zestaw logopedycznych cwiczen dla dzieci w wieku przedszkolnym

ZESTAW LOGOPEDYCZNYCH ĆWICZEŃ DLA

DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Poniższe opracowanie przeznaczone jest dla dzieci od 3 do 6 roku życia.
Jest to zbiór praktycznych wskazówek dotyczących metodyki postępowania ortofonicznego.
Porady w nim zawarte dotyczą wszystkich dzieci i na pewno przysłużą się tym, u których:

1. nie stwierdza się odchyleń od normy rozwojowej,
2. mowa jest zaburzona z powodu niskiej sprawności artykulatorów, niedokształcenia

percepcji słuchowej czy obniżonej wydolności układu oddechowego,

3. zaistniały czynniki predysponujące np. wady zgryzu, ubytki w uzębieniu, niewielki

niedosłuch,

OPRACOWAŁA

MGR ELśBIETA SKRZYPEK

Usprawnienie narządów mowy

Zasady

1. Korzystajmy zawsze z form zabawowych.
2. Trzymajmy się zasady „minimalnego wysiłku” – ćwiczenia powinny być

wykonywane delikatnie, swobodnymi ruchami, z niewielkim napięciem mięśni
artykulacyjnych.

3. Ćwiczenia wykonujemy krótko ( od 3-5 minut ) ale często.

Gimnastyka artykulacyjna języka

1. Porządki w buzi.

Pewnego dnia baba, która mieszka u każdego w buzi robiła wielkie porządki. Najpierw umyła
delikatnie ściany- przesuńcie język w stronę policzków ( ich wewnętrznej powierzchni ) i
dokładnie umyjcie jedną, a potem drugą ścianę. Potem umyła sufit- język przesuwamy do
podniebienia.
Podłoga też była bardzo brudna, więc umyła ją bardzo dokładnie- opuszczony jak najniżej
język myje dolne dziąsła.
Okna również musiały być umyte. Najpierw umyła ich stronę zewnętrzną, a potem od środka-
język wędruje po stronie zewnętrznej zębów, a potem po ich stronie wewnętrznej. Część
okien była otwarta- szczerby po wypadniętych zębach- więc ich nie umyła.
Następnie myła schody w przedsionku- język przesuwa się w stronę dolnej wargi i wysuwa na
brodę.
Komin też musiał być wyczyszczony – język wysuwa się w kierunku wargi górnej i nosa.
Kiedy spostrzega z okna przechodzącą sąsiadkę, pomachała jej ściereczką- język wędruje z
jednego kącika ust do drugiego ( usta dziecka są szeroko otwarte ).
Na koniec wytrzepała dywany- wyciągnij język, pochyl głowę w dół i nią potrząśnij.
W ten sposób dom został wysprzątany.

2. Języczek wędrowniczek

Nauczyciel opowiada: Języczek wybrał się na spacer po jamie ustnej, by sprawdzić co się w
niej znajduje. Najpierw dotyka górnej i dolnej wargi, kącików ust, potem chowa się, przesuwa
czubkiem po wewnętrznej stronie warg, po zębach ( część zewnętrzna i zewnętrzna ), dotyka
kolejno poszczególnych zębów, jakby chciał je policzyć ( tu można jednocześnie wprowadzić
ć

wiczenie logorytmiczne- dotyka zębów na dźwięk bębenka, klaśnięcia, mocnej części taktu

przy akompaniamencie itp. ), dotyka na zmianę górnych i dolnych dziąseł, przesuwa się po
dolnych dziąsłach aż do wędzidełka pod językiem, unosi się do góry i przesuwa do górnych
zębów, przez górne dziąsła, podniebienie twarde do podniebienia miękkiego i tylnej ściany
gardła. Na koniec wędrówki język wraca do przodu jamy ustnej i oblizuje wargi.

3. Leniuszek

Nauczyciel opowiada historyjkę o chłopcu, który nic nie chciał robić, tylko przez cały czas
ziewał. Dzieci obrazują to, opuszczając powoli dolną szczękę i powoli unosząc ją ku górze-
czynność powtarzają kilkakrotnie. W czasie ćwiczenia język leży nieruchomo na dnie jamy
ustnej, wargi nie wykonują żadnych dodatkowych ruchów.

Chłopczyk rano nie pomagał mamie, nie chciał sam się ubierać, sam jeść, myć zębów, tylko
siedział, nudził się i ziewał. Dzieci obrazują ziewanie tjw. Chłopczyk – leniuszek nie chciał
również bawić się z kolegami w przedszkolu, nie budował z nimi domków z klocków, nie
sprzątał zabawek, tylko ziewał, bo się nudził. Dzieci znów pokazują, jak leniuszek ziewał.
Kiedy dzieci w czasie spaceru zbierały liście, leniuszkowi nie chciało się nachylać, więc szedł
na końcu i ziewał. Dzieci demonstrują to.
Po powrocie ze spaceru przedszkolaki rysowały to, co widziały na wycieczce, a kartka
leniuszka była pusta, nic nie mógł sobie przypomnieć, więc dalej nudził się i ziewał. Dzieci
naśladują ziewanie.
A wieczorem, kiedy szedł spać, był tak zmęczony tym ziewaniem, tym leniuchowaniem, że
też ziewał. Dzieci to obrazują.

4. Chory kotek

Pan kotek był chory i leżał w łóżeczku.
I przyszedł kot doktor.- Jak się masz, koteczku?
-Źle bardzo- i łapkę wyciągnął do niego.
Wziął za puls pan doktor poważnie chorego
I dziwy mu prawi: Zanadto się jadło,
Co gorsza, nie myszki, lecz szynki i sadło.
Ź

le bardzo... gorączka! Źle bardzo koteczku!

Oj, długo ty, długo poleżysz w łóżeczku
I nic jeść nie będziesz, kleiczek i basta.
Broń Boże kiełbaski, słoninki lub ciasta!
A myszki nie można?- zapytał- koteczek-
Lub z ptaszka małego choć parę udeczek?
-Broń Boże! Pijawki i dieta ścisła!
Od tego pomyślność w leczeniu zawisła.
I leżał koteczek; kiełbaski i kiszki
Nietknięte, z daleka pachniały mu myszki.
Patrzcie jak złe łakomstwo! Kotek przebrał miarę,
Musiał więc nieboraczek srogą ponieść karę.
Tak się i z wami, dziateczki, stać może:
Od łakomstwa strzeż was Boże!

Dzieci słuchają bajki autora S. Jachowicza, a w momentach, gdy mowa jest o
Jedzeniu- wymieniane są potrawy, które kotek lubi- oblizują górną i dolną wargę.

5. śywe lusterko

Dwoje dzieci stoi naprzeciw siebie. Jedno wykonuje jakąś minę, a drugie naśladuje.

6. Zbadaj tajemnicę mowy

Zadaniem dzieci jest produkowanie dźwięków mowy i równocześnie zastanawianie się, jaki
narząd mowy jest przy danym dźwięku wykorzystywany. W ćwiczeniu wykorzystujemy
lusterka, aby dzieci mogły widzieć swoje usta.
p-b-m Obserwuj wargi.
p-m Sprawdź, którędy wylatuje powietrze (ustami i nosem ).

s-p sprawdź, w jaki sposób powietrze wydostaje się na zewnątrz ( równomiernie czy w formie
wybuchu ).
p-k Sprawdź, co przeszkadza powietrzu wydostać się na zewnątrz ( wargi, język ).
p-k Sprawdź, w którym miejscu powietrze napotyka przeszkodę ( przód, tył jamy ustnej ).
p-b,t-d,k-g,s-z Głoska dźwięczna czy bezdźwięczna ( przyłóż palce do krtani lub przy uszach
i słuchaj ).
o-i Obserwuj układ ust ( zaokrąglone czy nie ) oraz położenie języka. Czy język może być w
dolnym miejscu buzi, kiedy mówisz te dźwięki?
i-u Jak wyżej. W jaki sposób zmienia się dźwięk, gdy język przesunie się w inne miejsce.
Ć

wiczenia należy wykonywać w kilku etapach, biorąc za każdym razem tylko kilka

dźwięków.

7. Konik, woźnica i źrebaczek

„Jedziemy jak konik”- czubek języka uderza o podniebienie i z klaśnięciem opada na dół.
Jeśli to ćwiczenie wykona się przy naprzemiennie zaokrąglonym ( jak u ) i odwiedzionych
( jak e ) wargach, Dźwięk nabiera głębi. Uzyskuje się charakterystyczny odgłos naśladujący
uderzenie końskich kopyt. Koń idzie wolno, przyśpiesza, biegnie. Porusza się naprzemiennie
raz szybciej, raz wolniej, przy czym:
-parska,
-chrapie,
-śmieje się- iha iha!
Woźnica kieruje koniem:
-popędza Wio!
-skręca: Hetta! Wiśta!
-zatrzymuje prrr...,
-jedzie wolno i ssie cukierek, żuje gumę,
-jest gorąco, popija sok: gul, gul...,
-hamuje piii...,
-woła źrebaczka: Cieś! Cieś!
Ź

rebaczek podbiega, parska: prrr!

8. Kotek

Dzieci powtarzają wierszyk ( mogą też równolegle rysować ):
Oto domek niski,
Stoją przed nim miski,
Kotki mleko piją,
Potem miski myją.
Następnie wykonują poszczególne czynności: wylizują miseczkę np. z budyniem, śmietaną,
miodem; oblizują wargi, które mogą być posmarowane miodem, dżemem lub czekoladą.

9. Naśladujemy

Nauczyciel demonstruje dzieci naśladują:
-balonik- nabieramy powietrze w policzki i powoli wypuszczamy,
-zajączek- wciągamy policzki w głąb jamy ustnej,
-osiołek- wymawiamy na przemian samogłoski: i-u, z przesadnym rozciągnięciem i
zaokrągleniem warg,
-lokomotywa- na przemian wydychamy powietrze raz prawym, raz lewym kącikiem ust,

-piesek-szczerzymy zęby, warcząc, mocno przy tym rozciągamy wargi,
-uparty piesek-dziecko mocno przetrzymuje wargami pasek papieru, który usiłujemy
wyciągnąć mu z ust ( w ćwiczeniu nie uczestniczą zęby ).
-ryba-na przemian nabieramy powietrze pod górną i dolną wargę,
-mały wilczek- wymawiamy coraz szybciej samogłoski: a-u, szeroko otwierając usta przy a i
ś

ciągając je mocno przy u.

Kształcenie motoryki małej

Uwagi

W korze mózgowej ośrodki odpowiedzialne za drobne ruchy ręki ( motoryka mała ) znajdują
się obok ośrodków korowych odpowiedzialnych za wykonywanie ruchów artykulacyjnych.
Stąd bardzo ważne w logoterapii jest usprawnienie motoryki palców i dłoni, gdyż możemy
dodatnio wpłynąć na poprawę precyzji ruchów artykulacjnych języka, warg, podniebienia,
ż

uchwy.

Zabawy

1. Darcie starej gazety, formowanie jej, ugniatanie z niej kulek i np. wrzucanie do kosza,

zawody kto rzuci dalej, kto uformuje więcej kul w ciągu 1 minuty itp.

2. Nawlekanie na nitkę makaronu, guzików, korali.
3. Wydzieranie z papieru palcami większych elementów i układanie z nich obrazka.
4. Ugniatanie masy plastycznej i lepienie z niej dowolnych kształtów.
5. Przebieranie fasoli, grochu, soczewicy.
6. Wypełnianie dużych konturów plasteliną, ozdabianie ich nasionami.
7. Rysowanie kredą na asfalcie, patykiem na piasku.
8. Różnorodne zabawy paluszkowe „Idzie rak”, „Idzie kominiarz po drabinie”.
9. Farbę klejową w różnych kolorach mieszamy z trocinami. Tak przygotowaną masę

dzieci nanoszą na tekturki. Układają z niej kolorowe „kopczyki”, uklepują
płaszczyzny, żłobią palcami i wygniatają dziurki.

10. Dziecko wkłada do miski z wodą kartkę, delikatnie ją wyciska. Rozprostowuje na

podkładce i maluje akwarelami w różnych kolorach, obserwuje rozlewające się plamy.

11. Makaron w różnych kształtach dzieci malują farbkami, po wyschnięciu nalewają na

wstążkę i tworzą naszyjniki, bransoletki, korale itp.

Ćwiczenia oddechowo-fonacyjne

Uwagi

1. Pamiętajmy! Prawidłowe oddychanie to oddychanie torem nosowym.
2. Nie wykonujemy ćwiczeń oddechowych z dziećmi przeziębionymi, zakatarzonymi.
3. Jeżeli stwierdzicie państwo, że dziecko ma upośledzoną funkcję wentylacyjną jamy

nosa przekonajcie rodziców o niezbędności przeprowadzenia specjalistycznych badań
laryngologicznych.

4. Ćwiczenia oddechowe wydłużają fazę wydechową ( mówimy na wydech ), regulują

pracę przepony, pogłębiają oddech i pozwalają nim dowolnie gospodarować.

Ćwiczenia

1. Nasze lalki śpią. Uciszamy koleżanki i kolegów: Ciiiiii...

jesienne liście szeleszczą pod nogami: sz, sz, sz, sz, sz, sz...

szumi wiatr szszszszszszszsz ( raz ciszej, raz głośniej ),

chuchamy na zmarznięte ręce: chuuu, chuuu...

z balona ucieka powietrze: ssssssss...

dmuchamy na gorącą herbatę: fffffffff...

lokomotywa jedzie: cz-cz-cz-cz-cz-cz, sz,sz,sz,sz,sz...; pędzi tuf,tuf, tuf, to-tak
to-tak, to-tak...; zatrzymuje się na stacji: usz, usz, usz...; hamuje: pssssss...

2. Zabawy w dmuchanie

1. Proponujemy dzieciom następujące zabawy:

zabawy z rurką lub słomką i wodą w szklance ( burza w szklance wody ),

słomkę wkładamy do szklanki z wodą i nie dotykając jej powierzchni,
wydmuchujemy w wodzie „dołek”,

rurką zdmuchujemy kawałki papieru z gładkiej powierzchni stolika, potem z
powierzchni chropowatej; rozdmuchujemy kawałki papieru z gładkiej
powierzchni stolika, potem z powierzchni chropowatej; rozdmuchujemy kaszę
ryż, sól,

dmuchamy na waciki, gąbkę, piórka- przy tych ćwiczeniach posługujemy się
raz nosem, raz ustami,

przyciągamy rurką ( na wdechu ) różne lekkie przedmioty np. papierki, watę,
piłeczki ping-pongowe, fasolę,

zawody: kto dmuchnie dalej?; kto mocniej?; kto szybciej?; kto trafi do celu?

Zabawy mogą toczyć się przy stoliku i na podłodze; w pozycji stojącej, leżącej i siedzącej;
nieruchomo jak w ruchu- czołgając się lub skacząc.

dmuchanie na wiatraczki, paski papieru lub kulki z waty umocowane na
nitkach.

3. Świeca

Bawimy się z płomieniem świecy:

dmuchamy leciutko, aby płomień drgał, ale nie zgasł,

dmuchamy tak, aby drgał rytmicznie ( kontrolowany wydech ) i nie gasł,

staramy się zdmuchnąć ogień z dużej odległości,

zdmuchujemy z dużą siłą z bliska,

zdmuchujemy kilka świeczek jednocześnie.

4. Piłeczka ping-pongowa

Piłeczkę kładziemy na środku stolika. Po obu stronach siedzą lub klęczą dzieci, w
takiej pozycji, by usta miały na poziomie powierzchni stolika i:

lekko dmuchamy na piłeczkę, tak by przechodziła „piechotą” przez stolik od
jednego do drugiego dziecka,

dmuchamy na piłeczkę starając się wbić przeciwnikowi „gola”,

staramy się wbić „gola” w bramkę zbudowaną z klocków,

wrzucamy piłeczkę do miski z wodą i dmuchamy do brzegu przeciwnika,

5. Labirynt

Przedmuchiwanie małego kawałka styropianu, chrupek, małych kulek z bibuły lub
podbarwionej farbką kropli wody przez labirynty narysowane na kartce papieru i włożone
do plastikowej, przezroczystej koszulki na dokumenty.

6. Wyścigi

Rysowanie trasy na dużej kartce papieru i przedmuchiwanie papierowych kulek lub
lekkich zabawek.

7. oddech i ruch

Stajemy w lekkim rozkroku, kładąc ręce na biodrach. W czasie wdechu łokcie odchylają się
do tyłu, w czasie wydechu przesuwają się do przodu. Jednocześnie palcami naciskamy
brzuch- czynimy to powoli.
Stajemy w wyprostowanej pozycji. Przy wdechu unosimy ręce bokiem do góry.
Przy wdechu powoli opuszczamy je w dół.
Stoimy wyprostowani. Unosimy ręce wysoko, jak to tylko możliwe, i głęboko wdychamy
powietrze. Następnie zginamy kolana, pochylając się luźno do przodu i głośno
wydmuchujemy powietrze z puc.

Oddychanie brzuszno-przeponowe

W czasie mówienia rozróżnia się dwa sposoby oddychania: piersiowy i brzuszno-
przeponowy.
Z pierwszym mamy do czynienia, gdy mówimy cicho i spokojnie, natomiast drugi odbywa się
spontanicznie w czasie głośnego mówienia i krzyku.
Umiejętność oddychania sposobem brzuszno-przeponowym jest korzystna w przypadku np.
mowy bezdźwięcznej jak i innych wad wymowy i mowy.
Celem poniżej przedstawionych ćwiczeń jest: pogłębienie oddech dziecka, rozruszanie
przepony, wydłużenie fazy wydechowej, zapobieganie arytmii oddechowej, mówieniu na
wdechu.

wiczenia

1. Dziecko leży płasko na twardym podłożu- podłoga zaścielona kocem. Jedną rękę

trzyma na brzuchu, drugą na górnej części klatki piersiowej. W czasie wdechu ręka
leżąca na brzuchu unosi się znacznie wyżej niż druga.

2. Huśtanie ulubionych zabawek

Na brzuchu leżącego dziecka kładziemy książkę ( wielkość zależy od wieku dziecka i
stopnia zaawansowania ćwiczeń ), a na niej ulubioną zabawkę- kotka, pajacyka, misia itp.
W czasie wdechu zabawka unosi się do góry, przy wydechu opada. Zarówno wdech, jak i
wydech muszą być powolne i równomierne, z chwilowym zatrzymaniem powietrza, aby
np. kotek nie spadł z huśtawki.

3. Śmiech

Nauczyciel proponuje dzieciom naśladowanie śmiechu różnych osób.
Jak śmieje się:

mężczyzna ( ho-ho-ho ),

kobieta ( ha-ha-ha ),

staruszka ( he-he-he ),

dziewczynka ( hi-hi-hi ),

chłopiec ( hu-hu-hu ).

Jak śmieje się:
-

wesoło,

smutno,

cicho,

głośno,

tłumiąc śmiech.

Do kolejnych intonacji dołączamy odpowiednią mimikę twarzy.

Ćwiczenia oddechowe związane z mówieniem i śpiewaniem

1. Słoneczko

Dzieci stoją wyprostowane i wykonują głęboki wdech. W czasie wydechu unoszą ręce do
góry, wznoszą się na palce i wypowiadają słowa: Słonko wschodzi coraz wyżej... następnie
znowu wykonują wdech i w fazie wydechowej mówią:... a zachodzi coraz niżej.

2. Orkiestra

Nauczyciel śpiewa piosenkę, dzieci powtarzają. Wdech należy stosować po 3-4 wyrazach.
N. Jestem muzykantem konszabelantem.
Dz. I my muzykanci konszabelanci.
N. Ja umiem grać.
Dz. I my umiemy grać.
N. Na bębnie.
Dz. Na bębnie.
Razem: bum bum bum bum ( wdech ), bum, bum, bum, bum ( wdech ),
bum, bum, bum, bum ( wdech ), bum, bum, bum, bum ( wdech ),
bum, bum, bum, bum ( wdech ), bum, bum, bum, bum ( wdech ),
bum, bum, bum, bum, bęc.
Następnie włączamy inne instrumenty. Za każdym razem należy powtarzać cztery pierwsze
wersety, po czym śpiewać:
N. Na trąbce.
Dz. Na trąbce.
Razem: tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wydech ),
tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wydech ), tratatata bęc.
N. Na pianinie.
Dz. Na pianinie.
Razem: a pianino ino ino ( wdech ), a pianino ino ino ( wdech ), a pianino ino ino ( wdech ), a
pianino bęc.
N. Na flecie.

Dz. Na flecie.
Razem: tirli tirli ( wdech ), tirli tirli ( wdech ), tirli tirli ( wdech ), tirli tirli ( wdech ),
tirli tirli ( wdech ), tirli tirli bęc.
N. Na puzonie.
Dz. Na puzonie.
Razem: puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ),
puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka
( wdech ), puza taka bęc.
N. Na kobzie.
Dz. Na kobzie.
Razem: rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek
( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek
( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek bęc.

Zakończenie zabawy jest połączenie gry wszystkich instrumentów, tzn. dzieci podzielone na
małe grupy ( tyle grup, ile instrumentów naśladuje się w zabawie ). Śpiewają i prezentują grę
poszczególnych instrumentów.

3. Papuga

Niezwykle przydatne do ćwiczeń oddechowych są recytacje wierszy. Doskonały materiał to
krótkie wiersze Jana Brzechwy.

Papużko, papużko.

Powiedz mi coś na uszko.
-

Nic ci nie powiem, boś ty plotkarz.

Powtórzysz każdemu, kogo spotkasz.

Wydech powinien następować w czasie wypowiadania każdego wersu, wdech po każdym
wersie. Niezależnie od tego należy przestrzegać przerw gramatycznych i logicznych, aby
dziecko wypowiadało tekst ze zrozumieniem, by nie męczyło się.

Ćwiczenia fonacyjne ( głosowe )

Uwagi

wiczenia fonacyjne mają na celu wykształcenie u dzieci odpowiedniej wysokości i

umiejętności właściwego stosowania natężenia głosu w czasie mówienia.
W trakcie ćwiczeń należy pamiętać o tym, by nie przeciążać wiązadeł głosowych, które
powinny zwierać się powoli ( podczas krzyku zwierają się szybko i nierównomiernie ),
powodując miękkie nastawienie głosu.
Zaburzenia głosu dotykają najczęściej tych dzieci, które oddychają w sposób nie fizjologiczny
( przez usta ) i wadliwie rozpoczynają fonację, gdyż ustawienie głosu jest nieprawidłowe.
Za fizjologiczne uważa się nastawienie miękkie, w przeciwieństwie do dwóch pozostałych:
twardego i przydechowego.
Aby uchronić dziecko od wadliwego rozpoczynania fonacji, musimy znieść wszelkie napięcia
w obrębie mięśni krtani i gardła.

Ćwiczenia

1. Wiosna i misie.

Dzieci-misie siedzą skulone na podłodze i mocno śpią. Dziecko-wiosna podchodzi do
każdego i dotyka pałeczką do jego ramienia. Wówczas misie budzą się ze snu, przeciągają się
i cicho mruczą ( przedłużona wymowa głoski mmmmm ), przesuwając jednocześnie palcami
po wargach i skrzydełkach nosa, wyczuwając ich drgania.
Po chwili wiosna odchodzi, misie znów zapadają w głęboki sen.
Ć

wiczenie należy powtórzyć kilkakrotnie.

2. Śpij laleczko

Dzieci kołyszą lalki śpiewając im: aaaa. Nauczyciel mówi, że lalka nie chce spać. Wówczas
dzieci naśladują płacz lalki: uuu. Nauczyciel podpowiada, że nadal trzeba usypiać lalki, co
dzieci wyrażają głosem aaa. Nauczyciel stwierdza, że lalki nadal płaczą, uuu zawodzą dzieci.
Nauczyciel zapowiada, że przyszedł pajacyk, który dziwi się, że lalki płaczą, dzieci obrazują
to zdziwienie ooo. Lalki na chwilę milkną, po czym znów płaczą: uuu, dzieci je kołyszą aaa.
Nauczyciel mówi, że płacz usłyszał koziołek, który przyszedł zaśpiewać lalkom kołysankę:
eee, ale lale nadal płaczą: uuu, zaś dzieci śpiewają im: aaa. W odwiedziny do lalek przyszła
myszka, która stara się je uciszyć: iii. Lalki nadal płaczą uuu, dzieci śpiewają kołysankę: aaa.
Kolejny gość to małpka, która martwi się, dlaczego lale płaczą: yyy. Lalki płaczą jeszcze
chwilę: uuu, dzieci je kołyszą: aaa i w końcu lalki śpią.
Powyższą zabawę można przeprowadzać z podziałem na role- grupki reprezentują lale,
dzieci, pajacyki, koziołki, myszki i małpki. Naśladując ich głosy wymawiają
poszczególne samogłoski.

3. Głoska A na wycieczce

Nauczyciel opowiada: głoska A wybrała się na wycieczkę. Początkowo jechała autobusem po
gładkim asfalcie. Dzieci wypowiadają płynnie i długo samogłoskę aaaaaaa. Podróżniczka
wysiadła z autokaru i maszeruje- rytmiczna wymowa a-a-a-a-a-a-a-a-a-a. Dociera do brzegu
rzeki, gdzie czeka na nią łódka, płynnie po wodzie: aaaaaaaaaaaaaa. Łódka przybija do brzegu
głoska A przesiada się na konika i jedzie- najpierw powoli: a-a-a-a-a-a-a-a ( rytm marszu,
długie przerwy ), potem konik biegnie szybko: a a a a a a a a a a a a a a a. Dojeżdża do
wysokiej góry, wsiada do samolotu, który leci nadal szczytami: aaaaaaaaaaa. Samolot ląduje,
głoska wsiada do samochodu, który wiezie ją do domu.
Podczas innych wariantów tego ćwiczenia podróżują kolejne samogłoski. Z czasem
można łączyć wymowę dwóch samogłosek, np. Przyjaciółki głoski A i E na wycieczce.

4. Echo

Dzieci wołają poszczególne głoski, a jednocześnie powtarzają je ciszej, tak jak to robi echo,
np. a- ( głośno ) –a ( cicho ), e- ( głośno ) e- ( cicho ). Następnie wprowadza się inne
samogłoski: oo, uu, ii, yy,- w wariantach głośno-cicho.

5. Ziewanie

Dzieci wykonują wdech naśladujący ziewanie, a więc z ustami szeroko otwartymi. Wydech
powinien być połączony z wymawianiem samogłoski- głośno i szeptem; brzmienie
samogłoski winno być wydłużone.

6. Zwierzęta

Naśladowanie głosów zwierząt, połączone z przeciąganiem dźwięku na jednym wydechu np.
muuuu, meeee...

Ćwiczenia percepcyjno-słuchowe

Uwagi

Na etapie kształtowania się rozwoju mowy u dziecka w wieku przedszkolnym wskazany jest
trening słuchu mownego, zwłaszcza jego części fonematycznej. Dotyczy to przede wszystkim
dzieci z mową zaburzoną na skutek opóźnienia się słuchowych funkcji mowy, zaliczanych do
sprawności percepcyjnych ( odbiorczych ).
Ć

wiczenia na materiale głoskowym rozpoczynamy od spółgłosek najłatwiejszych

realizacyjnie, tzw. tych, które pojawiają się w mowie dziecka najwcześniej.
Dla ułatwienia wyboru poniżej prezentuję klasyfikację autorstwa T. Bartkowskiej.

1. Głoski łatwe:

a) dwuwargowe: p,b,m;
b) wargowo-zębowe: f,w;
c) przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n;
d) głoska płynna: l;
e) głoska: ł;
f) głoski ciszące: ś, ź, ć, dź;
g) głoska: ch.

2. głoski nieco trudne: k, g.

3. Głoski trudne:

a) niższy stopień trudności: s, z, c, dz;
b) średni stopień trudności: r;
c) najwyższy stopień trudności: sz, ż, cz, dż.

Ćwiczenia

1. Co słyszę?

Dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i wsłuchują się w ciszę; żadne dźwięki nie są
wytwarzane celowo. Po pewnym czasie określają, co usłyszały: stukot butów, skrzypienie
drzwi, szczekanie psa, oddechy kolegów itp.

2. Czyj to głos?

Dzieci siedzą w kręgu, odwrócone do siebie plecami. Nauczyciel podchodzi do któregoś z
nich i dotykiem daje znak, aby coś powiedziało ( np. fragmenty znanych wierszyków ).
Zadaniem pozostałych jest odgadnięcie czyj to głos.

3. Co to za dźwięk?

Nauczyciel stuka, np. łyżeczką w szklankę, filiżankę, gliniany dzbanek, biurko, książkę,
ś

cianę, szybę, plastikowe wiaderko itp. Dziecko, które poda najwięcej prawidłowych

odpowiedzi wygrywa nagrodę.

4. Co to za zwierzę?

Rozpoznawanie głosów zwierząt zarejestrowanych na taśmie.

5. Dziwne dźwięki

Dzieci przynoszą z domu na zajęcia przedmioty wydające dziwne, niespotykane dźwięki i
prezentują je grupie, a następnie próbują wyróżnić ich odgłos spośród innych.

6. Zgadnij- co to?

Kolejne dzieci wydają różne dźwięki- naśladując zarówno przedmioty, jak i zwierzęta,
zjawiska itp. Pozostali członkowie grupy odgadują- co dziecko naśladuje.

7. Za zasłoną

Dzieci odgadują odgłosy docierające zza zasłony, albo z sąsiedniego pokoju. Może to być
odgłos: przelewania wody, darcia papieru, telefonu, przesuwania krzesła, upadku piłki, brzęku
kluczy itp.

8. Pan pytalski

Nauczyciel opowiada: był sobie pan Pytalski, który przyjaźnił się z 6 głoskami: a, o, e, u, y, i.
Pewnego razu spotkał głoskę a, która zaprosiła go na herbatę. Pan Pytalski bardzo się ucieszył
i obiecał, że przyjdzie. Ale kiedy nadszedł odpowiedni dzień, pan Pytalski był w niemałym
kłopocie, bo zapomniał, która głoska go zaprosiła. Wymienił wszystkie imiona, ale nie mógł
sobie przypomnieć. Przyszedł do dzieci i prosił, by mu pomogły. Pan wymienił ich imiona, a
dzieci klaskały, gdy wymawiał imię głoski, do której miał udać się z wizytą. Nauczyciel
proponuje dzieciom, by pomogły panu Pytalskiemu. Wymawia imiona głosek, a dzieci
klaszczą, gdy usłyszą imię tej głoski, do której miał się udać z wizytą.

Poniższe ćwiczenia to propozycja na wiele tygodni.

a) nauczyciel pyta: Jak brzmi dźwięk, który słyszysz, gdy wymawiam twoje

imię? Zaczyna od siebie, a później każde dziecko po kolei przysłuchuje się
pierwszemu dźwiękowi swojego imienia.

b) Teraz będziecie słuchać różnych wyrazów mówić, jaki dźwięk słyszycie na

początku. Zaczynamy od słów rozpoczynających się samogłoską. Po kilku
dniach wprowadzamy spółgłoski. Po kilku następnych ( w zależności od
możliwości grupy ) dzieci wysłuchują ostatniego dźwięku. Posługujemy się tą
samą listą wyrazów, którą stosowaliśmy na początku.

c) Dzisiaj będziemy śledzić, ale nie wzrokiem, a słuchem. Jak to będzie

wyglądało? Otóż będziemy słuchać, czy gdzieś usłyszymy dźwięk „o”. Każde
z was otrzyma ode mnie wyraz, po czym będzie wspólnie słuchać, czy jest w
nim dźwięk „o”.

d) Przez kolejne dni szukamy różnych głosek- unikając spółgłosek „cichy” tj. p, t,

k, b, d, g, ch.

9. Bajka o zwierzątkach

Nauczyciel opowiada bajkę:
W pewnym olbrzymim lesie mieszkało dużo zwierząt. ( tu należy opowiedzieć jakie zwierzęta
mieszkają w lesie, jaki jest ich tryb życia. ) Na skraju lasu znajduje się olbrzymi, stary zamek,
a w tym zamku mieszka mądra sowa o imieniu Urbana. W zamku jest bardzo dużo różnych
zabawnych i fascynujących rzeczy do odkrycia i wszystkie dzieci leśnych zwierząt chcą wejść
na ten zamek i odkryć te wspaniałości. Kiedy przybywają na zamek, dostają też najlepszy sok
malinowy do wypicia. Na zamek można się dostać jedynie przez wietrzny most. Aby na niego
wejść, trzeba odpowiedzieć na pytanie sowy. Każde zwierzątko otrzymuje następujące
pytanie: Powiedz pierwszy dźwięk swojego imienia. Dla wielu zwierząt jest to bardzo trudne
zadanie i dlatego wy też będziecie im pomagać, aby mogły dostać się do zamku.
Każde dziecko pomaga jakiemuś zwierzakowi. Wybierając wyraz dopasujemy go do
możliwości dziecka np.: wąż, sarna, wilk, koza.