Nadczynność tarczycy

Tarczyca

Jest narządem

produkującym i

wydzielającym do

krwi hormony.

Położona jest u

podstawy szyi.

Składa się z dwóch

płatów bocznych

połączonych

wąskim pasmem

tkanki zwanym

cieśnią.

Ryc. 1. Anatomiczny obraz prawidłowej
tarczycy.

• Tarczyca produkuje trzy hormony:

Głównym produktem jest hormon zwany

tyroksyną

oznaczony symbolem T4, drugi to

trijodotyronina

oznaczany symbolem T3 oraz kalcytoninę.

Do produkcji obu hormonów wykorzystywane są

cząsteczki jodu.

Ilość wydzielanych i krążących we krwi hormonów w

głównej mierze jest sterowana przez centralny układ
nerwowy tj. podwzgórze i przysadkę mózgową. Oba te
organy produkują neurohormony stymulujące pracę
tarczycy. Hormon przysadki mózgowej-
tyreotropina(TSH) pobudza wchłanianie jodu z
przewodu pokarmowego, produkcję hormonów
tarczycy oraz uwalnianie ich do krwiobiegu.

Czym jest nadczynność

tarczycy ?

• O nadczynności gruczołu tarczowego

(hipertyroksynemii) mówimy, gdy ilość

produkowanych przez tarczycę

hormonów przekracza aktualne

zapotrzebowanie organizmu. Choroba

ta częściej dotyka kobiet, mężczyźni

zapadają na nią 10 razy rzadziej.

Przyczyny nadczynności tarczycy

Pośród najczęściej występujących wymienia się przyczyny

immunologiczne.

Choroba Gravesa-Basedowa

wiąże się zaburzeniem układu

immunologicznego i u jej podłoża leży niesprawny nadzór
immunologiczny. Powstają przeciwciała, które pobudzają
gruczoł tarczowy do produkcji hormonów niezależnie od
aktualnych potrzeb organizmu. Wielokrotnie choroba Gravesa-
Basedowa występuje rodzinnie, za co odpowiadają
przenoszone z pokolenia na pokolenie geny. Palenie
papierosów również przyczynia się do wystąpienia choroby i
zwiększa ryzyko jej ujawnienia 7-8 krotnie. Charakterystycznym
objawem, który pozwala zdiagnozować chorobę Gravesa-
Basedowa jest dorbitopatia

tzw. wytrzeszcz. Choć występuje

tylko u kilku procent chorych, objawu nie należy lekceważyć, bo
nie leczona orbitopatia

może prowadzić nawet do ślepoty.

• Wole guzowate

nadczynne może mieć postać pojedynczego guzka (ujawnienie się

objawów nadczynności następuje przy guzku o wielkości ok. 3 cm)
lub zmiany wieloguzkowej

. Objawy nadczynności gruczołu

tarczowego są typowe. Choroba rozwija się znacznie częściej
powyżej 50 roku życia, a częstym objawem jest ucisk
powiększonego gruczołu na inne narządy w obrębie szyi takie jak
tchawica lub przełyk, dające uczucie duszności lub zaburzenia
połykania.

• Zapalenie tarczycy

Zapalenie tarczycy obejmuje wszystkie stany zapalne gruczołu bez
rozróżnienia przyczyny. Stan zapalny prowadzi do śmierci komórek
tarczycy, skutkiem czego jest uwolnienie do krwi zwiększonej ilości
hormonów. W tym momencie rozwijają się objawy nadczynności,
które po ustaniu procesu zapalnego ustępują, przechodząc z reguły
w niedoczynność tarczycy. Charakterystyczne dla zapalenia
tarczycy są zwykle jednostronne objawy bólowe dolnej części szyi,
promieniujące do klatki piersiowej. Przy dotyku gruczoł tarczowy
jest nieregularny i nieznacznie powiększony, często po jednej
stronie, a dotyk nasila ból.

• Nadczynność od leków

Nadczynność tarczycy wywołana przyjmowaniem
leków jest wynikiem podania zbyt dużej dawki
sztucznych hormonów tarczycy w ramach leczenia
niedoczynności lub przyjmowania leku
przeciwarytmicznego zawierającego jod -
amiodaronu

. Objawy nadczynności zależą od

stopnia przekroczenia prawidłowej ilości hormonów
tarczycy i nie różnią się od typowych objawów

choroby

Objawy

• Spadek wagi:

łączy się z szybkim spalaniem kalorii.

Chory jest bez przerwy głodny, je również w nocy, ale
i tak chudnie.

• Nadwrażliwość na ciepło i nadmierna potliwość:

przyspieszona przemiana materii sprawia, że
organizm wytwarza więcej ciepła i musi je
odprowadzić. Stąd nasilone pocenie się. Osoby z
nadczynnością tarczycy źle znoszą wysokie
temperatury

• Drażliwość, nerwowość
• Kołatanie serca:

bardzo szybkie bicie, może być

niebezpieczne zwłaszcza u ludzi starszych, u których
przekształca się w migotanie przedsionków,
prowadzące do niewydolności serca.

• Duszność:

pojawia się nawet przy niewielkim

wysiłku fizycznym. Nasila dolegliwości przy astmie.

• Drżenie rąk
• Osłabienie mięśni, najczęściej nóg:

ciężkość w

wchodzeniu po schodach, czy wstawania z fotela
bez wspierania się na rękach.

• Biegunki:

są związane z bardzo szybką przeminą

materii, nawet trzy razy dziennie.

• Nieregularne miesiączki:

zwykle bywają skąpe lub

całkowicie zanikają.

• Dolegliwości skórne:

na podudziach i stopach

pojawiają się czerwone, mocno swędzące plamy.
Nogi nad kostkami bywają mocno opuchnięte.
Włosy robią się rzadkie, cienkie. Paznokcie są
łamliwe i mają nierówną powierzchnię

• Łzawienie:

z reguły przy wietrze i

mocnym świetle. Chory odczuwa ból i
pieczenie oczu.

• Wole:

sygnalizuje zaawansowane

stadium nadczynności tarczycy.

Diagnoza

• Stan tarczycy, a więc jej budowę i czynność

hormonalną należy ocenić przede wszystkim
badaniem lekarskim (ocena kliniczna). W dalszej
kolejności wyniki oceny klinicznej wymagają
potwierdzenia przy pomocy badań laboratoryjnych i
obrazowych.

• Budowę i wielkość tarczycy precyzyjnie określa

badanie USG, a czynność hormonalną poziom
hormonów TSH, T3, T4 i ich pochodnych we krwi.

Hormon

Jednostki metryczne

Tyroksyna T4

4,2 - 11,6 ug / 100 ml

Wolna tyroksyna fT4

0,85 - 1,7 ng / 100 ml

Trijiodotyronina T3

85 - 190 ng / 100 ml

Wolna trijodotyronina fT3

2.23 - 0.6 ng / 100 ml

Tyreotropina TSH

0.3 - 5.0 mU / l

• Najprościej stwierdzić nadczynność tarczycy,

wykonując analizę krwi i oznaczenie poziomu
hormonów T3, T4 oraz TSH (tyreotropiny) -
hormonu przysadki mózgowej stymulującego
pracę tarczycy. Wyniki mogą się różnić w
zależności od metody analitycznej, dlatego w
czasie kuracji warto kolejne badania robić w tym
samym laboratorium.

W wyniku nadmiernej produkcji hormonów często
tworzą się guzki – „zimne” (nie produkujące
hormonów) i „gorące” (aktywne). I jedne, i drugie
grożą zezłośliwieniem (głównie aktywne).

•

Lekarz może zlecić wykonanie

USG

, scyntygrafii lub biopsji

aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC), a także prześwietlenie klatki
piersiowej. Badania te pozwalają określić rodzaj i rozmiary
guzków.

Biopsja

daje odpowiedź na pytanie, czy guzki są

złośliwe, czy nie.

Zdjęcie RTG

pokazuje, czy tarczyca rozrasta

się w stronę tchawicy. Wtedy tworzy tzw. wole zamostkowe,
niewidoczne, ale utrudniające oddychanie.
By precyzyjnie postawić diagnozę, wykonuje się badanie
tarczycy zwane

scyntygrafią

. Pacjent dostaje

promieniotwórczy izotop jodu w kapsułce lub w płynie. Gdy jod
wniknie do tarczycy, zaczyna się emisja promieniowania,
rejestrowana przez gamma kamerę. Guzki gorące wchłaniają
jod, zimne -

nie. Na monitorze lekarz widzi te miejsca, które

wchłonęły jod, i te, które są wolne od niego. Obraz jest
wielokolorowy. Tak powstaje mapa tarczycy

– scyntygram.

Jak leczyć ?

W leczeniu nadczynności tarczycy mamy do wyboru trzy

metody:

• leczenie farmakologiczne

preparatami

przeciwtarczycowymi, które zaburzają wykorzystanie jodu
do produkcji hormonów oraz procesy nasilenia działania
hormonów w tkankach

• radioterapia

, poprzez podanie promieniotwórczego jodu

niszczącego komórki najaktywniej produkujące hormony,
ponieważ to one magazynują najwięcej jodu

• leczenie operacyjne

, szczególnie przy dużym

powiększeniu tarczycy, objawach ucisku na tchawicę lub u
młodych chorych

Wybór metody leczenia zależy od wielu czynników, ale w

głównej mierze od preferencji osoby chorej i decyzji

lekarza, aby wybrana metoda terapii zapewniła

odpowiednią jakość życia i zadowolenie pacjenta.

Nadczynność tarczycy w

czasie ciąży

• Nadczynność tarczycy dotyczący w dużej mierze młodych kobiet, a

więc może także rozwinąć się w czasie ciąży. Należy pamiętać, że
nieleczona choroba zagraża zarówno matce jak i dziecku. Ciążą
jest zagrożona poronieniem albo porodem przedwczesnym,
natomiast u noworodka może wystąpić przejściowa nadczynność
tarczycy. Ze względu na istniejące już zmiany hormonalne w
organizmie kobiety ciężarnej, diagnostyka w takim przypadku jest
utrudniona. Zarówno drażliwość jak i niepokój są bardzo częstą
dolegliwością oczekujących na malucha mam. Rozstrzygające
znaczenie mają zatem badania hormonalne i to one pozwalają na
wczesne rozpoznanie choroby. Ze względu na możliwe powikłania,
leczenie musi być wprowadzone jak najwcześniej. Polega ono na
stosowaniu małych, ale skutecznych dawek leków
przeciwtarczycowych. Leczenie chirurgiczne może być
przeprowadzone w II trymestrze, ale tylko gdy jest to konieczne.

• Głównym zadaniem diety jest dostarczenie

zwiększonej ilości energii, aby pokryć wzmożone

zapotrzebowanie organizmu.

Energetyczność diety zależy od stopnia nasilenia
nadczynności tarczycy. Zaleca się więc, aby przy

średnio nasilonej nadczynności

ilość energii zwiększyć o

15-25%

w stosunku do norm przeznaczonych dla osób

zdrowych. W silnej nadczynności energetyczność diety

musi zostać zwiększona aż o

50-80%

. W niektórych

przypadkach trzeba więc dostarczyć z dietą nawet 5000

kcal! Dzienną rację pokarmową należy rozłożyć na 5-6

posiłków.

Pierwsze śniadanie powinno dostarczać

25% energii, II śniadanie - 10%, obiad - 30%,

podwieczorek - 15%, a kolacja - 20%.

Najważniejsze zasady diety

• Z powodu nasilonego rozpadu białka konieczne jest

stosowanie

diety

bogatobiałkowej

. Zaleca się, aby w

ciągu doby dostarczać

1,5-

2 g białka/kg masy ciała

, co

daje średnio od 110 do 130 g białka na dobę. Większość
białka (około 2/3) powinna być pochodzenia
zwierzęcego.

W diecie należy zwiększyć ilość takich

produktów, jak:

mleko, kefiry, jogurty i sery twarogowe,

jaja, chude gatunki mięs (wołowina, cielęcina, kurczaki,
indyki, królik) i wędlin (wędliny drobiowe, polędwica,
szynka). Dobrym źródłem białka są również chude
gatunki ryb, np. dorsz, sandacz, szczupak. Produkty
bogatobiałkowe zaleca się spożywać w każdym posiłku.

• W diecie konieczne jest ograniczenie tłuszczu. Jego ilość w

dziennej racji pokarmowej nie może przekraczać

70 g na dobę

Większość tłuszczu powinna pochodzić z olejów roślinnych.
Zrezygnować należy z takich produktów pochodzenia
zwierzęcego, jak: smalec, łój, bekon, boczek, wędliny podrobowe,
konserwy.

• W nadczynności tarczycy wzrasta zapotrzebowanie na witaminy i

składniki mineralne, zwłaszcza na witaminę

A, C, B1 oraz wapń

Najlepszymi źródłami witaminy C są: natka pietruszki (177,7 mg
witaminy C/100 g produktu), papryka czerwona (144 mg), brokuły
(83 mg), szpinak (67,8 mg), cytryna i pomarańcza (49-50 mg),
truskawki (66 mg).

• Witamina A

ma wpływ na zmniejszenie nadczynności

tarczycy. Produkty pochodzenia roślinnego dostarczają
prowitaminy A (beta-

karotenu, z którego w organizmie

powstaje witamina A). Należą do nich marchew, papryka,
pomidory, brokuły, morele, brzoskwinie. Mimo dużej
zawartości witamin ilość warzyw i owoców w diecie,
zwłaszcza surowych, nie powinna być zbyt duża. Zawierają
one bowiem duże ilości błonnika pokarmowego, który
ogranicza wchłanianie niektórych składników i zmniejsza
przyswajanie energii z diety.

• Źródłem

witaminy B1

powinny być przede wszystkim

produkty zbożowe, mleko i jego przetwory, jaja, ryby. Mleko i
przetwory mleczne dostarczają również wapnia, na który
również wzrasta zapotrzebowanie.

• Istotne znaczenie w tej diecie ma sposób przyrządzania posiłków. Z powodu

możliwości występowania biegunek konieczne jest przestrzeganie zaleceń
diety lekko strawnej. Unikać należy potraw tłustych i smażonych. Spośród
metod kulinarnych zalecamy gotowanie w wodzie i na parze, duszenie bez
obsmażania, pieczenie w folii. Niepożądane są również produkty
obciążające przewód pokarmowy, mające działanie drażniące lub
wzdymające. Należą do nich: kapusta, brukselka, groch, soja, orzechy,
migdały, kasze gruboziarniste. Warto również zrezygnować z ostrych
przypraw, takich jak papryka, pieprz, chili. Zaleca się przyprawy łagodne:
wanilię, koper, kminek, pietruszkę, sok z cytryny, cynamon.

• Ze względu na zwiększone zapotrzebowanie na składniki pokarmowe

wykluczyć należy te produkty, które są w nie ubogie i dostarczają tylko
"pustych kalorii", takich jak: słodycze, ciasta, chipsy, słone paluszki, snacki.
Zamiast nich na deser można podawać budynie, galaretki z owocami,
przeciery i sałatki owocowe.

•Osoby chore na nadczynność tarczycy skarżą się na ciągłe
uczucie gorąca. Często stwierdza się u nich stany
podgorączkowe lub zwyżki temperatury nawet do 38

C. Aby

tych objawów nie pogłębiać, warto zrezygnować z gorących
napojów i potraw, zwłaszcza zup.

•Picie kawy i herbaty, nawet zimnej, powinno być
ograniczone z powodu niekorzystnego wpływu kofeiny na
układ krążenia (zwiększa liczbę skurczów serca) i układ
nerwowy.

• W przypadku nasilenia biegunek należy zastosować

dietę

półpłynną, opartą na kleikach

. Przyrządza się je z ryżu lub kaszy

manny gotowanej na wodzie lub na mleku z dodatkiem soli. Kaszę
zalewa się zimną wodą w ilości 10-krotnie większej od objętości
kaszy i następnie gotuje przez 2-3 godziny, dolewając wody w
miarę jej wygotowywania. Następnie kaszę należy przecedzić. Tak
długie gotowanie kaszy ma na celu rozgotowanie skrobi i jej
przemianę w klej skrobiowy. Następnie można urozmaicić
jadłospis, włączając: jajko na miękko, gotowane ziemniaki pur

gotowane tradycyjnie lub na parze rozdrobnione mięso. Z mięs
należy wybierać chude i delikatne gatunki: cielęcinę, chudy drób -
kurczak lub indyk bez skóry.