Postawa hamletyczna bohaterów literackich

„Być albo nie być” to słynne pytanie, zadawane sobie przez Hamleta.

Wyraża jego wahanie w ocenie świata i życia. Ale rozterki Hamleta

dotyczą wielu kwestii. Jego refleksyjna natura utrudnia mu podjęcie

działania. Hamlet pozostaje niezdecydowany także w kwestii zemsty. Z

jednej strony duch ojca oczekuje, że jego śmierć zostanie pomszczona.

Hamlet jako syn, jest do tego zobowiązany. Kochał ojca, a po śmierci

wręcz go ubóstwia, podczas gdy stryj, budzi w nim tylko odradzę. Mimo

to nie potrafi się zdobyć na dokonanie mordu. Wahania Hamleta nie

wynikają z tchórzostwa, raczej z wrażliwości i niezdolności do mordu,

nawet jeśli ma on moralne uzasadnienie. I tak na przykład duński

książę wycofuje się spod komnaty Klaudiusza, kiedy był już niemal

zdecydowany, ponieważ widzi, że stryj się modli.

Hamlet wielokrotnie rozważa decyzję o dokonaniu zemsty. Kiedy myśli

o niesprawiedliwości, jaka spotkała jego ojca, jest niemal zdecydowany,

ale gdy staje przy swojej ofierze, to przekonanie go opuszcza.

Wielokrotnie usiłuje zdobyć potwierdzenie, że stryj faktycznie jest

winny. Nie ma w nim pragnienia objęcia władzy, wolałby, by Klaudiusz

okazał się niewinny. Hamlet jest rozczarowany życiem i ludzką naturą.

Zawiódł się na matce, na ukochanej i na stryju. Jego światopogląd

zostaje wywrócony do góry nogami, nic więc dziwnego, że refleksyjny

młodzieniec ciągle rozmyśla i nie potrafi szybko podjąć decyzji. Ta

zwłoka, ta niepewność, odwlekanie działania ściągają na niego

śmiertelne niebezpieczeństwo i w końcu sam pada ofiarą zbrodni.

W polskiej literaturze mamy podobny przykład wewnętrznych rozterek

bohatera, który idzie z zamiarem dokonania słusznej w jego

przekonaniu zbrodni. Kordian z dramatu Słowackiego, podobnie jak

Hamlet, czuje się opuszczony i zdradzony przez bliskich. Spiskowcy,

którzy planowali zamach na cara Mikołaja, wycofali się z jego realizacji.

Jednak on nie zamierza się poddać. Podjął decyzję o zamordowaniu

uzurpatora, który chce się koronować na króla Polski. Jednak w drodze

do komnaty, gdzie śpi car, Kordian traci wcześniejszą pewność. Na

drodze stają mu Strach i Imaginacja. Jego zmagania z tymi widmami to

wewnętrzna walka z samym sobą, walka między poczuciem obowiązku

i misji, którą dotąd uważał za świętą, a strachem przed śmiercią. Ale w

grę wchodzi też moralny wstręt przed popełnieniem morderstwa, nawet

gdyby chodziło o największego zbrodniarza. Kordian podobnie jak

Hamlet płaci wysoką cenę za swoje wahanie, pada zemdlony pod

drzewami komnaty, nie dokonawszy zamachu. Ale nie udaje mu się też

uciec i zostaje skazany na śmierć.

Zupełnie inaczej przedstawiają się rozterki Cezarego Baryki z

„Przedwiośnia” Stefana Żeromskiego. Jego niezdecydowanie odnosi się

do kwestii ideologicznych. Dorastający w czasie rewolucji chłopak, musi

się opowiedzieć po stronie któregoś z obozów. Ale wybór wcale nie

okazuje się prosty. Pierwsza fascynacja hasłami bolszewików sprawia,

że Cezary oddaje im zakopany przez ojca skarb, który miał być

zabezpieczeniem matki na wypadek jego śmierci. Chłopak nie słucha

argumentów matki, całym sercem opowiada się po stronie rewolucji.

Jednak powoli dociera do niego okrucieństwo tego ruchu. Powołany do

armii ciągle widzi śmierć. Potem zmuszony jest grzebać zmarłych.

Któregoś razu widzi zwłoki młodej dziewczyny. Dociera do niego

prawda, że rewolucja to przede wszystkim przemoc i wiele niewinnych

ofiar. Cezary nie potrafi już tak bezkrytycznie popierać komunistów, ale

brak mu alternatywnego programu. Przyjmuje więc postawę negacji,

neguje zarówno rewolucję jak i wprowadzanie stopniowych zmian drogą

ewolucji. W końcowej scenie Cezary Baryka przyłącza się do

komunistycznej demonstracji, ale jego działanie nie wynika z

przemyślanej decyzji, jest raczej wynikiem impulsu, reakcją na miłosny

zawód. Cezary nadal się waha.