1

Spis treści

Cechy państwa …………………………………………………………………………………………………...... 2

Formy państwa ……………………………………………………………………………………………………. 2
Demokracja i jej geneza ……………………………………………………………………………………….. 3

Formy demokracji ……………………………………………………………………………………………….. 4

Modele ustrojowe państw demokratycznych ………………………………………………………... 5

2

Cechy państwa

Państwo jest organizacją polityczną. Tworzone jest ono przez społeczeństwo składające

się z obywateli. Głównym sensem istnienia tej jednostki terytorialnej jest rządzenie
społeczeństwem. Stąd też państwo uznane jest za organizację przymusową, ponieważ

rząd poprzez normy prawne wszechstronne i skutecznie oddziałuje na obywateli.

Państwo aby stać się organizacją polityczną musi posiadać szereg cech:

a) Suwerenność:



Zewnętrzną – powinno być niezależnie od innych państw



Wewnętrzną – władza państwowa powinna być najwyższą władzą w danym kraju.

b) Powszechność – prawo w państwie powinno obejmować wszystkich obywateli w

równym stopniu.

c) Terytorium – państwo powinno zajmować konkretny obszar lądowy a także

przestrzeń powietrzną nad tym obszarem oraz wody przybrzeżne (wewnętrzne lub
zewnętrzne).

d) Zapewnić bezpieczeństwo obywatelom:



Zewnętrzne – obrona obywateli w przypadku agresji ze strony innego państwa.



Wewnętrzna – obrona obywateli przed przestępczością.

e) Ochrona najsłabszych i najbiedniejszych – zadania te są zrealizowane poprzez

zapewnienie opieki społecznej, a także organizację systemu ubezpieczeń

zdrowotnych i emerytalnych.

f) Ochrona wolnej konkurencji

g) Ograniczanie niekorzystnych skutków różnych procesów ekonomicznych (np. inflacji

lub bezrobocia).

h) Ochrona dziedzictwo narodowego – państwo zobowiązane jest do restaurowania

zabytków oraz tworzenie i wspieranie muzeów, teatrów, filharmonii, biblioteki i
innych miejsc kształtujących nasze wartości narodowe.

i) Posiadanie symboli narodowych takich jak hymn, flaga oraz godło.

Formy państwa

Forma państwa zależy od sposobu rządzenia oraz organizacji życia politycznego i

społecznego. Ponad to jest ona określona przez zapisy konstytucyjne. Stąd też przy
ustalaniu formy państwa uwzględnia się następujące kategorię:

a) Formę rządów – jest to sposób funkcjonowania władzy państwowej oraz relacji

pomiędzy nimi:


Monarchia – funkcję głowy państwa pełni monarcha (król, cesarz, sułtan), który

może sprawować władzę dożywotnio i przekazywać następcą drogą
dziedziczenia. Monarcha pełni władzę samodzielnie lub z organami doradczymi.



Republika – funkcję głowy państwa spełnia prezydent, który wybierany jest w
wolnych wyborach. Władza sprawowana jest przy określonym czas znany

kadencję. Wybory mogą być formę bezpośrednią (prezydent wybierany jest przez
obywateli państw) lub pośrednią (prezydent wybierany jest przez rząd).

b) Reżim polityczny – jest to sposób rządzenia i sprawowania władzy:



Demokracja – (od greckich słów demos – lud i kratos – władza). Ustrój w którym

źródło władzy stanowią obywatele. Wybierają oni w wyborach (pośrednich lub
bezpośrednich) swoich przedstawicieli, którzy w ich imieniu będą sprawować

władzę przez określony czas i pod kontrolą społeczeństwa.

3



Autorytaryzm – władzę sprawuje jednostka lub mniejszość przy poparciu armii.
Władza sprawowana jest z lekceważeniem prawa lub jego pomijaniem.



Totalitaryzm – ustrój polityczny w którym obywatele w pełni podporządkowani

są jednej partii narzucającej społeczeństwu określoną ideologię. Władza poddaje

szczegółowej kontroli całe życie człowieka (światopogląd, życie prywatne, pracę,
majątek, itp.) oraz życie społeczne (jedna ideologia, partia bez kontroli obywateli,

rządowa telewizja i radio, itp.). Z historii znane są dwie formy totalitarne:

komunizm oraz nazizm.

c) Struktura terytorialna państwa:



Państwa unitarne – w granicach takiego państwa występuje jeden porządek

prawny oraz występuje władza centralna (prezydent, premier, parlament).



Państwa federalne – jedno państwo składające się z części (np. stanów), które są

w znacznym stopniu niezależne. Na wybór państwa federalnego jako ustroju

państwowego ma wpływ wielu czynników takich jak np. narodowość, język,
religia czy wspólna historia.

Demokracja i jej geneza

Słowo demokracja pochodzi z języka greckiego i oznacza dosłownie władzę ludu

(demos – lud, kratos – władza).

Demokracja jest formą ustroju politycznego, w której obywatele wybierają swoich
przedstawicieli. Społeczeństwo w ten sposób kształtuje porządek polityczny i społeczny

a także ustalania prawo i je egzekwuje.

Początki ustroju demokratycznego sięgają starożytnej Grecji. Obywatele Aten

zbierali się w centralnym miejscu miasta zwanym agorą (rynek) i dyskutowali nad

sprawami dotyczącymi miasta, podejmowali decyzje i głosowali. Stąd też wzięła się
demokracja bezpośrednia czyli system w którym obywatele biorą bezpośredni udział w

podejmowaniu decyzji.

Podobnie rzecz miała się w republice rzymskiej gdzie źródłem władzy był lud.

Prawdziwa władza leżała jednak w rękach patrycjuszy, którzy stanowili w tamtych
czasach arystokrację. Zasiadali oni w senacie oraz zajmowali najwyższe urzędy w

państwie. Władza nie była zcentralizowana lecz podzielona pomiędzy różne instytucje –

konsulów, senatorów, trybunów i cenzorów. Rzymskim ideałem były rządy prawa.

Prawo było najważniejsze w republice.
W 1215 r. angielski monarcha Jan bez Ziemi wydał Wielką Kartę Swobód.

Znajdowały się w niej zapisy zakazujące m. in. Podnoszenia podatków bez zgody

Wielkiej Rady oraz więzienia i karania konfiskatą majątku ludzi bez wyroku sądowego.

Zostało również w niej potwierdzone prawo oporu poddanych wobec władcy
rządzącego niesprawiedliwe i naruszającego przyznane przywileje.

W XVI wieku w Polsce król uzgadniał najważniejsze decyzje ze szlachtą, która
zbierała się regularnie na sejmach. Po wygaśnięciu dynastii jagiellońskiej wybór króla

odbywał się poprzez wolną elekcję. Prawo głosu w wyborach nowego króla miała cała
szlachta. W okresie tym pojawiły się również Artykuły henrykowskie. Uszczuplały one

władzę królewską, podtrzymywały wszystkie wydane przywileje i prawa oraz

nakazywały królowi zwoływanie sejmu raz na 2 lata. Jeśli nowy król złamał by jedno z

ustaleń zawartych w artykułach henrykowskich szlachta mogła wymówić mu

posłuszeństwo. Demokracja szlachecka charakteryzowała się tym, że na sejmie walnym
decyzje podejmowano za zgodą króla, senatu i izby poselskiej. System ten sprawdzał się

4

do momentu wprowadzenia liberum veto (wolne, nie pozwalam) co często powodowało
zerwanie sejmu bez przyjęcia jakichkolwiek uchwał.

W XVIII wieku w czasie rewolucji francuskiej uchwalono Deklarację Praw

Człowieka i Obywatelską. Zawierała ona:



Gwarancję wolności i równości wobec prawa;



Zachowanie naturalnych praw człowieka – wolność, bezpieczeństwo, opór przeciw
uciskowi.



Zasadę suwerenności narodu – to lud wybierał władzę.

Ponad to uchwalono dwie konstytucje. Pierwsza dawała prawo wyborcze obywatelom

(jednak uzależnione było ono od zamożności). Druga nadała prawo wyborcze wszystkim

mężczyznom bez względu na ich zamożność.
Kiedy w Europie panowała rewolucja francuska na kontynencie amerykańskim

kolonie angielskie zbuntowały się. Rozpoczęła się walka o niepodległość. Zostało

utworzone nowe federacyjne państwo – Stany Zjednoczone. Zadania i uprawnienia
poszczególnych federacji zostały zapisane w konstytucji. Ponadto wprowadzono
trójpodział władzy (ustawodawcza, wykonawczą i sądy). Rok później uchwalono Kartę

Praw, w której zapisano podstawowe prawa obywateli amerykańskich.

W XIX wieku w Ameryce i Europie zaczęły się ruchy na rzecz uzyskania praw

wyborczych przez kobiety. Jeszcze pod koniec XIX wieku prawo to uzyskały kobiety

mieszkające w amerykańskim stanie Wyoming. Na początku XX wieku prawo to
uzyskały kobiety mieszkające w Finlandii. Polska wprowadziła to prawo zaraz po

odzyskaniu niepodległości w 1919 r. Najpóźniej prawo to uzyskały kobiety w Szwajcarii

bo dopiero w 1971 r.

W 1948 r. Organizacja Narodów Zjednoczonych uchwaliło Powszechną Deklarację
Praw Człowieka. Stwierdza ona, że każdy człowiek rodzi się wolny i równy oraz ma

prawo do życia, wolności, pracy i wypoczynku. Państwo, które zaakceptowało ten

dokumenty było zobowiązane do umieszczenia go w prawie państwowym. Deklaracja

ponadto przyczyniła się do uchwalenia szeregu innych praw:



Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych



Międzynarodowego Paktu Praw Ekonomicznych



Europejskiej Karty Praw Człowieka

Wszystkie te wydarzenia pokazały jak kształtowała się i rodziła demokracja przez

wieki oraz wpłynęły na jej obecny wygląd.

Formy demokracji

Podstawową zasadą demokracji jest możliwość wybrania przez naród (obywateli) formy

rządzenia państwem. Realizowane to może być poprzez dwie formy:
a) Demokracja pośrednią (lub inaczej przedstawicielską) – obywatele wybierają

przedstawicieli, którzy w ich imieniu sprawują władzę.

b) Demokracja bezpośrednia – obywatele gromadzą się i wspólnie biorą udział w

rządzeniu. Z tego typu formą demokracji mieliśmy już do czynienia w starożytnych
Atenach. Ta forma demokracji we współczesnym świecie sprawdza się jednak w

małych grupach.

W Polsce stosowaną formą jest demokracja pośrednia ponieważ co 4 lata obywatele

polski przystępują do głosowania. Jednak nie znaczy to, że jest to jedyna forma

demokracji w naszym kraju. Oprócz wybierania przedstawicieli władzy obywatele

5

posiadają takie narzędzia sprawowania władzy jak referendum, plebiscyt czy inicjatywa
ludowa, które są formami demokracji bezpośredniej.

Należy pamiętać, że obie formy demokracji wzajemnie się uzupełniają, dlatego nie

należy rezygnować z jakiejkolwiek formy ale należy obie doskonalić i rozwijać.

Modele ustrojowe państw demokratycznych

Ustrojem politycznym nazywamy organizację oraz wzajemne powiązania pomiędzy

poszczególnymi instytucjami sprawującymi władzę. Rozróżniamy kilka modeli
ustrojowych państw demokratycznych:

a) System prezydencki – system ten charakteryzuje się bardzo wyraźnym podziałem

władzy ustawodawczej (np. kongresu) i władzy wykonawczej (szefa rządu i

prezydenta). Stanowisko prezydenta i szefa rządu jest połączone. Prezydent
wybierany jest w wyborach powszechnych. Nie odpowiada przed parlamentem. Z
tego typu systemem można się spotkać np. w USA czy krajach ameryki południowej.

b) System półprezydencki (mieszany) – jest to system podobny do prezydenckiego,

jednak w tym przypadku prezydent nie pełni funkcji premiera. Taki system obecnie
występuje we Francji.

c) System parlamentarno – gabinetowy – rząd jest organem uzależnionym od poparcia

większości parlamentu. Prezydent nie odgrywa większej roli w rządzeniu państwem.

Pełni raczej funkcje reprezentacyjne państwa i wybierany jest przez parlament.
Obecnie tego typu system występuje m. in. we Włoszech, Hiszpanii oraz na

Węgrzech.

d) System gabinetowo – parlamentarny – jest to system rządów w którym władzę

sprawuje premier wraz z ministrami (gabinet). Szef rządu powoływany jest przez

parlament, a wybór premiera następuje automatycznie poprzez wybór zwycięskiej
partii politycznej. Premier posiada prawo wystąpienia z wnioskiem o rozwiązanie

parlamentu. Prezydent pełni funkcję reprezentacyjną państwa. Ten system obecnie

obowiązuje w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

e) System parlamentowo – komitetowy – w tego typie systemie rządów nie ma podziału

władzy na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Cała władza należy do

parlamentu. To właśnie parlament powołuje pozostałe organy wyznacza im zadania i

sprawuje nad nimi kontrolę. Głową państwa zostaje członek rządu, który posiada

najdłuższy staż. Odpowiada politycznie przed parlamentem oraz nie ma prawa
rozwiązać parlamentu. Obecnie ta forma rządów obowiązuje w Szwajcarii.

f) System kanclerski – w systemie tym funkcję szefa rządu pełni kanclerz. Na jego

wniosek prezydent powołuje rząd. Premier (kanclerz) jest politycznie

odpowiedzialny za swoje działania przed parlamentem. Do zadań kanclerza należy
nie tylko organizowanie polityki zagranicznej i wewnętrznej państwa. Kieruje on

pracami wszystkich ministerstw oraz ma prawo do odwoływania poszczególnych
ministrów ze stanowisk. Obecnie ta forma rządów występuje w Niemczech.