udowa rurociągu magistralnego jest przedsięwzię-
ciem kosztownym. Dlatego też wszystkie fazy jego

budowy (poczynając od projektu, a kończąc na próbach
odbiorczych) oraz eksploatacja obwarowane są wieloma
normami i przepisami [1], które mają na celu m.in. za-
pewnienie długotrwałości pracy instalacji.

Przyczyną uszkodzeń może być korozja lub erozja

(rys. 1) ścianek wewnętrznych i zewnętrznych, niejed-
norodności lub pęknięcia spawów, wgniecenia ścianek,
wady materiałowe. Przeciwdziałanie tym przyczynom
może polegać na zainstalowaniu systemu ochrony kato-
dowej, dawniej biernej, a obecnie przeważnie czynnej,
pod nadzorem systemu telemetrii.

Degradacja materiału rurociągu może też wystąpić

w wyniku zmian naprężeń spowodowanych zmianami
ciśnienia i deformacjami rurociągu wskutek ruchów
gruntu, co prowadzi do zmęczenia materiału i powsta-
nia mikroszczelin.

W trakcie eksploatacji okresowo są przeprowadzane

kontrole stanu rurociągu (m.in. przy użyciu tzw. tłoków
inteligentnych), które pozwalają wykryć i zlokalizować
powstające uszkodzenia lub nieszczelności.

Pomimo tej profilaktyki zdarzają się jednak przypadki

rozszczelnień rurociągu, spowodowane np. przeocze-
niem lub niedoszacowaniem intensywności rozwoju
konkretnej usterki w trakcie ww. kontroli; znacznie czę-

Metody i systemy detekcji nieszczelności
rurociągów dalekosiężnych

(1)

Ryszard Sobczak
Mateusz Turkowski
Andrzej Bratek
Marcin Słowikowski
Adam Bogucki

Niezależnie od tego, jak starannie rurociąg został zaprojektowany i wybudowany,
zawsze istnieje ryzyko wycieków. Systemy detekcji i lokalizacji nieszczelności
odgrywają więc kluczową rolę, jeśli chodzi o zminimalizowanie występowania
wycieków oraz ograniczenie ich skutków. Ponieważ obecnie dostępnych jest
wiele systemów detekcji, niniejszy artykuł ma na celu dostarczenie informacji
ułatwiających wybór systemu dla konkretnego przypadku. W niniejszej,
pierwszej części artykułu omówiono metody zewnętrzne, oparte na pomiarach
na zewnątrz rurociągu oraz dwie metody wewnętrzne – metodę opartą na
detekcji fal ciśnienia i metodę bilansowania.

dr inż. Ryszard Sobczak , mgr inż. Andrzej Bratek,
mgr inż. Marcin Słowikowski, Przemysłowy Instytut
Automatyki i Pomiarów PIAP; dr hab. inż. Mateusz
Turkowski, Instytut Metrologii i Systemów Pomiarowych
PW; mgr inż. Adam Bogucki OGP Gaz-System Sp. z o.o.

Pomiary Automatyka Robotyka 4/2007

15

ściej nieszczelności powstają jednak w wyniku działania
ludzi, przypadkowego, jak np. nieuważne wykonywanie
prac ziemnych (rys. 2), budowlanych lub remontowych
na trasie rurociągu lub działania świadomego (np. nie-
legalne pobieranie medium). Nie wolno też lekceważyć
celowych działań terrorystycznych, mimo że dotąd akcje
tego rodzaju w Polsce nie miały miejsca.

Nieszczelność, a w jej następstwie wyciek medium,

przynosi znaczne i różnorodne straty: przerwę w trans-
porcie, koszty usunięcia awarii, utratę części produktu;
w przypadku mediów wybuchowych lub/i łatwopal-
nych lub/i ekologicznie szkodliwych (np. ropy i pro-
duktów naftowych) powoduje ponadto zagrożenie dla
bezpieczeństwa ludzi i mienia (w tym samej instalacji
tłocznej) oraz skażenie środowiska, a koszty społeczne
i materialne takiego wydarzenia (proporcjonalne do
intensywności i czasu trwania wycieku) są bardzo wy-
sokie. Sam koszt rekultywacji skażonego terenu wynosi
od kilku do kilkudziesięciu mln zł.

Gdy wyciek wystąpił, wówczas zminimalizować jego

skutki można jedynie przez maksymalnie szybkie wy-
krycie i zlokalizowanie nieszczelności, a w ślad za tym
szybką reakcję dyspozytora (wyłączenie tłoczenia, za-
mknięcie zasuw, wysłanie na miejsce ekip monterów).

Również uchodzenia z rurociągów transportują-

cych gaz ziemny nie są obojętne dla środowiska. Metan
– główny składnik gazu ziemnego – jest bowiem jednym
z gazów cieplarnianych. Ponadto gaz ziemny zmieszany
z powietrzem w ilości od 4 do 15 % jest bardzo wrażliwy
na niewielkie nawet zaiskrzenie, które powoduje wy-
buch takiej mieszaniny (rys. 3).

Rys. 1. Wizualizacja numeryczna

nieszczelności spowodo-
wanej erozją wg [2]

Rys. 2. Skutki nieuważnego

wykonywania robót
ziemnych wg [3]

Rys. 3. Zapalenie gazociągu – zastosowano kurtynę wodną

Pomiary Automatyka Robotyka 4/2007

16

Szczególnie groźne są przypadki

rozszczelnienia gazociągu w zimie.
Pod skorupą zmarzniętej ziemi gaz
może migrować na duże odległości
a wybuch może nastąpić w zupeł-
nie niespodziewanych miejscach.

Dlatego też od ponad 30 lat są

prowadzone na świecie prace
nad systemami bieżącego wykry-
wania i lokalizacji nieszczelno-
ści. Problemy detekcji wycieku
w pojedynczych odcinkach ruro-
ciągów w stanach ustalonych są
w zasadzie rozwiązane. Jak dotąd
nie opracowano jednak nieza-
wodnego systemu działającego
w każdych warunkach rucho -
wych i dla każdej konfiguracji ru-
rociągu, więc tematyka takich badań prawdopodobnie
jeszcze długo będzie aktualna. Zagadnienie kompli-
kuje fakt, że różne rurociągi mają różną specyfikę
i w poszczególnych przypadkach należy położyć nacisk
na zupełnie inne cechy, istotne w danym przypadku dla
systemu detekcji.

Można to przedstawić na przykładzie dalekosiężnych

rurociągów cieczy i gazu (tab. 1).

Układy rurociągów cieczy są na ogół proste, zwykle

jest to jeden rurociąg zaczynający się u dostawcy a koń-
czący u odbiorcy medium, rozgałęzienia zdarzają się
rzadko. Równomierna gazyfikacja określonego obszaru
wymaga natomiast znacznie bardziej skomplikowanych
układów. Widać to wyraźnie na mapkach na stronach
internetowych operatorów rurociągów cieczy i gazu
[4] i [5].

Bezwładność płynu ma niewielki wpływ na gazociągi,

ze względu na niewielką gęstość (chyba, że występują
nagłe i duże zmiany poboru przez odbiorów), natomiast
nie można jej pominąć dla rurociągów cieczy.

Ściśliwość medium ma decydujący wpływ na zacho-

wanie gazociągów a znacznie mniejszy na rurociągi
cieczy. Ściśliwość cieczy w połączeniu z odkształcenia-
mi sprężystymi rurociągu prowadzi jednakże do dłu-
gotrwałych (dziesiątki minut) stanów przejściowych
po operacjach technologicznych (rozruch, manewry
zaworami), które mogą wywołać zjawisko uderzenia
hydraulicznego. Dla przepływów ustalonych ściśliwość
nie ma dużego znaczenia.

Strumień płynu w rurociągach cieczy jest stały, bliski

projektowemu, ograniczony wydajnością pomp i opora-
mi hydraulicznymi rury. W gazociągach z kolei strumień
jest funkcją zapotrzebowania na gaz, na które dostawca
gazu ma niewielki wpływ. Zapotrzebowanie to zmienia
się w cyklu dobowym (wzrasta w dzień) i rocznym (ro-
śnie w okresach niskiej temperatury otoczenia).

Rurociąg cieczy można okresowo uruchamiać i wy-

łączać, w zależności od ustaleń między dostawcą a od-
biorcą. Raz uruchomiony gazociąg powinien natomiast
pracować nieprzerwanie przez cały, nierzadko kilku-
dziesięcioletni okres eksploatacji, wyjąwszy ewentualne
sytuacje awaryjne.

Obecność wtrąceń gazowych w cieczy wpływa

zasadniczo na jej ściśliwość (1 % wtrąceń gazowych
w formie równomiernie rozmieszczonych pęcherzy-
ków może zwiększyć ściśliwość takiej mieszaniny
nawet kilkaset razy), natomiast podobna zawartość
aerozolu w gazie może być nieistotna z punktu widze-
nia systemu detekcji.

Tab. 1 odnosi się też w pewnym stopniu do szerokiej

klasy rurociągów przemysłowych, z zastrzeżeniem, że
ich długość jest zwykle znacznie mniejsza, co może
sprawić, że wpływ niektórych czynników będzie po-
mijalny.

Zadania i klasyfikacja ogólna metod
detekcji i lokalizacji nieszczelności

Systemy detekcji nieszczelności gazociągów powinny
spełniać następujące trzy zadania:

wykrycie nieszczelności
wygenerowanie alarmu
zlokalizowanie nieszczelności – ocena współrzędnej

przestrzennej położenia miejsca uchodzenia

oszacowanie strumienia objętości wyciekającego me-

dium.
Bardzo ważnym czynnikiem decydującym o przy-

datności metody i algorytmu detekcji, równie ważnym
jak wrażliwość na rzeczywiste uchodzenia, jest także
odporność na zakłócenia, tj. nie generowanie alarmów
fałszywych, wywołanych np. operacjami technologicz-
nymi (uruchomienie, odstawienie sprężarki/pompy,
zmiana kierunku zasilania, zmiana rodzaju tłoczonego
medium, włączenie/wyłączenie odbiorników).

Zasady detekcji nieszczelności można podzielić na

dwie ogólne kategorie [6, 7]:

bezpośrednie (zewnętrzne), kiedy dokonuje się detek-

cji od zewnątrz rury poprzez zastosowanie wyspecja-
lizowanych czujników lub obserwacji wizualnej

pośrednie (analityczne, wewnętrzne), gdy detekcja

jest oparta na pomiarach i analizie parametrów prze-
pływu (głównie ciśnienia i strumienia/prędkości
płynu).

lp. Kryterium

Ciecz

Gaz

1

Stopień komplikacji
systemu rurociągów

niewielki

duży (za wyjątkiem
dalekosiężnych gazocią-
gów tranzytowych)

2

Bezwładność płynu

duży

mały

3

Ściśliwość medium

mały

duży

4

Odkształcenia spręży-
ste rurociągu wskutek
zmian ciśnienia

duży

mały

5

Zmienność przepływu

ustalony, równy projek-
towemu (za wyjątkiem
stanów przejściowych)

zmienny w szerokim
zakresie w skali doby
i roku

6

Ciągłość pracy

przepływ okresowy

przepływ ciągły

7

Obecność drugiej fazy

duży

mały

Tab. 1. Wpływ różnych czynników na zachowanie dalekosiężnych rurociągów cieczy i gazu

Pomiary Automatyka Robotyka 4/2007

17

Metody pośrednie można podzielić na trzy podgrupy,

w zależności od zastosowanej zasady detekcji:

oparte na detekcji fal akustycznych spowodowanych

uchodzeniem/wyciekiem

oparte na bilansowaniu medium wpływającego do

i wypływającego z rurociągu z uwzględnieniem aku-
mulacji

analityczne – oparte na modelu matematycznym i da-

nych pomiarowych z obiektu otrzymanych z systemu
telemetrii, polegają na modelowaniu rurociągu w cza-
sie rzeczywistym i ciągłym porównywaniu modelu
z obiektem.
Metody te zostaną szczegółowo omówione w dalszej

części artykułu.

Metody bezpośrednie

Tradycyjną metodą bezpośrednią są tzw. obchody sieci
połączone z obserwacją wizualną powierzchni terenu
i ewentualnie pomiarami za pomocą przenośnych de-
tektorów transportowanego medium. Zastosowanie od-
powiednio wyszkolonych psów może dać lepsze wyniki,
umożliwiając wykrycie śladowych ilości wyciekającego
medium. W dalekosiężnych rurociągach przesyłowych,
w celu przyspieszenia wykrycia nieszczelności wyko-
rzystuje się śmigłowce.

Metody akustyczne [8] opierają się na detekcji

szumów generowanych przez wyciek. Wymagają zain-
stalowania wzdłuż rurociągu czujników akustycznych
(wyspecjalizowanych mikrofonów o szerokim paśmie
przenoszenia). Zarejestrowane szumy są następnie
analizowane do określenia czy szum spowodowany
jest wyciekiem czy też innymi zjawiskami. W trakcie
uruchamiania systemu analizowane jest tło, co ułatwia
późniejszą identyfikację szumów spowodowanych wy-
ciekami. Metody akustyczne umożliwiają wykrycie tak
małych wycieków jak 4 dm

3

/h dla cieczy i 40 dm

3

/h dla

gazów, czujniki muszą być jednak rozmieszczone w od-
ległościach maksymalnie do kilkuset metrów. Ponadto
dla dużych przepływów turbulentnych efekty wycie-
ków mogą zostać zagłuszone szumami tła.

Czujniki kablowe składają się z dwóch obwodów

[8] (rys. 4).

Rys. 4. Kablowy czujnik nieszczelności

Z

U

Alarm

U

Alarm

Z

Alarm

obwód ciągłości

obwód ciągłości

obwód alarmowy

obwód alarmowy

zwarcie wskutek
wycieku

Jeden z nich to obwód ciągłości monitorujący stan

kabla (czy nie został fizycznie uszkodzony). Drugi
obwód, alarmowy, jest obwodem normalnie otwartym,
który zwiera się w trakcie wycieku. Mogą być tu zastoso-
wane różne mechanizmy. Jeśli medium transportowane
jest przewodzące, to zwarcie następuje w sposób natu-
ralny o ile zastosuje się izolację przewodów przepuszcza-
jącą mierzone medium. W przypadku węglowodorów
stosuje się jako izolację przewodów specjalny polimer,
który ulega degradacji w ich obecności, doprowadza-
jąc do zwarcia. Pomiar spadków napięcia w obwodach
umożliwia lokalizację miejsca wycieku.

Można także zastosować kabel koncentryczny z izola-

cją przepuszczającą węglowodory. Ich wniknięcie w ka-
bel w przypadku wycieku zmienia lokalnie impedancję
kabla. Wysłanie impulsu elektromagnetycznego wzdłuż
kabla będzie skutkowało echem odbitym w miejscu wy-
cieku, czas powrotu tego echa jest miarą współrzędnej
wycieku.

Kabel światłowodowy ułożony wzdłuż rurociągu sta-

nowi swego rodzaju samoistny detektor, który reaguje
na lokalne zmiany temperatury. W gazociągach, w miej-
scu uchodzenia, pojawi się wskutek rozprężania adiaba-
tycznego (efekt Joul’a-Thomsona) spadek temperatury.
Istnieje możliwość określenia za pomocą kabla światło-
wodowego profilu temperatury wzdłuż gazociągu, co
umożliwia lokalizację miejsca uchodzenia. Dla cieczy
metoda ta nie ma zastosowania.

Czujniki kablowe nadają się raczej do zastosowania

w instalacjach technologicznych, a w mniejszym stop-
niu dla rurociągów dalekosiężnych.

Metody oparte na detekcji fal ciśnienia

Jest to jedna z wymienionych wyżej metod pośrednich.
Na rys. 5 przedstawiono, jak zmienia się przebieg ciśnie-
nia i strumienia gazu po wystąpieniu nieszczelności.

W pierwszej chwili (t

1

) w miejscu nieszczelności

występuje raptowny spadek ciśnienia, który propaguje
się w obie strony gazociągu. Strumień płynu przed
miejscem nieszczelności wzrasta, a za nieszczelnością
– maleje. Fala spadku ciśnienia rozprzestrzenia się

Rys. 5. Przebiegi ciśnienia i strumienia gazu po wystąpieniu

nieszczelności

Pomiary Automatyka Robotyka 4/2007

18

z prędkością dźwięku. Strumień masy gazu na odcinku
przed nieszczelnością rośnie (chwila t

2

), natomiast za

nieszczelnością chwilowo wzrasta a następnie powraca
do pierwotnej wartości. Po około kilkunastu minutach
ustala się nowy stan gazociągu (chwila t

3

). Na odcinku

przed nieszczelnością strumień masy rośnie o wartość
strumienia uchodzącego płynu, a na odcinku za nie-
szczelnością wraca do pierwotnej wartości. Gradient
ciśnienia wzdłuż rurociągu przed nieszczelnością ro-
śnie, a za nieszczelnością powraca do wartości sprzed
awarii.

Metoda oparta na detekcji fal ciśnienia [9, 10] polega

na pomiarach ciśnienia w wybranych, kolejnych punk-
tach gazociągu. Jeżeli pojawi się szybka zmiana ciśnienia
spowodowana falą akustyczną, sprawdza się, czy po-
dobna zmiana nastąpi w kolejnych punktach pomiaro-
wych i czy pojawia się ona w czasie wynikającym z pręd-
kości dźwięku i odległości punktów pomiarowych.

Niezbędne jest zastosowanie wystarczająco szybkich

przetworników ciśnienia (bez wygórowanych wyma-
gań co do dokładności) co kilka – kilkanaście kilome-
trów (rys. 6) i zapewnienie precyzyjnej synchronizacji
pomiaru czasu (np. poprzez wykorzystanie systemu na-
wigacji satelitarnej GPS, który generuje m.in. dokładną
informację o czasie opartą na zegarach atomowych za-
instalowanych na satelitach systemu). Metoda jest sto-
sunkowo szybka (czas lokalizacji uchodzenia liczy się
w sekundach).

Na rys. 6 oś odciętych przedstawia odległość z od

początku gazociągu 0 z zaznaczeniem punktów z

i

za-

instalowania czujników ciśnienia, a oś rzędnych czas
propagacji fali akustycznej t

l

w funkcji odległości od

miejsca uchodzenia z

l

. Schemat takiego systemu wg [11]

przedstawiono na rys. 7.

Miejsce uchodzenie określa punkt L przecięcia pro-

stych A-L i L-B, gdzie punkt A określa czas przejścia czoła
fali ciśnienia do początku rurociągu, a punkt B – czas
przejścia fali ciśnienia do końca rurociągu. Osiągana do-
kładność lokalizacji wynosi (2 – 3)cT

0

gdzie T

0

– okres

próbkowania sygnału. Okres próbkowania powinien
więc być możliwie krótki, przynajmniej kilka razy na
sekundę.

Zastosowanie różnego rodzaju filtrów analogowych

lub cyfrowych a przede wszystkim metod korelacyj-
nych [9] umożliwia eliminację szumów o charakterze

0

B

Z

Z

Z

i

Z

L

D

Z

L

T

0

A

t

l

(z)

t

l,i

Rys. 6. Sposób lokalizacji uchodzenia w metodzie śledzenia fal

ciśnienia

stochastycznym. Stosując tę metodę można wykryć
i zlokalizować uchodzenie, nie można jednak określić
natężenia uchodzenia bezpośrednio tą metodą. Ucho-
dzenia niezauważone od razu (np. wskutek chwilowego
zawieszenia systemu) nigdy już nie zostaną wykryte tą
metodą. Metoda ta sama w sobie nie pozwala na okre-
ślenie natężenia wycieku, chyba, że dalszej analizie
poddane zostaną amplitudy rozprzestrzeniających się
fal ciśnienia.

Metoda oparta na bilansie strumienia
na wlocie i wylocie rurociągu

Zaistnienie nieszczelności można wykrywać bezpośred-
nio opierając się na zasadzie zachowania masy, bilansu-
jąc ilość płynu wprowadzanego i odbieranego z sieci,
a więc po prostu poprzez pomiar ilości (masy, strumie-
nia, objętości) medium. Jest to pozornie najbardziej na-
turalna i najprostsza metoda. Trzeba jednak wziąć pod
uwagę zmiany ilości płynu zakumulowanego w rurocią-
gu, które zależą od ciśnienia i temperatury. Zmiany te
są szczególnie istotne w przypadku gazu. Także niepew-
ności i dryft przetworników przepływu, temperatury
i ciśnienia medium mają tu zasadnicze znaczenie.

Dla zastosowania tej metody należy na bieżąco wyzna-

czać wartość pewnej zmiennej t(t), która np. dla sieci
gazowej o jednym wejściu i n punktach odbioru gazu po
przeliczeniu na warunki normalne wyrazi się wzorem

t

D

D

( )

,

,

,

t

V

t

V

t

V

t

n we

n wy

i

n

n a

=

( )

−

( )

−

( )

=

∑

1

(1)

Zmienną tą można nazwać skorygowanym niezrów-

noważeniem objętości (corrected flow imbalance)
w chwili t. Jest to różnica między ilością gazu, która
wpłynęła do gazociągu DV

n,we

(t) a ilością gazu, która

wypłynęła z gazociągu

DV

t

n wy

i

n

,

( )

=

∑

1

(n jest liczbą punktów odbioru, czyli stacji gazowych
usytuowanych wzdłuż gazociągu), pomniejszona o ilość

Rys. 7. System detekcji nieszczelności oparty o detekcję fal ciś-

nienia wg [9]

Pomiary Automatyka Robotyka 4/2007

19

gazu zakumulowaną w gazociągu V

n,a

(t); indeks n ozna-

cza warunki normalne.

Wyraz V

n,a

(t) reprezentuje zmiany zawartości gazu

w rurociągu. Zależą one od ciśnienia, temperatury
i składu gazu. Można go w pierwszym przybliżeniu
(bez uwzględniania odkształceń gazociągu) przedsta-
wić w postaci

V

t

V

pT

p TZ

n a

g

n

n

n

,

( )

=

r

(2)

i obliczać na bieżąco opierając się na uśrednionych war-
tościach ciśnienia i temperatury. V

g

jest geometryczną

objętością gazociągu, p i T ciśnieniem i temperaturą ab-
solutną w gazociągu; indeks n, jak poprzednio, oznacza
warunki normalne.

Parametr t(t) podlega fluktuacjom wokół niezerowej

wartości średniej m, głównie wskutek dryftu przyrzą-
dów pomiarowych i zmienności błędów gazomierza
w funkcji strumienia, lub wskutek niekontrolowanych
zmian warunków, np. temperatury wzdłuż rurociągu.
Fluktuacje te można scharakteryzować wariancją s

2

.

Chwilowe odchylenia od wartości średniej oznaczmy
Dm. Do wygenerowania ewentualnego alarmu bada się
sumę kumulacyjną

a

a

D

s

t

D

t

t

m

t

m

m

( )

=

−

( )

+

( )

− −

⎛

⎝⎜

⎞

⎠⎟

1

2

2

(3)

Alarm generowany jest, gdy suma a(t) przekroczy

określoną zadaną wartość. Wartość ta może być zmie-
niana, np. podczas operacji technologicznych wywo-
łujących większe zaburzenia parametrów przepływu
ustala się większą dopuszczalną wartość a(t).

Dla wyeliminowania fałszywych alarmów spowodo-

wanych powolnym dryftem przetworników pomiaro-
wych bardzo powoli modyfikuje się wartość m, przy
wykorzystaniu danych pomiarowych z okresów, gdy nie
było wycieków.

Ze względu na relatywną prostotę zasada ta jest

chętnie stosowana dla nawet skomplikowanych sieci
rurociągów. Nie jest jednak możliwe zlokalizowanie
bezpośrednio tą metodą miejsca uchodzenia, można zlo-
kalizować jedynie odcinek (między dwoma punktami
pomiarowymi), na którym ono wystąpiło.

Niniejszy artykuł jest wynikiem prac naukowych

finansowanych ze środków budżetowych na naukę
w latach 2004 – 2006 jako projekt badawczy oraz
ze środków Ministra Nauki, wykonanych w ramach
realizacji Programu Wieloletniego pn. Doskonalenie
systemów rozwoju innowacyjności w produkcji i eks-
ploatacji w latach 2004–2008.

Bibliografia

1. W.S. Michałowski, S. Trzop, Rurociągi dalekiego

zasięgu, wydanie V, wyd. Fundacja Odysseum, War-
szawa, 2006.

2. Peters J.: Guidance on erosion in pipework, Flow

Tidings, issue 38, summer 2003.

3. Gros M.: Leak and shock detection. Cybernetics, Mar-

seilles. Presentation at the expert meeting, Brussels,
Jan. 2006.

4. Strona internetowa Przedsiębiorstwa Eksploatacji

Rurociągów Naftowych „Przyjażń” www.pern.com.
pl.

5. Strona internetowa Operatora Gazociągów Przesyło-

wych „Gaz-System” sp. z o.o. , www.gaz-system.com.
pl.

6. Bilman L., Isermann R.: Leak detection methods

for pipelines, Automatica, vol.23, no. 3, s. 381-385,
1987.

7. Kowalczuk Z., Gunawickrama K.: Detekcja i loka-

lizacja wycieków w rurociągach przemsłowych.
Rozdział 21 pracy zbiorowej pod red. J. Korbicza i J.
Kościelnego, Warszawa, WNT 2002.

8. Glen N.F.: A review of pipeline integrity systems. Re-

port No 2005/257, National Engineering Laboratory,
East Kilbridge, 2005.

9. H. Siebert, R. Isermann, Leckerkennung und Lokali-

sierung bei Pipelines durch on- line Korrelation mit
einen Prozesrechnes, Regelungstechnik, nr 3 (25),
1977, s. 69 – 74.

10. R. Sobczak, Lokalizacja nieszczelności w rurocią-

gach metodą śledzenia czół fal ciśnienia. Przemysł
Chemiczny, nr 6/04, edycja JCR.

11. Technology and Qualifications Acoustic Systems

Incorporated Whithorn Dr. Houston, Texas, USA
www.wavealert.com.

Konferencja naukowa:

Międzynarodowe Warsztaty

Oprogramowania Czasu Rzeczywistego

(International Workshop on Real Time

Software - RTS’07)

odbędzie 16 października 2007 w Wiśle, w ramach
Międzynarodowej Konferencji Informatyki i Systemów
I n f o r m a c y j n y c h – X X I I J e s i e n n e S p o t k a n i a P T I
(Multiconference on Computer Science and Information
Systems), organizowanej przez Polskie Towarzystwo
Informatyczne.

Do 25 czerwca 2007 można zgłaszać referaty (w języku
angielskim) dotyczące trzech grup tematycznych:

Sterowanie w Czasie Rzeczywistym

Bezpieczeństwo, Niezawodność i Wiarygodność
Systemów Czasu Rzeczywistego

Edukacja w zakresie Systemów Czasu Rzeczywistego.

Bliższe dane o konferencji i jej tematyce

są dostępne na stronie www:

http://www.imcsit.org/?cont=42&type=page&page=34