DITERPENY- 4 jedn. izoprenu (C-20)

Acykliczne

Cykliczne

w: Lamiaceae i Asteraceae, nielotne, składniki wosków, żywic (30-50%)

Acykliczne: fitol, element:

▪

chlorofilu, tokoferoli, wit K

▪ ←

zmydlenie chlorofilu

▪

do półsyntezy wit. E i K1

OH

fitol

▪

do półsyntezy wit. E i K1

▪

słaby, kwiatowy zapach

CHLOROFIL - ester fitolu z układem porfiryny

-w chloroplastach roślin (pokrzywa, lucerna), glonach, bakteriach

Działanie:

-p.zapalne, antyoksydant

-p. bakteryjne: p. gnilne (odwaniające), p. trądzikowe

-

regenerację tkanek

-reguluje metabolizm: gospodarki tłuszczowej

-oczyszczanie, usuwanie toksyn, żółciopędnie

0,5% maści 0,2% roztw, tabl

0,5% maści 0,2% roztw, tabl

Chlorofilina: Cu zamiast Mg/ zmiana rozpuszcz-H

2

O

usunięty fitol

Typy diterpenów

Cykliczne :

bi- typ labdanu/ forskolina,

furanolabdanu:

ballotinon, kw grindeliowy,

marubina i poch, rotundifuran

tri- typ abietanu: pikrosalwina=karnosol, rosmanol

salwinoryna

laktony: tanszinony

A

B

1

3

5

7

9

11

13

15

17

18

19

16

20

typ labdanu

A

B

1

3

5

7

9

11

13

15

17

16

20

typ abietanu

O

O

H

O

OH

laktony: tanszinony

trilaktony: ginkgolidy

tetra-cykliczne -typ kauranu: stewiozyd

typ gibereliny: kw giberelinowyI

nne diterpeny

DITERPENOWE ALKALOIDY: taksol =paklitaksel,

10-dezacetylbakkatyna III

akonityna i pochodne

TOKSYCZNE DITERPENY: estry forbolu

18

19

H

H

typ kauranu

H

H

typ gibereliny

DITERPENY bi- cykliczne

typu: labdanu:

Forskolina

 korzenie pokrzywy indyjskiej Coleus forskohlii– Lamiaceae

 inotropowo +  ↓ciśn krwi, i śródgałkowe

 rozszerza nacz. krwion, oskrzela

A

B

1

3

5

7

9

11

13

15

17

18

19

16

20

O

OH

OH

O

 rozszerza nacz. krwion, oskrzela



⊥

agregację płytek krwi


sekrecję hormonów tarczycy

 antyoksydacyjnie


metabolizm tłuszczu = termogenik

 stymuluje system immunologiczny

H

OH

OCOCH

3

forskolina

DITERPENY CYKLICZNE

Typ furanolabdanu:

Marubina gorzka ← premarubiny

Marrubii herba

 wydzielanie żółci i

sekrecję oskrzeli

Glechomae hederaceae herba+ stymuluje :układ immunologiczny metabolizm

O

O

H

O

OH

O

O

H

O

O

DITERPENY – bicykliczne

typ furanolabdanu :pochodne marubiny: ballotinon

(7-okso-marubina) + fenylopropanoidy
Ballotae nigrae herba ziele mierznicy czarnej

na akteozyd=werbaskozyd

typ furanolabdanu :o charakterze kwasów

Kwas grindeliowy -w Grindeliae herb

p.zapalnie, p. bakteryjnie,

O

O

H

O

OH

O

O

OH

p.zapalnie, p. bakteryjnie,

p. kaszlowo, spazmolitycznie

Wyciąg - składnik syropów

W nerwicach, bezsenności, kaszlu

A

B

1

3

5

7

9

11

13

15

17

18

19

16

20

O

H

O

O

COOH

DITERPENY – bicykliczne typ furanolabdanu:

Rotundifuran (+ iridoid gluk agnuzyd ) w Agni casti fructus

Rotundifuran z innymi terpenami

– obniża poz prolaktyny (nieregularne cykle miesiączkowe)

Ekstrakt

- w niedoborach c.żółtego, w PMS, trądzik

- obniża funkcje seksualne (anafrodyziak)

CH

CH

3

O

O

OH

CH

3

C

H

A

B

1

3

5

7

9

11

CH

3

O

C

H

3

CH

3

O

rotundifuran

DITERPENY tri- CYKLICZNE

Typ abietanu:

Kwas abietynowy w terpentynie, woskach, żywicach

(+kw.

ββββ

-pimarowy)

▪

składnik kalafonii

▪

p.bakteryjnie, p.wirusowo

▪

czynnik alergizujący

Kwas karnozolowy

H

CO

2

H

kwas
abietynowy

A

B

1

3

5

7

9

11

13

15

17

18

19

16

20

typ abietanu

Kwas karnozolowy

liście szałwii, rozmarynu suszenie

→

autooksydacja

→

Karnozol =pikrosalwina /gorzki smak

Salviae officinalis folium

Salviae trilobae folium- liść szałwii greckiej (=S. fruticosa)

Salviae lavandulifoliae aetheroleum/ lawendolistnej/hiszpańskiej

Salviae sclareae aetheroleum/muszkatołowej

2

CH

3

CH

3

OH

O

H

C

H

3

CH

3

O

R

O

R=H carnosol=picrosalvin

R=OH rosmanol

DITERPENY tri-CYKLICZNE typ abietanu/ laktony

Salwinoryna A- 200 µg- halucynogen

Salvia divinorum – Sz . wieszcza Lamiaceae

Ś

wieże / palone

Tanszinony: w Salviae miltiorrhizae radix

Chińska szałwia czerwonokorzeniowa

-

uspokajająco

-

usprawnia krążenie:

O

O

O

O

-

usprawnia krążenie:

⊥

agregację płytek,

tworzenie fibryny

O

O

O

tanshinone II

O

O

O

salwinoryna A

DITERPENY tri-CYKLICZNE typ abietanu/ trilaktony

GINKGOLIDY A, B, C, J, M







 bilobalid (lakton seskwiterp)

Ginkgonis fol. nmn n 0,2% flawonoidów

Ginkgonis extr sicc raffinatum et quantificatum

F =22-27; B=2,6-3,2; G 2,8-3,4% k G=5ppm

ginkgolid B – antagonista czynn PAF

⊥

agregację płytek krwi

 lepkość krwi

 lepkość krwi

 poprawa krążenia
 rozkurcz oskrzeli


⊥

uwalnianie czynn. zapaln

 zaburz krąż obwodowego, mózgowego

DITERPENY tetra-CYKLICZNE

Typu kauranu---→ Stewiozyd

↓



Stevia Rebaudiana – Asteraceae



– Paragwaj, Brazylia 60g z 1kg suchych liści

CO

2

glc

O-glc(

1

-

2

) glc

stewiozyd

H

H



– Paragwaj, Brazylia 60g z 1kg suchych liści

 ok. 300 x słodszy od sacharozy

1 łyżeczka =1 filiżanka sacharozy

 O w H

2

O

↓

poz glukozy- cukrzycy

 dopuszczony w niektórych krajach Europy, USA

 Korea-1990-300ton, Japonia- 200ton

DITERPENY tetra- CYKLICZNE

TYP gibereliny ----→

Kw giberelinowy

poch.– hormony wzrostowe roślin:

▪

w piwowarstwie: skracają kiełkowanie jęczmienia z 7 do 4-5 dni

▪

ogrodnictwie: przyspieszają wzrost,

kwitnienie, owocowanie, w określonym terminie

H

H

kwitnienie, owocowanie, w określonym terminie

większe owoce winogron

pomidory, ogórki bez nasion

DITERPENY TOKSYCZNE estrowe

Forbol- tricykliczny alkohol diterpenowy

- estry → w oleju z nasion

Croton tiglium - kroton przeczyszczający

▪

olej z nasion

- jeden z najsilniejszych laxans

(1-2 krople) w homeopatii

- do wywoł nowotworów dośw.

O

O

H

OR

2

OH

H

OR

1

H

O

H

ESTRY FORBOLU

R1 = ester
R2 = octan: TPA

Codiaeum variegatum -Trójskrzyn pstry – roślina ozdobna

(kroton potocznie)

oba-Euphorbiaceae

TRITERPENY, STEROIDY

6 x C

5

(C

30

) / diseskwiterpeny

ż

ywice, sok mleczny, woski r/zw.

Acykliczne, cykliczne

Skwalen

węglowodór - 6 wiąz nienas. P- rekursor steroli

s k w a le n

węglowodór - 6 wiąz nienas. P- rekursor steroli

 tłuszcz wątroby rekina
 oleje: z oliwek 0,1-0,7%

 łój ludzkiej skóry ok. 5%

- przeciwbakteryjnie, wygładza skórę

 rozpuszcz lipofilnych barwników, związków czynnych
 Skwalen i uwodorniony = skwalan do kremów, emulsji, sztyftów

TRITERPENOID

„podwójna” cyklizacja skwalenu:

αααα

-onoceryna (onokol)

w Ononidis rad. ok. 0,2% w prep DIURONIS, BETASOL

H

OH

H

O

H

a-onoceryna

PODZIAŁ TRITERPENÓW

Tetracykliczne typu:

- cykloartanu: akteina, cimicifugozyd

- kukurbitanu: kukurbitacyny

- dammaranu: sapogeniny ginsenozydów: protopanaksadiole, -triole

Pentacykliczne typu:

- oleananu (β-amyryny ) – sapogeniny np. kw oleanolowy, kwilajowy,

glicyretynowy, hederagenina, protoprymulagenina A

gipsogenina, protoescygenina

gipsogenina, protoescygenina

- ursanu ( α-amyryny) - kw azjatykowy, medakazowy,

kw. ursolowy, bosweliowy

- lupanu: lupeol i OH poch; betulina, kw betulinowy

- taraksastanu: taraksasterol, arnidiol, faradiol

Zmodyfikowane : limonoidy, kwasynozydy

Steroidy: glikozydy nasercowe (kardenolidy, bufadienolidy)

gugulsterony, 3 – ketosteroidy,

fitosterole

TETRACYKLICZNE TRITERPENY typ cykloartanu

Akteina, cimicifugozyd

 Cimicifuga e rad, C. racemosa - pluskwica groniasta
Ekstrakt →

 hipotensyjnie, rozszerza naczynia krwionośne
 p.zapalnie

 aktywność estrogenna

 klimakterium, PMS

O

O

OH

B-D-Xyl-O

OH

OH

cimifugozyd

TRITERPENY TETRACYKLICZNE

typ kukurbitanu: KUKURBITACYNY - gorzkie

- w Cucurbitaceae, Scrophullariaceae

- cytostatycznie,

⊥

doświadczalne guzy

OCOCH

3

H

O

O

H

OH

O

OH

O

H

Kukurbitacyna E

- cytostatycznie,

⊥

doświadczalne guzy

- toksyczne: porażają ukł. nerw robaków (tasiemce), insektów

-nie wchłaniane w jelitach

Bryonia cretica = P. dwupienny kilka owoców/ dzieci:

 wymioty, bóle brzuch, biegunka

 w homeopatii

B. alba - Przestęp biały
w Armenii korzenie → śr wzmacniający, adaptogenny

TRITERPENOIDY PENTACYKLICZNE -4

Typ ursanu:

Kw ursolowy

 liście mącznicy, jemioły, szałwii, głogu

skórki jabłek

 p.zapalny, p grzybiczo, p bakteryjnie

  cholesterol, w kosmetykach

Kw bosweliowy

 oleo-gumo-żywica kadzidłowca indyjskiego /Kartera

O

H

COOH

kwas ursolowy

 oleo-gumo-żywica kadzidłowca indyjskiego /Kartera

Boswelia serrata, Carterii

 p.zapalny- w gośćcu, RZS+ glukozamina



⊥

5- LOX (in vitro)→

⊥

syntezę leukotrienu

TRITERPENOIDY PENTACYKLICZNE -5

typ lupanu:

lupeol i OH poch

Betulina w C17-CH

2

OH(alkohol)

- biała barwa kory

 wł antyseptyczne

stabilizuje ukł olej/woda skł.-pudrów, szamponów

O

H

CO

2

H

kwas betulinowy

17

stabilizuje ukł olej/woda skł.-pudrów, szamponów

kwas betulinowy, amidy w korach

p.zapalne, p.wirusowe HIV-1



blokują wnikanie wirusa do kom



cytotoksyczne, indukują apoptozę

TRITERPENOIDY PENTACYKLICZNE-6

- Typ taraksastanu:

taraksasterol

l

 w soku mlecznym mniszka,

cykorii, sałaty, nagietka

Arnidiol

 OH-taraksasterol

O

H

H

H

taraksasterol

Arnidiol

 OH-taraksasterol

i jego izomer faradiol/

 w nagietku i arnice: p.zapalnie = indometacyna

O

H

OH

H

H

arnidiol

taraksasterol

TRITERPENY ZMODYFIKOWANE

LIMONOIDY

– cyklizacja triterpenów

 limonoidy cytrusowe
 brak znaczenia w farmacji

 opóźniona gorzkość soku Citrus – problem przemysł,

Grapefruit



gorzki smak →naryngina

 świeże owoce → kw limonoidowy nie gorzkie

 sok → laktonizacja → limonina gorzka

OH

O

O

O

O

O

O

CO

2

H

O

O

O

O

O

O

O

O

kwas limonoidowy

 sok → laktonizacja → limonina gorzka

 wł.

p. nowotworowe,

p. wirusowe, p. grzybicze

KWASYNOZYDY

Kwasyna w Quasiae lignum - Quassia amara drzewo / Karaiby

→

gorzka, poprawa apetytu

Cytotoksyczne, p.malaryczne, p. amebowe

O

O

O

O

H

OMe

MeO

FITOSTEROLE

∆

5

-sterole: ß- sitosterol, jego

3-0- glukozyd R

1

=

daukosterol

stigmasterol, kampesterol R

2

∆

7

-sterole: spinasterol R

3,

avenasterol

R

1

= -CH-CH

2

-CH

2

-CH-CH-CH

3

sitosterol

l

l

l

CH

3

H

5

C

2

CH

3

R

2

= -CH-CH=CH-CH-CH-CH

3

stigmasterol

OH

R

1

,R

2

A

B

C

D

5

5

R3

C

D

H

H

2

3

l

l

l

CH

3

CH

3

CH

3

R3= -CH-CH=CH-CH-CH-CH3 spinasterol

l

l

l

CH3 H5C2 CH3

Fitosterole sitosterol

 →z niezmydlającej frakcji olejów rośl., ekstr lipofilnych

Urticae radix Cucurbitae semen,

Sabalis serrulatae semen Pygei africani cortex

Ekstrakty pyłkowe-–Cernilton/CERNITIN

OH

A

B

C

D

7

7

O

H

sitosterol

STERYDY

Gugulsterony - w oleogumożywicy

- drzewa mirrowego

Commiphora mukul

- pustynny obszar Indii

 stymulują funkcję tarczycy

  metabolizm cholesterolu

  cholesterol i triglicerydy

W zab. metabol. lipidów, hiperlipidemii/-cholesterolemii (Indie)

O

O

O

O

Z-Gugulsteron

E-Gugulsteron

W zab. metabol. lipidów, hiperlipidemii/-cholesterolemii (Indie)

 tabl 500 mg =25 mg gugulsteronów

w otyłości (Francja )

nie mylić z -Commiphora molmol= C.myrrha:

Zawiera furanoseskwiterpeny

ROŚLINNE ZWIĄZKI GORZKIE

Terpenoidowe związki gorzkie

Monoterpeny

 irydoidy gluk.

aukubina

Plantago sp.

werbenalina

Verbena off

harpagozyd

Harpagophytum

asperulozyd

Vaccinium sp.

loganina

Strychnos nux vomica

Menyanthes trifoliata

 sekoirydoidy

gencjopikryna

Gantiana sp.

amarogentyna

Gantiana sp.

foliamentyna

Menyanthes trifoliata

oleuropeina

Olea europaea

swertiamaryna

Gentianaceae

Seskwiterpeny

knicyna

Cnicus benedictus

absyntyna, artabsyna

Artemisia absinthium

cynaropikryna

Cynara scolymus

ROŚLINNE ZWIĄZKI GORZKIE

Nieterpenoidowe związki gorzkie

 flawonoidy

naryngina: 7-neohesperydozyd naryngeniny Citrus sp.

 pochodne floroglucyny

humulon

lupulon

Humulus lupulus

 cukry

gencjobioza

Gentiana lutea

 alkaloidy

chinina

Cinchona succirubra

 pochodne pregnanu kondurangina

Marsdenia condurango

TETRATERPENY

8 jedn. izoprenu

barwniki żółte, pomarańczowe (sprzężone wiązania podwójne)

w chloroplastach roślin, chromatoforach bakterii, grzybów, podział:

Karotenoidy KA E

160

– węglowodory,

Ksantofile E

161

–hydroksylowe pochodne

acykliczne

cykliczne: 2 /1 5 –6-cykl układ na obu /jednym

cykliczne: 2 /1 5 –6-cykl układ na obu /jednym

końcu łańcucha

Jonony- pr. utl. degrad - zapach fiołków

Apokarotenoidy: skrócony łańcuch węglowy

-antyoksydanty - zapobiegają utlenianiu związków



chronią przed UV, wrażliwe na tlen, światło,



Naturalne barwniki w farmacji, technologii żywności

TETRATERPENY

KAROTENOIDY acykliczne



Likopen E

160d

- owoce pomidorów

- kwiat nagietka

- silniejszy antyoksydant niż

β

-karoten

KAROTENOIDY cykliczne

ββββ

-karoten najczęstszy izomer prowitamina A

z

α

i

γ

- marchew (10-20 mg/g KA) pomidory, papryka, liście roślin

likopen

z

α

i

γ

- marchew (10-20 mg/g KA) pomidory, papryka, liście roślin

sałata, brokuły, żółtka jaj, masło, kwiaty nagietka,
olej palmowy (fr. niezmydl.-0,5-0.7g KA /kg oleju ok70%

ββββ

i 30%

α

nadmiar -tk. tłuszcz.- ↓spożycia ↓ zabarwienie skóry;
dieta bogata w KA:
- prewencja nowotworów, chorób cywilizacyjnych

- syntetyczny βKA: E

160a

E

160 d

, poch β KA - E

160c

, ksantaksantyna E

161 g

B-karoten

TETRATERPENY KAROTENOIDY /KSANTOFILE

Zeaksantyna

- ziarniaki kukurydzy,

- owoce dzikiej róży, rokitnika

Kapsorubina, kapsantyna – w owocach papryki

O

O

HO

OH

O

kapsorubina

kapsantyna

O

H

OH

Zeaksantyna

Luteina,

Wiolaksantyna w liściach

Fukoksantyna: brunatnice (WAKAME)- Japonia

Undaria pinnatifida - U,pierzastodzielna

ilość białka UPC1, które spala tłuszcz

HO

TETRATERPENY APOKAROTENOIDY

Krocetyna

- znamiona szafranu Croci stigma

- kwiat dziewanny Verbasci flos

6/20 kg z ha /p. depresyjnie

Krocyna – di-gencjobiozyd krocetyny- barwnik spoż

Biksyna

- Bixa orellana L (annatto), Bixaceae

- tropikalna cz Ameryki, Indie, Afryka

COOR

COOR

R=H: krocetyna
R=gencjobioza: krocyna

HOOC

- tropikalna cz Ameryki, Indie, Afryka

- uprawy Brazylia, Peru

- owoce: 15-20 nasion w j-czerwonej masie

- malowanie rytualne ciała (wyspy Kanaryjskie)

- powłoka nasienna do 4% biksyny

- ekstrakty (E

160b

) - stabilne na temp., światło;wrażliwe na tlen

- barwnik np. prod. mlecznych 2 mg/kg/dzień, oleju

CO

2

CH

3

Biksyna