ZESTAW LOGOPEDYCZNYCH ĆWICZEŃ DLA DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

ZESTAW LOGOPEDYCZNYCH ĆWICZEŃ DLA

DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

PoniŜsze opracowanie przeznaczone jest dla dzieci od 3 do 6 roku Ŝycia.
Jest to zbiór praktycznych wskazówek dotyczących metodyki postępowania ortofonicznego.
Porady w nim zawarte dotyczą wszystkich dzieci i na pewno przysłuŜą się tym, u których:

1. nie stwierdza się odchyleń od normy rozwojowej,
2. mowa jest zaburzona z powodu niskiej sprawności artykulatorów, niedokształcenia

percepcji słuchowej czy obniŜonej wydolności układu oddechowego,

3. zaistniały czynniki predysponujące np. wady zgryzu, ubytki w uzębieniu, niewielki

niedosłuch,

OPRACOWAŁA

MGR ELśBIETA SKRZYPEK

Usprawnienie narządów mowy

Zasady

1. Korzystajmy zawsze z form zabawowych.
2. Trzymajmy się zasady „minimalnego wysiłku” – ćwiczenia powinny być

wykonywane delikatnie, swobodnymi ruchami, z niewielkim napięciem mięśni
artykulacyjnych.

3. Ćwiczenia wykonujemy krótko ( od 3-5 minut ) ale często.

Gimnastyka artykulacyjna języka

1. Porządki w buzi.

Pewnego dnia baba, która mieszka u kaŜdego w buzi robiła wielkie porządki. Najpierw umyła
delikatnie ściany- przesuńcie język w stronę policzków ( ich wewnętrznej powierzchni ) i
dokładnie umyjcie jedną, a potem drugą ścianę. Potem umyła sufit- język przesuwamy do
podniebienia.
Podłoga teŜ była bardzo brudna, więc umyła ją bardzo dokładnie- opuszczony jak najniŜej
język myje dolne dziąsła.
Okna równieŜ musiały być umyte. Najpierw umyła ich stronę zewnętrzną, a potem od środka-
język wędruje po stronie zewnętrznej zębów, a potem po ich stronie wewnętrznej. Część
okien była otwarta- szczerby po wypadniętych zębach- więc ich nie umyła.
Następnie myła schody w przedsionku- język przesuwa się w stronę dolnej wargi i wysuwa na
brodę.
Komin teŜ musiał być wyczyszczony – język wysuwa się w kierunku wargi górnej i nosa.
Kiedy spostrzega z okna przechodzącą sąsiadkę, pomachała jej ściereczką- język wędruje z
jednego kącika ust do drugiego ( usta dziecka są szeroko otwarte ).
Na koniec wytrzepała dywany- wyciągnij język, pochyl głowę w dół i nią potrząśnij.
W ten sposób dom został wysprzątany.

2. Języczek wędrowniczek

Nauczyciel opowiada: Języczek wybrał się na spacer po jamie ustnej, by sprawdzić co się w
niej znajduje. Najpierw dotyka górnej i dolnej wargi, kącików ust, potem chowa się, przesuwa
czubkiem po wewnętrznej stronie warg, po zębach ( część zewnętrzna i zewnętrzna ), dotyka
kolejno poszczególnych zębów, jakby chciał je policzyć ( tu moŜna jednocześnie wprowadzić
ć

wiczenie logorytmiczne- dotyka zębów na dźwięk bębenka, klaśnięcia, mocnej części taktu

przy akompaniamencie itp. ), dotyka na zmianę górnych i dolnych dziąseł, przesuwa się po
dolnych dziąsłach aŜ do wędzidełka pod językiem, unosi się do góry i przesuwa do górnych
zębów, przez górne dziąsła, podniebienie twarde do podniebienia miękkiego i tylnej ściany
gardła. Na koniec wędrówki język wraca do przodu jamy ustnej i oblizuje wargi.

3. Leniuszek

Nauczyciel opowiada historyjkę o chłopcu, który nic nie chciał robić, tylko przez cały czas
ziewał. Dzieci obrazują to, opuszczając powoli dolną szczękę i powoli unosząc ją ku górze-
czynność powtarzają kilkakrotnie. W czasie ćwiczenia język leŜy nieruchomo na dnie jamy
ustnej, wargi nie wykonują Ŝadnych dodatkowych ruchów.

Chłopczyk rano nie pomagał mamie, nie chciał sam się ubierać, sam jeść, myć zębów, tylko
siedział, nudził się i ziewał. Dzieci obrazują ziewanie tjw. Chłopczyk – leniuszek nie chciał
równieŜ bawić się z kolegami w przedszkolu, nie budował z nimi domków z klocków, nie
sprzątał zabawek, tylko ziewał, bo się nudził. Dzieci znów pokazują, jak leniuszek ziewał.
Kiedy dzieci w czasie spaceru zbierały liście, leniuszkowi nie chciało się nachylać, więc szedł
na końcu i ziewał. Dzieci demonstrują to.
Po powrocie ze spaceru przedszkolaki rysowały to, co widziały na wycieczce, a kartka
leniuszka była pusta, nic nie mógł sobie przypomnieć, więc dalej nudził się i ziewał. Dzieci
naśladują ziewanie.
A wieczorem, kiedy szedł spać, był tak zmęczony tym ziewaniem, tym leniuchowaniem, Ŝe
teŜ ziewał. Dzieci to obrazują.

4. Chory kotek

Pan kotek był chory i leŜał w łóŜeczku.
I przyszedł kot doktor.- Jak się masz, koteczku?
-Źle bardzo- i łapkę wyciągnął do niego.
Wziął za puls pan doktor powaŜnie chorego
I dziwy mu prawi: Zanadto się jadło,
Co gorsza, nie myszki, lecz szynki i sadło.
Ź

le bardzo... gorączka! Źle bardzo koteczku!

Oj, długo ty, długo poleŜysz w łóŜeczku
I nic jeść nie będziesz, kleiczek i basta.
Broń BoŜe kiełbaski, słoninki lub ciasta!
A myszki nie moŜna?- zapytał- koteczek-
Lub z ptaszka małego choć parę udeczek?
-Broń BoŜe! Pijawki i dieta ścisła!
Od tego pomyślność w leczeniu zawisła.
I leŜał koteczek; kiełbaski i kiszki
Nietknięte, z daleka pachniały mu myszki.
Patrzcie jak złe łakomstwo! Kotek przebrał miarę,
Musiał więc nieboraczek srogą ponieść karę.
Tak się i z wami, dziateczki, stać moŜe:
Od łakomstwa strzeŜ was BoŜe!

Dzieci słuchają bajki autora S. Jachowicza, a w momentach, gdy mowa jest o
Jedzeniu- wymieniane są potrawy, które kotek lubi- oblizują górną i dolną wargę.

5. śywe lusterko

Dwoje dzieci stoi naprzeciw siebie. Jedno wykonuje jakąś minę, a drugie naśladuje.

6. Zbadaj tajemnicę mowy

Zadaniem dzieci jest produkowanie dźwięków mowy i równocześnie zastanawianie się, jaki
narząd mowy jest przy danym dźwięku wykorzystywany. W ćwiczeniu wykorzystujemy
lusterka, aby dzieci mogły widzieć swoje usta.
p-b-m Obserwuj wargi.
p-m Sprawdź, którędy wylatuje powietrze (ustami i nosem ).

s-p sprawdź, w jaki sposób powietrze wydostaje się na zewnątrz ( równomiernie czy w formie
wybuchu ).
p-k Sprawdź, co przeszkadza powietrzu wydostać się na zewnątrz ( wargi, język ).
p-k Sprawdź, w którym miejscu powietrze napotyka przeszkodę ( przód, tył jamy ustnej ).
p-b,t-d,k-g,s-z Głoska dźwięczna czy bezdźwięczna ( przyłóŜ palce do krtani lub przy uszach
i słuchaj ).
o-i Obserwuj układ ust ( zaokrąglone czy nie ) oraz połoŜenie języka. Czy język moŜe być w
dolnym miejscu buzi, kiedy mówisz te dźwięki?
i-u Jak wyŜej. W jaki sposób zmienia się dźwięk, gdy język przesunie się w inne miejsce.
Ć

wiczenia naleŜy wykonywać w kilku etapach, biorąc za kaŜdym razem tylko kilka

dźwięków.

7. Konik, woźnica i źrebaczek

„Jedziemy jak konik”- czubek języka uderza o podniebienie i z klaśnięciem opada na dół.
Jeśli to ćwiczenie wykona się przy naprzemiennie zaokrąglonym ( jak u ) i odwiedzionych
( jak e ) wargach, Dźwięk nabiera głębi. Uzyskuje się charakterystyczny odgłos naśladujący
uderzenie końskich kopyt. Koń idzie wolno, przyśpiesza, biegnie. Porusza się naprzemiennie
raz szybciej, raz wolniej, przy czym:
-parska,
-chrapie,
-śmieje się- iha iha!
Woźnica kieruje koniem:
-popędza Wio!
-skręca: Hetta! Wiśta!
-zatrzymuje prrr...,
-jedzie wolno i ssie cukierek, Ŝuje gumę,
-jest gorąco, popija sok: gul, gul...,
-hamuje piii...,
-woła źrebaczka: Cieś! Cieś!
Ź

rebaczek podbiega, parska: prrr!

8. Kotek

Dzieci powtarzają wierszyk ( mogą teŜ równolegle rysować ):
Oto domek niski,
Stoją przed nim miski,
Kotki mleko piją,
Potem miski myją.
Następnie wykonują poszczególne czynności: wylizują miseczkę np. z budyniem, śmietaną,
miodem; oblizują wargi, które mogą być posmarowane miodem, dŜemem lub czekoladą.

9. Naśladujemy

Nauczyciel demonstruje dzieci naśladują:
-balonik- nabieramy powietrze w policzki i powoli wypuszczamy,
-zajączek- wciągamy policzki w głąb jamy ustnej,
-osiołek- wymawiamy na przemian samogłoski: i-u, z przesadnym rozciągnięciem i
zaokrągleniem warg,
-lokomotywa- na przemian wydychamy powietrze raz prawym, raz lewym kącikiem ust,

-piesek-szczerzymy zęby, warcząc, mocno przy tym rozciągamy wargi,
-uparty piesek-dziecko mocno przetrzymuje wargami pasek papieru, który usiłujemy
wyciągnąć mu z ust ( w ćwiczeniu nie uczestniczą zęby ).
-ryba-na przemian nabieramy powietrze pod górną i dolną wargę,
-mały wilczek- wymawiamy coraz szybciej samogłoski: a-u, szeroko otwierając usta przy a i
ś

ciągając je mocno przy u.

Kształcenie motoryki małej

Uwagi

W korze mózgowej ośrodki odpowiedzialne za drobne ruchy ręki ( motoryka mała ) znajdują
się obok ośrodków korowych odpowiedzialnych za wykonywanie ruchów artykulacyjnych.
Stąd bardzo waŜne w logoterapii jest usprawnienie motoryki palców i dłoni, gdyŜ moŜemy
dodatnio wpłynąć na poprawę precyzji ruchów artykulacjnych języka, warg, podniebienia,
Ŝ

uchwy.

Zabawy

1. Darcie starej gazety, formowanie jej, ugniatanie z niej kulek i np. wrzucanie do kosza,

zawody kto rzuci dalej, kto uformuje więcej kul w ciągu 1 minuty itp.

2. Nawlekanie na nitkę makaronu, guzików, korali.
3. Wydzieranie z papieru palcami większych elementów i układanie z nich obrazka.
4. Ugniatanie masy plastycznej i lepienie z niej dowolnych kształtów.
5. Przebieranie fasoli, grochu, soczewicy.
6. Wypełnianie duŜych konturów plasteliną, ozdabianie ich nasionami.
7. Rysowanie kredą na asfalcie, patykiem na piasku.
8. RóŜnorodne zabawy paluszkowe „Idzie rak”, „Idzie kominiarz po drabinie”.
9. Farbę klejową w róŜnych kolorach mieszamy z trocinami. Tak przygotowaną masę

dzieci nanoszą na tekturki. Układają z niej kolorowe „kopczyki”, uklepują
płaszczyzny, Ŝłobią palcami i wygniatają dziurki.

10. Dziecko wkłada do miski z wodą kartkę, delikatnie ją wyciska. Rozprostowuje na

podkładce i maluje akwarelami w róŜnych kolorach, obserwuje rozlewające się plamy.

11. Makaron w róŜnych kształtach dzieci malują farbkami, po wyschnięciu nalewają na

wstąŜkę i tworzą naszyjniki, bransoletki, korale itp.

Ćwiczenia oddechowo-fonacyjne

Uwagi

1. Pamiętajmy! Prawidłowe oddychanie to oddychanie torem nosowym.
2. Nie wykonujemy ćwiczeń oddechowych z dziećmi przeziębionymi, zakatarzonymi.
3. JeŜeli stwierdzicie państwo, Ŝe dziecko ma upośledzoną funkcję wentylacyjną jamy

nosa przekonajcie rodziców o niezbędności przeprowadzenia specjalistycznych badań
laryngologicznych.

4. Ćwiczenia oddechowe wydłuŜają fazę wydechową ( mówimy na wydech ), regulują

pracę przepony, pogłębiają oddech i pozwalają nim dowolnie gospodarować.

Ćwiczenia

1. Nasze lalki śpią. Uciszamy koleŜanki i kolegów: Ciiiiii...

jesienne liście szeleszczą pod nogami: sz, sz, sz, sz, sz, sz...

szumi wiatr szszszszszszszsz ( raz ciszej, raz głośniej ),

chuchamy na zmarznięte ręce: chuuu, chuuu...

z balona ucieka powietrze: ssssssss...

dmuchamy na gorącą herbatę: fffffffff...

lokomotywa jedzie: cz-cz-cz-cz-cz-cz, sz,sz,sz,sz,sz...; pędzi tuf,tuf, tuf, to-tak
to-tak, to-tak...; zatrzymuje się na stacji: usz, usz, usz...; hamuje: pssssss...

2. Zabawy w dmuchanie

1. Proponujemy dzieciom następujące zabawy:

zabawy z rurką lub słomką i wodą w szklance ( burza w szklance wody ),

słomkę wkładamy do szklanki z wodą i nie dotykając jej powierzchni,
wydmuchujemy w wodzie „dołek”,

rurką zdmuchujemy kawałki papieru z gładkiej powierzchni stolika, potem z
powierzchni chropowatej; rozdmuchujemy kawałki papieru z gładkiej
powierzchni stolika, potem z powierzchni chropowatej; rozdmuchujemy kaszę
ryŜ, sól,

dmuchamy na waciki, gąbkę, piórka- przy tych ćwiczeniach posługujemy się
raz nosem, raz ustami,

przyciągamy rurką ( na wdechu ) róŜne lekkie przedmioty np. papierki, watę,
piłeczki ping-pongowe, fasolę,

zawody: kto dmuchnie dalej?; kto mocniej?; kto szybciej?; kto trafi do celu?

Zabawy mogą toczyć się przy stoliku i na podłodze; w pozycji stojącej, leŜącej i siedzącej;
nieruchomo jak w ruchu- czołgając się lub skacząc.

dmuchanie na wiatraczki, paski papieru lub kulki z waty umocowane na
nitkach.

3. Świeca

Bawimy się z płomieniem świecy:

dmuchamy leciutko, aby płomień drgał, ale nie zgasł,

dmuchamy tak, aby drgał rytmicznie ( kontrolowany wydech ) i nie gasł,

staramy się zdmuchnąć ogień z duŜej odległości,

zdmuchujemy z duŜą siłą z bliska,

zdmuchujemy kilka świeczek jednocześnie.

4. Piłeczka ping-pongowa

Piłeczkę kładziemy na środku stolika. Po obu stronach siedzą lub klęczą dzieci, w
takiej pozycji, by usta miały na poziomie powierzchni stolika i:

lekko dmuchamy na piłeczkę, tak by przechodziła „piechotą” przez stolik od
jednego do drugiego dziecka,

dmuchamy na piłeczkę starając się wbić przeciwnikowi „gola”,

staramy się wbić „gola” w bramkę zbudowaną z klocków,

wrzucamy piłeczkę do miski z wodą i dmuchamy do brzegu przeciwnika,

5. Labirynt

Przedmuchiwanie małego kawałka styropianu, chrupek, małych kulek z bibuły lub
podbarwionej farbką kropli wody przez labirynty narysowane na kartce papieru i włoŜone
do plastikowej, przezroczystej koszulki na dokumenty.

6. Wyścigi

Rysowanie trasy na duŜej kartce papieru i przedmuchiwanie papierowych kulek lub
lekkich zabawek.

7. oddech i ruch

Stajemy w lekkim rozkroku, kładąc ręce na biodrach. W czasie wdechu łokcie odchylają się
do tyłu, w czasie wydechu przesuwają się do przodu. Jednocześnie palcami naciskamy
brzuch- czynimy to powoli.
Stajemy w wyprostowanej pozycji. Przy wdechu unosimy ręce bokiem do góry.
Przy wdechu powoli opuszczamy je w dół.
Stoimy wyprostowani. Unosimy ręce wysoko, jak to tylko moŜliwe, i głęboko wdychamy
powietrze. Następnie zginamy kolana, pochylając się luźno do przodu i głośno
wydmuchujemy powietrze z puc.

Oddychanie brzuszno-przeponowe

W czasie mówienia rozróŜnia się dwa sposoby oddychania: piersiowy i brzuszno-
przeponowy.
Z pierwszym mamy do czynienia, gdy mówimy cicho i spokojnie, natomiast drugi odbywa się
spontanicznie w czasie głośnego mówienia i krzyku.
Umiejętność oddychania sposobem brzuszno-przeponowym jest korzystna w przypadku np.
mowy bezdźwięcznej jak i innych wad wymowy i mowy.
Celem poniŜej przedstawionych ćwiczeń jest: pogłębienie oddech dziecka, rozruszanie
przepony, wydłuŜenie fazy wydechowej, zapobieganie arytmii oddechowej, mówieniu na
wdechu.

wiczenia

1. Dziecko leŜy płasko na twardym podłoŜu- podłoga zaścielona kocem. Jedną rękę

trzyma na brzuchu, drugą na górnej części klatki piersiowej. W czasie wdechu ręka
leŜąca na brzuchu unosi się znacznie wyŜej niŜ druga.

2. Huśtanie ulubionych zabawek

Na brzuchu leŜącego dziecka kładziemy ksiąŜkę ( wielkość zaleŜy od wieku dziecka i
stopnia zaawansowania ćwiczeń ), a na niej ulubioną zabawkę- kotka, pajacyka, misia itp.
W czasie wdechu zabawka unosi się do góry, przy wydechu opada. Zarówno wdech, jak i
wydech muszą być powolne i równomierne, z chwilowym zatrzymaniem powietrza, aby
np. kotek nie spadł z huśtawki.

3. Śmiech

Nauczyciel proponuje dzieciom naśladowanie śmiechu róŜnych osób.
Jak śmieje się:

męŜczyzna ( ho-ho-ho ),

kobieta ( ha-ha-ha ),

staruszka ( he-he-he ),

dziewczynka ( hi-hi-hi ),

chłopiec ( hu-hu-hu ).

Jak śmieje się:
-

wesoło,

smutno,

cicho,

głośno,

tłumiąc śmiech.

Do kolejnych intonacji dołączamy odpowiednią mimikę twarzy.

Ćwiczenia oddechowe związane z mówieniem i śpiewaniem

1. Słoneczko

Dzieci stoją wyprostowane i wykonują głęboki wdech. W czasie wydechu unoszą ręce do
góry, wznoszą się na palce i wypowiadają słowa: Słonko wschodzi coraz wyŜej... następnie
znowu wykonują wdech i w fazie wydechowej mówią:... a zachodzi coraz niŜej.

2. Orkiestra

Nauczyciel śpiewa piosenkę, dzieci powtarzają. Wdech naleŜy stosować po 3-4 wyrazach.
N. Jestem muzykantem konszabelantem.
Dz. I my muzykanci konszabelanci.
N. Ja umiem grać.
Dz. I my umiemy grać.
N. Na bębnie.
Dz. Na bębnie.
Razem: bum bum bum bum ( wdech ), bum, bum, bum, bum ( wdech ),
bum, bum, bum, bum ( wdech ), bum, bum, bum, bum ( wdech ),
bum, bum, bum, bum ( wdech ), bum, bum, bum, bum ( wdech ),
bum, bum, bum, bum, bęc.
Następnie włączamy inne instrumenty. Za kaŜdym razem naleŜy powtarzać cztery pierwsze
wersety, po czym śpiewać:
N. Na trąbce.
Dz. Na trąbce.
Razem: tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wydech ),
tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wdech ), tratatata ( wydech ), tratatata bęc.
N. Na pianinie.
Dz. Na pianinie.
Razem: a pianino ino ino ( wdech ), a pianino ino ino ( wdech ), a pianino ino ino ( wdech ), a
pianino bęc.
N. Na flecie.

Dz. Na flecie.
Razem: tirli tirli ( wdech ), tirli tirli ( wdech ), tirli tirli ( wdech ), tirli tirli ( wdech ),
tirli tirli ( wdech ), tirli tirli bęc.
N. Na puzonie.
Dz. Na puzonie.
Razem: puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ),
puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka ( wdech ), puza taka
( wdech ), puza taka bęc.
N. Na kobzie.
Dz. Na kobzie.
Razem: rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek
( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek
( wdech ), rany Julek ( wdech ), rany Julek bęc.

Zakończenie zabawy jest połączenie gry wszystkich instrumentów, tzn. dzieci podzielone na
małe grupy ( tyle grup, ile instrumentów naśladuje się w zabawie ). Śpiewają i prezentują grę
poszczególnych instrumentów.

3. Papuga

Niezwykle przydatne do ćwiczeń oddechowych są recytacje wierszy. Doskonały materiał to
krótkie wiersze Jana Brzechwy.

PapuŜko, papuŜko.

Powiedz mi coś na uszko.
-

Nic ci nie powiem, boś ty plotkarz.

Powtórzysz kaŜdemu, kogo spotkasz.

Wydech powinien następować w czasie wypowiadania kaŜdego wersu, wdech po kaŜdym
wersie. NiezaleŜnie od tego naleŜy przestrzegać przerw gramatycznych i logicznych, aby
dziecko wypowiadało tekst ze zrozumieniem, by nie męczyło się.

Ćwiczenia fonacyjne ( głosowe )

Uwagi

wiczenia fonacyjne mają na celu wykształcenie u dzieci odpowiedniej wysokości i

umiejętności właściwego stosowania natęŜenia głosu w czasie mówienia.
W trakcie ćwiczeń naleŜy pamiętać o tym, by nie przeciąŜać wiązadeł głosowych, które
powinny zwierać się powoli ( podczas krzyku zwierają się szybko i nierównomiernie ),
powodując miękkie nastawienie głosu.
Zaburzenia głosu dotykają najczęściej tych dzieci, które oddychają w sposób nie fizjologiczny
( przez usta ) i wadliwie rozpoczynają fonację, gdyŜ ustawienie głosu jest nieprawidłowe.
Za fizjologiczne uwaŜa się nastawienie miękkie, w przeciwieństwie do dwóch pozostałych:
twardego i przydechowego.
Aby uchronić dziecko od wadliwego rozpoczynania fonacji, musimy znieść wszelkie napięcia
w obrębie mięśni krtani i gardła.

Ćwiczenia

1. Wiosna i misie.

Dzieci-misie siedzą skulone na podłodze i mocno śpią. Dziecko-wiosna podchodzi do
kaŜdego i dotyka pałeczką do jego ramienia. Wówczas misie budzą się ze snu, przeciągają się
i cicho mruczą ( przedłuŜona wymowa głoski mmmmm ), przesuwając jednocześnie palcami
po wargach i skrzydełkach nosa, wyczuwając ich drgania.
Po chwili wiosna odchodzi, misie znów zapadają w głęboki sen.
Ć

wiczenie naleŜy powtórzyć kilkakrotnie.

2. Śpij laleczko

Dzieci kołyszą lalki śpiewając im: aaaa. Nauczyciel mówi, Ŝe lalka nie chce spać. Wówczas
dzieci naśladują płacz lalki: uuu. Nauczyciel podpowiada, Ŝe nadal trzeba usypiać lalki, co
dzieci wyraŜają głosem aaa. Nauczyciel stwierdza, Ŝe lalki nadal płaczą, uuu zawodzą dzieci.
Nauczyciel zapowiada, Ŝe przyszedł pajacyk, który dziwi się, Ŝe lalki płaczą, dzieci obrazują
to zdziwienie ooo. Lalki na chwilę milkną, po czym znów płaczą: uuu, dzieci je kołyszą aaa.
Nauczyciel mówi, Ŝe płacz usłyszał koziołek, który przyszedł zaśpiewać lalkom kołysankę:
eee, ale lale nadal płaczą: uuu, zaś dzieci śpiewają im: aaa. W odwiedziny do lalek przyszła
myszka, która stara się je uciszyć: iii. Lalki nadal płaczą uuu, dzieci śpiewają kołysankę: aaa.
Kolejny gość to małpka, która martwi się, dlaczego lale płaczą: yyy. Lalki płaczą jeszcze
chwilę: uuu, dzieci je kołyszą: aaa i w końcu lalki śpią.
PowyŜszą zabawę moŜna przeprowadzać z podziałem na role- grupki reprezentują lale,
dzieci, pajacyki, koziołki, myszki i małpki. Naśladując ich głosy wymawiają
poszczególne samogłoski.

3. Głoska A na wycieczce

Nauczyciel opowiada: głoska A wybrała się na wycieczkę. Początkowo jechała autobusem po
gładkim asfalcie. Dzieci wypowiadają płynnie i długo samogłoskę aaaaaaa. PodróŜniczka
wysiadła z autokaru i maszeruje- rytmiczna wymowa a-a-a-a-a-a-a-a-a-a. Dociera do brzegu
rzeki, gdzie czeka na nią łódka, płynnie po wodzie: aaaaaaaaaaaaaa. Łódka przybija do brzegu
głoska A przesiada się na konika i jedzie- najpierw powoli: a-a-a-a-a-a-a-a ( rytm marszu,
długie przerwy ), potem konik biegnie szybko: a a a a a a a a a a a a a a a. DojeŜdŜa do
wysokiej góry, wsiada do samolotu, który leci nadal szczytami: aaaaaaaaaaa. Samolot ląduje,
głoska wsiada do samochodu, który wiezie ją do domu.
Podczas innych wariantów tego ćwiczenia podróŜują kolejne samogłoski. Z czasem
moŜna łączyć wymowę dwóch samogłosek, np. Przyjaciółki głoski A i E na wycieczce.

4. Echo

Dzieci wołają poszczególne głoski, a jednocześnie powtarzają je ciszej, tak jak to robi echo,
np. a- ( głośno ) –a ( cicho ), e- ( głośno ) e- ( cicho ). Następnie wprowadza się inne
samogłoski: oo, uu, ii, yy,- w wariantach głośno-cicho.

5. Ziewanie

Dzieci wykonują wdech naśladujący ziewanie, a więc z ustami szeroko otwartymi. Wydech
powinien być połączony z wymawianiem samogłoski- głośno i szeptem; brzmienie
samogłoski winno być wydłuŜone.

6. Zwierzęta

Naśladowanie głosów zwierząt, połączone z przeciąganiem dźwięku na jednym wydechu np.
muuuu, meeee...

Ćwiczenia percepcyjno-słuchowe

Uwagi

Na etapie kształtowania się rozwoju mowy u dziecka w wieku przedszkolnym wskazany jest
trening słuchu mownego, zwłaszcza jego części fonematycznej. Dotyczy to przede wszystkim
dzieci z mową zaburzoną na skutek opóźnienia się słuchowych funkcji mowy, zaliczanych do
sprawności percepcyjnych ( odbiorczych ).
Ć

wiczenia na materiale głoskowym rozpoczynamy od spółgłosek najłatwiejszych

realizacyjnie, tzw. tych, które pojawiają się w mowie dziecka najwcześniej.
Dla ułatwienia wyboru poniŜej prezentuję klasyfikację autorstwa T. Bartkowskiej.

1. Głoski łatwe:

a) dwuwargowe: p,b,m;
b) wargowo-zębowe: f,w;
c) przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n;
d) głoska płynna: l;
e) głoska: ł;
f) głoski ciszące: ś, ź, ć, dź;
g) głoska: ch.

2. głoski nieco trudne: k, g.

3. Głoski trudne:

a) niŜszy stopień trudności: s, z, c, dz;
b) średni stopień trudności: r;
c) najwyŜszy stopień trudności: sz, Ŝ, cz, dŜ.

Ćwiczenia

1. Co słyszę?

Dzieci siedzą z zamkniętymi oczami i wsłuchują się w ciszę; Ŝadne dźwięki nie są
wytwarzane celowo. Po pewnym czasie określają, co usłyszały: stukot butów, skrzypienie
drzwi, szczekanie psa, oddechy kolegów itp.

2. Czyj to głos?

Dzieci siedzą w kręgu, odwrócone do siebie plecami. Nauczyciel podchodzi do któregoś z
nich i dotykiem daje znak, aby coś powiedziało ( np. fragmenty znanych wierszyków ).
Zadaniem pozostałych jest odgadnięcie czyj to głos.

3. Co to za dźwięk?

Nauczyciel stuka, np. łyŜeczką w szklankę, filiŜankę, gliniany dzbanek, biurko, ksiąŜkę,
ś

cianę, szybę, plastikowe wiaderko itp. Dziecko, które poda najwięcej prawidłowych

odpowiedzi wygrywa nagrodę.

4. Co to za zwierzę?

Rozpoznawanie głosów zwierząt zarejestrowanych na taśmie.

5. Dziwne dźwięki

Dzieci przynoszą z domu na zajęcia przedmioty wydające dziwne, niespotykane dźwięki i
prezentują je grupie, a następnie próbują wyróŜnić ich odgłos spośród innych.

6. Zgadnij- co to?

Kolejne dzieci wydają róŜne dźwięki- naśladując zarówno przedmioty, jak i zwierzęta,
zjawiska itp. Pozostali członkowie grupy odgadują- co dziecko naśladuje.

7. Za zasłoną

Dzieci odgadują odgłosy docierające zza zasłony, albo z sąsiedniego pokoju. MoŜe to być
odgłos: przelewania wody, darcia papieru, telefonu, przesuwania krzesła, upadku piłki, brzęku
kluczy itp.

8. Pan pytalski

Nauczyciel opowiada: był sobie pan Pytalski, który przyjaźnił się z 6 głoskami: a, o, e, u, y, i.
Pewnego razu spotkał głoskę a, która zaprosiła go na herbatę. Pan Pytalski bardzo się ucieszył
i obiecał, Ŝe przyjdzie. Ale kiedy nadszedł odpowiedni dzień, pan Pytalski był w niemałym
kłopocie, bo zapomniał, która głoska go zaprosiła. Wymienił wszystkie imiona, ale nie mógł
sobie przypomnieć. Przyszedł do dzieci i prosił, by mu pomogły. Pan wymienił ich imiona, a
dzieci klaskały, gdy wymawiał imię głoski, do której miał udać się z wizytą. Nauczyciel
proponuje dzieciom, by pomogły panu Pytalskiemu. Wymawia imiona głosek, a dzieci
klaszczą, gdy usłyszą imię tej głoski, do której miał się udać z wizytą.

PoniŜsze ćwiczenia to propozycja na wiele tygodni.

a) nauczyciel pyta: Jak brzmi dźwięk, który słyszysz, gdy wymawiam twoje

imię? Zaczyna od siebie, a później kaŜde dziecko po kolei przysłuchuje się
pierwszemu dźwiękowi swojego imienia.

b) Teraz będziecie słuchać róŜnych wyrazów mówić, jaki dźwięk słyszycie na

początku. Zaczynamy od słów rozpoczynających się samogłoską. Po kilku
dniach wprowadzamy spółgłoski. Po kilku następnych ( w zaleŜności od
moŜliwości grupy ) dzieci wysłuchują ostatniego dźwięku. Posługujemy się tą
samą listą wyrazów, którą stosowaliśmy na początku.

c) Dzisiaj będziemy śledzić, ale nie wzrokiem, a słuchem. Jak to będzie

wyglądało? OtóŜ będziemy słuchać, czy gdzieś usłyszymy dźwięk „o”. KaŜde
z was otrzyma ode mnie wyraz, po czym będzie wspólnie słuchać, czy jest w
nim dźwięk „o”.

d) Przez kolejne dni szukamy róŜnych głosek- unikając spółgłosek „cichy” tj. p, t,

k, b, d, g, ch.

9. Bajka o zwierzątkach

Nauczyciel opowiada bajkę:
W pewnym olbrzymim lesie mieszkało duŜo zwierząt. ( tu naleŜy opowiedzieć jakie zwierzęta
mieszkają w lesie, jaki jest ich tryb Ŝycia. ) Na skraju lasu znajduje się olbrzymi, stary zamek,
a w tym zamku mieszka mądra sowa o imieniu Urbana. W zamku jest bardzo duŜo róŜnych
zabawnych i fascynujących rzeczy do odkrycia i wszystkie dzieci leśnych zwierząt chcą wejść
na ten zamek i odkryć te wspaniałości. Kiedy przybywają na zamek, dostają teŜ najlepszy sok
malinowy do wypicia. Na zamek moŜna się dostać jedynie przez wietrzny most. Aby na niego
wejść, trzeba odpowiedzieć na pytanie sowy. KaŜde zwierzątko otrzymuje następujące
pytanie: Powiedz pierwszy dźwięk swojego imienia. Dla wielu zwierząt jest to bardzo trudne
zadanie i dlatego wy teŜ będziecie im pomagać, aby mogły dostać się do zamku.
KaŜde dziecko pomaga jakiemuś zwierzakowi. Wybierając wyraz dopasujemy go do
moŜliwości dziecka np.: wąŜ, sarna, wilk, koza.