacji: muzea

figur

woskowych,

wirtualna

rzeczywistość

 W tym ostatnim, podobnie, jak w

Super Cockpit przestrzeń rzeczywista
jest odrzucana i ignorowana.

 Oddziela

za

pomocą

ekranu

reprezentację od rzeczywistości

 Malarstwo renesansowe – można je

przenosić, więc nie są przypisane do
konkretnej przestrzeni, co więcej,
granice

przedstawienia

wyznacza

rama obrazu

 Widz musi pozostać nieruchomy
 Kultura

porenesansowa

została

zdominowana

przez

tradycję

reprezenracji

 „Żyjemy w świecie ekranów”!

Dziękuję za uwagę.