117

S P R A W O Z D A N I E

www.suicydologia.viamedica.pl

Sprawozdanie z 11. Europejskiego
Sympozjum o Samobójstwach
i Zachowaniach Samobójczych
(ESSSB,

European Symposium

on Suicide and Suicidal Behaviour)
— Portoroż, Słowenia,
9–12 września 2006 roku

Hasło tematyczne sympozjum:

Hasło tematyczne sympozjum:

Hasło tematyczne sympozjum:

Hasło tematyczne sympozjum:

Hasło tematyczne sympozjum: Od Grenlandii do Kaukazu,
od Uralu po Półwysep Iberyjski

Po upływie kolejnych 2 lat odbyło się 11. już spotkanie
europejskich suicydologów, w którym uczestniczyli tak-
że goście z odległych regionów świata (Ameryki i Au-
stralii). Choć między spotkaniami nie upłynęło wiele
czasu, zmiany, jakie zaszły w podejściu do wielu zagad-
nień, są ogromne. Sam tytuł sympozjum sygnalizował
już nowe spojrzenie na kwestie różnic kulturowych
i geograficznych między krajami i regionami: „Od Gren-
landii do Kaukazu, od Uralu po Półwysep Iberyjski”.
Nawiązuje to niewątpliwie do koncepcji ponadnarodo-
wych organizacji i stowarzyszeń realizowanych między
innymi w ramach Unii Europejskiej czy Światowego Sto-
warzyszenia dla Zapobiegania Samobójstwom (IASP, In-
ternational Association for Suicide Prevention), które
prowadzą do poszukiwania i rozwijania uniwersalnych
oraz międzynarodowych strategii prewencyjnych.
Wybór miejsca sympozjum (po raz drugi zorganizowano
je w Słowenii) umożliwiał uczestnikom korzystanie z do-
broczynnego wpływu klimatu śródziemnomorskiego. Por-
toroż to urocze miasteczko i kurort na wąskim pasie wy-
brzeża górzystego kraju; słynie z pięknych jaskiń (ponad
7600) i wspaniałych górzystych krajobrazów krasowych.
Organizatorzy poprzedniego sympozjum (25–28 sierp-
nia 2004 r., Kopenhaga) kładli nacisk na wyodrębnione
obszary tematyczne: „badania, zapobieganie, leczenie
i oczekiwania” (w zakresie suicydologii), głównie w kon-

tekście społecznym. Natomiast ostatnie sympozjum było
w dużej mierze poświęcone uwarunkowaniom biologicz-
nym samobójstw. Jedną z dwóch imprez towarzyszących
było 5. Międzynarodowe Spotkanie „Samobójstwo: wza-
jemne oddziaływanie genów i środowiska”. Dwie sesje
tego spotkania zatytułowano: „Od samobójczego umy-
słu do mózgu; od badań rodzinnych do proteogenomiki
(proteogenomics)”.
Drugą odrębną imprezą towarzyszącą 11. ESSSB było
1. Międzynarodowe Seminarium na temat postwencji
[zatytułowane „Aktualne podejścia do osób, które prze-
żyły (survivors): badania, praktyka i plany”], któremu
przewodniczył Karl Andriessen.
Poprzednie, 10. ESSSB otwierali światowej sławy suicy-
dolodzy — Keith Hawton (Anglia) i John J. Mann
(USA); 11. sympozjum, obok suicydologów ze Słowe-
nii, Andreja Marusica i Saski Roskar (głównych organi-
zatorów), otwierał Vladimir Voitcekh, dyrektor rosyj-
skiego Federalnego Naukowo-Metodycznego Centrum
Suicydologii. Wszystkie sesje były dwujęzyczne (angiel-
sko-rosyjskie), z tłumaczeniem symultanicznym. Także
streszczenia opublikowano w tych dwóch językach
w Psychiatria Danubina [Psychiat. Danub. 2006 (wrze-
sień); 18 (supl.): 1–160].
Organizatorzy w wystąpieniu inauguracyjnym określili
11. ESSSB jako przekraczające granice bio-psycho-spo-
łecznego podejścia w suicydologii. Wskazali na 3 różni-
ce — innowacje tego sympozjum w odniesieniu do wcześ-
niejszego:
— przekroczenie barier językowych i podziałów geogra-
ficznych;

S P R A W O Z D A N I E

Suicydologia Tom 2, nr 1, 117–119
Copyright © 2006 Polskie
Towarzystwo Suicydologiczne
ISSN 1895–3786
www.suicydologia.viamedica.pl

INFORMACJE

118

SUICYDOLOGIA

2006, tom 2, nr 1

www.suicydologia.viamedica.pl

— opublikowanie streszczeń wystąpień w czasopiśmie
cytowanym w wielu bazach danych (w tym Excerpta Me-
dica — EMBASE, Medline), co zapewnia ich dużą do-
stępność i rozpowszechnienie;
— odstąpienie od tradycyjnych podziałów problematy-
ki w zakresie uwarunkowań zachowań samobójczych
— biologicznych, psychologicznych i społecznych.
Według organizatorów wydzielanie tych 3 kategorii czyn-
ników ryzyka samobójstw jest fikcyjne i niewystarczają-
ce do wytłumaczenia tego zjawiska. Nowoczesny model
zachowań samobójczych określa je jako toczący się pro-
ces, zależny od podatności (vulnerability). Sympozja za-
planowane analogicznie do tego procesu zamiast kate-
goryzować stanowiły „podatny grunt” do rozważań na
temat rozwoju skłonności samobójczych, krytycznych
wydarzeń życiowych, leczenia, interwencji i polityki zdro-
wotnej. Każdy wyodrębniony czynnik ryzyka może mieć
podłoże biologiczne, psychologiczne i społeczne oraz
może działać jako czynnik zwiększający podatność, któ-
ry ma swój udział w rozwoju procesu samobójczego.
Może także warunkować najbardziej efektywne strate-
gie interwencji.
Natomiast Voitcekh w przemówieniu inauguracyjnym,
dziękując organizatorom za możliwość prezentacji w
języku rosyjskim, podkreślił szczególną pozycję Rosji w
dziedzinie suicydologii ze względu na bardzo wysoki
współczynnik samobójstw w tym kraju, zróżnicowany
regionalnie, zależny od gęstości zaludnienia, uprzemy-
słowienia, społecznego dobrostanu, czynników etnicz-
nych i innych. Według niego stanowi to ważną podsta-
wę do dalszych badań i praktycznego wykorzystania
wyników. Voitcekh powołał się na opinię Jaspera, że
termin „samobójstwo” został zastosowany przez psychia-
trów do opisu obiektywnej rzeczywistości, dlatego czę-
sto jest używany także jako rozpoznanie. Jednak nie
może być ograniczany jedynie do diagnozowania ze
względu na jego jakościową wielowarstwowość i histo-
ryczne związki z typem cywilizacji.
Zgodnie z założeniami organizatorów wystąpienia pod-
porządkowano różnym etapom procesu samobójczego,
w powiązaniu ze wskazaną grupą ryzyka samobójczego
i nasileniem procesu samobójczego. Przedstawiono
6 bloków tematycznych:
1. Podatność na zachowania samobójcze w odniesie-

niu do grup ryzyka (osoby z historią prób samobój-
czych, z zaburzeniami psychicznymi, w starszym wie-
ku, w izolacji, bezrobotni itd.). Uzasadnieniem tego
wyodrębnienia jest fakt, że na każdym etapie proce-
su samobójczego nie jest jasny wpływ różnych czyn-
ników na skłonności samobójcze zarówno w specy-
ficznych grupach, jak i w populacji ogólnej. Podat-
ność na zachowania samobójcze może mieć charak-
ter jednostkowy lub łączny.

2. Rozwój procesu samobójczego od łagodnych do

poważnych form zachowań samobójczych (natęże-

nie, suicidality) w obrębie specyficznych grup ryzyka
i w populacji ogólnej.

3. Siła wpływu wydarzeń życiowych na zachowania sa-

mobójcze, w zależności od etapu życia i podatności.

4. Różne formy leczenia zachowań samobójczych (far-

mako-, psycho-, socjoterapia) oraz ich wpływ na po-
datność (jeśli wpływ jest pozytywny, to pacjent po-
wraca na niższy poziom ryzyka samobójczego).

5. Interwencje kryzysowe oraz postwencja bezpośred-

nia (w obliczu zagrożenia) lub pośrednia (redukują-
ca czynniki ryzyka dla myśli i zachowań samobój-
czych) na różnych szczeblach — lokalnym, regional-
nym i krajowym.

6. Strategie narodowe i międzynarodowe w zakresie

redukcji czynników ryzyka samobójstwa i ochrony
zdrowia publicznego.

W trakcie sympozjum, z inicjatywy IASP i Światowej Fe-
deracji Zdrowia Psychicznego (WFMH, World Federa-
tion of Mental Health), miały również miejsce uroczyste
obchody 4. Światowego Dnia Zapobiegania Samobój-
stwom. Prezes IASP, Brian L. Mishava, zaznaczył, że obec-
nie jesteśmy pochłonięci globalnym terroryzmem, po-
wszechną przemocą, zabójstwami i często ignorujemy
fakt, iż nadal więcej ludzi odbiera sobie życie (ponad
milion rocznie) niż ginie łącznie we wszystkich wojnach,
aktach terroryzmu i przemocy. Ponadto wiele milionów
osób podejmuje na tyle ciężkie próby samobójcze, że
wymaga kosztownego leczenia, i wiele milionów osób cier-
pi z powodu negatywnych psychospołecznych skutków
samobójstw. Według Mishavy do najbardziej obiecują-
cych obszarów prewencji samobójstw należą: rozwój lecz-
nictwa w zakresie zdrowia psychicznego, organizacja wła-
ściwej edukacji lekarzy, ograniczanie dostępności do środ-
ków umożliwiających dokonanie samobójstwa, powszech-
na edukacja społeczeństwa, zwiększanie dostępności po-
mocy dla osób w kryzysowych sytuacjach życiowych,
wspieranie osób po próbach samobójczych i przeciwdzia-
łanie zachowaniom samobójczym poprzez media. Nato-
miast wiedzę suicydologów powinno się wykorzystywać
w rozwoju skoordynowanej i wszechstronnej prewencji
samobójstw, jednak adaptując i wykorzystując najlepsze
osiągnięcia (best practices) lokalne.
Autorka sprawozdania była jedyną zarejestrowaną uczes-
tniczką 11. ESSSB z Polski, która zaprezentowała po-
ster zatytułowany: „Związek samouszkodzeń z zaburze-
niami psychicznymi”. Korespondował on tematycznie
z sesją dotyczącą samouszkodzeń (DSH, deliberate self-
-harm) prowadzoną przez Nicolę Madge. Według Haw-
tona DSH jest pierwszoplanowym czynnikiem ryzyka
samobójstw młodzieży w Anglii. Około 40–60% ofiar
samobójstw ma w wywiadzie DSH. Od 1976 roku funk-
cjonuje Oksfordzki System Monitorowania Prób Samo-
bójczych i Samouszkodzeń. Wieloośrodkowe, ankieto-
we badania CASE (CASE study, Child and Adolescent
Self-Harm in Europe) dotyczące rozpowszechnienia DSH

119

Sprawozdanie z 11. Europejskiego Sympozjum o Samobójstwach i Zachowaniach Samobójczych

www.suicydologia.viamedica.pl

wśród dzieci i młodzieży (w 6 krajach Europy i w Austra-
lii) oraz ich uwarunkowań wykazały, że uczniowie z DSH
stanowili 2,7–12,9% badanej populacji (n > 30 000),
zależnie od kraju. W zakresie czynników ryzyka odno-
towano także duże różnice kulturowe, co wiąże się z ko-
niecznością opracowania różnych programów prewen-
cyjnych.
Autorka sprawozdania zastosowała w swoich badaniach
kwestionariusz, wzorując się częściowo na narzędziu
użytym w CASE, co umożliwia porównanie wyników.
We wstępie pracy wskazała na alarmujący wzrost czę-
stości samouszkodzeń bezpośrednich u młodzieży leczo-
nej psychiatrycznie. W ciągu ostatnich 3 lat każdego roku
ten wzrost wynosił około 8% (2004 r.: ~27%, 2005 r.:
~35%, obecnie: ~42%). W praktyce psychiatrycznej
w Polsce nie ma obowiązku monitorowania ani zacho-
wań samobójczych, ani DSH, dlatego dostępne dane
mają charakter jedynie lokalny. Wskaźnik samobójstw
w Polsce wzrósł w ciągu ostatnich 12 lat z 13,9/100 000
w 1991 roku do 15,3/100 000 w 2003 roku, natomiast
udział ofiar samobójstw poniżej 19. roku życia — o 2,1%
(z 4,8% do 6,9%). Może mieć to związek z okresem
transformacji społecznej, który przyczynił się do zwie-
lokrotnienia liczby młodzieży z zaburzeniami depresyj-
nymi (obecnie stwierdzanymi u 30%) oraz z zaburze-
niami zachowania i emocji, w tym agresywnymi i auto-
agresywnymi. O ile udowodniono silny związek zacho-
wań samobójczych z występowaniem zaburzeń psychicz-
nych, to w przypadku DSH brakuje jednoznacznego po-
twierdzenia takiego związku. Wydaje się, że osoby, któ-
re dokonały DSH z intencją samobójczą i bez tej inten-
cji, mogą się różnić pod wieloma względami (np. moty-
wów), dlatego są potrzebne odrębne badania. Badania
własne z 2003 roku wykazały obecność DSH bez inten-
cji samobójczych u 15% uczniów, a z intencją — u 7%.
Istotne było ustalenie, czy występowanie DSH bez in-
tencji samobójczych zależy od wieku (jest specyfiką okre-
su dojrzewania), oraz czy wiąże się z występowaniem
określonych zaburzeń psychicznych. W 1. kwartale 2005

roku przebadano psychiatrycznie i za pomocą specjal-
nie skontruowanego kwestionariusza 2 populacje osób
hospitalizowanych z powodu zaburzeń psychicznych
— w wieku 14–19 lat i powyżej 20. roku życia — oraz
wylosowaną grupę kontrolną młodzieży szkolnej (14–19 lat)
tylko przy użyciu anonimowego kwestionariusza — pod
kątem występowania samouszkodzeń bez intencji samo-
bójczych i zaburzeń psychicznych.
W przeprowadzonych badaniach wykazano, że:
1. Samouszkodzenia u młodzieży leczonej psychiatrycz-

nie występowały 2-krotnie częściej (> 30%) niż
w populacji dorosłych pacjentów psychiatrycznych oraz
w grupie kontrolnej młodzieży szkolnej (ok. 15%).

2. W badanych grupach młodzieży z samouszkodzenia-

mi przeważały dziewczęta, natomiast wśród doro-
słych — mężczyźni.

3. U osób dokonujących samouszkodzeń i leczonych

psychiatrycznie, bez względu na wiek, najczęściej
stwierdzano zaburzenia nastroju i emocji.

4. Samouszkodzenia są obecnie ważnym niespecyficz-

nym objawem psychopatologicznym wśród młodzie-
ży z różnymi zaburzeniami psychicznymi.

Na sesji posterowej zaprezentowano kilkadziesiąt prac.
Wszystkie streszczenia są dostępne we wspomnianym
już miesięczniku Psychiatria Danubina (zamówienia
— dr Miro Jakovljevic: [e-mail]).
Organizatorzy podali, że wszyscy zainteresowani pro-
blemami suicydologicznymi mają możliwość kolejnych
naukowych spotkań w:
— XXIV IASP World Congress, 28 sierpnia – 1 wrześ-

nia 2007 r., Killarney, Irlandia;

— 6. Interplay Meeting, maj 2008 r., Dubrownik, Chor-

wacja;

— 12. ESSSB, grudzień 2008 r., Szkocja.
Zarówno uczestnictwo autorki w konferencji, jak i prze-
prowadzone i prezentowane na sympozjum badania były
finansowane w ramach badań własnych Uniwersytetu
Medycznego w Łodzi nr 502–11–398.