Analiza morfologiczna: 

1.  Zaczynamy od znalezienia rdzenia, czyli morfemu, który powtarza się w całej rodzinie wyrazów. 

2.  Następnie  sprawdzamy,  czy  wyraz,  który  analizujemy  jest  wyrazem  odmiennym  czy  nieodmiennym 

(zob. podręcznik – odmienne i nieodmienne części mowy).  

3.  Jeśli jest odmienny, np. czasownik, rzeczownik, przymiotnik, to szukamy końcówki fleksyjnej.  

4.  Te morfemy, które pozostały, oddzielamy od rdzenia i końcówki fleksyjnej, a następnie analizujemy – 

określamy czym są.  

5.  Na koniec opisujemy wszystkie morfemy (3 klasyfikacje).  

 

Przykład 1.  

1.  kostka       Powtarza się w rodzinie, np. kostki, kości, kostucha, kość, kosteczka (oczywiście pamiętamy 

o alternacjach). 

2.  kostka    To rzeczownik, więc się odmienia. 

3.  kostka     Ten rzeczownik odmienia się w następujący sposób:  

lp.   

                lm. 

M.  kostka 

 

kostki 

D.  kostki  

 

kostek /0 

C.  kostce 

 

kostkom 

B.  kostkę 

 

kostki 

N.  kostką 

 

kostkami 

Ms. kostce  

 

kostkach 

Pogrubione  zostały  końcówki  fleksyjne,  a więc  morfemy  fleksyjne,  które  są  po rdzeniu 
i zmieniają  się  podczas  odmiany  wyrazu  (w  paradygmacie).    Znak  /0  oznacza  tu  zero 
morfologiczne. 

4.  kost/k/a     Wydzieliliśmy morfem -k-, który utworzył nam zdrobnienie. 

kost / k / a 

kost – morfem ciągły, związany, leksykalny (rdzeń) 

-k – morfem ciągły, związany (sufiks), słowotwórczy 

-a – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (końcówka fleksyjna)  

  

Przykład 2. 

1.  zrobiłaby   

Powtarza się w rodzinie wyrazów, np. robić, robiony, zrobiwszy, rób. 

2.  zrobiłaby 

To czasownik, więc się odmienia. 

3.  zrobiłaby/0  

Ten czasownik odmienia się w następujący sposób: 

lp. 

 

 

 

 

lm. 

1. os.  

zrobiłabym  / zrobiłbym   

 

zrobilibyśmy / zrobiłybyśmy  

2. os.  

zrobiłabyś / zrobiłbyś 

 

 

zrobilibyście / zrobiłybyście 

3. os.  

zrobiłaby/0  / zrobiłby/0 / zrobiłoby/0  

zrobiliby/0 / zrobiłyby/0 

Proszę  sprawdzić  jak  odmieniają  się  poszczególne  formy  czasowników  (wszystkie 
czasy, tryby, imiesłowy odmienne) – podręcznik!  

4.  z/rob/iłaby/0 

Jak widać, pozostał nam jeszcze środek wyrazu -iłaby-. Trzeba przemyśleć, czy da się 
go jeszcze podzielić na jakieś mniejsze elementy znaczące. I tu przychodzi z pomocą 
funkcjonalna  klasyfikacja morfemów.   Przede wszystkim wiemy, że nasz wyraz jest 
czasownikiem.  Teraz  musimy  jeszcze  się  zorientować,  jaka  to  forma  czasownika. 
Nasz wyraz posiada cząstkę –by, która od razu informuje nas o tym, że to czasownik 
w trybie przypuszczającym. Na tej podstawie od razu ten morfem możemy oddzielić.  

 z/rob/iła/by/0 

Funkcjonalna  klasyfikacja  morfemów  potwierdza,  że  cząstka  –by  jest  flektywem 
formy trybu przypuszczającego. 

 

Następnie  zastanawiamy  się, czy  można  jeszcze  bardziej  podzielić  wyraz. I tu znów 
możemy  spojrzeć  do  klasyfikacji  funkcjonalnej,  skoro  to  czasownik,  to  bezpiecznie 
od razu  do  typów  flektywów.  Najbardziej  charakterystycznym  flektywem 
w czasowniku,  o  którym  wszyscy  Państwo  pamiętają,  jest  -ł-.  Przypominam,  że  jego 
pełna  nazwa  brzmi:  flektyw  (przyrostek)  formy  czasu  przeszłego.  Możemy  go  więc 
wydzielić w naszym wyrazie.  

z/rob/i/ł/a/by/0 

Gdy  to  zrobiliśmy,  okazało  się,  że  wydzieliliśmy  jednocześnie  -i-  oraz  -a-.  Musimy 
więc  określić,  czym  one  są.  Pamiętając  budowę  czasu  przeszłego  w  polszczyźnie, 
możemy stwierdzić, że czas przeszły to: 

(prefiks)  +  rdzeń  +  morfem  tematu  czasu  przeszłego  +  morfem  formy  czasu 
przeszłego + morfem rodzajowy + końcówka fleksyjna 

Wobec powyższego, skoro -i- jest zaraz po rdzeniu a przed -ł-, czyli morfemem formy 
czasu  przeszłego,  musi  być  ono  morfemem  tematu  czasu  przeszłego  (co  udowadnia 
choćby bezokolicznik: rob/i/ć).  

-a-  natomiast  jest  po  -ł-,  czyli  musi  być  morfemem  rodzajowym  –  co  nie  ulega 
wątpliwości,  gdyż  od  razu  po  usłyszeniu  wyrazu  wiemy,  że  odnosić  się  może  tylko 
do kobiety.  Dla rodzaju nijakiego: zrobiłoby, męskiego – zrobiłby, męskoosobowego 
– zrobiliby, niemęskoosobowego – zrobiłyby.  

W  ten  sposób  podzieliliśmy  cały  wyraz,  pozostaje  opisanie  poszczególnych 
morfemów.  

z/rob/i/ł/a/by/0 

z- – morfem ciągły, związany (prefiks), słowotwórczy 

rob – morfem ciągły, związany, leksykalny (rdzeń) 

-i- – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (flektyw tematu czasu przeszłego) 

-ł- – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (flektyw formy czasu przeszłego) 

-a- – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (flektyw rodzajowy – rodzaj żeński) 

-by- – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (flektyw formy trybu przypuszczającego) 

/0 – morfem ciągły, związany (sufiks), gramatyczny fleksyjny (końcówka fleksyjna 

mianownik

 

kto? co? 

(jest) 

dopełniacz

 

kogo? czego? 

(nie ma) 

celownik

 

komu? czemu? 

(się przyglądam) 

biernik

 

kogo? co? 

(widzę) 

narzędnik

 

(z) kim? (z) czym? 

(idę) 

miejscownik

 

(o) kim? (o) czym? 

(myślę) 

wołacz

 

zwrot do kogoś, czegoś (mój drogi...)